P. Ricoeur „Symbol daje do myślenia”
Rozmyślanie nad symbolem nie jest filozofią bez założeń, nie szuka punktu wyjścia. Wychodzi od mowy pełnej, w której już wszystko zostało powiedziane.
Dlaczego w tym momencie dziejów zajmujemy się symbolem?
Problem symbolu łączy się z naszą `nowoczesnością' i jest na nią odpowiedzią. Dziś popadły w zapomnienie znaki sacrum, człowiek nie czuje przynależności do sacrum. Priorytetem jest zaspokojenie potrzeb, wykarmienie ludzkości, rozwój techniki. Nasz język staje się językiem ścisłym i jednoznacznym - technicznym. W takich właśnie czasach pragniemy wzbogacać mowę, wnikać w jej strukturę. My - ludzie filologii, egzegezy, fenomenologii religii, psychoanalizy, analizy języka decydujemy o tym jaki będzie język.
Symbol daje do myślenia:
Sens dany jest przez symbol, a to co daje jest do myślenia.
Wszystko już zostało powiedziane (zagadkowo). Wszystko zawsze trzeba odtwarzać i przetwarzać w wymiarze myślenia.
Obszary panowania symbolu.
Albert Beguin wymienia trzy obszary występowania symbolu:
Mowa przynależna sacrum (symbole są powiązane z obrzędami i mitami np. Eliade „Traktat o historii religii”)
Sfery nocy i marzenia sennego (symbol nasuwa tematy rozmyślań)
Poetycka wyobraźnia (obraz poetycki przenosi nas do źródła mówiącego bytu, ten obraz - słowo jest symbolem)
Struktura symbolu.
Analiza ejdetyczna - wyodrębnienie symbolu z pewnego ciągu struktur pokrewnych, w wyniku czego otrzymamy mniej lub bardziej intuicyjne ujęcia tego samego jądra znaczenia.
Symbole są znakami, są to formy wyrazu udostępniające sens, który oznajmia unoszona w słowie intencja znaczenia. Nie każdy znak jest symbolem. Znaki techniczne są przejrzyste, natomiast znaki symboliczne są nieprzejrzyste. Owa nieprzejrzystość stanowi o głębi znaku.
Symbol - alegoria
W alegorii pierwotny element znaczony - czyli sens dosłowny - jest przypadkowy, a drugi element znaczony - sens iście symboliczny - jest wystarczająco zewnętrzny, by był wprost uchwytny. Między sensami zachodzi stosunek przekładu, gdy się go dokona alegoria staje się zbędna. Symbol poprzedza hermeneutykę, alegoria jest już hermeneutyczna. Symbol oddaje swój sens w sposób przejrzysty.
Symbol - sens
Symbol nie ma nic wspólnego z tym czemu logika symboliczna daje nazwę. Symbolizm jest dla tej logiki ukoronowaniem formalizmu.
Symbol - mit
Można przeciwstawić mit alegorii (Pepin). Symbol jest bardziej pierwiastkowy niż mit. Mit można potraktować jako rodzaj symbolu, rozwinięty w formie opowieści artykułującej się w czasie i w przestrzeni.
W stronę filozofii symbolu.
Symbol a hermeneutyka: Nie istnieje symbol, który wzbudza zrozumienie bez jakiejkolwiek interpretacji.
Trzy stadia tego rozumienia:
Pierwsze stadium: fenomenologia
Pojmowanie w fenomenologii: ekstensywne
Stadium to można nazwać rozumieniem symbolu przez symbol, przez ogół symboli np. „Traktat o historii religii” Eliadego - kilka figur rozumienia:
Pierwsza figura - polega na wydobywaniu i zestawianiu wielu wartości tego samego symbolu
Druga figura - polega na rozumieniu danego symbolu przez jakiś inny symbol
Trzecia figura - dany symbol rozumieć się będzie przez jakiś obrzęd i mity, a więc przez inne przejawy sacrum
Czwarta figura - pokazuje jak w tym samym symbolu ulegają scaleniu liczne sfery doświadczenia lub przedstawień
Nie można się zatrzymać na pierwszym stadium, gdyż nie ma tu mowy o prawdzie. Jest tylko prawda oderwana od wiary, prawda widziana z oddali, zubożała.
Drugie stadium - hermeneutyka
My - ludzie współcześni jeśli nie możemy wżyć się w wielkie symbolizmy nieba, wody, kamienia, księżyca to możemy zmierzać drogą krytyki do powtórnej naiwności. Z kolei interpretując możemy słyszeć i rozumieć.
Koło - splot stosunków łączących symbol, krytyka, którą interpretuje. „Należy rozumieć, żeby uwierzyć, lecz trzeba wierzyć, żeby zrozumieć”. Wg autora stwierdzenie to jest ożywcze i pobudzające. Hermeneutyka zatacza koło przez to, iż wychodząc od przedzrozumienia stara się przez interpretację rozumieć. Hermeneutyka (zdobycz nowoczesności) pozwala nowoczesności obudzić sacrum ponownie. Symbol - pierwotny znak sacrum. Hermeneutyka ożywia filozofię obcującą z symbolami.
Trzecie stadium - myślenie wychodzące od symboli
Jak wejść do królestwa symbolu? ;)
Za pośrednictwem fenomenologii religii, mitów, poezji i ścisłej hermeneutyki poszczególnych tekstów.
Dedukcja transcendentalna - uzasadnienie pojęcia wykazaniem, iż umożliwia ono konstytucję jakiejś dziedziny przedmiotowej.
Autor zauważa, że użyty przez niego język jest zbyt kantowski, w związku z czym zaczyna tłumaczyć językiem Heideggera: Filozoficzna interpretacja symboli polega na opracowaniu ujęć egzystencjonalnych, które wyrażają najgłębsze i najważniejsze możliwości Dasein. Wychodzące od sfery symboli rozumienie bytu ludzkiego zostaje otwarte.
Cogito jest wewnątrz bytu, a nie odwrotnie.
Końcowa refleksja:
„ Pan, którego wyrocznia jest w Delfach, nie wyjawia niczego i niczego nie tai, ale daje znaki”.
3