Polska i Litwa w dobie Władysława Jagiełły (1386 - 1434). Podr., s. 156 - 170, mapa, s.162. Oprac. RM
Unia personalna - związek państw połączonych tylko osobą monarchy, zachowujących od siebie odrębność.
1. Litwa przed unią w Krewie i przyjęciem chrztu, podr., s. 156, mapa w podr., s. 162
- obszar etnicznej Litwy (obszar zamieszkały przez Litwinów): tzw. Litwa właściwa (Auksztota) oraz Żmudź
Mendog jako twórca państwa litewskiego (chrzest w 1251 r., koronacja na króla w 1253 r.), po śmierci Mendoga (1263) Litwa wróciła do religii pogańskiej i podzieliła się politycznie
grody w Wilnie i w Trokach jako centra władzy w państwie litewskim
panowanie wielkiego księcia Giedymina w latach 1315 -1341 (ponownie zjednoczył Litwę) oraz jego synów, m.in. Olgierda ( zm. w 1377 r., miał 12 synów, m.in. Jagiełłę) i Kiejstuta (miał 7 synów, zm. w1382 r.): podbój ziem ruskich (obszaru dzisiejszej Białorusi i Ukrainy), narastające zagrożenie Litwy ze strony Krzyżaków
obszar Wielkiego Księstwa Litewskiego w przededniu unii w Krewie: od Bałtyku do Morza Czarnego, dziesięciokrotnie przewyższał obszar Litwy etnicznej, obejmując swoim zasięgiem znaczną część ziem ruskich (tereny dzisiejszej Białorusi, Ukrainy i zachodniej Rosji), Litwini na obszarze Wielkiego Księstwa Litewskiego stanowili więc liczebną mniejszość, dominowała liczebnie ludność ruska wyznania prawosławnego, mapa w podr. s. 162
zagrożenie WKL ze strony zakonu krzyżackiego (dążenie Krzyżaków do oderwania od Litwy Żmudzi, co umożliwiłoby połączenie państwa krzyżackiego z państwem zakonu inflanckiego - kawalerów mieczowych), Wielkiego Księstwa Moskiewskiego (jego władcy dążyli do zjednoczenia ziem ruskich pod swoim panowaniem, umocnienie pozycji WKM spowodowała bitwa na Kulikowym Polu w 1380 r., w której władca moskiewski, książę Dymitr Doński, zadał klęskę Tatarom ze Złotej Ordy) oraz Tatarów ze Złotej Ordy (klęska Witolda nad Worsklą w 1399 r.)
przed zawarciem unii w Krewie Litwa była ostatnim pogańskim krajem w Europie
stosunki Jagiełły z Kiejstutem i jego synem Witoldem (przed i pod zawarciu unii w Krewie)
▪ śmierć Kiejstuta uwięzionego przez Jagiełłę (1382)
▪ ugoda w Ostrowiu między Jagiełłą i Witoldem już po zawarciu unii w Krewie (Witold miał zarządzać
Wielkim Księstwem Litewskim jako namiestnik króla Polski Władysława Jagiełły)
▪ dążenie Witolda do uniezależnienia się od Jagiełły i zerwania unii z Polską (unii w Krewie): Witold
zerwał ugodę z Jagiełłą i zawarł sojusz z Krzyżakami oddając im Żmudź (1398)
▪ klęska Witolda w bitwie z Tatarami nad rzeką Worsklą w 1399 r. skłoniła go do ponownego
nawiązania ugody z Jagiełłą, czego wyrazem będzie unia wileńsko -radomska w 1401 r., współdziałanie
Polski i Litwy w wojnie z zakonem krzyżackim w latach 1409 - 1411 (i w bitwie pod Grunwaldem) oraz unia
w Horodle w 1413 r., pod koniec życia Witold (zm. 1430) podejmie starania o uzyskanie korony
królewskiej (czyli o zrzucenie zależności od Władysława Jagiełły i zerwanie unii z Polską)
2. Unie Polski z Litwą w okresie panowania Władysława Jagiełły
- unia w Krewie w 1385 r.
▪ postanowienia: wielki książę litewski Jagiełło przyjmie chrzest, ożeni się z Jadwigą, zostanie królem
Polski, dokona chrystianizacji Litwy (jego poddani litewscy przyjmą chrzest), przyłączy (?) Litwę do
Polski, odzyska utracone wcześniej przez Polskę ziemie
▪ kwestia dyskusyjna: czy na mocy unii w Krewie Litwa miała zachować odrębność od Polski (unia
w Krewie miałaby wówczas charakter tylko unii personalnej), czy też miała zostać do niej przyłączona?,
spór wokół znaczenia czasownika applicare w dokumencie zawarcia unii w Krewie
▪ ocena unii w Krewie - podr., s. 160, dokument Jagiełły potwierdzający zawarcie unii w Krewie - s. 159 - 160
- unia wileńsko - radomska w 1401 r.
▪ potwierdzenie odrębności Litwy od Polski, czyli określenie związku obu państw jako unii
personalnej (połączonych tylko osobą monarchy i zachowujących odrębność od siebie)
▪ ustalenie wzajemnych relacji między Władysławem Jagiełłą a Witoldem: Witold jako wielki
książę litewski (magnus dux Lithuaniae) uznał zwierzchnictwo króla Polski Władysława Jagiełły,
który przybrał tytuł zwierzchniego księcia Litwy (supremus dux Lithuaniae) - unia w Horodle w 1413 r. (zawarta trzy lata po bitwie pod Grunwaldem)
▪ potwierdzenie postanowień unii wileńsko - radomskiej
▪ uzyskanie przez szlachtę litewską wyznania katolickiego (chodziło o szlachtę etnicznie litewską, która
przyjęła chrzest po unii w Krewie, a nie o szlachtę etnicznie ruską wyznania prawosławnego) przywilejów szlachty
polskiej (chodziło o przywilej koszycki oraz jego potwierdzenia przez Władysława Jagiełłę w przywilejach piotrkowskich z
1386 i 1388 r. , zob. tabela w podr., s. 187), postanowienie to nie dotyczyło zatem szlachty ruskiej wyznania
prawosławnego zamieszkującej Wielkie Księstwo Litewskie
▪ 47 polskich rodów szlacheckich nadało swoje herby 47 rodom litewskim wyznania
katolickiego (oznaczało to uzyskanie przez rody litewskiej szlachty katolickiej przywilejów szlachty polskiej)
3. Znaczenie unii polsko - litewskich w dobie Władysława Jagiełły
a) polityczne
zmalało zagrożenie Polski i Litwy ze strony zakonu krzyżackiego
zmalało zagrożenie Litwy ze strony Moskwy (W. K. Moskiewskie) i Tatarów (Mongołów)
zakon krzyżacki utracił możliwość podboju Litwy pod pretekstem jej chrystianizacji
chrystianizacja Litwy podważała sens dalszego istnienia państwa zakonu krzyżackiego
rozpoczął się w Polsce okres panowania dynastii Jagiellonów
Władysław Jagiełło, jako król Polski, wzmocnił swoją pozycję polityczną na Litwie wobec innych książąt litewskich (swoich braci i kuzynów)
państwo polsko - litewskie stało się z czasem jednym z europejskich mocarstw
b) kulturowe i religijne
Litwa (wcześniej, ostatni kraj pogański w Europie) stała się częścią chrześcijańskiej Europy
rozszerzył się znacznie na wschód zasięg oddziaływania Kościoła łacińskiego (katolickiego)
rozszerzył się na wschód zasięg kultury polskiej
unia była zatem czynnikiem sprzyjającym zjawisku synkretyzmu kulturowego (kultura polska a kultura ruska) oraz religijnego (Kościół rzymsko - katolicki a Kościół prawosławny) w Europie środkowo - wschodniej
Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie zaczynają pełnić rolę pomostu kulturowego między łacińskim Zachodem a bizantyjsko - ruskim Wschodem Europy, zob. malowidła bizantyńsko - ruskie w kaplicy zamkowej w Lublinie (z okresu panowania Władysława Jagiełły) oraz z kaplicy Świętokrzyskiej w katedrze na Wawelu (z okresu panowania Kazimierza Jagiellończyka), il. w K. Baczkowski, WHP, s. 126, 198 - 199
c) gospodarcze
- przed polską szlachtą otwarły się możliwości ekspansji ekonomicznej na rozległych obszarach
Wielkiego Księstwa Litewskiego
- znaczne zyski dla kupców polskich w handlu z Wielkim Księstwem Litewskim, zwłaszcza na
szlaku wiodącym z Krakowa w kierunku portów czarnomorskich (np. genueńskiej Kaffy)
4. Polityka zagraniczna Władysława Jagiełły
A. Wielka Wojna Polski i Litwy z zakonem krzyżackim (1409 - 1411)
przyczyny wojny, m.in.: chrystianizacja Litwy podważała sens dalszego istnienia nad Bałtykiem państwa krzyżackiego, oskarżanie przez Krzyżaków Jagiełły i Litwinów o chrzest pozorny i dalsze utrzymywanie pogaństwa (chcąc odeprzeć ten argument, jeszcze w 1386 r. zaproponowano wielkiemu mistrzowi zakonu krzyżackiego, aby został ojcem chrzestnym Władysława Jagiełły, ten jednak zaproszenia na chrzest Jagiełły, w 1386 r. do Krakowa, nie przyjął), zajęcie Żmudzi przez zakon krzyżacki (1398), antykrzyżackie powstanie na Żmudzi wspierane przez Polskę (1409)
kwestia liczebności sił po obu stronach w bitwie pod Grunwaldem (wg Andrzeja Nadolskiego siły krzyżackie ok. 15 tys., polskie ok. 20 tys. , litewskie ok. 10 tys., wg Mariana Biskupa siły krzyżackie - 21 tys., polskie (wraz z czeladzią) - 30 tys., litewskie - 11 tys., K. Baczkowski, WHP, t. 2, s. 95)
przebieg wojny:
▪ zajęcie przez Krzyżaków ziemi dobrzyńskiej (1409)
▪ przeprawa przez Wisłę pod Czerwińskiem wojsk Władysława Jagiełły na moście pontonowym
▪ bitwa pod Grunwaldem (15 VII 1410): opis bitwy przez Jana Długosza (podr., s. 167 - 168),
bitwa w obrazach Jana Matejki i Wojciecha Kossaka (podr., s. 163), fazy bitwy - podr., s. 164,
bitwa pod Grunwaldem czy pod Tannenbergiem (Stębarkiem)?
▪ oblężenie Malborka (25 VII - 18 IX) - zob. zamek w Malborku, podr., s. 161
▪ bitwa pod Koronowem (X 1410): „podczas bitwy kilkakrotnie zarządzano rozejm dla odpoczynku, opatrzenia
rannych, odszukania zaginionych koni. Walczący podczas tych przerw” - jak pisze Jan Długosz - „wino na ugaszenie
pragnienia nawzajem sobie posyłali, jeźdźców w czasie bitwy zwalonych z koni i tak mocno rannych, że się dźwignąć sami
nie mogli, sprzątali z pobojowiska, aby ich nie udeptać” , J. Rajman, Encyklopedia średniowiecza, s. 510 - czy bitwa pod Grunwaldem była zwycięstwem niewykorzystanym ?
▪ wojska polskie nie były przygotowane do zdobywania dobrze ufortyfikowanych krzyżackich zamków i miast ▪ pospolite ruszenie rycerstwa nie było zainteresowane dalszym prowadzeniem wojny - wolałoby powrócić do
kraju na żniwa ▪ wojska Witolda wkrótce po bitwie wróciły na Litwę zagrożoną przez zakon inflancki (z. kawalerów mieczowych) ▪ Władysław Jagiełło obawiał się konfliktu z sojusznikiem Krzyżaków - cesarzem a zarazem królem Węgier
Zygmuntem Luksemburczykiem ▪ niewykluczone, że sam Jagiełło nie chciał nadmiernie osłabiać zakonu krzyżackiego - aby w związku
unijnym Polski i Litwy Polska nie uzyskała nadmiernej przewagi nad Litwą
- skutki bitwy pod Grunwaldem:
▪ trwałe osłabienie państwa krzyżackiego (zarówno armii jak i jego podstaw finansowych)
▪ zakon krzyżacki przestał być potęgą stanowiącą realne zagrożenie dla Polski, prowadził jednak
nadal wojny z Polską (za panowania Władysława Jagiełły jeszcze dwie), w których (do czasu wojny trzynastoletniej)
potrafił zapobiec stratom terytorialnym (Polska odzyska Pomorze Gdańskie i ziemię chełmińską dopiero
w 1466 r. - na mocy tzw. II pokoju toruńskiego kończącego wojnę trzynastoletnią) - pokój toruński z 1411r. (zwany I pokojem toruńskim) i jego postanowienia: Litwa odzyskała
Żmudź na czas życia Witolda i Jagiełły, Polska odzyskała ziemię dobrzyńską utraconą w 1409 r. ale nie
odzyskała Pomorza Gdańskiego i ziemi chełmińskiej (postanowienia I pokoju toruńskiego nie były zatem dla
Polski tak korzystne jak mogłoby to wynikać z wielkiego zwycięstwa militarnego pod Grunwaldem)
B. Polityka zagraniczna Władysława Jagiełły po bitwie pod Grunwaldem i zakończeniu wielkiej
wojny z zakonem krzyżackim
- spór polsko - krzyżacki na soborze w Konstancji (1414 - 1418) - polemika Pawła Włodkowica z
Janem Falkenbergiem
▪ Paweł Włodkowic: profesor uniwersytetu krakowskiego, przedstawiciel króla Władysława
Jagiełły na soborze w Konstancji, polemizował na soborze z przedstawicielem zakonu
krzyżackiego Janem Falkenbergiem, w swoim traktacie „O władzy cesarza i papieża nad
niewiernymi ” przedstawionym na soborze uznał, że poganie mają prawo do posiadania własnych państw,
chrześcijanie nie mają prawa poganom przemocą odbierać zamieszkałych przez nich ziem, a także nie mają
prawa stosować przemocy chcąc nakłonić pogan do przyjęcia chrześcijaństwa, w wojnie obronnej poganie
mogą korzystać z pomocy chrześcijan oraz pomagać im w wojnie o charakterze obronnym, podobnie jak
Stanisław ze Skarbimierza (także profesor uniwersytetu krakowskiego uczestniczący w soborze w Konstancji) podzielił
wojny na sprawiedliwe (np. wojna obronna) i niesprawiedliwe, poglądy Pawła Włodkowica
przedstawione na soborze w Konstancji podważały zatem sam sens istnienia państwa krzyżackiego, Paweł
Włodkowic i Stanisław ze Skarbimierza ponadto na soborze odpierali ataki Jana Falkenberga, który
oskarżył Jagiełłę i Witolda o to, że nadal są poganami
▪ Jan Falkenberg - niemiecki dominikanin, przedstawiciel zakonu krzyżackiego na soborze w
Konstancji, gdzie zarzucił Władysławowi Jagielle, Witoldowi i Litwinom chrzest pozorny oraz to, że nadal są
poganami („fałszywymi chrześcijanami”), uważał, że zakon krzyżacki ma prawo (zarówno moralne jak i stanowione)
do podboju ziem zamieszkałych przez pogan
wystąpienie Pawła Włodkowica na soborze w Konstancji, podr., s. 168
wystąpienia Jana Falkenberga na soborze w Konstancji, podr. .s 169, dalsze losy Jana Falkenberga, podr. s. 170
- uzyskanie na soborze w Konstancji przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Mikołaja Trąbę godności
prymasa Polski (pierwszy prymas Polski)
- kolejne wojny Polski z zakonem krzyżackim w okresie panowania Władysława Jagiełły
▪ „wojna głodowa” w 1414 r. („wojnę nazwano głodową, gdyż spustoszone zostały głównie wsie państwa
zakonnego” - podr., s. 164)
▪ wojna w 1422 r. i pokój nad Jeziorem Melno
▪ postanowienia pokoju w Brześciu Kujawskim w 1435 r. już po śmierci Władysława Jagiełły: ostateczne
zrzeczenie się przez zakon krzyżacki praw do Żmudzi, gdyby Krzyżacy naruszyli postanowienia tego
pokoju, poddani mieli prawo wypowiedzieć im posłuszeństwo - Władysław Jagiełło wobec husytyzmu
▪ zwrócenie się husytów do Władysława Jagiełły w 1420 r. z propozycją objęcia tronu czeskiego (Jagiełło
odmówił, obawiając się konfliktu z Zygmuntem Luksemburczykiem i zawiązania przez niego ponownego
sojuszu z zakonem krzyżackim, wśród husytów zwolennikiem objęcia tronu czeskiego przez Władysława
Jagiełłę był m.in. Jan Żizka - uczestnik bitwy pod Grunwaldem)
▪ wyprawa księcia Zygmunta Korybutowicza do Czech (1422 -1423) w celu wsparcia umiarkowanego
skrzydła husytów i zapewnienia Witoldowi korony czeskiej
▪ edykt wieluński Władysława Jagiełły w 1424 r.: potępienie husytyzmu
- sojusz polsko - brandenburski i małżeństwo córki Władysława Jagiełły z margrabią brandenburskim (1421)
- zjazd w Kieżmarku w 1423 (spotkanie Władysława Jagiełły z Zygmuntem Luksemburczykiem)
- starania Witolda o koronę królewską, popierane przez cesarza Zygmunta Luksemburczyka, (gdyby
Witold uzyskał koronę królewską uniezależniłby się od Władysława Jagiełły, doszłoby zatem do zerwania unii polsko - litewskiej,
Witold zmarł w 1430 r. w trakcie starań o koronę, nowym wielkim księciem litewski m został wówczas Świdrygiełło -
brat Władysława Jagiełły
5. Przywileje szlacheckie w Polsce w okresie panowania Władysława Jagiełły i ich postanowienia
(tabela w podr., s. 187 - 188)
- przyczyny wystawiania przywilejów dla szlachty przez Władysława Jagiełłę: jako król - cudzoziemiec
nie miał tak silnej pozycji politycznej w państwie (zwłaszcza po śmierci Jadwigi w 1399 r.) jak jeszcze Kazimierz
Wielki z rodzimej dynastii Piastów, ulegał więc żądaniom szlachty chcąc zapewnić sobie jej zgodę na objęcie w
przyszłości tronu polskiego przez jednego ze swoich synów z czwartego małżeństwa
- przywilej czerwiński z 1422 r.: szlachta uzyskała gwarancję nietykalności majątkowej (nie
można szlachcicowi skonfiskować majątku bez wyroku sądowego)
- statut warcki z 1423 r.:
▪ szlachcic ma prawo we wsi, której jest właścicielem, pozbawić sołtysa jego majątku ziemskiego
(folwarku), jeśli uzna że jest on krnąbrny i nieużyteczny („o sołtysie krnąbrnym a nieużytecznym” ),
postanowienie to jest przejawem zmian w mentalności i stylu życia szlachty polskiej u schyłku średniowiecza (etos
rycerski stopniowo ustępuje miejsca wzorcowi szlachcica - ziemianina, którego źródłem dochodów przestaje być
wojna, a staje się majątek ziemski - folwark), zob. tekst źródłowy w podr., s. 190
▪ ustanowienie taks wojewodzińskich (ustalanych co roku przez wojewodów cen maksymalnych na
wyroby rzemiosła miejskiego), ich ustanowienie było niekorzystne dla mieszczaństwa (czyli producentów
wyrobów rzemieślniczych), korzystne zaś dla szlachty (czyli nabywców wyrobów rzemieślniczych)
▪ oba postanowienia statutu warckiego były zatem przejawem rosnącej pozycji politycznej i majątkowej szlachty
wobec innych stanów społecznych (wobec chłopów w przypadku artykułu „o sołtysie krnąbrnym a
nieużytecznym”, a także wobec mieszczaństwa - w przypadku taks wojewodzińskich)
- przywilej jedlneńsko - krakowski (1430 - 1433): szlachta uzyskała potwierdzenie nietykalności
majątkowej (co uzyskała już w przywileju czerwińskim), a także gwarancję nietykalności osobistej (odtąd nie
można było szlachcica uwięzić bez wyroku sądowego), przyjęta została zatem wobec szlachty zasada:
„neminem captivabimus, nisi iure victum” („nikogo nie uwięzimy, chyba że prawnie został zasądzony - bez wyroku
sądowego”)
przyczyny wystawienia przywileju jedlneńsko - krakowskiego: król zabiegał o zgodę szlachty na
możliwość objęcia tronu polskiego przez jednego ze swoich synów z czwartego małżeństwa
przywilej jedlneński został wystawiony w miejscowości Jedlnia w 1430 r., a następnie potwierdzony w przywileju krakowskim w 1433 r.,
stąd też określenie „przywilej jedlneńsko - krakowski”
Postanowienia przywilejów czerwińskiego (zagwarantowanie szlachcie nietykalności majątkowej) oraz jedlneńsko - krakowskiego
(zagwarantowanie szlachcie nietykalności osobistej) nawiązywały do angielskiej Wielkiej Karty Swobód z 1215 r. oraz Złotej Bulli
króla Węgier Andrzeja II z 1222 r. (zob. temat: Kształtowanie się monarchii stanowych w średniowieczu)
6. Sprawa następstwa tronu w polityce Władysława Jagiełły i jego kolejne małżeństwa.
- hipotezy na temat wieku Władysława Jagiełły - ur. w 1350 czy w 1360 r.?
- żony: Jadwiga (zm. w 1399 r.), Anna Cylejska (wnuczka Kazimierza Wielkiego), Elżbieta Granowska,
Zofia Holszańska (Sonka) - matka dwóch synów Władysława Jagiełły: Władysława Warneńczyka
(ur. w 1424 r.) i Kazimierza Jagiellończyka (ur. w 1427 r.), Zofii Holszańskiej zadedykowano
później Biblię królowej Zofii (pochodzący z XV w. przekład Biblii na język polski)
- Władysław Jagiełło wydał dla szlachty przywilej jedlneńsko - krakowski (1430 - 1433),
chcąc uzyskać jej zgodę na objęcie tronu polskiego przez jednego ze swoich synów (z czwartego
małżeństwa - z Zofią Holszańską) ,
7. Odnowienie uniwersytetu krakowskiego w początkach panowania Władysława Jagiełły, za
sprawą królowej Jadwigi.
▪ po śmierci Kazimierza Wielkiego, za panowania Ludwika Węgierskiego działalność uniwersytetu na jakiś
czas zanikła (Ludwik dbał o założony przez siebie w 1367 r. pierwszy uniwersytet na Węgrzech w Pecs, uznając zapewne
uczelnię krakowską za swoistą konkurencję wobec uniwersytetu węgierskiego)
▪ został reaktywowany w początkach panowania Władysława Jagiełły, za sprawą królowej Jadwigi, która na
ten cel - jak głosi tradycja - poświęciła wszystkie swoje kosztowności, tradycja historyczna przyjmuje,
że do odnowienia uniwersytetu krakowskiego doszło w 1400 r.
▪ w 1397 r. powstał na odnowionym uniwersytecie wydział teologiczny (za zgodą papieża Bonifacego IX),
odnowiony uniwersytet miał profil teologiczny (co wynikało m.in. z konieczności wysyłania wykształconych
kapłanów - misjonarzy na Litwę) i był oparty na modelu paryskim - sorbońskim (w przeciwieństwie do
uniwersytetu kazimierzowskiego założonego w 1364 r., który nawiązywał do modelu bolońskiego i miał
profil prawniczy), na odnowionym uniwersytecie kształcono jednak także nadal wybitnych prawników (zob. np. postać profesora Pawła Włodkowica i jego słynne wystąpienie na soborze w Konstancji - punkt 4B)
8. Zawisza Czarny z Garbowa (zm. w 1428 r.) - „jeden z najbardziej znanych w Europie rycerzy żyjących na przełomie XIV i X V w”. Władysław Jagiełło powierzał mu „skomplikowane poselstwa dyplomatyczne na Węgry (...) Był znany na wszystkich dworach europejskich, dzięki temu, że wielokrotnie podróżował i osobiście odwiedzał poszczególne dwory. Uchodził za niezwyciężonego rycerza, biorącego udział w niezliczonych turniejach. O jego sprawności rycerskiej i odwadze pisano w Europie poematy (...) Był polskim rycerzem, ale często służył w armii Zygmunta Luksemburczyka. Brał udział w bitwie pod Grunwaldem, a następnie uczestniczył w delegacji polskiej na sobór w Konstancji w 1415 r. Walczył zarówno przeciw husytom w Czechach, jak i Turkom na Bałkanach. W 1421 r. dostał się do niewoli w bitwie z husytami pod Kutną Horą, osłaniając do końca odwrót króla. Był to przykład postawy wiernej kodeksowi rycerskiemu, który zabraniał porzucenia króla i nakazywał rycerzowi troskę o los monarchy. (...) Uchodził za rycerza, który nigdy nie łamie danego słowa. Prawdopodobnie powiedzenie Polegać na kimś jak na Zawiszy było znane już w XVI w. (...) Jan Długosz podaje, że Zawisza został wzięty do niewoli przez Turków, ale podczas sporu miedzy nimi o to, który z nich wziął do niewoli słynnego polskiego rycerza, został przypadkowo zabity”, J. Rajman, Encyklopedia średniowiecza, s. 1093. Jak pisze Jan Długosz, Zawisza „wyróżniał się najtrudniejszym rodzajem męstwa, tym przede wszystkim, że był wytrwały w walce, a poza tym dzięki rozwadze i umiarkowaniu był najlepszym rycerzem” (cyt. za: J. Rajman, Encyklopedia średniowiecza, s. 1093)
9. Charakterystyka Władysława Jagiełły dokonana przez Jana Długosza
„ Bardzo wytrzymały na trud, zimno i upał (...) był skromny zarówno w sposobie bycia, jak i ubierania się. (...) W kierowaniu wojnami ociężały i leniwy cała troskę o nie zrzucał na innych. Z ciepłej kąpieli korzystał co drugi dzień, a nieraz i częściej. Był bardzo powściągliwy, gdy chodzi o wylewanie ludzkiej krwi, tak ze nieraz oszczędzał nawet takich co zawinili. Niezwykle był łagodny wobec podbitych i pokonanych, chociaż w tym co dotyczyło polowania i innych jego przyjemności, nie oszczędzał żadnego stanu. (...) Uprzejmy i przyjmujący chętnie ofiarowane mu dary, jeszcze bardziej by skłonny do odwzajemniania za nie. A każdy, nawet mały dar, który mu ofiarowano, przyjmował ochoczo i z radością i dwukrotnie go wynagradzał. Stwierdzono, że rozrzutnością i nieprzemyślaną hojnością nie mniej zaszkodził sprawom swego Królestwa, jak inny chciwością. (...) Był człowiekiem zawsze trzeźwym, który nie próbował nigdy wina ani oszałamiających napojów. (...) Niezbyt dbał o zamki i swoje miasta oraz inne budowle tak, że dopuścił, iż większość z nich popadła za jego czasów w całkowita ruinę (...). W miłości i przywiązaniu do swej ojczyzny Litwy, do krewnych i braci posuwał się tak daleko, że nie zawahał się uwikłać swego Królestwa Polskiego w wojny i narażać na bardzo wiele niebezpieczeństw, wydając wszystkie skarby i dochody królewskie albo na obronę Litwy, albo na jej wzbogacenie. (...). Litwinów i Żmudzinów dzięki swym staraniom nawrócił na wiarę katolicką tak, że słusznie może być nazwany misjonarzem i apostołem tych ludów. Prostego i wielkodusznego serca, nie miał wielkich zdolności umysłowych, lecz był sprytny (...) Najszczerzej oddany religii katolickiej był hojny wobec ubogich, potrzebujących, wdów, przybyszów i wszelkich nieszczęśliwych osób. Do tego stopnia był gorliwy w czuwaniach, postach i modlitwach, że więcej zwycięstw odniósł dzięki wylewnym modłom do Boga, niż dzięki działaniom wojennym. Człowiek prostych obyczajów nie umiał niczego udawać (..) Niemal we wszystkich wojnach spotykały go zgodnie z jego życzeniem powodzenia. Wobec przybyszów i obcych do tego stopnia był ludzki i życzliwy, że żadną miarą nie wydawało się, aby to przystało człowiekowi, który urodził się wśród barbarzyńców. Zupełnie nie pamiętał uraz i niechęci (...).Nie cierpiał, jeżeli ktoś dotknął jego szaty, łoża, siodła, konia, serwetki, kielicha i innych tym podobnych przedmiotów, jak ten, który je podawał. Żarłok nie tylko nie uznający granic, ale też stosownej chwili, który w dnie świąteczne i uroczyste albo uświetnione obecnością gości zjadał w czasie przyjęcia 100 potraw, pospolicie zaś 30, 40 do 50 potraw. (...) Przestrzegał niektórych przesądów. Włosy zgolone ze swej brody wkładał między palce. Nabrawszy następnie wody mył je ręką. Codziennie, zanim wyszedł z domu, trzy razy obracał się w koło i trzy razy rzucał na ziemię połamane przez siebie źdźbło. Nauczyła go tego robić w dzieciństwie jego matka greckiego wyznania. Z jakiego względu i w jakim celu to robił, ani sam za życia nie zdradził, ani nie dopuścił nikogo do rozmowy na ten temat. Mówią zaś, że miał nawet przysłowie, często przezeń, jak długo żył, powtarzane: słowo z ust wypowiadającego wylatuje jak wróbel, aby wrócić, jeśli będzie niezręczne, podobne do wołu (...). Obżarłszy się odpoczywał i spał długo jak zabity. (...) Wykazując naturalną skłonność do próżnowania, przyjemności, polowań i obżarstwa, rzadko zajmował się sprawami przyczyniającymi się do rozwoju Rzeczpospolitej, zabiegając tylko o to, by ktoś nie przerwał jego bezczynności i polowania, którym się ustawicznie poświęcał. Dawał ogromne i hojne dary nie za zasługi, ale aby uniknąć naprzykrzających się prośbami. Wiadomo, że takie same cechy charakteru wykazywali jego synowie Władysław i Kazimierz, gdy zdobyli władzę nad Polakami”., cyt. za: Polska Jana Długosza, s. 507 - 509
1