Czym jest asertywność?

Asertywność to szacunek dla samego siebie, który pozwala na formułowanie naszych oczekiwań wobec innych ludzi. Jest to też szanowanie prawa innych do wyrażania swoich potrzeb.

Asertywność to „złoty środek” między uległością i postawą agresywną. Asertywność ma ogromne znaczenie w relacjach z ludźmi w życiu zawodowym jak i prywatnym. Obcując ze współpracownikami - czy to przełożonymi czy podwładnymi, utrzymanie postawy asertywnej pozwala zachować szacunek do własnej osoby, być zadowolonym ze swoich kontaktów z innymi - być sobą. W biznesie osoby konkretne nie wdające się w jałowe dyskusje, umiejące przedstawić własny pogląd jasno i zdecydowanie mają większe szanse na osiągnięcie swoich zamierzeń i chętniej zapraszane są do współpracy.

Asertywnego menedżera cechują:

- dbałość o przepływ informacji - sprawnie i otwarcie rozmawia ze współpracownikami;

- szybka i skuteczna reakcja wobec problemów i zadań - nie boi się krytyki jak i nie boi się krytykować, krytykuje postępowanie, nie osoby;

- motywacja współpracowników - partnerskie podchodzi do ludzi w firmie, szanuje poglądy i pomysły innych - deleguje zadania oraz zakres odpowiedzialności nie obawiając się utraty autorytetu;

- umiejętna koordynacja pracą zespołu - potrafi kierować zespołem, dostrzega nowe inicjatywy i je wspiera, umie przeciwstawić się niejasnym sytuacjom i nie ulega manipulacjom.

Pierwszy krok ku asertywności.

W obliczu kłopotliwej sytuacji interpersonalnej najistotniejsze jest określenie: co chcę osiągnąć i czy moje oczekiwania są właściwe. Częstokroć odchodzimy od realizacji pomysłów czy uciekamy od konfrontacji nie zdając sobie sprawy z przysługujących nam praw osobistych.

Elementarnym prawem osobistym jest prawo do istnienia. Bardzo istotne jest zbudowanie odpowiedniego przekonania o jego posiadaniu. Nawet jeśli zdajemy sobie sprawę z prawa do posiadania własnych potrzeb, prawa do nieograniczonej wolności w działaniu (dopóki nie skrzywdzimy naszym postępowaniem innej osoby), prawa do obrony godności osobistej, ale nie umiemy korzystać wg tych praw, znaczy to że istnieją wewnątrz nas blokady i bariery psychologiczne.

Następnym istotnym elementem poczucia własnej wartości jest świadomość własnego potencjału. Opiera się ona na przekonaniu o możliwości korzystania z posiadania praw osobistych. Przekonanie o własnych umiejętnościach ułatwia choćby autoprezentację. Skoncentrowanie się na dobrych cechach własnej osoby pozwala w ten sposób postrzegać innych.

Tak zwany asertywny monolog wewnętrzny, czyli właściwy sposób, w jaki myślimy o sobie i otaczającym świecie jest kluczowe w trakcie budowania postawy asertywnej. Najczęściej popełnianymi błędami w postrzeganiu rzeczywistości są:

- katastrofizowanie,

- przekładanie podjęcia decyzji na „lepszy moment”;

- negatywna ocena własnych cech i zachowań;

- normy rzekomo będące w konflikcie z zachowaniem asertywnym;

- samokaranie.

Istnieją trzy wewnętrzne siły, które kierują naszym postępowaniem:

- siła osobistych potrzeb - została nazwana wewnętrznym głosem Dziecka;

- siła norm i powinności - to głos Rodzica;

- siła decyzji - głos Dorosłego.

W przypadku dominacji głosu Dziecka człowiek ma poczucie winy, gdyż jest zniewolony przez własne zachcianki i nie wypełnia obowiązków. Przez to czuje się gorszy wobec innych i nie zdaje sobie sprawy z posiadania praw osobistych, poświęca swoją energię samokaraniu.

Gdy dominuje głos Rodzica (sytuacja najczęstsza) człowiek żyje z poczuciem krzywdy. Wydaje mu się, że presja otoczenia każe mu się zajmować wyłącznie sferą zawodową swojego życia. Wobec innych przybiera postawę ofiary i oczekuje współczucia.

Głos dorosłego jest podstawą myślenia asertywnego - nie wywołuje poczucia winy ani krzywdy. Dodaje mocy i wiary we własne możliwości. Zdajemy sobie sprawę, że jesteśmy autorami naszych wyborów.

Zachowanie asertywne.

Asertywne odmawianie.

Chcąc odmówić z subiektywnych powodów - reprezentujących naszą wolę, często pojawiają się sytuacje kłopotliwe. Niezależnie od zastosowanej techniki należy jasno dać do zrozumienia drugiej stronie, że nie wykonamy jego prośby. Najlepiej zasygnalizować swoją decyzję słowem „nie” już na początku naszej odpowiedzi. Można zastosować np. zmiękczenia ( w rodzaju „przykro mi”), gdyż suche „nie” może zabrzmieć odpychająco. Dobrze jest także w jasny sposób przedstawić motywy naszej odmowy.

Wyrażanie oczekiwań.

Przy asertywnym wyrażaniu oczekiwań jak i przy odmawianiu istotne jest krótkie i konkretne wyjaśnienie sytuacji. Na końcu naszej prośby należy umieścić konkretne pytanie pozwalające tylko na odpowiedź: tak/nie. Wszelkie próby „mącenia”, manipulacji można łatwo wyjaśnić pytaniem klaryfikacyjnym - czyli wyrazić jaśniej postawę naszego rozmówcy. Kończąc rozmowę należy zweryfikować dokonane ustalenia krótko streszczając treść całej rozmowy.

Reagowanie na krytykę.

Nikt nie lubi być krytykowanym. Automatyczną reakcją jest postawa obronna. Jest kilka typowych reakcji na krytykę. Zaprzeczamy faktom, próbujemy się usprawiedliwiać, niektórych ogarnia strach, że jakakolwiek reakcja pogorszy sytuację. Często osoby krytykowane wyznając zasadę, że „najlepszą defensywą jest ofensywa” przechodzą do ataku próbując nie zauważać swoich wad czy błędów. Prawidłową reakcją jest odejście od poczucia winy czy krzywdy i do głosu należy dopuścić naszego „Dorosłego”. Należy skoncentrować się na faktach, próbować znaleźć rozwiązanie proponując zmiany w sytuacji, która spowodowała konflikt.

Zachowanie wobec ataku werbalnego.

Agresją słowną posługują się osoby, które celowo chcą naruszyć godność drugiego człowieka. Często podnoszą głos, używają ekspresyjnej mowy ciała. Są jednak przypadki, gdzie nie występują wymienione sytuacje, a druga strona narusza naszą godność.

Będąc atakowanym należy zaznaczyć, że sposób, w jaki zwraca się nasz rozmówca nie odpowiada nam, jednocześnie (nawet wielokrotnie) zaznaczając, że zależy nam na rozwiązaniu problemu. Często osoba atakująca chce u nas sprowokować podobny sposób zachowania kłamiąc, krzycząc itd. Bardzo ważne jest zachowanie asertywnego stylu obrony i nie przyjmowanie zasad narzucanych przez drugą stronę.

Obrona przed powtarzającymi się zachowaniami inwazyjnymi (mobbing).

Ten sposób zachowań u pracodawców jest coraz częściej spotykany zwłaszcza w obecnej sytuacji, gdzie rynek pracy kurczy się z roku na rok. Pracownicy rezygnują z własnej godności w obawie przed utratą pracy. Zadawanie zbyt osobistych pytań, klepanie podczas rozmowy, uciążliwe kontrolowanie, dręczenie, dotykanie i inne style zaczepek seksualnych są zachowaniami nie do przyjęcia.

Obrona w takich sytuacjach wymaga solidnego zaplecza asertywnego. W walce z takimi zachowaniami należy jasno określić drugiej stronie granice swojego terytorium psychologicznego. Jednak często osoby zachowujące się inwazyjnie nie reagują na naszą asertywność i nie przyjmują do wiadomości naszych reakcji. Wtedy należy wyrazić swoją złość - jednak nie można mylić jej z agresją. Złość neutralna jest normalną reakcją i nie należy się jej unikać bojąc się, że np. urazi ona innych. Od agresji różni ją to, że opisujemy nasz stan emocjonalny a nie atakowanie innych. Należy określić co jest dla nas ważne, co nas irytuje w postawie drugiej strony. Jeśli tego potrzebujemy, możemy być ekspresyjni. Z reguły wtedy druga strona zaprzestanie zachowania inwazyjnego, co pozwoli na rozpoczęcie normalnej rozmowy.

Asertywność - same korzyści?

Oczywiście istnieją straty, spowodowane stosowaniem asertywności. Do nich należy np. utrata kontaktu z kimś, kto oczekuje od nas uległości. Często jest to osoba nam bardzo bliska - partner, koleżanka. Innym wynikiem asertywnego stylu bycia jest to, że swoją otwartością można zrazić do siebie tych, którzy na tę otwartość nie są przygotowani, nie chcą konfrontować się z tym, co inni czują i oczekują od nich. Nasza asertywność może niekiedy unaocznić innym słabości, a tego nikt nie lubi. Czasem asertywność wiąże się z konfliktem wyznawanych przez nas wartości. Wówczas trzeba zastanowić się, co wybieramy. W tym momencie wybór zależy tylko do nas samych, a jest to wybór czasami trudny - jak pozostać w zgodzie z sobą samym? Cokolwiek wybierzemy - wybierajmy zgodnie z własnym sumieniem. Są też sytuacje, w których po prostu nie opłaca się być asertywnym. Dzieje się tak wówczas, gdy nasza asertywność może narazić nas na atak ze strony drugiego człowieka czy na utratę cenionych wartości. Np. kiedy wyrażając swoje odmienne zdanie wobec przełożonego, tracimy jego sympatię, poparcie lub kiedy odmawiamy wykonania jakiegoś polecenia, tracimy wynagrodzenie. Kiedy decydujemy się na asertywność, zawsze musimy rozważać, co jest dla nas ważniejsze i czy ta droga osiągnięcia te go jest najlepsza.

---