Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale

Wojciech Bogusławski

→ Motto:

“Mnie chociaż głód dojmuje

Lecz duszy mej nie szkodzi,

Śpiewaniem biedę truję:

Wesołość troski słodzi”

→ OSOBY:

• BARTŁOMIEJ, młynarz

• DOROTA, druga żona tegoż

• BASIA, córka młynarza z pierwszego małżeństwa

• WAWRZYNIEC, furman

• STACH, syn jego, kochanek Basi

• JONEK, przyjaciel Stacha

• PAWEŁ, ZOŚKA, państwo młodzi

• BRYNDAS, Góral, narzeczony Basi

• MORGAL, ŚWISTOS, Górale, drużbowie

• BARDOS, ubogi student z Krakowa

• MIECHODMUCH, organista

• STARA BABA

• Druhny, Drużbowie, Krakowiacy, Wieśniaczki, Górale, Góralki, Pastuch, Muzykanci

Scena we wsi Mogile pod Krakowem

→→ AKT I - widać chałupy wiejskie, z przodu karczma, po drugiej stronie pod lasem młyn i rzeczka; w głębi widać wieś, kościół, grobowiec Wandy

→ SCENA I - Stach, Jonek

• Stach słyszał, że mają dziś przyjechać Górale i boi się, że porwą mu ukochaną Basię

• Jonek, który siedzi na wierzbie widzi, jak Górale przypływają

• Stach wpada na pomysł, że pójdzie do ojca Basi prosić o jej rękę; Jonek pójdzie jako drużba

• Młynarz jest dobrym człowiekiem, ale jego żona nie pozwoli na zaślubiny

• Stach skarży się na p. Dorotę, że go napastuje i dlatego nie chce dać mu Basi za żonę, ale młynarzowi lepiej o tym nie mówić

• Basia została oddana Góralowi Bryndasowi

• Jonek mówi, że Stach jest dobrą partią, bo: potrafi jechać z zaprzęgiem czterech koni, ma dwie morgi gruntu, dwa żupany i inne ubrania, najlepiej tańczy

• Jonek radzi zwabić Basię do młyna

→ SCENA II - Stach, Jonek, Basia

• Stach prosi, by Basia zeszła, ale macocha zamknęła młyn - Basia wymyka się po kole

• Basia tłumaczy, że i Bryndasowi prosto powiedziała, że za niego nie wyjdzie - nie chce obcokrajowca

• Kiedy Góral będzie chciał wziąć Basie siłą zaśpiewa mu piosenkę:

• ARIA I : kawaler ma się z nią nie żenić, bo i tak nie odwzajemni jego uczucia, a szczęście jest tylko tam, gdzie w małżeństwie jest zgoda; baran nie zaleca się do kozy, a kaczka nie chce kruka - każdy szuka swojego

• Jonek informuje, że wraca Dorota

• Stach proponuje dziewczynie iść do karczmy, gdzie wesele Pawła

• Jonek każe Stachowi schlebiać macosze Basi, bo od przybytku głowa nie boli - da radę i matce i córce

→ SCENA III - Stach, Dorota

• Dorota rzuca się Stachowi na szyję, mówi, że stary nie może jej już zadowolić - chory i podejrzliwy

• ARIA II: rzadko bywa, by małżeństwo się kochało, a tym bardziej przy takiej różnicy wieku. Kiedy Dorota jest przy mężu myśli o Staszku, pyta czy ją kocha i prosi o pocałunki

• Staszek mówi o wzajemnym uczuciu do Basi

• Dorota obiecuje dać Basię za możliwość zalotów - Staszek odmawia; ksiądz nie pozwala na takie umizgi

• Stach grozi, że jeśli nie odda mu Basi jeszcze dziś powie młynarzowi o zachowaniu Doroty wobec niego, ale Dorota jest przekonana, że jej mąż i tak mu nie uwierzy

→ SCENA IV - Paweł, Zośka, Basia, Jonek, druhny, drużbowie, Krakowiacy - kończą krakowiaka przed młynem

• Przyśpiewki o straceniu cnoty przez Zośkę, porównanie jej do róży

→ SCENA V - ciż sami, Bartłomiej, Dorota

• Jonek zaprasza młynarzy na wesele

• Bartłomiej składa młodym życzenia; mówi, że bez miłości małżeństwo jest puste

• Zosia mówi, że kocha Pawła

→ SCENA VI - ciż sami, Wawrzyniec, Stach, Miechodmuch

• Przemowa organisty o małżeństwie: kiedy im się będzie szczęścić i ksiądz przyjdzie po kolędzie mają nie zapomnieć również o organiście

• Wawrzyniec: Stryj młodego błogosławi za ojca, którego nie ma - Bóg będzie im szczęścił, gdy będą dobrymi ludźmi, maja mieć dużo dzieci, uprawiać rolę, kochać bliźniego

• Wawrzyniec prosi panny i chłopców, by zaśpiewali weselny hymn, a gospodyni Bartkowa włożyła młodej na głowę wianeczek

• HYMN WESELNY: dziewczęta żałują, że tracą koleżankę, chłopcy mówią, że to sama radość

• Wawrzeniec podsuwa synowi Stachowi pomysł, żeby dolewał alkoholu Bartkowi i Dorocie, a szybko zapomną o Bryndalu i przyjmą jego oświadczyny

• Dorota zaleca się do Stacha, ten krzyczy i woła Bartłomieja

→ SCENA VII - Bardos śpiewa

• ARIA III: świat jest przewrotny, należy wierzyć rozumowi, a zwycięstwo po trudach jest tym słodsze; nie należy poddawać się losowi; śpiewa motto utworu - śpiewanie zagłusza głód i biedę

• Bardos widział z góry wesele, po oglądaniu tańców jest jeszcze głodniejszy, ale nie ma pieniędzy na posiłek

• U wrót gospody czuje weselne dania, więc pragnie się tam wkręcić

• Bardos cierpi, że na nic zdała mu się nauka, jest teraz biednym, nieszanowanym studentem

• Studentowi na nic książki, gdy jest głodny, musi jedynie je jeszcze dźwigać, więc postanawia je wyrzucić

• Od filozofów nauczył się jedynie mowy wierszem, choć wcale nie chce

• Bardos kogoś zauważa

→ SCENA VIII - Stach, Basia, Bardos ukryty

• Basia domyśla się zalotów Doroty, wspólnie zastanawiają się co z tym zrobić

• Stach zauważa Bardosa i poznaje w nim studenta - jeździli kiedyś razem w drogę; słyszał, że jest dużo mądrzejszy od profesorów

• Kochankowie mówią o swoim uczuciu i problemach ze ślubem

• Bardos obiecuje pomoc, ale najpierw musi coś zjeść; dopytuje się jak daleko zaszła ich miłość

• ARIA IV: Basia pokochała Stacha, kiedy go ścisnęła na pniu między dębami, gdzie rosły truskawki, Stach zakochał się, kiedy ganiała im się krowa i dwa razy ją przytulił

• Bardos każe iść Stachowi i Basi przodem do karczmy

→ SCENA IX - Bardos

• Z powodu wiedzy Bardos otrzyma śniadanie, więc :godzi się” z myślicielami, podnosi wyrzucone książki

• Idąc do karczmy dostrzega przybyłych Górali

→→ AKT II

→ SCENA I - słychać muzykę góralską, wchodzą Górale, niosą ser owczy, suszone ryby, kwiczoły, szpaki i bryndzę

• Chór generalny Górali: przybyli z góralskimi specjałami do Krakowiaków na zakończenie zaręczyn

→ SCENA II

• Krakowiacy witają gości

• Bryndas wita się z Basią, całuje ją w rękę; Basia mówi, że wcale nie tęskniła

• Bryndas odrzucił dla Basi bogatą Góralkę, bo wie, że Basia go kocha - jest przecież za co

• ARIA V: Bryndas-narcyz wychwala swoje zalety

• Mazurek góralski grany przez dudziarzy

• Proszą Górali do karczmy; Dorota mści się na Stachu - prosi Bryndasa, żeby wziął Basię za rękę

→ SCENA III - Wawrzyniec, Stach, Jonek, Bardos

• Bardos każe Wawrzyńcowi iść ze Stachem do karczmy i ogłosić miłość Basi i Stacha

• Warto próbować nawet, jeśli miałoby to wszcząć bójkę, bo Górali i tak jest mniej

→ SCENA IV - Bardos, Jonek

• Bardos wyciąga od Jonka informacje - Stach jest wierny, ale nie wiadomo, co będzie po ślubie

• ARIA VI: kobiety uwodzą mężczyzn, więc jak oni mogą się oprzeć

→ SCENA V

• Afera po wystąpieniu Stacha

• Bartłomiej stwierdza, że nie będzie zmuszał córki, jeśli nie chce wyjść za Górala; Basia to samo już dawno mu powiedziała, że nie będzie jego

• Bardos chce się pogodzić, ale Górale odmawiają

• Górale zbierają się do kryp (łodzi); wiatr jest pomyślny, płyną po wsparcie reszty Górali

• ŚPIEWY: Bryndas grozi zemstą za zniewagę, Krakowiacy chcą zgody

→ SCENA VI

• Dorota i tak nie chce oddać Basi - kłótnia jest jej wina

• Bardos podsuwa myśl, by Stach obiecał Dorocie igraszki, a później jakoś z tego wybrnie → Dorota zgadza się na ślub

• Bardos wróży, że skoro Górale uciekli, to nie wrócą

→ SCENA VII

• Przypływa Pastuch z alarmem, że Górale powrócili → zabrali wszystkie owce i świnie, związali Krakowiaków, maja broń

• Basia idzie po kobiety - niech one też się bija o swoje

→ SCENA VIII - Bardos, Pastuch

• Bardos myśli jak załagodzić spór, chce pokazać cud - użyje elektryki

→ SCENA IX - Krakowiacy z widłami, cepami, pałkami, siekierami, grabiami, na czele Miechodmuch

→ SCENA X - wpadają dziewki z narzędziami

→→ AKT III - las

→ SCENA I - Górale śpiewają z siekierami w ręku

• Górale zemścili się - gdy sprzedadzą łupy będą mogli ostro hulać; będą dzielnie walczyć - zwyciężać lub umierać; kobiety też są zaangażowane w wyprawę

• Zauważają nadciągającą chmurę Krakowiaków

→ SCENA II - Bardos

• Pomysł: przeciągnie przez drogę drut, a gdy ktoś się dotknie porazi go prąd i upadnie

• Bardos ukrywa się w krzakach na górze

→ SCENA III

• Górale uciekają, trafiają na drut elektryczny i od uderzenia upadają na ziemię. Docierają do nich Krakowiacy i wołają “Teraz ich”

• Bardos niewidoczny woła z góry wyniosłym głosem: pyta Krakowiaków czy chcą zabijać bezbronnych?! - Krakowiacy spuszczają pałki; później zwraca się do Górali - daruje im życie, ale zaraz mają się zgodzić i oddać bydło, bo inaczej ta sama siła, która poraziła ich przed chwilą, rzuci ich do piekła

• Górale nie wierzą w to, co się stało - każdy mógł się potknąć

• Krakowiacy przechodzą na stronę Bardosa, ten ponownie pompuje machinę i każe przejść Góralom

• Górale porywają się i znów padają od uderzenia prądu

• Morgal mówi, że to pewnie jakiś czarownik - znów bluźni, więc Bardos każe mu włożyć butelkę wody święconej szyjką w ziemię i stanąć na niej na jednej nodze, a później chwycić drut → Bardos pompuje wtedy machinę i widać, jak wznoszą się włosy na głowie Morgala; wszyscy krzyczą: “Cud! Cud! Cud!”

• Krakowiacy i Górale godzą się

→ SCENA IV

• Przybiega Miechodmuch, bo słyszał, że wszyscy wołali o cudzie - chce datków, a do bicie go nie było

• Bardos mówi o figlu, jaki zastosował → nie jest to diabelska sztuczka a nauka; wszyscy proszą o demonstrację

• Okazuje się jaki z Bardosa mądry człowiek; Krakowiacy i Górale będą się bawić dziś razem

• ARIA VII: Bóg stworzył wszystkich równo, więc należy się miłować, a nie kłócić

→ SCENA V - Bardos, Stach

• Bardos przypomina Stachowi o obietnicy wobec Doroty → kiedy Dorota będzie ściskać Stacha po domem Bardos przyprowadzi młynarza, Stach schowa się w wierzbie, gdzie młynarz często zagląda, żeby sprawdzić czy nie wróciły pszczoły, Dorota będzie się wówczas strasznie denerwować, żeby prawda nie wyszła na jaw

• ARIA VIII - Stach śpiewa o mężczyznach zdradzających żony - on chce tylko Basię i chce być dla niej jedynym

→ SCENA VI - Bardos

• Bardos chce przekonać Basię o uczciwości Stacha

→ SCENA VII - Bardos, Basia

• Basia szuka Stacha, bo podejrzewa, że bałamuci się z macochą

• ARIA IX: Basia będzie dobra dla kochanka, chyba że ją zdradzi, to zamieni się w jędzę

• Bardos chce udowodnić Basi wierność Stacha

→ SCENA VIII - osoby powracające od bydła

• Dziękują Bardosowi za pogodzenie, ofiarowują mu ubrania i jedzenie

→ SCENA IX - Bardos

• Ten daje najcenniejszy dar, kto dzieli się, choć sam za wiele nie posiada

→→ AKT IV

→ SCENA I - Dorota

• Dorota martwi się czy jej Stasia czasami nie zabito w awanturze; lepiej żeby zginął Bartłomiej, ale zaraz wyrzuca sobie, że nie powinna życzyć mężowi śmierci, choć jest stary

• Dorota chciałaby być wierna mężowi, ale Stach zawraca jej głowę, gdyby należał do nie nie byłby już tak interesowny

• Czeka na Stacha, bo przecież obiecał jej pocałunki

→ SCENA II - Dorota, Jonek, Bryndas

• Dorotę dziwi zgoda między Krakowiakami a Góralami

• Chłopaki opowiadają jej o “cudzie”, który ich pogodził

→ SCENA III - wszyscy prócz Bardosa

• Przybysze chcą opowiedzieć Dorocie co się stało; Jonek już to zrobił, ale nic z tego nie zrozumiała, więc prosi Staszka

• Dorota ciągnie Stacha do chaty, żeby “zrobić śniadanie”

→ SCENA IV - Dorota, Stach, Bardos, Basia

• Bardos kiwa do Basi, by się oddaliła - mówi, że musi zajrzeć do karczmy; Dorota myśli, że tym lepiej dla niej

→ SCENA V - Bardos, Basia

• Bardos nie chce zostawić Stacha i macochy samych, ale Bardos tłumaczy, że jest to potrzebne; każe wejść jej do wierzby i siedzieć jak niegdyś ze Stachem i nie wychodzić

• Basia nie wie, że Stach powiedział studentowi o ich schadzkach w dziupli, więc myśli, że Bardos faktycznie jest czarownikiem

→ SCENA VI - Dorota, Stach

• Stach odrzuca zaloty Doroty, mówi o miłości do Basi i konsekwencjach, jeśli ktoś by ich zobaczył

→ SCENA VII - Dorota, Stach, Bardos, Bartłomiej

• Bartłomiej widzi żonę ze Stachem

• Bardos odwraca młynarza, by nie widział gdzie się chowa Stach i mówi: “jaki śliczny jastrząb w tę wierzbę się chowa”

• Dorota wypiera się wszystkiego i mówi, że dopiero przyszła, ale Bartłomiej nie wierzy

• Kolejny chwyt studenta → ponoć kiedyś w tej wierzbie mieli pszczoły

• Bardos daje receptę na powrócenie pszczół → zabić ul i wysmarować gliną

• Dorota zdenerwowana mówi, że nie chce już innego, byle ostatni raz jej się upiekło

• Stach wychodzi, Dorota jest zmieszana, zaraz pokazuje się też Basia - Dorota zdenerwowana, że Basia wszystko słyszała

• To zakochani siedzieli w ulu i psuli go, więc nie a pszczół

• Bardos każe Bartłomiejowi przeprosić żonę, bo przed chwilą widział pewnie zakochanych

→ SCENA VIII

• Dorota przyrzeka być wierną

• Młodzi dziękują Bardosowi

→ SCENA IX i ostatnia - wszyscy

• Młynarz zaprasza na śniadanie - jutro wesele

• Stach w podziękowaniu chce zawieść Bardosa na koniach do samej Warszawy, ale student woli pracować na roli niż żebrać w dużym mieście

• VAUDEVILLE:

• Dorota - nie należy szukać starego męża, bo szybko pożałujesz, a jeżeli już się z nim połączysz to bądź mu wierna

• Bartłomiej - kiedy stary bierze młodą musi albo iść na mary, albo będzie rogaczem

• Stach - młodzi teraz tak żyją, że dzieci muszą zgadywać kto jest ich ojcem

• Basia - lepiej żyć ze swoim niż z cudzym - porównanie do Wandy co nie chciała Niemca

• Bryndas - nie pogardzaj ubogim, szanuj wszystkich równo

• Morgal - nie wierz szarlatanom

• Jonek - młode panny powinny strzec swoich wianków

• Bardos - studenci nie powinni tracić ochoty do nauki, nie zawsze będzie źle; służyć ojczyźnie to cnota

• Miechodmuch - biada być w dzisiejszych czasach organistą, gdy nie ma styp. Należy dawać księdzu datki a organiście smaczne kąski

• Chór ogólny - poczciwość, wierność, miłość i zgoda powinny panować na świecie; niech nie moda tylko cnota ogarnia nasze umysły

---