Czym jest depresja i jak ją rozpoznać
Depresja jest najczęstszym zaburzeniem psychicznym. Dotyczy to zarówno populacji ogólnej jak i osób zgłaszających się do psychiatrów lub lekarzy ogólnych. Roczna chorobowość w populacji osób dorosłych wynosi 6-12%, wśród osób w wieku podeszłym jest wyższa i sięga 15%. Najbardziej obciążona grupa są pacjenci szpitali i pensjonariusze domów opieki społecznej - 25-50% z nich doznaje depresyjnych zaburzeń nastroju. Niewątpliwie problem ten wyraźnie narasta w ciągu ostatnich kilkunastu lat. Po 50 roku życia depresja stanowi jedna z głównych przyczyn hospitalizacji kobiet i mężczyzn.
Z danych przedstawionych przez Światowa Organizacje Zdrowia wynika, ze w chwili obecnej depresja stanowi czwarty najpoważniejszy problem zdrowotny na świecie. Kobiety chorują 2-3 razy częściej niż mężczyźni. Zauważane obecnie wyższe wskaźniki rozpowszechnienia depresji w porównaniu z danymi sprzed lat to wynik poszerzenia kryteriów diagnostycznych, większej wykrywalności stanów depresyjnych ale również rzeczywistego wzrostu zachorowań. Ten ostatni jest spowodowany miedzy innymi wydłużeniem średniego okresu życia populacji, większego rozpowszechnienia środowiskowych czynników patogennych (przemiany ustrojowe, migracje ludności, brak poczucia bezpieczeństwa, osamotnienie) oraz wzrostem ilości związków chemicznych mających działanie depresjogenne (w tym niektórych leków). Rosnące rozpowszechnienie chorób afektywnych i w efekcie szkodliwe następstwa tego faktu sprawiają, ze wzrasta zainteresowanie tymi chorobami zarówno w kontekście medycznym jak i społecznym.
Podstawowym problemem jest śmiertelność związana z depresyjnymi zaburzeniami nastroju. Statystyki dowodzą, ze przyczyna zgonu u około 25% pacjentów z depresja jest samobójstwo. Umiejętność oceny ryzyka samobójstwa winna być zatem wśród lekarzy tak oczywista jak umiejętność reanimacji. Ta wiedza bowiem często decyduje o losach chorego na depresje.
Kolejnym problemem są atypowe, poronne formy depresji maskowane wieloma objawami somatycznymi czy psychopatologicznymi. Nieprawidłowo zdiagnozowane depresje maskowane prowadza do poważnych następstw zdrowotnych, również j atrogennych, miedzy innymi do uzależnienia od alkoholu, leków przeciwbólowych i uspokajająco-nasennych. Narażają chorego na szereg zbędnych, często kosztownych badań dodatkowych. Ogromne znaczenie ma wpływ choroby na funkcjonowanie rodzinne, zawodowe i społeczne. Depresja w znacznym stopniu ogranicza wydolność jednostki w życiu codziennym. Doprowadza do kryzysów małżeńskich, zaburza kontakty z innymi osobami, sprawia, ze zmniejsza się wydajność zawodowa, pojawia się absencja w pracy, bezrobocie. Osoby z depresja częściej korzystają z zasiłków chorobowych, rent, osiągają niższy status materialny i społeczny. Zaburzenia funkcjonowania chorego staja się silnym źródłem stresu dla rodziny i bliskich. Czasem bliscy mogą oskarżać się o przyczynienie się do powstania choroby. Często nie są w stanie przezwyciężyć trudności związanych z niniejszym zaangażowaniem chorego w wykonywanie obowiązków domowych, wychowywanie dzieci, utrzymywanie rodziny.
Depresja występująca u kobiet po porodzie może mieć ujemny wpływ na rozwój intelektualny dziecka. Dzieci matek depresyjnych maja trudności w nawiązywaniu kontaktów interpersonalnych w wieku dorosłym. Depresja jest jedna z głównych przyczyn zaginięć. Zdarza się (na szczęście bardzo rzadko), ze depresja może doprowadzić do zabójstwa - w depresjach z urojeniami pacjenci mogą próbować uwolnić ukochana osobę od świata, widzianego jako skrajnie okrutny i zły. W końcu depresja ma szereg powiązań z chorobami somatycznymi. Może być konsekwencja wielu z nich: chorób układu krążenia, wydzielania wewnętrznego, chorób infekcyjnych, przewodu pokarmowego, nowotworów. Może również pogarszać ich przebieg, sprawiać duże trudności diagnostyczne, maskować poprzez typowe skargi somatyczne chorych depresyjnych. Nie należy również lekceważyć niekorzystnego wpływu farmakoterapii, zwłaszcza jeśli chodzi o leki trójcykliczne mające szereg objawów niepożądanych i interakcji.
Depresja jawi się zatem jako problem interdyscyplinarny, w którego rozwiązaniu oprócz lekarzy psychiatrów powinni brać udział lekarze innych specjalności, a także przedstawiciele dyscyplin pozamedycznych. Szczególna rola przypada lekarzom pierwszego kontaktu, jako ze większość pacjentów pojawia się najpierw u nich. Statystycznie rzecz ujmując, osoby z depresja trafiają do lekarzy rodzinnych nawet częściej niż pacjenci z nadciśnieniem tętniczym. Stanowią 10-20% pacjentów zgłaszających się do różnych instytucji podstawowej opieki zdrowotnej. Jedynie u 25% z nich zaburzenia depresyjne są rozpoznawane. Jeszcze mniejszy odsetek uzyskuje skuteczna pomoc. Z kolei 50-60% chorych z depresja nie korzysta w ogóle z pomocy opieki zdrowotnej.
Depresja - rozpoznawanie
Często słychać pytanie: jak odróżnić "chandrę" czy tez "dołek" od depresji jako choroby. Granica miedzy zwykłym przygnębieniem a depresja nie jest ostra. Niemniej jednak zwrócenie uwagi na szereg cech może pomóc w procesie diagnostycznym. Istotne są: obraz kliniczny i nasilenie zaburzeń (w depresji może być znaczne), czas trwania zaburzeń ("chandra" jest stanem krótkotrwałym - godziny, czasem dni, depresja - powyżej dwóch tygodni), funkcjonowanie (depresja powoduje znaczna dezorganizacje życia jednostki), skuteczność farmakoterapii (w depresji leczenie przynosi ulgę, w "chandrze" nie ma znaczenia).
Depresja a lęk
Objawy depresji i leku często mogą ze sobą współistnieć. Może to mieć związek z występowaniem leku jako objawu w stanach depresyjnych, wówczas depresja i lek są przejawem jednej choroby; może tez być wynikiem nakładania się dwóch różnych zaburzeń - depresyjnych i lękowych. Należy zatem odróżniać łączne występowanie dwóch różnych objawów od łącznego zachorowania (comorbidity) na dwie różne choroby. W międzynarodowych klasyfikacjach takie objawy jak: niepokój, męczliwość, drażliwość, bezsenność, trudności w koncentracji, dolegliwości somatyczne są umieszczone zarówno wśród kryteriów diagnostycznych zaburzeń lękowych (nerwicowych) jak i chorób afektywnych. Z badań WHO wynika, ze zaburzenia lękowe (fobia społeczna, agorafobia, lek napadowy i uogólniony, natręctwa) u większości chorych (59%) poprzedzają zaburzenia afektywne, u 26% epizod lękowy i afektywny pojawiają się w tym samym roku, a u jedynie 15% pacjentów zaburzenia afektywne poprzedzają zaburzenia lękowe. Z tych samych badań wynika również, ze częstość współwystepowania zaburzeń lękowych i afektywnych jest wyższa niż występowanie tych zaburzeń osobno. Stany depresyjne pojawiające się w przebiegu zaburzeń lękowych często nazywa się depresja nerwicowa. Charakteryzuje się ona przewlekłością przebiegu oraz niezbyt nasilonymi objawami depresyjnymi. Depresja częściej ujawnia się w wypowiedziach pacjentów niż w ich wyglądzie i zachowaniu. Samopoczucie chorych zwykle jest zmienne, zależne od bieżących wydarzeń. Przebieg ma charakter falujący, może w istotny sposób zaburzać funkcjonowanie pacjenta w środowisku. Pacjenci poszukują pomocy, często zmieniają lekarzy leczących. Współistnieją objawy nerwicowe, częste są skargi hipochondryczne.
Dystymia
Dystymia w dużym stopniu pokrywa się z pojęciem depresja nerwicowa, chociaż nie można postawie miedzy tymi kategoriami znaku równości. Jest utrwalonym zaburzeniem nastroju wykazującym zmienne nasilenie, ale zwykle nie osiąga (lub niezmiernie rzadko) nasilenia uprawniającego do rozpoznania epizodu depresyjnego według ICD-10.
Objawy utrzymują się przez wiele lat, niekiedy przez większa cześć życia, są przyczyną złego samopoczucia i ogólnej niesprawności. Pacjenci miewają okresy (dni, tygodnie) zupełnie dobrego samopoczucia, jednakże większość czasu czują się przygnębieni, zmęczeni, zmuszają się do wysiłku, nie odczuwają zadowolenia. Są zniechęceni, miewają zaburzenia snu, zwykle są jednak w stanie podołać codziennym obowiązkom. Obraz kliniczny przypomina zatem opisy depresji nerwicowej. Początek objawów pojawia się najczęściej w młodości. Warunkiem rozpoznania dystymii jest co najmniej dwuletni okres utrzymywania się objawów.
Typowym objawem jest częściową anhedonia (brak lub utrata zdolności odczuwania przyjemności), ogólny brak motywacji, ograniczenie zainteresowań, niechęć do kontaktów towarzyskich, ciągłe uczucie bezsensu i marnowania czasu, nudy i wewnętrznej pustki. Objawem może być również swoiste napięcie psychiczne, zamartwianie się a czasem lęk - jest on zbliżony to niepokoju odczuwanego w zespole lęku uogólnionego - u połowy chorych na dystymię występuje także to zaburzenie.
U około 10% cierpiących na dystymię zdarzają się epizody cięższej depresji, nazywane wtedy podwójną depresją. Po pewnym czasie zazwyczaj ustępują one samoistnie i nastrój chorego powraca wówczas do łagodnie obniżonego poziomu. Zwykle dość dobrze poddają się leczeniu.
DEPRESJA ENDOGENNA
Są to stany depresyjne występujące w przebiegu chorób takich jak choroby afektywne (jednobiegunowa i dwubiegunowa, nazywana dawniej psychozą maniakalno-depresyjną lub cyklofrenią) i zaburzenia schizoafektywne (psychoza schizoafektywna). Przyczyny tej grupy chorób nie są dostatecznie poznane (wiązane są hipotetycznie z "podłożem endogennym").
Objawy podstawowe:
Obniżenie nastroju
Odczuwane przez chorych jako stan smutku, przygnębienia, niemożności przeżywania radości, szczęścia, satysfakcji; niekiedy jest to stan zobojętnienia, z niezdolnością przeżywania zarówno radości, jak i smutku.
Obniżenie napędu psychoruchowego, zahamowanie
Przejawia się spowolnieniem tempa myślenia, osłabieniem pamięci, poczuciem niesprawności intelektu, spowolnieniem ruchów, niekiedy całkowitym zahamowaniem ruchowym (osłupieniem). U części chorych pojawia się niepokój ruchowy lub podniecenie ruchowe. Stan taki łączy się z dużym nasileniem lęku. U niektórych zahamowanie ruchowe i niepokój ruchowy mogą występować naprzemiennie.
Zaburzenia rytmu okołodobowego i objawy somatyczne
Zaburzeniu ulegają sen i czuwanie. Następuje wyraźne skrócenie snu nocnego i jego spłycenie (wielokrotne budzenie się w nocy i wczesne budzenie się rano) lub zwiększona potrzeba snu w okresie dnia przy braku wyraźniejszych zaburzeń snu nocnego.
Charakterystyczne wahania samopoczucia chorych w ciągu dnia
Najgorzej czują się we wczesnych godzinach porannych, natomiast po południu, a zwłaszcza wieczorem samopoczucie wyraźnie poprawia się.
Bóle głowy umiejscowione w okolicy karku, potylicy lub bóle opasujące głowę (kask).
Pozostałe:
Zaparcia, wysychanie błon śluzowych jamy ustnej, utrata apetytu, chudnięcie.
Lęk:
Wykazuje on falujące nasilenie, może osiągać znaczne nasilenie i ujawniać się w sferze ruchowej (podniecenie). Lokalizowany jest często przez chorych w okolicy przedsercowej lub w nadbrzuszu (lęk przedsercowy).
Objawy wtórne depresji:
Depresyjne zaburzenia myślenia. Depresyjna, negatywna ocena siebie, swojego postępowania, zdrowia, pesymistyczna ocena teraźniejszości i przyszłości, perspektyw życiowych ("światopogląd depresyjny"). Jeśli treść ocen depresyjnych odbiega w sposób rażący od realiów, mówimy o urojeniach (np. katastroficznych, nihilistycznych, hipochondrycznych, urojeniach grzeszności, winy, kary).
zniechęcenie do życia, myśli i tendencje samobójcze zaburzenia aktywności złożonej
zmniejszenie liczby i zakresu zainteresowań obniżenie zdolności do pracy
osłabienie kontaktów z otoczeniem, izolowanie się
Część chorych nie jest w stanie podołać obowiązkom domowym a nawet zapewnić własnych podstawowych potrzeb życiowych. W skrajnych sytuacjach stan taki może stanowić zagrożenie dla życia.
DEPRESJE ATYPOWE (poronne, maskowane, subdepresje)
W stanach tych poszczególne objawy i cechy depresji wykazują małe nasilenie, niektóre nie występują. Miejsce depresji zajmują inne objawy lub jedna grupa objawów określana jako "ekwiwalent depresji" lub "depresja maskowana". Objawy są często jedynymi dolegliwościami jakie zgłasza chory. Depresja bywa najczęściej maskowana przez:
bezsenność nadmierna senność bóle (p.w. głowy, neuralgia nerwu trójdzielnego) zaburzenia lękowe (lęk przewlekły, napadowy) natręctwa jadłowstręt okresowe nadużywanie alkoholu, leków zespół dławicy piersiowej zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego, stany spastyczne dróg żółciowych zespół "niespokojnych nóg" świąd skóry
DEPRESJE PSYCHOGENNE
Są to stany depresyjne powstające w odpowiedzi na różnorodne niekorzystne sytuacje psychologiczne natury wewnętrznej (konflikty psychiczne), jak też zewnętrznej (pochodzenia środowiskowego).
Możemy je podzielić na:
depresje reaktywne (wśród nich depresje w reakcji żałoby)
depresje w przebiegu zaburzeń nerwicowych
depresje w przebiegu reakcji adaptacyjnych
Depresja reaktywna
Jest najbardziej reprezentatywną postacią depresji psychogennych. Powstaje w wyniku urazu psychicznego bezpośrednio poprzedzającego pojawienie się objawów depresji. Wspomniany uraz psychiczny to najczęściej "utrata" lub "strata" istotnych dla danej osoby wartości duchowych lub materialnych. Strata może dotyczyć zarówno wartości posiadanych, jak tez potencjalnych, możliwych do osiągnięcia, np.:
Pozbawienie wolności lub jej zagrożenie.
Utrata najbliższych, zwłaszcza ich śmierć. Dotyczy to przede wszystkim współmałżonka, rodziców, dzieci, rodzeństwa. Również odejście osoby bliskiej (rozwód, emigracja) może spowodować reakcje depresyjną.
Straty materialne, zwłaszcza pojawiające się nagle (klęska żywiołowa, kradzież, bankructwo).
Zawód emocjonalny związany z utratą pozycji zawodowej, społecznej (degradacja, przejście na rentę, emeryturę), a także zawód miłosny (choć nie tak często jak się powszechnie wydaje).
Depresja w reakcji żałoby
Depresje w reakcji żałoby są szczególną formą depresji reaktywnych. Śmierć osoby bliskiej to szczególna utrata, której nie można nigdy odzyskać. W przebiegu tej reakcji można wyróżnić kilka faz: Stan odrętwienia, zobojętnienia uczuciowego, niedopuszczania do świadomości, że najbliższa osoba odeszła na zawsze.
Występowanie u części osób żalu, rozpaczy, płaczu, u części jednocześnie złości i gniewu, typowa reakcja depresyjna z przeżywaniem smutku, lęku, skupieniem wszelkich przeżyć wokół osoby zmarłej, zaburzeniami snu. Często stwierdza się zaburzenia aktywności złożonej. Jeśli taka reakcja trwa długo (miesiące, lata) wymaga bezwzględnie interwencji lekarskiej. W tym okresie często stwierdza się wyraźne pogorszenie stanu somatycznego.
Depresja w przebiegu reakcji adaptacyjnej
Pojawia się na skutek istnienia przewlekłego urazu psychicznego, którym najczęściej bywa:
przewlekły stres związany z praca zawodową (konflikty, nadmierne obciążenie pracą, duża odpowiedzialność) przewlekłe konflikty w życiu rodzinnym utrzymująca się trudna sytuacja materialna izolacja, wyobcowanie w grupie społecznej
Depresja nerwicowa (dystymia)
Mianem tym określa się p.w. przewlekające się i niezbyt nasilone stany depresyjne występujące w przebiegu zaburzeń nerwicowych. Pojawiają się one po dłuższym czasie utrzymywania się objawów nerwicowych, p.w. takich jak lęk, fobie, natręctwa. Współczesne klasyfikacje zaburzeń psychicznych określają taki stan dystymią (także: depresyjne zaburzenie osobowości, przewlekła depresja z lękiem). Tutaj znajdziesz szerszy opis dystymii.
Objawy depresji psychogennych
W odróżnieniu od depresji endogennych nastrój rzadko ulega znacznemu obniżeniu. Często występuje rozpacz, płacz. Nie rzadko towarzyszy temu zniecierpliwienie, rozdrażnienie, konflikty z otoczeniem. Chorzy roztkliwiają się nad sobą, swoim losem, wyrażają żal lub pretensje do innych, obwiniają za nieszczęścia, które ich spotkały. Nie stwierdza się depresyjnego zahamowania psychicznego. Nie obserwuje się charakterystycznych dla depresji endogennej dobowych wahań samopoczucia. Samopoczucie (nastrój) może być zmienne, zależne od bieżących wydarzeń.
DEPRESJE OBJAWOWE
depresje w schorzeniach somatycznych.
depresje związane ze stosowaniem leków i innych substancji, w przebiegu zatruć, uzależnień - depresje w chorobach organicznych mózgu.
W zależności od stopnia nasilenia możemy wyróżnić:
depresję łagodną
depresja poronną
subdepresja
depresja maskowana
depresja o średnim nasileniu, depresja umiarkowana
depresja o dużym nasileniu, depresja ciężka
bez objawów psychotycznych
z objawami psychotycznymi
Depresja łagodna
Podstawowe objawy i cechy depresji o łagodnym nasileniu mogą występować pojedyncze charakterystyczne cechy depresji (zmęczenie, zniechęcenie, złe samopoczucie, brak zadowolenia, pogorszenie snu, gorszy apetyt).
Depresja maskowana
W obrazie klinicznym dominuje jeden z objawów maskujący zespół depresyjny.
Depresja umiarkowana
Podstawowe objawy depresji wykazują średnie nasilenie, zniechęcenie do życia wyraźne obniżenie funkcjonowania społecznego, zawodowego.
Depresja ciężka
bez objawów psychotycznych dominuje smutek, zobojętnienie, spowolnienie, niekiedy lęk, niepokój, myśli i tendencje samobójcze występują często, bardzo wyraźne zaburzenia funkcjonowania społecznego, niezdolność do pracy zawodowej.
z objawami psychotycznymi objawy jak wyżej oraz: urojenia winy, kary, hipochondryczne zahamowanie ruchowe, niekiedy osłupienie depresyjne podniecenie ruchowe (depresja "agitowana").
Rozpoznanie depresji, typowe objawy
Do głównych objawów należą:
obniżenie nastroju (smutek, przygnębienie, przykre przezywanie ogółu wydarzeń, niemożność przezywania radości - anhedonia).
obniżenie napędu psychoruchowego (spowolnienie myślenia, tempa wypowiedzi, poczucie obniżonej sprawności intelektu i pamięci, spowolnienie ruchowe, zahamowanie, utrata energii, siły, poczucie ciągłego zmęczenia; u części chorych zamiast zahamowania występuje niepokój ruchowy).
zaburzenia rytmu okołodobowego (wczesne budzenie się, sen płytki, przerywany a czasem senność w ciągu dnia, wahania samopoczucia - "rano gorzej, wieczorem lepiej").
lęk (poczucie napięcia, zagrożenia, trwożliwe oczekiwanie, niepokój manipulacyjny, podniecenie ruchowe; często lokalizowany przez chorych w okolicy przedsercowej).
bóle głowy, karku, wysychanie w jamie ustnej, zaparcia, brak apetytu, ubytek masy ciała, zaburzenia snu, natręctwa, zmęczenie, bóle głowy oraz inne dolegliwości bólowe, świąd skóry, przewlekle dolegliwości żołądkowo -jelitowe, kołatania serca.
Żaden z wymienionych wyżej objawów sam w sobie nie stanowi o rozpoznaniu endogennego zespołu depresyjnego i może występować w innych zaburzeniach psychicznych czy tez chorobach somatycznych. Może tez być powikłaniem leczenia farmakologicznego. Pojawienie się przynajmniej trzech cech nadaje depresji endogennej charakterystyczny obraz i upoważnia do jej rozpoznania. Oprócz objawów pierwotnych w depresji może pojawić się szereg symptomów nieswoistych. Dotyczą one specyficznych zaburzeń myślenia oraz zaburzeń aktywności złożonej.
Sposób myślenia pacjenta w depresji można określić "światopoglądem depresyjnym". Chorzy "czarno" widza swoja przyszłość, depresyjnie oceniają własna osobowość, możliwości (niska samoocena), nie dostrzegają szans wyleczenia, odczuwają poczucie winy i malej wartości, zniechęcenie do życia. Stad już tylko krok do wypowiadania sadów o charakterze urojeniowym - urojenia grzeszności, winy i kary, hipochondryczne, nihilistyczne, urojenia kieski, katastroficzne. Myśli chorych mogą mieć charakter natrętny. Utrata zainteresowań światem zewnętrznym, poczucie niesprawności intelektualnej i fizycznej prowadzi do osłabienia kontaktów z innymi ludźmi. Chorzy unikają spotkań towarzyskich, wizyty znajomych lub rodziny sprawiają im dużo problemów.
Niektórzy, mimo znacznego nawet nasilenia objawów, próbują wywiązywać się z obowiązków zawodowych i domowych. Przychodzi im to z ogromnym trudem, wiele wysiłku wymaga "trzymanie fasonu", zęby koledzy i przełożeni w pracy nie zorientowali się, ze cos jest nie tak. Chorzy w pracy zajmują się głównie zajęciami rutynowymi, podjecie jakiejkolwiek inicjatywy wydaje się im niemożliwe. Z kolei cześć chorych już przy pierwszych objawach choroby rezygnuje z pracy, wycofuje się z jakiejkolwiek aktywności.
Depresja
Co to jest depresja?
Nastrój, czyli ogólny ton emocji rozciągający się pomiędzy szczęściem a smutkiem, jest jednym z elementów reakcji organizmu na rzeczywistość. Na ogół reakcja ta przybiera postać adekwatną do znaczenie bodźca. To, co korzystne, budzi pozytywne emocje (zadowolenie, szczęście, radość), to zaś co niekorzystne, budzi emocje negatywne (smutek, przygnębienie, rozpacz). Jednak odpowiedź emocjonalna psychiki na otoczenie nie jest prostą funkcją znaczenia bodźców. Informacje docierające do mózgu ulegają skomplikowanym procesom przetwarzania, których efektem są m.in. emocje. Zatem nasz nastrój jest uzależniony co najmniej od dwóch elementów: otoczenia oraz procesów przetwarzania informacji o nim. Obniżenie nastroju może spowodować zarówno czynnik zewnętrzny - negatywne wydarzenie, jak i wewnętrzny - sposób przetwarzania informacji, który prowokuje wystąpienie negatywnych emocji. Przykładem pierwszej sytuacji może być utrata osoby bliskiej powodująca żałobę lub tęsknotę. Nastrój taki, jeśli przybiera formę i rozmiar patologiczny, nazywamy depresją reaktywną (egzogenną). Jeśli źródło tkwi w człowieku, a zatem mamy do czynienia z drugą ze wspomnianych sytuacji, mówimy o depresji endogennej. Na depresję choruje dwukrotnie więcej kobiet niż mężczyzn. Średni wiek początku tej choroby to 40 lat. Nieco większe ryzyko zachorowania występuję wśród krewnych pierwszego stopnia osób chorych na depresję. Istotne znaczenie mają też takie czynniki jak alkoholizm jednego z członków rodziny oraz utrata jednego z rodziców (zwłaszcza przed 13 r. życia). Nie zaobserwowano różnic w zachorowalności uzależnionych od rasy. Depresja nieco częściej występuje w niższych warstwach socjoekonomicznych. Należy pamiętać, że depresja jest chorobą. Wynikają z tego dwie ważne konsekwencje. Po pierwsze, nie jest depresją każde obniżenie nastroju, a jedynie jego patologiczne formy. Po drugie, depresję, jak każdą chorobę, można i należy leczyć. Długotrwałe obniżenie nastroju wpływa niekorzystnie nie tylko na samopoczucie chorego, ale także na jego stosunki z otoczeniem, wydajność w pracy, zdolność do zajmowania się sobą i swoją rodziną, itp. Wystąpienie epizodu depresyjnego, który nie zostanie poddany właściwemu oddziaływaniu terapeutycznemu, pociąga za sobą niejednokrotnie takie zmiany w sytuacji chorego, które podtrzymują lub pogłębiają jego stan.
Charakterystyczne objawy depresji.
Depresja może się objawiać na wiele sposobów. Obraz kliniczny tej choroby jest uzależniony nie tylko od jej rodzaju, ale także od indywidualnych właściwości jednostki. Najbardziej charakterystyczne, a zarazem najczęściej występujące objawy depresji to:
niezdolność do odczuwania radości, szczęścia, zadowolenia z czegokolwiek lub z większości rzeczy, które zwykle budziły takie uczucia (anhedonia)
narastająca izolacja społeczna dotycząca także najbliższych
utrata motywacji
niska odporność na frustrację (często przejawiająca się w nadmiernej drażliwości, częstych kłótniach, itp.)
Poza objawami czysto psychicznymi często spotyka się także objawy somatyczne spowodowane głównie zaburzeniami funkcjonowania układu wegetatywnego:
zaburzenia snu - wczesne budzenie się, bezsenność lub nadmierna senność
bóle głowy
suchoć w ustach
spadek popędu seksualnego
Do objawów "rzucających się w oczy" można zaliczyć przede wszystkim spowolnienie psychoruchowe - wszelkie czynności są wykonywane wolniej niż zwykle, z trudem przychodzi ich rozpoczęcie, wolniejsza mowa, małomówność. Depresja pogarsza także funkcjonowanie poznawcze - powoduje trudności w skupieniu uwagi, pogorszenie pamięci, dezorientację. Rzadziej występują urojenia. Dotyczą one jedynie najcięższych postaci depresji i na ogół mają treść zgodną z nastroję - urojenia nihilistyczne (zbliżający się koniec świata), hipochondryczne, urojenia zasłużonej winy. Niekiedy spotyka się u chorych na depresje liczne skargi na stan zdrowia - dolegliwości dotyczą układu krążenia, narządów ruchu, różnie umiejscowionych bólów. Niekiedy objawy somatyczne mogą prowadzić do błędnego rozpoznania.
Rodzaje depresji.
Zaburzenia depresyjne da się podzielić na dwie główne grupy: depresja egzogenna oraz depresja endogenna. Pierwszy rodzaj jest spowodowany czynnikami zewnętrznymi - wydarzeniami, na ogół nagłymi, które powodują silną reakcję emocjonalną. Głównymi rodzajami depresji egzogennej jest depresyjna reakcja adaptacyjna (depresja reaktywna) oraz żałoba. Pierwsza z nich jest wynikiem na trudności adaptacyjne związane z dużą zmianą sytuacji życiowej lub działaniem silnego czynnika stresogennego. Zwykle jest to depresja o lekkim przebiegu. Ustępuje wraz z przeminięciem czynnika wywołującego. Żałoba jest żalem związanym z utratą bliskiej osoby. Nie jest ona uważana za stan chorobowy, jednak może wiązać się z charakterystycznymi dla choroby afektywnej objawami. Na ogół mija w ciągu jednego roku. Czynnikami zwiększającymi ryzyko wystąpienia żałoby patologicznej lub depresji reaktywnej są m.in. zaburzenia osobowości.
Depresja endogenna (choroba afektywna jednobiegunowa) jest chorobą cięższą. Chociaż przyczyny tego zaburzenia są (jak wskazuje sama nazwa) wewnętrzne, w ok. 25% rozpoczyna się ona po jakimś istotnym wydarzeniu życiowym, które pełni rolę przyczyny wywołującej. Diagnozę potwierdzającą depresję endogenną stawia się po min. dwutygodniowym utrzymywaniu się objawów.
Depresja sezonowa jest odmianą choroby afektywnej jednobiegunowej, której objawy nasilają się w okresie jesienno-zimowym, ustępują zaś w okresie wiosny i lata. Istotne znaczenie dla jej wystąpienia ma podwyższony poziom melatoniny. Czynnikiem decydującym o nadmiarze tego hormonu jest niedobór światła słonecznego. Dlatego też ten rodzaj depresji występuje częściej w krajach północnych.
Depresja o podłożu somatycznym jest wtórna w stosunku do chorób somatycznych, których przebieg powoduje wystąpienie jej objawów.
Dystymia (depresja nerwicowa) jest szczególnym rodzajem zaburzenia, w którym objawy nasilają się w późnych godzinach popołudniowych. Zazwyczaj zachorowanie następuje pomiędzy 20 a 30 rokiem życia, a zatem znacznie wcześniej, niż to ma miejsce w przypadku depresji endogennej. Najczęściej obserwuje się umiarkowane nasilenie objawów, jest jednak zaburzeniem bardziej przewlekłym.
Przyczyny.
Do przyczyn biologicznych depresji zalicza się przede wszystkim:
zaburzenia hormonalne - wzmożone wydzielanie kortyzolu; stwierdzono także, że w depresji zmniejszone jest wydzielanie hormony wzrostu oraz testosteronu,
zaburzenie aktywności neurotransmiterów - głównie noradrenalizny i serotoniny,
zaburzenia snu - występują u większości chorych na depresję; zmniejszona zostaje latencja snu REM, zwiększa się całkowity czas trwania snu REM, zmniejszeniu ulega całkowity czas trwania czwartego stadium snu.
Wśród teorii psychologicznych wyjaśniających mechanizm depresji najważniejsze są dwie: psychoanalityczna oraz poznawcza.
Teoria psychoanalityczna źródeł patologicznego obniżenia nastroju upatruje w symbolicznej stracie obiektu miłości.
Psychologia poznawcza odwołuje się do zjawiska wyuczonej bezradności, które wiąże się z poczuciem braku jakiejkolwiek kontroli nad rzeczywistością. Poczucie braku kontroli (skuteczności działania) prowadzi do zaniku motywacji, ten zaś staje się powodem pozostałych objawów.
Terapia.
Farmakoterapia daje możliwość zastosowania kilku grup leków. Do klasycznych zalicza się leki trójpierścieniowe, po których u ok. 75% chorych następuje poprawa. Niekiedy leki trójpierścieniowe są uzupełniane litem lub środkami na bazie amfetaminy, co zwiększa ich skuteczność. Często stosowanymi środkami są także inhibitory monoaminooksydazy. Nowsze leki (drugiej generacji) to przede wszystkim inhibitory wychwytu zwrotnego neuroprzekaźnika serotoniny (np. Prozac).
Elektrowstrząsy pozwalają uzyskać szybki efekt, co jest szczególnie istotne w sytuacji, gdy istnieje ryzyko samobójstwa. Są także skuteczne w depresjach opornych na leczenie farmakologiczne.
Psychoterapia współwystępująca z lekami antydepresyjnymi pozwala uzyskać znaczną poprawę efektów leczenia. Czasem występuje także jako metoda samodzielna, jednak często rozpoczęcie jej bez wspomagania lekami okazuje się niemożliwe lub ryzykowne (np. w przypadku tendencji samobójczych). Do głównych metod stosowanych w depresji zalicza się:
Psychoterapia ukierunkowana psychoanalitycznie jest skierowaną na ujawnienie nieświadomych konfliktów. Jest to metoda długotrwała i wymagająca znacznej aktywności chorego.
Psychoterapia poznawcza. Jej celem jest zmiana nieprawidłowych sposobów myślenia prowadzących do postrzegania rzeczywistości w sposób usprawiedliwiający obniżenie nastroju. Szczególne znaczenie ma tu likwidacja wyuczonej bezradności, której efektem jest poczucie beznadziejności, braku możliwości odmiany swojego losu. Jest to terapia krótkotrwała, charakteryzująca się znacznie bardziej aktywną postawą terapeuty. Wymaga także dużego zaangażowania osoby chorej ze względu na konieczność wykonywania zadań domowych.
Terapia behawioralna jest skierowana na eliminację niepożądanych zachowań oraz udzielanie pozytywnych wzmocnień. Efektem takiego oddziaływania jest, podobnie jak w przypadku terapii poznawczej, zniesienie wyuczonej bezradności.
Terapia interpersonalna ma na celu przywrócenie prawidłowych kontaktów z otoczeniem, które w czasie depresji ulegają zanikowi. Poprawa kontaktu z ludźmi jest często czynnikiem bardzo pomocnym w radzeniu sobie z innymi objawami zaburzenia nastroju.
Terapia podtrzymująca stawia sobie za cel udzielenie wsparcia. Jest szczególnie istotna w depresyjnej reakcji adaptacyjnej oraz w żałobie.
Techniki relaksacyjne mogą przyczynić się do regulacji gospodarki neurtotransmiterami. Relaks przyczynia się do zmniejszenia wydzielania kortyzolu, którego nadmierne stężenie obserwuje się w depresji, oraz do zwiększenia wydzielana dopaminy. Jedną z technik relaksacyjnych możliwych do zastosowania w depresji jest muzykoterapia z użyciem nagrań zawierających dudnienia binauralne. Jest ona szczególnie korzystna ze względu na fakt, iż pozwala osobie chorej na całkowitą bierność. Z uwagi na zanik motywacji w depresji jest to szczególnie ważne.
Medytacja i hipnagogia
Co to jest medytacja?
Słowo "medytacja" bywa rozumiana na wiele sposobów. Często "medytować o czymś" oznacza po prostu zastanawiać się, rozmyślać. Często mówiąc o medytacji mamy na myśli kontemplację czegoś. Jednak najczęściej chyba medytacja kojarzy się z orientalnymi technikami rozwoju duchowego, które zwykle są mocno związane ze wschodnimi religiami i systemami filozoficznymi. Dla buddysty medytacja jest drogą do nirwany, dla hinduistycznych ascetów metodą osiągnięcia panowania nad ciałem i umysłem, dla fakira przede wszystkim sposobem osiągania nadnaturalnych zdolności. Jeszcze więcej nieporozumień prowokuje słowo "joga". Najczęściej rozumie się prze nie ćwiczenia gimnastyczne, zwłaszcza te, których celem jest rozciąganie. Tymczasem joga jest niczym innym, jak drogą do doskonałości - dla buddysty droga do nirwany, dla hinduisty drogą do pokonania złej karmy i ćwiczeniem umiejętności nietworzenia nowej. Faktycznie w niektórych systemach jogi występują liczne ćwiczenia gimnastyczne i tzw. pozycje medytacyjne, jednak są one jedynie środkiem do celu, nie zaś celem.
Współczesna psychologia często korzysta z niektórych technik medytacyjnych. Oczywiście nie w celu propagowania jakiejkolwiek z religii, ale dlatego, że te dalekowschodnie praktyki bardzo często umożliwiają osiąganie tych korzyści dla psychiki, o które tak często walczymy podczas terapii pacjentów cierpiących na niektóre zaburzenia psychiczne.
Jeśli jesteś zainteresowany medytacją z przyczyn religijnych, aby zgłębić tę dziedzinę, musisz udać się gdzie indziej. Jeśli jednak jesteś już praktykiem i jesteś zainteresowany możliwością wykorzystania nagrań zawierających dudnienia binauralne (hemi sync), zajrzyj do ostatniego akapitu tej strony. Jeśli interesuje Cię wpływ medytacji na Twoje zdrowie psychiczne, przeczytaj następny akapit.
Wpływ medytacji na zdrowie.
Elementarnym warunkiem prawdziwej medytacji jest spokój ducha. Jednak żaden z tradycyjnych systemów medytacyjnych nie pozostawia nas z zaleceniem jego osiągnięcia, ale podaje nam metody, które prowadzą nas do tego celu. Jedną z metod osiągania takiego wyciszenia jest muzyka. Nagrania zawierające dudnienia, które chcemy Ci zaproponować, wcale nie są całkiem obce starodawnym kulturom Wschodu. Charakterystyczny dla Orientu instrument, jakim jest gong ręcznie wykonany (kuty), wydaje dźwięki o częstotliwościach, które mieszając się ze sobą dają efekt w postaci dudnień. Podobny efekt pozwalają uzyskać niektóre dzwony, zwłaszcza jeśli uderza się naraz w kilka dzwonów o podobnej budowie. Dzięki medytacji osiągamy kilka niezwykle korzystnych dla psychiki efektów. Po pierwsze, głęboki relaks z charakterystyczną reakcją organizmu - zmniejszenie napięcia mięśni, zwolniony rytm serca, zmniejszone przewodnictwo elektryczne skóry, zmniejszona częstotliwość prądów czynnościowych mózgu oraz większa ich synchronizacja. W stanie naprawdę głębokiego relaksu trudno jest się utrzymać przez dłuższy czas komuś niewyćwiczonemu, ponieważ człowiek taki szybko zapada w sen. Jednak zarówno techniki medytacyjne, jak i nagrania zawierające dudnienia binauralne (hemi sync) umożliwiają utrzymanie w tym stanie pełnej świadomości. Stan medytacyjny wyklucza stres, lęk, niepokój, a więc jest doskonałą metodą na walkę z nimi. Przeżycie takiego stanu daje psychice olbrzymią motywację do pokonywania trudności - przekonuje ją, że stan taki jest możliwy do osiągnięcia, o czym nękana lękiem, nerwicą, depresją lub bezsennością psychika zdaje się zapominać. Po drugie, stan medytacji wiąże się często z dużą koncentracją uwagi. Stan wysokiej koncentracji jest korzystny sam w sobie, ponieważ podwyższa efektywność wszelkich prac umysłowych. Jednak nie jest to jedyna korzyść. Silne skupienie i głęboki relaks to stan, który często staramy się osiągnąć hipnotyzując pacjenta. Umożliwia osiągnięcie bardzo wysokiej efektywności sugestii. Wyższość samodzielnego wprowadzania się w hipnozę (autohipnozę) polega głównie na tym, że w stanie takim sam decydujesz o treści sugestii. Jednak nie skuteczność sugestii jest podstawową korzyścią wynikającą ze stanu medytacji. Najważniejszym narzędziem, jakie możesz wykorzystać, jest kontemplacja. Myśli, na których skupisz się w stanie medytacji, zadziałają na Ciebie znacznie silniej, niż te same myśli, które przemkną przez Twój umysł podczas zwykłej aktywności. Zatem kontemplacja wszystkiego, co pozytywne, dobre, piękne, dające nadzieję i wiarę przekonuje Twoją nieświadomość, że świat w swojej istocie jest dobry, że wszelkie Twoje działania mogą okazać się skuteczne. W ciągu całego dnia do Twojego umysłu dociera olbrzymia ilość informacji. Mózg nie może i nie chce przetwarzać ich wszystkich. Musi więc dokonywać selekcji. Jednym z jej kryteriów jest zgodność afektywna. Jeśli Twoja koncepcja świata przedstawia rzeczywistość jako budzącą negatywne uczucia, Twój umysł wychwytuje te informacje docierające z otoczenia, które potwierdzają Twoją koncepcję. Wiadomości dobre umykają Ci. Psychika w ten sposób uzyskuje potwierdzenie tego, że świat ogólnie rzecz ujmując jest zły, a Ty popadasz w jeszcze większą depresję, nerwicę lub inne kłopoty. Jeśli jednak podejmiesz wysiłek skupienia się na tym, co dobre, stan Twojego ducha krok po kroku zacznie się zmieniać. Oczywiście trudno jest tak po prostu zmienić swoje nastawienie do świata, które budowałeś (zwykle nieświadomie) przez wiele lat. Dlatego też warto wykorzystać stan medytacji (autohipnozy), aby zwiększyć siłę oddziaływania na nieświadome warstwy psychiki tzw. pozytywnych myśli.
Co to jest hipnagogia?
Hipnagogia (hipersynchronia hipnagogiczna) to stan, w którym znajdujesz się każdej nocy, gdy jesteś na granicy pomiędzy snem a czuwaniem. Charakteryzuje się przewagą rytmu theta (patrz menu Synchronizacja półkulowa - synchronizacja), bardzo silną synchronizacją, najczęściej także występowaniem specyficznych marzeń sennych. Nie są to sny typowe dla fazy REM (patrz menu "Synchronizacja półkulowa - synchronizacja"). Jest w nich mniej ruchu, akcji, są mniej dynamiczne i mniejszym stopniu nacechowane emocjonalnie. Niekiedy spontanicznie udaje się zachować świadomość pomimo wystąpienia stanu hipnagogii. Daje się wtedy dostrzec różne wizje, które nie zawsze są wyraziste, jednak często robią duże wrażenie na człowieku, który nie jest na nie przygotowany. Stany hipnagogii niejednokrotnie są prowokowane przez adeptów parapsychologii lub ludzi chcących się nauczyć świadomego przeżywania swoich marzeń sennych.
Możliwości wykorzystania hipnagogii?
Co wynika ze świadomego doświadczenia hipnagogii? Żeby to wyjaśnić trzeba się odwołać do obecnej we współczesnej psychologii poznawczej koncepcji nieświadomego przetwarzania informacji. Gdy poświęcasz swój czas na rozwiązanie problemu, zastanawiasz się nad tym, jakie posiadasz informacje umożliwiające Ci osiągnięcie celu, świadomie przetwarzasz je i starasz się uzyskiwać odpowiedzi na powstające pytania. Jednak kiedy się już poddasz nie rozwiązując problemu lub odłożysz pracę nad nim na później, Twój umysł nie przerywa wysiłków. Pracuje ciągle nad zagadnieniem, mimo tego że nie zdajesz sobie z tego sprawy. Ta nieświadoma praca jest często bardziej efektywna, ponieważ pozbawiona jest przynajmniej niektórych ograniczeń wynikających z Twoich uprzedzeń lub utartych schematów myślenia. Efekt tej nieświadomej pracy pojawia się czasem w postaci intuicji. Niekiedy jednak pojawia się podczas drzemki lub głębszego snu. Najczęściej jednak ukazuje się pod postacią obrazów w trakcie trwania hipersynchronii hipnagogicznej. Wskazują na to doniesienia wielu wybitnych naukowców, wynalazców, twórców, którzy twierdzili, że wiele pomysłów pojawiło się im nagle, w kilka chwil po zaśnięciu - zatem w granicach owego stanu przejściowego pomiędzy jawą a snem, jakim jest hipnagogia. Spośród najbardziej znanych ludzi opisujących takie doświadczenia można wymienić m. in. Kekulé, który po miesiącach badań zmierzających do ustalenia budowy cząstki benzenu ujrzał węża zjadającego swój ogon, co naprowadziło go na jego pierścieniową budowę. Także Mendelejew twierdził, że jego okresowy układ pierwiastków po prostu mu się przyśnił. Podobne doświadczenia opisywali także Edison, Wagner, Mozart, Dali. Rozwiązania problemów lub nowe pomysły pojawiające się w płytkim śnie z reguły nie przedstawiają się literalnie, ale w postaci symboli i w ogólnym zarysie, jednak często, ukierunkowują nasze myślenie w taki sposób, że rozwiązanie jest tuż. Nieświadome przetwarzanie informacji często przejawia się także jako intuicja czy też po prostu przekonanie, że jesteśmy na właściwym tropie pomimo braku jednoznacznych dowodów. Doświadczenie hipnagogiczne może w uczynić taką intuicję znacznie bardziej konkretną, wyrazistą i dającą się zrozumieć lub naprowadzić nas na rozwiązanie problemów (nie tylko naukowych, ale przede wszystkim tych codziennych) nawet wtedy, gdy intuicja niczego nie podpowiada.
Dudnienia binauralne (różnicowe, hemi sync) w hipnagogii i medytacji.
Proponowane przez nas nagrania mają dwojakie znaczenie dla doświadczeń hipnagogicznych. Po pierwsze, wymuszają na korze mózgowej pracę w rytmie theta charakterystycznym dla stanu hipnagogii. Po drugie, wymuszając ten rytm przez dłuższy czas nie pozwalają mózgowi przejść do głębszego snu, w którym zwykle nie zachowujemy świadomości i nie występuje hipnagogia. Spontaniczne doświadczenia tego typu mają miejsce zwykle w nocy, gdy po całym dniu zmęczeni udajemy się na spoczynek lub pod wpływem silnego zmęczenia zasypiamy wciągu dnia. Właśnie zmęczenie jest czynnikiem, który nie pozwala doświadczyć nam świadomie tego, co dzieje się w naszej psychice. Nagrania do synchronizacji półkulowej (hemi sync) pozwalają zarówno osiągnąć ową granicę pomiędzy jawą a snem bez zmęczenia, jak i utrzymać się na niej przez dłuższy czas. Jak to zrobić? Sposób postępowania jest bardzo prosty i opisany w broszurce dołączanej do każdej płyty przeznaczonej do wywoływania stanu hipnagogii. Potrzebne są Ci jedynie płyta z właściwym nagraniem (znajdź ją w menu "Synchronizacja półkulowa - nasza oferta"), odtwarzacz CD i słuchawki. UWAGA! Nie próbuj słuchać naszych nagrań przez słuchawki, jeśli cierpisz na epilepsję (padaczkę).