WYKŁAD 1: Strategia przedsiębiorstwa jest głównym wyznacznikiem kierunku jego działania. Zawiera opracowanie długofalowych celów i zamierzeń firmy wraz z zaplanowanym podziałem niezbędnych do ich realizacji zasobów.

CEL PRZEDSIĘBIORSTWA jest to pewnego rodzaju zadanie, które stoi przed danym podmiotem wraz z określonym sposobem jego realizacji. Jest to motyw wewnętrzny warunkujący filozofię działania przedsiębiorstwa.

Przyjmuje się, iż zasadniczym celem działania przedsiębiorstwa jest dążenie do zwiększenia konkurencyjności na rynku.

• FINANSAMI PRZEDSIĘBIORSTWA określa się zjawiska związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych na cele działalności gospodarczej przedsiębiorstwa (firmy).

Przykłady:

emisja dodatkowych udziałów (akcji) w celu zwiększenia kapitałów własnych i zakup nowej linii technologicznej,

zaciągnięcie kredytu bankowego i budowa nowej hali fabrycznej, nabycie w formie leasingu środków transportu.

ZARZĄDZANIE FINANSAMI PRZEDSIĘBIORSTWA (FIRMY) polega na pozyskiwaniu źródeł finansowania działalności firmy (określanych mianem kapitałów) oraz lokowaniu ich w składnikach majątkowych w sposób pozwalający na realizację strategicznego celu finansowego, jakim jest maksymalizowanie korzyści przypadających udziałowcom (właścicielom) firmy oraz wzrost wartości firmy.

ZARZĄDZANIE FINANSAMI FIRM dotyczy więc dwóch sfer:

• zarządzania STRUKTURĄ FINANSOWĄ (KAPITAŁOWĄ - PASYWAMI) oraz

• zarządzania STRUKTURĄ MAJATKOWĄ (AKTYWAMI)

KORZYŚCI UDZIAŁOWCÓW wynikają m.in. ze WZROSTU WARTOŚCI FIRMY oraz jej zyskowności.

• wzrost wartości rynkowej firmy jest efektem rozwoju firmy i wzrostu jej potencjału wytwórczego i handlowego. Prowadzi to do umacniania pozycji rynkowej, a to wpływa na wzrost wartości udziałów (akcji) i korzyści płynących w związku z tym dla ich posiadaczy.

• istotną korzyścią płynącą dla właścicieli (udziałowców) firmy jest uczestnictwo w podziale wypracowanego zysku przez firmę. Właściciele (udziałowcy) mogą otrzymywać dywidendy wypłacane z zysku netto.

Koniunktura gospodarcza to wieloaspektowy proces, którego składową są wahania koniunkturalne nakładające się na ogólną tendencję rozwojową, wahania sezonowe oraz wahania przypadkowe. Wieloaspektowość przejawia się tym, że wahaniami koniunkturalnymi objęte są zarówno zmienne makroekonomiczne jak i mikroekonomiczne, a także tym, że zmienne te poddają się wahaniom z różną wrażliwością.

Dobra koniunktura (etap ożywienia gospodarczego, wzrostu gospodarczego, rozkwitu) przejawia się m.in.: wzrostem produkcji i sprzedaży, wzrostem zatrudnienia i spadkiem bezrobocia. Tym zjawiskom towarzyszy optymizm ze strony przedsiębiorstw i gospodarstw domowych.

Zła koniunktura (etap spadku wzrostu gospodarczego, recesja) przejawia się m.in. spadkiem optymizmu przedsiębiorstw i gospodarstw domowych, spadkiem popytu, spadkiem produkcji, zwolnieniami pracowników i upadkiem szeregu przedsiębiorstw.

Interwencjonizm państwowy to ingerencja państwa w życie gospodarcze, w celu kształtowania warunków do realizacji interesów ekonomicznych poszczególnych obywateli, ich grup zawodowych, grup społecznych, wspólnot terytorialnych i wreszcie interesów zorganizowanych podmiotów gospodarczych ိ przedsiębiorstw.

Przesłanki interwencjonizmu państwowego :

1. państwo jest zobowiązane do podejmowania działań chroniących rynek i wzmacniających dodatni wpływ mechanizmu rynkowego na racjonalizację działalności gospodarczej;

2. państwo stara się łagodzić ujemne skutki działania mechanizmu rynkowego (organizuje wsparcie osób bezrobotnych, dofinansowuje branże niekonkurencyjne np. rolnictwo, przemysł zbrojeniowy itp. niezbędne dla funkcjonowania kraju).

Instrumenty interwencjonizmu państwowego:

• instrumentarium z zakresu polityki monetarnej,

• instrumentarium z zakresu polityki fiskalnej.

Polityka fiskalna, czasami zwana budżetową, zajmuje się sposobami wykorzystania dochodów i wydatków publicznych w celu realizacji zadań stojących przed państwem. Oznacza więc gromadzenie i wydatkowanie środków budżetowych dla realizacji celów polityki społeczno-gospodarczej państwa.

Aktywna polityka fiskalna (budżetowa) polega na podejmowaniu decyzji w zakresie zmian dochodów i wydatków budżetowych w celu bezpośredniego oddziaływania na przebieg określonych zjawisk i procesów gospodarczych, które pozwolą osiągnąć zamierzone w danej sytuacji cele gospodarcze. Aktywna polityka oznacza zatem świadomy interwencjonizm, wymagający każdorazowo podejmowania decyzji o wykorzystaniu konkretnych instrumentów finansowych, takich jak zmiana stawek i zasad opodatkowania (podatkami - dochodowym, VAT
i akcyzowym), zmiana zasad subwencjonowania i dotowania, zwiększania i ograniczania wydatków budżetowych.

Efekty i skutki aktywnej polityki fiskalnej: wzrost lub spadek cen produktów, wzrost lub spadek kosztów działania, wzrost lub spadek popytu, pobudzanie eksportu, ograniczanie importu, wzrost lub spadek zatrudnienia itp..

Polityka monetarna (zwana też polityką pieniężną) jest jednym z narzędzi polityki finansowej. Decyzje, podejmowane w jej ramach, są nakierowane na kształtowanie i porządkowanie ekonomicznych działań jednostek gospodarczych w pewnym obszarze. Najogólniej rzecz ujmując, jest to celowe oddziaływanie państwa, najczęściej reprezentowanego przez bank centralny, na podaż pieniądza i popyt na pieniądz. Innymi słowy, polityka pieniężna jest podstawą funkcjonowania gospodarki opartej na społecznym podziale pracy. Polega na użyciu podaży pieniądza jako instrumentu realizacji ogólnych celów polityki gospodarczej.

Instrumenty polityki monetarnej (pieniężnej):

• instrumenty kontroli ogólnej (zmiany oficjalnej stopy redyskontowej, operacje otwartego rynku i system minimalnych rezerw obowiązkowych),

• instrumenty kontroli selektywnej (kontrola rozmiarów udzielonych pożyczek, kontrola stóp procentowych i polityka selektywnych wskaźników rezerwowych),

• instrumenty oddziaływania przez perswazję (przekazywanie sugestii w sprawie pożądanych kierunków polityki banków prywatnych)

Efekty i skutki aktywnej polityki monetarnej: zmiany cen kredytów oraz oprocentowania lokat, wzrost lub spadek kosztów finansowych, zmiany w zakresie opłacalności inwestycji, wzrost cen towarów i usług konsumpcyjnych - powoduje spadek siły nabywczej pieniądza.

Skutki wysokiej inflacji: - wzrost oprocentowania kredytów i lokat, deprecjacja wartości kapitałów własnych, zasobów pieniężnych i należności, - konieczność uwzględniania czynnika inflacji przy kalkulacji opłacalności projektów inwestycyjnych, - możliwość wzrostu popytu na niektóre dobra jako lokata kapitału.

Skutki stagflacji (wysoka inflacja połączona z recesją): - wzrost ryzyka utraty płynności, - konieczność szczególnie ostrożnej oceny wiarygodności partnerów handlowych, - konieczność systematycznej korekty planów długoterminowych.

Ryzyko - możliwość pojawienia się korzyści finansowych z danego przedsięwzięcia w mniejszych rozmiarach niż oczekiwane lub przerodzenia się ich w stratę.

• Ryzyko gospodarcze - możliwość osiągnięcia innych niż zamierzone efektów ekonomicznych przez przedsiębiorstwo lub pojawienia się nieprzewidzianych strat przy założeniu, że cały majątek sfinansujemy kapitałami własnymi.

• Ryzyko finansowe - występuje w razie częściowego pokrycia majątku kapitałami obcymi i łączy się z określonym uzależnieniem firmy od jej kredytodawców. Wiąże się z problemem terminowego regulowania zobowiązań firmy. Im wyższy stopień zadłużenia firmy tym większe ryzyko finansowe.

• Ryzyko utraty płynności - wiąże się z ryzykiem finansowym i oznacza brak zdolności do regulowania bieżących zobowiązań

WYKŁAD 2 - Kapitały własne a kapitały obce KLASYFIKACJA KAPITAŁÓW

Kapitały jednostki mogą być klasyfikowane według różnych kryteriów. Najczęstszymi kryteriami podziału kapitałów są:

☻ kryterium własności, ☻ kryterium źródeł pochodzenia, ☻ kryterium terminowości.

Podstawowym kryterium podziału kapitałów jest kryterium własności, zgodnie z którym kapitały dzielimy na:

☻ kapitały własne, ☻ kapitały obce.

Kapitały własne = aktywa - zobowiązania , Kapitał stały = kapitały własne + kapitały obce długoterminowe

Kapitały własne a obce - porównanie : KAPITAŁY WŁASNE : 1. Brak konieczności spłaty 2. Wypłata dywidendy nieobowiązkowa 3. Dywidenda nie wpływa na podstawę opodatkowania 4.Większy udział stanowi o sile i niezależności finansowej 5. Swoboda wykorzystania 6. Wpływ na decyzje przedsiębiorstwa 7.Zwrot kapitału po zaspokojeniu roszczeń wierzycieli 8.Brak gwarancji zwrotu. KAPITAŁY OBCE : Konieczność spłaty kredytów, pożyczek

i zobowiązań 2. Obligatoryjność spłaty odsetek 3. Odsetki stanowią koszt uzyskania przychodu i zmniejszają podstawę opodatkowania 4. Większy udział zwiększa ryzyko finansowe 5. Możliwość wprowadzenia ograniczeń

w korzystaniu (celowość przeznaczenia) 6. Brak wpływu dawcy kapitału na decyzje przedsiębiorstwa

7. Uprzywilejowanie w kwestiach zwrotu 8. Gwarancja zwrotu

WYKŁAD 3 - KOSZTY POZYSKIWANIA KAPITAŁU

Mówiąc o kosztach kapitału myślimy zwykle o zewnętrznych źródłach finansowania, przyjmując często, że kapitał ze źródeł wewnętrznych (zyski zatrzymane w firmie) jest całkowicie darmowy. Jest to poważny błąd, bowiem w obu przypadkach ponosimy określone koszty.

W przypadku finansowania ze źródeł wewnętrznych, przedsiębiorca, pozostawiając w swojej firmie dochód przez nią wypracowany, nie musi nikomu za to płacić - traci jednak możliwość alternatywnego zainwestowania tych środków. Pamiętajmy, że wypracowany zysk "należy się" nie firmie czy też zarządowi, lecz jej właścicielom i to oni powinni decydować o jego podziale.

Decydując się na pozyskanie kapitału w drodze sprzedaży akcji czy udziałów (kapitału własnego), wprowadzamy do firmy nowych właścicieli, którzy - proporcjonalnie do nabywanych udziałów - nabywają też prawo do podejmowania decyzji i udziału w zyskach. Ponoszą oni także ryzyko, że oczekiwanych zysków nie osiągną i że stracą cały zainwestowany kapitał, kiedy ta zbankrutuje. Gdy pozyskujemy kapitał obcy musimy pamiętać, że pożyczkodawca ma w umowie zagwarantowany zysk w postaci odsetek, które będziemy musieli zapłacić niezależnie od wyników naszej firmy. Ma on także zagwarantowany zwrot całego kapitału w określonym terminie, a jego roszczenia w przypadku bankructwa firmy są realizowane przed roszczeniami właścicieli.

Z POZYSKIWANIEM KAPITAŁU przez firmę wiążą się koszty, bez względu na to, czy jest to kapitał obcy (np. kredyt bankowy) czy własny (emisja akcji, pozyskanie dodatkowego wspólnika). koszty ponosimy nawet przy reinwestowaniu zysków, mówiąc inaczej, gdy rezygnujemy z wypłacenia wypracowanego zysku i pozostawiamy go w firmie.

Wtedy mamy do czynienia z kosztem alternatywnym lub kosztem utraconych możliwości (możliwości inwestycyjnych, które utraciliśmy, nie realizując zysków).

Koszt kapitału rozpatrujemy najczęściej w kontekście planowanych inwestycji.

Koszt kapitału jest ściśle uzależniony od ponoszonego ryzyka. Oznacza to, że łatwiej będzie znaleźć inwestora chętnego do sfinansowania inwestycji mało ryzykownej, czyli takiej, z której dochody są raczej pewne, niż tej obarczonej wysokim ryzykiem.

KOSZT KAPITAŁU jest to oczekiwany przez jego właściciela dochód (stopa zwrotu), który składa się z dwóch części: STOPY TZW. WOLNEJ OD RYZYKA (stopy zwrotu z inwestycji pozbawionych ryzyka, np. oprocentowania bonów skarbowych, obligacji skarbowych lub lokat w pewnych bankach) i tzw. PREMII ZA RYZYKO (im większe ryzyko, tym wyższa premia). Na koszt kapitału ponoszony przez firmy duży wpływ ma zatem wysokość tzw. rynkowych stóp procentowych, które określają wysokość stopy wolnej od ryzyka.

KOSZT AKCJI UPRZYWILEJOWANYCH

k k.w.u = D : c · 100%

gdzie:

k k.w.u. - koszt akcji uprzywilejowanych,

D - kwota dywidendy przypadająca na jedną akcję uprzywilejowaną,

c - aktualna cena rynkowa jednej akcji uprzywilejowanej.

Przykład 1

Wartość dywidendy przypadającej na jedną akcje uprzywilejowaną spółki wynosi 2 PLN. Aktualna cena rynkowa takiej akcji odpowiada kwocie 14 PLN. Koszt akcji uprzywilejowanych spółki wynosi:

k k.w.u = 2:14 · 100% = 14,3%

INTERPRETACJA :

KOSZT AKCJI UPRZYWILEJOWANYCH

Przy kalkulacji kosztu kapitału akcji uprzywilejowanych należy brać pod uwagę również koszty samej emisji akcji, które zwiększają koszt kapitału.

Przykład 1.1.

Spółka planuje emisję akcji uprzywilejowanych i przewiduje, że ich cena rynkowa ukształtuje się na poziomie 14 PLN, a koszty emisji będą stanowić 3% wartości wyemitowanych akcji. Jedna akcja uprzywilejowana spółki upoważnia do dywidendy, odpowiadającej kwocie 2 PLN. Koszt akcji nowej emisji będzie równy:

k k.w.u = 2:(14-3% · 14) · 100% =2: (14-0,42) · 100% = 14,7%.

INTERPRETACJA

• KOSZT ZYSKÓW ZATRZYNMANYCH - model CAPM (capital assets pricing model).

Metoda CAPM pozwala określić koszt kapitału według następującego wzoru:

ks=krs+ß(km-krs)

gdzie:

ks - koszt zysku zatrzymanego,

krs - stopa dochodu wolna od ryzyka,

km - stopa dochodu od akcji przeciętnych, (przeciętna rynkowa stopa zwrotu)

ß - współczynnik ryzyka właściwy dla danego przedsiębiorstwa,

(km-krs) - premia za ryzyko związane z inwestowaniem w akcje danego przedsiębiorstwa.

Współczynnik beta:

- ß = 1 - ryzyko przeciętne

• ß > l - podwyższone ryzyko — im większa wartość beta, tym wyższe ryzyko.

• ß < 1 - ryzyko stosunkowo niewysokie

Przykład 2

Wolna od ryzyka stopa dochodu obligacji skarbowych wynosi krs =9%. Współczynnik ryzyka rynkowego beta właściwy dla badanej spółki to ß =1,4. Stopa dochodu dla akcji przeciętnych wynosi km = 14%. Koszt zysku zatrzymanego spółki to:

ks = 9% + (14%-9%) · l,4 = 9% + 7% = 16%.

INTERPRETACJA

Koszt kapitału własnego w przedsiębiorstwie można też szacować, stosując wzór wzrostu Gordona (model Gordona):

ks = D1 : c1 + g

gdzie:

D1 — dywidenda płacona od akcji zwykłej po zakończeniu okresu obrachunkowego,

c1 — aktualna cena rynkowa akcji zwykłej,

g — współczynnik wzrostu dywidendy.

Przykład 3

• Aktualna jednostkowa cena rynkowa akcji zwykłych spółki wynosi 12 PLN. Inwestorzy oczekują, że na koniec roku zostanie wypłacona dywidenda w wysokości 1,50 PLN na jedną akcję. Stopa wzrostu dywidendy została ustalona na poziomie 5%. Koszt kapitału własnego, obliczony metodą Gordona, jest równy:

• ks = (1,50:12) · 100% + 5% = 17%,

W przedsiębiorstwach, które emitują obligacje, koszt kapitału własnego można ustalić na podstawie stopy dochodu tych obligacji. Przyjmuje się, że stopa zwrotu z obligacji danego podmiotu, powiększona o premię za ryzyko, jest poszukiwanym kosztem kapitału akcyjnego.

Przykład 4

Stopa dochodu z obligacji spółki jest równa 12,5%, a premia za ryzyko związane z inwestowaniem w tę spółkę wynosi 5%. Koszt kapitału własnego spółki jest więc równy:

ks =12,5% + 5% = 17,5%.

Do określenia kosztu kapitału akcyjnego z emisji można zastosować znaną już metodę Gordona. W kalkulacji należy jednak uwzględnić koszty sprzedaży emitowanych akcji.

kk.w.e.= D1 :[ c1 ( 1-ke)] ·100% + g

gdzie:

kk.w.e - koszt kapitału akcyjnego zwykłego z emisji,

ke - koszty emisji wyrażone jako cześć przychodów uzyskanych ze sprzedazy sprzedaży akcji.

C1- cena rynkowa akcji

Wartość wyrażenia c1· (l - ke) odpowiada cenie netto jednej akcji, czyli cenie sprzedaży pomniejszonej o koszt emisji.

Przykład 5

Dla spółki, której akcje są aktualnie sprzedawane na rynku po 12 PLN za sztukę, spodziewana na koniec roku kwota dywidendy na akcję wynosi l, 50 PLN. Stopa jej wzrostu jest szacowana na poziomie 5%, a koszt emisji stanowi 3% przychodów ze sprzedaży akcji. Koszt wyemitowanych akcji jest wiec równy:

kk.w.e = l ,50 : [12 (l - 0,03)] · 100% + 5% = 12,9% + 5% = 17,9%

• Średni ważony koszt kapitału (ŚWKK; waged average capital cost — WACC)

WACC =

VE - wartość kapitałów własnych

VD - wartość kapitałów obcych

rE - koszt kapitału własnego

rD - koszt kapitału obcego (z uwzględnieniem tarczy podatkowej)

Ustalanie wag polega na określeniu udziału poszczególnych rodzajów źródeł finansowania w sumie kapitałów.

Przykład 6.

Przedsiębiorstwo korzysta z dwóch form finansowania - kredytu bankowego i kapitału własnego opartego na kapitale akcyjnym zwykłym. Wiedząc, że udział długu w ogólnym finansowaniu wynosi 35% można ustalić:

• Wagę długu Wkb = 0,35

• Wagę kapitału akcyjnego Wkw = 1 - 0,35 = 0,65

Przykład 7

Do finansowania swojej działalności spółka wykorzystuje dług, kapitał akcyjny uprzywilejowany i kapitał akcyjny zwykły. Koszt długu wynosi kr.k.d. = 7,7% (po uwzględnieniu tarczy podatkowej), koszt kapitału akcyjnego uprzywilejowanego kk.w.u = 14,3% i koszt kapitału akcyjnego zwykłego kk.w.e.= 17,9%. Dług stanowi 25% całego kapitału pozostającego w dyspozycji spółki, akcje uprzywilejowane — 5%, a reszta to kapitał akcyjny zwykły. Średni ważony koszt kapitału spółki to:

ŚWKK = 0,25 · 7,7% + 0,05 · 14,3% + 0,7 · 17,9% = 1,93% + 0,72% +12,53% = 15,18%

Przykład 8

Przedsiębiorstwo analizowane w przykładzie 7 zwiększyło wartość kapitału finansującego jego działalność, w tym kwotę długu. Spowodowało to wzrost rzeczywistego kosztu kredytu z 7,7 do 10%. Struktura źródeł finansowania oraz koszt kapitału własnego nie uległy zmianie. Obecnie średni ważony koszt kapitału w tym przedsiębiorstwie wynosi:

ŚWKK= 0,25 · 10% + 0,05 · 14,3% + 0,7 · 17,9% = 2,5% + 0,72% +12,53% = 15,75%

Przykład 9

Przedsiębiorstwo z przykładu 8 zwiększyło udział długu z 25 do 40%. Koszt poszczególnych form finansowania się nie zmienił. Nowy średni ważony koszt kapitału w tym przedsiębiorstwie wynosi:

ŚWKK2 = 0,40 · 10%+0,05 · 14,3%+0,55 · 17,9% = 4% + 0,72% + 9,85% = 14,57%.

---