M. Carrithers : Dlaczego ludzie mają kultury?
1.Pytanie
Sokrates pytał : jak należy żyć? Dzisiejsi antropologowie pytają podobnie: Kim jesteśmy? Jak współdziałamy ze sobą? Co się robi?
Sokratejska refleksja dotycząca zastanowienia się nad sobą powinna jednak także obejmować Związki między ludźmi oraz życie jakie wspólnie dzielimy.
Człowiek gatunkowo przynależy do zwierząt społecznych - taka jest właściwość ludzkiej natury. Fakt ten stanowi rdzeń naszego społeczeństwa. Bez uspołecznienia nie moglibyśmy żyć ani przetrwać jako istoty ludzkie. Ludzie nie żyją w społeczeństwach , oni je tworzą by w nich żyć.
Społeczeństwa ludzkie w przeciwieństwie do innych gatunków są szalenie zmienne. Ludzie tworzą społeczeństwa w niezliczonych wariantach, stale podlegających zmianom społecznym.
Z jednej strony istnieje mnóstwo różnorodnych kultur ludzkich , z drugiej - każda z nich stanowi złożony i całkowicie kompletny sposób życia, który ogarnia językowe, rodzinne, ekonomiczne, polityczne i religijne wymiary doświadczenia.
Czy istnieje fundamentalna, wszystkim wspólna natura ludzka? Fakt że stanowimy gatunek wskazuje nato że istnieje, lecz jak wyodrębnić te wspólne cechy? Jaka jedność leży u podłoża kulturowej różnorodności rodzaju ludzkiego? W jaki sposób doszło do powstania tej różnorodności?
Wątek pierwszy.
Postawione pytanie: Jeśli za podstawę przyjmiemy różnorodność form ludzkiego życia, to co musi być prawdą o ludziach w ogólności?
Autor w pytaniu wskazuje na:
archiwum różnorodnych możliwości człowieka - istnienie ogromu form życia społecznego i kulturowego a co za tym idzie: ogromu różnic między formami życia(różnice dotyczyć mogą języka, ustroju politycznego, instytucji religijnych, wierzeń kosmologicznych itp.)
domaganie się takiego opisu natury ludzkiej, który pokazuje w jaki sposób możliwa jest różnorodność społeczno-kulturowa.(wyrażenie: ”w ogólności” )Próba poznania wspólnego fundamentu wariantów życia ludzkiego. Co wszyscy ludzie muszą mieć wspólnego by byli zdolni tworzyć jego różne formy?
Rozmaitość form ujawnia plastyczność rodzaju ludzkiego- fakt, że człowieka kształtuje życie społeczeństwa, w którym się urodził. Fakt różnorodności kulturowej sam w sobie stanowi wystarczający dowód wyjątkowości człowieka.
Wątek drugi.
Kultura jest zmienna i niestała. Autor opisuje to na przykładzie dżinistów, mniejszościowej grupy religijnej w Indiach liczącą już sobie 2400 lat. Z jednej strony wydaje się iż zachowali oni swoją religię przez bardzo długi czas, Z drugiej jednak ujrzymy stałe zmiany i innowacje w tej religii w wieku XIX i w średniowieczu. Ten przykład dowodzi zmieniania się kultur nawet tych najbardziej tradycyjnych. Każde działanie w nowych warunkach , nawet jeśli sprawia wrażenie jak najbardziej tradycyjnego jest nie kopiowaniem tradycji lecz jej odtwarzaniem.
Wątek trzeci i wszystkie wątki razem.
Procesy uczenia się i opanowywania nowych umiejętności są bardzo bliskie innym, które leżą u ich podłoża i które umożliwiły powstanie wielorakości społeczeństw. Dla przykładu: następstwo pokoleń -
młodzi ludzie uczą się od starszych umiejętności właściwych danemu społeczeństwu, lecz nie papugują rodziców nadają temu taki sens by odzwierciedlały ich własną sytuację i by dały się stosować we wszelkich nowych okolicznościach.
Uczenie się jak działa społeczeństwo , wiedza o tym jak działa oraz wiedza o tym jak je zmieniać mają wspólny rdzeń. Nauka, życie w zbiorowości i oddziaływanie na życie społeczne - dzieje się z innymi ludźmi , za ich pośrednictwem , z ich pomocą i w ich obecności. Wszystko to dzieje się między ludźmi a nie w nich samych.
Carrithers reprezentuje stanowisko mutualistyczne (forma współżycia organizmów korzystna i nieodzowna)Ludzie są nierozerwalnie powiązani ze sobą osobistymi relacjami.
2.Naukowy Straszak.
Zespół umiejętności wytwarzania społeczeństw i przestawiania ich na nowe sposoby życia to uspołecznienie , w skład którego wchodzą:
inteligencja społeczna,
intensywna świadomość sibie-i-innego ,
twórczość ,
myśl narracyjna(działanie ze świadomością akcji, w której się uczestniczy).
Zdolności te składają się na wspólną nam wszystkim naturę ludzką, która leży u podłoża różnorodności społecznej i kulturowej.
Etnografia stanowiąca przeważającą część antropologii , polega na konstruowaniu mapy zróżnicowania ludzkiego życia społecznego. Jest archiwum ludzkich możliwości, źródłem wiedzy o ludzkiej różnorodności. Etnograf musi zaangażować się osobiście w kulturę i życie ludzi , którą stara się zbadać.(obserwacja uczestnicząca)Tak więc osobiste zaangażowanie wpływa na to , iż antropologia jest wiedzą twojego społeczeństwa , a nie wiedzą obowiązującą dla każdego i w każdym czasie. Wiedza antropologiczna jest zrelatywizowana.
Sztuka czy nauka?
Autor w rozdziale skupia się na badaniach terenowych i wiarygodności wiedzy jaka w ten sposób zdobywają antropologowie. Etnografia to dyscyplina interpretacyjna , której celem jest zrozumienie i przekład kultury , a antropologia dąży do wyjaśnień naukowych zwłaszcza pewnych cech umysłowych. Etnograficzne interpretacje mogą stanowić materiał dla antropologii tylko pod warunkiem., że zawierać będzie „stosowny komentarz opisowy wyjaśniający ich znaczenie empiryczne”.
Naukowy straszak
Nauka jest działalnością człowieka , a jako taka nie wyalienowała się tak bardzo ze świata ludzkiej praktyki by wyprodukować prawdę absolutną, absolutne fakty albo absolutne zaufanie do samej siebie. Ta teoria prawdy ni jest teoria korespondencji - faktów odpowiadających po prostu temu , jaki jest świat - lecz jest to raczej teoria pragmatyczna, która za miarę prawdy uważa jej użyteczność.( wg. Polanyi`ego, Zimana i Hackinga)-jest to tak zwany „realizm socjologiczny”
Zamiast uważać że nauka zmienia ludzki świat , powinniśmy raczej traktować ją raczej jako coś osadzonego w ludzkim świecie , jako jeden z rodzajów rzeczy jakie robimy albo robiliśmy gdzieniegdzie, przez krótka chwilę. Praktyki naukowe nie wykraczają poza nasz ludzki świat - należą do działalności człowieka , stanowią część ludzkiej historii.
Intersubiektywne rozpoznawanie wzorca.
John Ziman i jego rozumienie wiedzy naukowej , która składa się z trzech elementów:
społeczności tych, którzy wiedzą,
tego co mogą zgodnie postrzegać,
tego w czym dochodzą do porozumienia.
Społeczność składa się z tych wszystkich , którzy zasadniczo mogą postrzegać i relacjonować te same zjawiska przyrodnicze(uniwersalność obserwacji naukowej i wzajemna wymienialność obserwatorów)
Możliwość zgodnych spostrzeżeń - bez żadnego wysiłku wszyscy rozpoznajemy wzorce. Wzorzec może być mniej lub bardziej wierny , dobrze albo źle nakreślony(nie jest sądem)
Wiadomość(komentarz opisowy) to wzorzec. Wiadomości używa się też jako odniesienia do innych zapamiętanych wzorców wizualnych (np. ząbkowany - piła)Ludzie używają wzorców ,aby uzgodnić wspólne spostrzeżenia. Należy jednak pamiętać iż zdolność postrzegania wzorca nie jest tym samym co zdolność jego wytwarzania.
Czy istnieją ludzkie wzorce , które antropologowie potrafią rozpoznać za pomocą własnego człowieczeństwa wzbogaconego odrobiną doświadczenia?
Ludzkie Wzorce.
W każdej kulturze istnieją pewne wzorce , które możemy bezproblemowo dostrzec, nawet danej kultury nie znając, albo znając tylko jej mały wycinek.(zawsze umiemy rozpoznać smutnego człowieka i jego cierpienie niezależnie czy jest on Brytyjczykiem czy należy do plemienia Tikopia ;czy też przekazywanie sobie pewnej wiedzy przez plemię Gnau przy „kręceniu się przy ognisku” i w deszczowe dni jest w pewnym stopniu bliskie spotkaniom w internacie college`u ; czy w końcu wzorzec zbiorowej koncentracji dotyczącej jakiegoś rytuału jak i wszelkiego rodzaju widowisk)
Wzorce Narracyjne
Wzorce narracyjne , których tworzywem są ludzie ze swymi intencjami , postawami i pojęciami , tkwiący w nurcie akcji , są najbardziej skomplikowane. Ludzie zaangażowani w akcję potrzebują narracyjnego zrozumienia gdyż tylko ono pozwoli im na działanie odpowiedzialne i inteligentne.
Narracja , jaka posługują się antropologowie ,zakłada gruntowne intersubiektywne sprawozdanie z emocji , intencji, postaw i motywów, a te stany umysłu są nie tyle osobiste , ile międzyosobowe.
Stanom tym narracyjny sens nadaje interakcja.
Od możności uzgodnienia do zgody
Istnieją dwa rodzaje wiedzy :
wiedza praktyczna - używana w życiu społecznym , ma charakter osobisty gdyż jest wiedzą osób, które się nią posługują w stosunku do innych osób. Ma aspekt gatunkowy : można ją rozszerzyć na nowych ludzi i nowe okoliczności.
Wiedza transportowana ze świadomości wykonawcy na świadomość krytyka ,z myśli narracyjnej na paradygmatyczną(wzorcową) tzw.(tak myślę -2099) wiedza antropologiczna.
1
Tekst pobrano ze strony: www.humanista.pl/kulturoznawstwo
3
2099