61a. Peryfraza, eufemizm, deminutivum, augmentativum.
Podmiot dramatyczny. Joanna Ziółkowska
Peryfraza (gr. Periphrasis= omówienie)- zastąpienie nazwy zjawiska przez bardziej rozbudowane jego opisanie; jeden z tropów znanych stylowi retorycznemu, wysoko ceniony w klasycyzującej poezji oświecenia. Peryfraza służyła wzbogaceniu i rozwijaniu tematu (amplifikacja), ozdobności wysłowienia, przekazywaniu autorskiej interpretacji i oceny zjawisk poprzez ich wyszukane omówienia. Dawniejsza peryfraza skrywając prostą nazwę, była rodzajem poetyckiej zagadki apelującej do erudycji wtajemniczonych odbiorców.
„Nie tajne mi są rybim niewiast podpasem,
Ni szczekacz erebowy z potrójnym hałasem” S. Trembecki „Na dzień siódmy.”
W poezji XXw. (zwłaszcza Awangarda Krakowska) pojawiły się frazy o innej postaci, otwarcie konfrontujące nazwę przedmiotu z jej niepospolitym poetyckim odpowiednikiem.
Np. „Cytryna- żółte oko uśmiechu” T.Peiper „Martwa natura”. Inna nazwa: Omówienie.
EUFEMIZM(GR. EUPHEMISMOS=nazwanie rzeczy złej słowem łagodnym)- wyraz lub zwrot zastępujący określone słowo , które ze względów obyczajowych, estetycznych, lub cenzuralnych nie może być użyte w wypowiedzi. Użycie eufemizmu osłabia wyrazistość znaczeniową i nacechowanie emocjonalne wyrazu zastępowanego (np. okresowa przerwa w pracy zamiast strajk), eliminuje wyrażenia trywialne, wulgaryzmy
DEMINUTIVUM (łac. Od deminuere= zmniejszać)- wyraz pochodny miniaturyzujący lub emocjonalnie waloryzujący nazwane zjawisko; deminutiva mają najczęściej odcień aprobatywny, pieszczotliwy (hipokoristikon), choć mogą być również znakiem niechęci, politowania się itp. Od jednego wyrazu można w polszczyźnie utworzyć szereg deminutivów. Np. kobieta- kobietka, kobieciątko, kobiecina, kobiecinka. Przeciwieństwem deminutivum jest augmentativum. Inna nazwa- ZDROBNIENIE
AUGMENTATIVUM (łac, od augmentare= powiększać)- wyraz pochodny, wyolbrzymiający, wzmacniający cechy znaczeniowe wyrazu, od którego został utworzony. Często wyraża nastawienie emocjonalne mówiącego, zależnie od okoliczności- pejoratywne, familiarne, a nawet pieszczotliwe(hipokoristikon). Np. nochal, łycha, babsko, psisko, zamczysko. Inna nazwa- zgrubienie.
PODMIOT DRAMATYCZNY- jako podmiot literacki, dzieli on z p.lirycznym i narratorem zasadniczo te same funkcje, a wyróżnia się spośród nich odmiennym stosunkiem do świata przedstawionego, co sprawia, że sam kształt świata jest inny niż w liryce i epice i że formy językowo-stylistyczne, determinowane przez stosunek podmiotu lirycznego do świata przedstawionego również są inne. W dramacie stopień obiektywizmu i niezależności świata przedstawionego od podmiotu dramatycznego jest najwyższy. P.dramatyczny pozbywa się większości środków służących do zrealizowanie literackiego opowiadania- mowy pozornie zależnej, mowy zależnej. P. dramatyczny jest „prymitywnym narratorem”, jest „skazany” na wybór dialogu jako podstawowego narzędzia językowego. Tekst p. dramatycznego nazywamy didaskaliami (didaskalia- pouczenie dla aktora lub reżysera widowiska teatralnego). P. dramatyczny wypowiada w dramacie dwa rodzaje didaskaliów- informują one o miejscu zdarzeń dramatycznych oraz o imionach postaci.O ile podmiot liryczny posługuje się przede wszystkim pierwszą osobą gramatyczną, narrator (z reguły) osobą trzecią, to podmiot dramatyczny stara się być bezosobowy, co uabstrakcyjnia jego status i perspektywę na świat przedstawiony. P. dramatyczny chce sugerować, że wydarzenia w świecie przedstawionym dzieją się, że on nie powinien być uważany za jego twórcę, czy sprawcę. Samodzielność i autonomia świata przedstawionego w utworze dramatycznym są tym mniejsze, im bardziej widoczny jest podmiot. Stosunek p. dramatycznego do świata przedstawionego jest dla nas miernikiem czystości rodzajowej dramatu. Nie może on w sposób bezpośredni charakteryzować postaci, charakteryzują się same. Konwencja dramatyczna nie stwarza możliwości usytuowania się podmiotu dramatycznego w świecie przedstawionym.
Michał Głowiński, Janusz Sławiński ”Podręczny słownik terminów literackich”, OPEN, Warszawa, 1994
Adam Kulawik „Wstęp do teorii dzieła literackiego”, Antykwa, Kraków 1999