Rynek i homo oeconomicus - o potrzebie etyki biznesu
5 paz
dziernika 2010
16:14 Hasło do kursu e-learningowego: eb2011
Przedsiębiorcy kierują się własnym interesem.
Świadczą usługi nie z altruistycznych potrzeb, ale z
troski o własny interes i maksymalizację zysków.
Egoizm przedsiębiorców często jest korzystny dla społeczeostwa, "niewidzialna ręka runku" prowadzi
przedsiębiorców do celów, których wcale nie mieli zamiaru osiągad, a które są korzystne dla ogółu. Cele
te są realizowane niejako "przypadkiem", w czasie realizowania innych, czysto egoistycznych planów.
Idea wszechmocnej "niewidzialnej ręki" jest utopijna, gdyż sam egoizm przedsiębiorcy jest
niewystarczający dla pełnego i harmonijnego rozwoju społeczeostwa, a w szczególności gospodarki.
Teza: Działania człowieka są motywowane interesem własnym
Egoizm
Egoizm psychologiczny
Jest to każde działanie jest ostatecznie motywowane dążeniem do własnych korzyści.
Ë% egoizm oÅ›wiecony - dziaÅ‚anie majÄ…ce na celu dÅ‚ugofalowe korzyÅ›ci, nawet kosztem chwilowego
poświęcenia.
Wątpliwości dotyczące teorii egoizmu psychologicznego:
1. Korzyśd własna może nie byd głównym celem działania, a jedynie jemu towarzyszyd.
2. Egoizm psychologiczny z definicji jest nieobalalny, nawet czysto teoretycznie. Czy zatem teoria, której w
żaden sposób nie da się obalid, a każdy przykład ją potwierdza, jest właściwie sformułowana?
3. Nawet jeśli jakimś działaniem przypisuje się egoistyczne pobudki, nie musi tak byd w rzeczywistości.
Egoizm jako stanowisko etyczne
Ludzie postępują moralnie słusznie tylko wtedy, gdy zabiegają o własny interes.
Wątpliwości dotyczące teorii egoizmu jako stanowiska etycznego:
1. Przeczy naszej intuicji moralnej, gdyż głosi, że działania interesowne są bardziej cenione, tymczasem:
żð A pomaga bezinteresownie B - jest to poglÄ…d oceniany wyżej
żð A pomaga B, majÄ…c na uwadze swoje korzyÅ›ci
Zatem intuicja moralna podpowiada nam wbrew tej definicji.
2. Egoizm ten wiązałby się z uznaniem, że nie ma nic z gruntu złego w zabójstwie, kradzieży, kłamstwie, etc.
(dopóki nie zbadamy pobudek). W niektórych przypadkach np. zabójstwo mogłoby byd moralne.
Konflikty interesów
" Konflikty wewnÄ…trz form (pracownicy majÄ… swoje cele i ambicje, czasem sprzeczne z celami firmy)
" Konflikty wewnÄ…trz gospodarstw domowych (np. problem brakujÄ…cych kobiet)
" Konkurencja rynkowa
" Negatywne efekty zewnętrzne (strona trzecia ponosi niechciane koszty, np. wsi zalane błotem ze zbiorników hut
na Węgrzech, zanieczyszczenia czy odpady składowane przez duże fabryki i szkodzące okoliczne ludności)
" Dobra publiczne - są niewyłączne (nawet jeżeli ktoś się do tego nie dokłada, mają na niego wpływ i może z nich
korzystad) i niekonkurencyjne (może z niego korzystad więcej niż jedna osoba jednocześnie
" Efekt pieczeniarza - chcemy korzystad z dóbr, nie ponosząc kosztów (np. pieczenie kiełbasek na wspólnym
ognisku, bez dokładania do niego drewna)
" Wykluczeni - osoby nie mogÄ…ce znalez
d pracy (z racji choroby, wieku, etc.)
Etyka biznesu Strona 1
Normy społeczne
12 paz
dziernika 2010
22:48
Normy społeczne - standardy zachowania, które bazują na szeroko podzielanych przekonaniach na temat tego, jak
indywidualny członek społeczeostwa powinien się w danej chwili zachowad.
Normy społeczne:
" Zwyczaj - kategoria norm, nadająca automatyzm naszemu życiu, ułatwiająca je. Tworzy się oddolnie, nie ma
charakteru skodyfikowanego.
" Moda - jest dużo bardziej zmienna niż zwyczaj. Rzadko kiedy tworzy się oddolnie, najczęściej jest narzucana
przez projektantów i duże koncerny (poprzez marketing).
" Moralnośd - dotyczy takich sfer życia, w których działanie jednego człowieka nie jest obojętne dla dobra,
szczęścia i zdrowia innych ludzi (np. nieoddanie długów wpłynie na wierzyciela itp.). Dotyczy najbardziej
fundamentalnych relacji między ludz
mi. Chronią dobro moralne człowieka. Również (jak normy prawne)
mają sankcje za nieprzestrzeganie (potępienie przez społecznośd, czy wykluczenie z niej). Są uzasadniane
przez odwołanie do rozumu.
" Religia - może brzmied identycznie jak normy moralne, jednak jest uzasadniana przez sferę sacrum,
zalecenia Boga, który jest gwarantem moralności.
Etyka zajmuje siÄ™ legitymizowaniem, uzasadnianiem norm moralnych. Nie wszystko, co jest nielegalne, jest
niemoralne i nie wszystko, co legalne, jest moralne.
Moralnośd - ogół żywionych przez ludzi sądów i przeświadczeo o dobru, złu i powinności oraz wszystkich działao
podchodzących na mocy tych sądów pod ocenę.
SÄ…dy moralne:
" Oceny (sądy wartościujące), np. kłamstwo jest złe
" Normy (sądy imperatywne), np. nie należy kłamad
Etyka - teoria moralności uzasadniająca normy naszego postępowania. Dąży się do uzasadnienia, krytycznej
refleksji na temat naszych przekonao.
Testy twierdzeo etycznych:
" Konfrontacja twierdzeo etycznych z rzeczywistym postępowaniem ludzi
" Konfrontacja twierdzeo etycznych z naszÄ… intuicjÄ… moralnÄ…
" Porównywanie nowych twierdzeo etycznych z już przyjętymi (badanie koherencji)
Moralnośd dotyczy nas i tego, co robimy. Etyka to wiedza, uporządkowany zbiór zdao, który możemy znalez
d w
książkach, Internecie, etc. Etyka ma się tak do moralności, jak ekonomia do gospodarki.
Etyka:
" Opisowa (jak jest)
Ë% Psychologia moralnoÅ›ci
Ë% Socjologia moralnoÅ›ci
" Normatywna (jak powinno byd) - jedna z trzech dziedzin filozofii (metafizyka, epistemologia, etyka
normatywna)
Ë% Etyka ogólna
Ë% Etyka stosowana - stosowanie teorii etycznych do wybranych fragmentów ludzkiej
egzystencji
żð Etyka lekarska
Etyka biznesu Strona 2
żð Etyka lekarska
żð Etyka prawnicza
żð Etyka biznesu - krytyczna filozoficzna refleksja nad problemami moralnymi,
powstającymi w dziedzinie życia gospodarczego
Ä„% Mikro (etyka zawodowa)
Ä„% Meso (CSR) - dotyczy funkcjonowania firmy/korporacji
Ä„% Makro (etyka gospodarcza)
Powody interesowania siÄ™ etykÄ… biznesu:
1. Dlaczego w ogóle teoria moralności, w tym etyka biznesu, jest ważna?
a. Ponieważ intuicja moralna posiadana przez każdego z nas może nas zwodzid. Dlatego też
potrzebujemy etyki biznesu, by mied pewnośd, że postępujemy słusznie.
b. Są sytuacje nietypowe, w których mamy różne intuicje, nie wiemy co wybrad.
c. W sytuacjach typowych możemy nie wiedzied, dlaczego mamy postąpid tak, czy inaczej
d. Etyka biznesu dostarcza wiedzy, jak powinniśmy postępowad
2. Dlaczego etyka biznesu ma znaczenie dla przedsiębiorców/biznesmenów?
a. Firmy zatrudniają pracowników, działają w społeczeostwie, nie funkcjonują w próżni. Aby
dobrze funkcjonowad, firma musi uwzględniad środowisko etyczne, musi postępowad w
sposób, który nie zraża ludzi.
b. Profesjonalizacja zawodów biznesowych (aby zawód był prestiżowy, jego przedstawiciele
powinni byd dobrze wykształceni oraz powinni przestrzegad rygorystycznych norm
etycznych)
c. Etyka leży w interesie firmy (może korzystnie wpłynąd na wynik finansowy firmy oraz
zapobiec ewentualnym bojkotom oburzonych klientów
3. Dlaczego etyka biznesu, jako przedmiot akademicki, jest potrzebna na studiach ekonomicznych?
a. Ma nam to uzmysłowid, że pracownicy to nie tylko zasoby ludzkie, ale także ludzie mający
własne ambicje, wartości i uczucia
b. Etyka biznesu poszerza perspektywÄ™ spojrzenia studenta na ekonomiÄ™.
Etyka biznesu Strona 3
Konkurencja rynkowa - o cnotach moralnych
19 paz
dziernika 2010
17:04
Typologia przedsiębiorców
(opracowana na podstawie danych zebranych w latach 90. XX wieku)
Przedsiębiorcy:
a. "uczciwi dokradający" - ludzie, którzy stosunkowo rzadko łamią przepisy. Podstawową
techniką racjonalizacji jest "gdybyśmy stosowali się do wszystkich przepisów, to
musielibyśmy pozamykad firmy". Żyją w dyskomforcie psychicznym, czują się zmuszani
do oszukiwania (głównie chodzi o łamanie prawa podatkowego) i są tym sfrustrowani.
b. Pragmatycy - łamią prawo podatkowe w sposób jawny i nie odczuwają z tego powodu
psychicznego dyskomfortu. Ministerstwo Finansów postrzegają jako instytucję pragnącą
ich okraśd. Czują się dobrze prowadząc grę z fiskusem. Ich motto to "Wszystko jest na
sprzedaż" i "Liczy się tylko pieniądz". Głównym celem jest skutecznośd.
i. Brak profesjonalnego wykształcenia - prowadzą małe, prowincjonalne
przedsiębiorstwa. Charakterystyczne jest to, że działania z nastawieniem na
skutecznośd są dla nich czymś oczywistym i naturalnym, nie są odnoszone do zasad
uczciwości. Są dumni zatrudniając kogoś na czarno, bądz
w inny sposób
maksymalizujÄ…c zyski.
ii. Profesjonalnie wykształceni - przedsiębiorcy z wyższym wykształceniem.
Uczciwośd i rzetelnośd mają dla nich charakter czysto instrumentalnych kategorii.
Uczciwym można byd tylko wtedy, jeśli to się opłaca. Traktują uczciwośd jak
produkt.
Typologia ta jest jedynie wzorem, niejednokrotnie nie da siÄ™ jednoznacznie przyporzÄ…dkowad
przedsiębiorców. Typologia ta zakłada, że uczciwych przedsiębiorców jest stosunkowo mało.
Cnota
Cnota - dyspozycja, skłonnośd charakteru, która umożliwia stałe, sprawne i do pewnego stopnia
przyjemne spełnianie czynów moralnie dobrych. To skłonnośd do czynienia dobra.
Intelektualizm etyczny Sokratesa
Ë% Cnota jest bezwzglÄ™dnym dobrem, o które każdy czÅ‚owiek musi zabiegad. Sokrates pytaÅ‚,
co to jest np. sprawiedliwośd, a nie, co za nią uważają dani ludzie (szukał ogólnego
wzorca).
Ë% Zdaniem Sokratesa ważna byÅ‚a nawet sama Å›wiadomoÅ›d braku wiedzy, czym jest cnota,
gdyż aby stad się cnotliwym, koniecznie trzeba wiedzied, czym jest cnota. Cnotę Sokrates
utożsamiał z wiedzą na jej temat (aby byd sprawiedliwym, trzeba wiedzied, czym jest
sprawiedliwośd.
Ë% Konsekwencje stanowiska Sokratesa:
żð To, co dobre moralnie dla jakiegoÅ› czÅ‚owieka, jest po prostu dobre dla ogółu
żð ZÅ‚e postÄ™powanie czÅ‚owieka jest rezultatem jego niewiedzy, bÄ…dz
wiedzy pozornej
(człowiek wybiera zło, bo prezentuje się ono dla niego jako coś dobrego)
żð Skoro cnota jest dobra i skoro czÅ‚owiek dąży do dobra, to nie może dobrowolnie
wybrad zła
żð Sokrates wyklucza możliwoÅ›d istnienia sÅ‚aboÅ›ci woli
żð Skoro cnota jest wiedzÄ…, można jej siÄ™ nauczyd i można też jej nauczad
Ë% Sokrates postrzegaÅ‚ siÄ™ jako akuszera cnoty, kogoÅ›, kto budzi w ludziach potrzebÄ™
rozwoju i uświadamia im ich niewiedzę. Całe swoje życie poświęcił poszukiwaniu
odpowiedzi na pytanie, czym jest prawda, sprawiedliwośd, pobożnośd?
Sokrates nie pozostawił po sobie żadnych tekstów. Wszystko co o nim wiemy pochodzi z
Etyka biznesu Strona 4
Ë% Sokrates nie pozostawiÅ‚ po sobie żadnych tekstów. Wszystko co o nim wiemy pochodzi z
zapisków jego uczniów, a w szczególności z tekstów Platona.
Doktryna złotego środka Arystotelesa
Ë% DostrzegaÅ‚ sÅ‚aboÅ›ci intelektualizmu etycznego. TwierdziÅ‚, że nie chodzi o to, by wiedzied,
czym jest cnota, ale by wiedzied, jak ona powstaje. Innymi słowy - nie starczy wiedzied,
czym jest sprawiedliwośd, trzeba wiedzied jak byd sprawiedliwym.
Ë% ObierajÄ…c Å›rodki, osiÄ…gamy cel, który staje siÄ™ Å›rodkiem do nastÄ™pnych celów (np. zdany
egzamin gimnazjalny - dobre liceum - dobrze zdana matura - renomowana szkoła
wyższa - dobra praca - duże zarobki - wysoki poziom życia). Arystoteles zauważa jednak,
że ten łaocuch musi mied swój kres. Jego koocem jest optimum człowieczeostwa, zwane
również eudajmonią. Można je osiągnąd kształtując swój charakter.
Ë% Arystoteles odróżniaÅ‚ cnoty intelektualne od moralnych (sprawiedliwoÅ›d, hojnoÅ›d).
Ë% IdeaÅ‚em byÅ‚oby życie oddane kontemplacji - "nieporuszony poruszyciel". Nie wszyscy
jednak muszą i mogą poświęcad życie rozmyślaniom filozoficznym. Mogą jednak
osiągnąd optimum człowieczeostwa poprzez stosowanie umiaru.
Ë% UważaÅ‚, że szczęścia nie należy utożsamiad z przyjemnoÅ›ciÄ…! PrzyjemnoÅ›d nie jest celem,
ale wyrazem cnoty.
Doktryna złotego środka
Wada Cnota Wada
(niedostatek) (środek) (nadmiar)
Skąpstwo Hojnośd Rozrzutnośd
Tchórzostwo Męstwo Brawura
Uniżonośd Pokora pycha
Etyka cnót Alasdair Macintyre'a *czyt. Makintajer+
Ë% Dla starożytnych wolnoÅ›d wiÄ…zaÅ‚a siÄ™ z możliwoÅ›ciÄ… zabierania gÅ‚osu w sprawach
publicznych, a najgorszą karą było wykluczenie ze społeczności. Obecnie wolnośd jest
utożsamiana z prywatnością.
Ë% Dwa dobra na przykÅ‚adzie:
Dorosły człowiek pragnie nauczyd siedmiolatka gry w szachy. Proponuje mu worek
słodyczy za grę oraz drugi za zwycięstwo. To w naturalny sposób skłania dziecko do
oszustwa, np. gdy dorosły na chwilę wyjdzie.
żð ZewnÄ™trzne wzglÄ™dem praktyki (cukierki)
żð WewnÄ™trzne wzglÄ™dem praktyki (doskonalenie umiejÄ™tnoÅ›ci gry w szachy)
Można je realizowad tylko dzięki temu, że się w danej praktyce bierze udział.
Praktyki wymagają zabezpieczenia ze strony instytucji. Można zatem rozumied
firmę jako instytucję zapewniającą dobra zewnętrzne ludziom, którzy mogą wtedy
osiągnąd dobra wewnętrzne.
Dóbr wewnętrznych względem praktyki nie sposób osiągnąd w pojedynkę. Można
je realizowad jedynie we wspólnocie ludzi zaangażowanych w daną instytucję (np.
firmÄ™, uczelniÄ™)
Czym jest cnota wg Macintyre'a?
Jest nabytą ludzką cechą, której posiadanie i przestrzeganie umożliwia nam osiąganie dóbr
wewnętrznych względem praktyki. Jej brak natomiast skutecznie uniemożliwia nam osiąganie tych
dóbr.
Przykłady cnót: sprawiedliwośd, męstwo, uczciwośd, niezłomnośd, prawdomównośd.
Ich posiadanie jest niezbędne do osiągania dóbr wewnętrznych w stosunku do jakiejkolwiek praktyki.
Np. męstwo umożliwia oparcie się degenerującemu wpływowi instytucji, jaką jest firma;
Etyka biznesu Strona 5
Np. męstwo umożliwia oparcie się degenerującemu wpływowi instytucji, jaką jest firma;
sprawiedliwośd jest potrzebna, by odpowiednio rozdzielad dobra zewnętrzne (osoby najlepiej
wykonujące pracę dostają najwięcej)
Cechy cnót
" Mają charakter nabyty (można je w sobie wykształcid), są sprawnościami wyuczonymi
" Umożliwiają osiąganie dóbr wewnętrznych wobec praktyki
" Cnoty mogą uniemożliwiad (utrudniad) osiąganie dóbr zewnętrznych wobec praktyki
" Cnoty nie sprowadzają się do zawodowych umiejętności (bycie dobrym człowiekiem może nie
iśd w parze z byciem dobrym ekonomistą)
" Cnota nie jest dyspozycją, która sprzyja powodzeniu człowieka tylko w jednym rodzaju sytuacji
" Cnoty uzdalniają człowieka do realizacji właściwego mu dobra
" Cnoty są wzajemnie powiązane (np. osoba sprawiedliwa będzie prawdopodobnie mężna i
prawdomówna, etc.)
Dóbr wewnętrznych nie da się osiągnąd "na skróty"!
Cnoty kardynalne
" Roztropnośd (zdolnośd podejmowania właściwych decyzji, dokonywania właściwego oglądu
sytuacji)
" Męstwo (zdolnośd stawiania czoła niebezpieczeostwom)
" Sprawiedliwośd (zdolnośd oddania każdemu tego, co mu się należy)
" Umiarkowanie (zdolnośd panowania nad swoimi uczuciami, namiętnościami i popędami)
W jaki sposób rozwijad w sobie cnoty?
1. Nie szukad dla swoich słabości łatwych usprawiedliwieo
2. Nie iśd na łatwiznę, nawet w sprawach drobnych
3. Gorliwie wypełniad swoje obowiązki
4. Dbad o swój rozwój intelektualny
5. Planowad, kontrolowad i diagnozowad swoje postępowanie
Etyka biznesu Strona 6
Oszustwa podatkowe - o uniwersalności zasad moralnych.
Kantyzm i utylitaryzm.
1 listopada 2010
20:25
Jeżeli wolno komuś oszukiwad, to powinno byd wolno każdemu znajdującemu się w podobnej sytuacji.
Imperatyw kategoryczny Immanuela Kanta
Immanuel Kant uważa, że tylko wola jest dobra sama w sobie. Dobra wola, to wola, która działa z poczucia
prawa/obowiązku. O moralnej wartości działania decyduje wola. Moralną wartośd ma działanie podejmowane z
obowiÄ…zku.
Nacisk w etyce Kanta jest postawiony na wolę, która działa z obowiązku. Jest to etyka deontologiczna (etyka
obowiÄ…zku).
1. Działanie z obowiązku - jeżeli kupiec nie oszukuje, bo tak nakazuje mu sumienie, działanie to jest zgodne z jego
wartościami, czuje się zobowiązany tak działad.
2. Działanie zgodne z obowiązkiem - jeżeli kupiec nie oszukuje, bo np. nie chce stracid klientów, nie opłaca mu się to,
etc.
Tylko człowiek jest w stanie działad w skutek przedstawienia praw. Inne istoty kierują się instynktem, nie mogą byd
dobre albo złe (np. pies).
Obowiązki moralne według Kanta
" Subiektywne = maksymy (osobiste)
np. nie spóz
niam się na zajęcia, nie kłamię, etc.
" Obiektywne = imperatywy (powszechne)
Ë% Warunkowe (imperatywy hipotetyczne)
swoje polecenie imperatyw hipotetyczny formułuje warunkowo (np. jeśli chcesz zachowad zdrowie, dbaj o
kondycję fizyczną; jeśli chcesz, by żona cię kochała, pamiętaj o jej urodzinach). Jeśli odrzucamy warunek (nie
chcemy zachowad zdrowia), odrzucamy też obowiązek (nie musimy dbad o kondycję fizyczną). Informuje nas,
w jaki sposób powinniśmy postąpid, jeżeli chcemy osiągnąd dany cel.
Ë% Bezwarunkowe (imperatywy kategoryczne)
nie ma odniesienia do żadnego celu, powinnośd nie jest zrelatywizowana do osiągnięcia żadnego celu.
- Dlaczego mam spełnid obowiązek?
- Bo taki jest twój obowiązek.
Formuły imperatywu kategorycznego
1. Formuła prawa powszechnego - postępuj tylko według takiej maksymy, dzięki której możesz zarazem chcied, aby
stała się powszechnym prawem.
Uważa się, że I formuła jest formułą formalną, pokazującą warunki, jakie powinny spełniad prawa moralne.
Maksyma "w chwili dotkliwej biedy mogę pożyczyd pieniądze, wiedząc, że i tak nie będę w stanie ich zwrócid" nie
może byd uznana za prawo ogólne. A
amanie obietnic pasożytuje na ich dotrzymywaniu. Osoba chcąc złamad
obietnicę oczekuje, że inni obietnic dotrzymują.
Osoba, która chciałaby uznad, że istnieje powszechne prawo do niedotrzymywania obietnic, musiałaby przyjąd, że
obietnic należy dotrzymywad i że można je łamad, co byłoby nielogiczne.
Maksyma tego typu jest autodestrukcyjna po zuniwersalizowaniu.
Kant uważał, że o moralnej wartości działania można rozstrzygnąd bez brania pod uwagę konsekwencji. Jeżeli
działanie prowadzi do logicznej niespójności, gdy próbujemy je zuniwersalizowad& & .
Okradad da się wyłącznie kogoś, kto się sprzeciwia, by odbierano mu własnośd. Jeżeli każdy przystałby na prawo do
kradzieży, to nikt nie mógłby wobec kradzieży protestowad. Tu nie chodzi o konsekwencje kradzieży, ale o logiczną
niespójnośd.
Jeżeli maksyma nie przechodzi testu uniwersalności, wówczas należy ją uznad za imperatyw hipotetyczny.
O wartości moralnej działania decyduje to, czy kierujemy się maksymami dającymi się zuniwersalizowad.
Etyka biznesu Strona 7
2. Formuła człowieczeostwa - postępuj tak, byś człowieczeostwa tak w swej osobie, jako też w osobie każdego
innego, używał zawsze zarazem jako celu, nigdy tylko jako środka.
Ludzie traktują się przedmiotowo i formułowanie formuł człowieczeostwa jako zakazu do traktowania ludzi jako
środka do celu byłoby sporym uproszczeniem.
Jednak traktując osobę przedmiotowo, nie możemy zapomnied, że mamy do czynienia z człowiekiem (np. kupując
jeansy oczekujemy od ekspedientki podawania nam kolejnych par, ale nie powinniśmy złośliwie przymierzad
wszystkiego, co jest w sklepie w myśl idei "bo ona to i tak musi poskładad"). Relacje przedmiotowe nie mogą byd
jedynymi relacjami pomiędzy ludz
mi.
3. Formuła autonomii - nie należy wybierad inaczej, jak tylko tak, żeby maksymy własnego wyboru były zarazem w tej
samej woli zawarte jako ogólne prawo.
Każdy z nas może wg Kanta sam sformułowad obowiązki moralne. Jednak formułując je dla siebie, człowiek tworzy
prawo, które obowiązuje wszystkie istoty rozumne i wolne.
Nakazy i zakazy nie są narzucone z zewnątrz, każdy człowiek (istota rozumna) potrafi do nich dojśd samemu. To nie
znaczy jednak, że prawo moralne jest subiektywne. Człowiek formułując prawo, tworzy prawo obiektywne.
Teoria utylitaryzmu
Utylitaryzm - etyka dotycząca ludzkiego działania. Koncentruje się na pytaniu "Jak powinienem działad?" (kantyzm też
się na tym opiera). Jest to etyka czynów.
Jest poglądem głoszącym, że istnieje tylko jedna zasada moralna - zasada dążenia do jak największego szczęścia jak
największej liczby ludzi.
Szczęście oznacza przyjemnośd i brak cierpienia.
Sformułowana zasada utylitaryzmu bywa określana "zasadą użyteczności". Filozofami, którzy głosili utylitaryzm byli J.
Bentham i J.S. Mill. Zgadzali się w swoich wizjach szczęścia i przyjemności. Bentham uważał, że szczęście jest policzalne
(np. przyjemnośd czytania poezji = przyjemnośd picia piwa). Mill zwracał uwagę na różnicę jakościową przyjemności
(lepiej byd niezadowolonym Sokratesem niż zadowolonym głupcem).
Utylitaryzm:
" Konsekwencjalizm
Wszelkie działania podejmowane przez człowieka podlegają moralnej ocenie ze względu na ich rezultaty. Należy
oceniad działanie z punktu widzenia tego, jak skutki tego działania przyczyniają się do promowania dobra. Czasem
trzeba poświęcid jedną osobę, by uratowad kilkadziesiąt.
" Nastawienie na szczęście (użytecznośd)
Dobrem, które należy promowad jest szczęście (użytecznośd)
" Sumarycznośd
Żąda, by moralna ocena działania zależała od sumy użyteczności, której doświadczają członkowie danej
społeczności. Sumarycznośd narzuca wymóg bezstronności (każdy liczy się jako jeden, nikt jako więcej niż jeden!)
Utylitaryzm nie jest egoizmem etycznym! W utylitaryzmie przesądza dobro ogółu.
Przykłady:
Sytuacja I
+ - + -
4 osoby 1 osoba 3 osoby 2 osoby
Sytuacja II
Etyka biznesu Strona 8
Sytuacja II
+ - + -
4 osoby 1 osoba (ja) 3 osoby (w tym ja) 2 osoby
W obu sytuacjach utylitarysta wybrałby pierwszy wariant (mimo, że w drugiej sytuacji wiąże się to ze stratą dla niego
samego). Wynika to z prostego rachunku zysków i strat dla ogółu.
Egoista etyczny w drugiej sytuacji opowiedziałby się za drugim wariantem, gdyż przynosi mu on korzyści.
Utylitaryzm wymaga od nas spojrzenia znikąd, bezstronności. Perspektywa utylitarysty nie może wpływad na decyzję,
jakÄ… podejmuje.
W utylitaryzmie dobro `" słusznośd
Dobro - szczęście, użytecznośd, przyjemnośd (dot. skutków działania)
Słusznośd - maksymalizacja dobra (dot. działania)
Skutek może byd dobry lub zły, a działanie słuszne lub niesłuszne.
Zalety utylitaryzmu
1. Utylitaryzm nie odwołuje się do niczego poza ludzkim życiem. Zwolennik utylitaryzmu nie musi uzasadniad
swojego działania poprzez odwoływanie się do wymiaru transcendentnego (np. do Boga)
2. Podstawowe dobro utylitarystów, szczęście, wydaje się mało problematyczne - każdy z nas chce byd szczęśliwy.
3. Według utylitarystów zagadnienia moralne mogą byd rozstrzygane przez empiryczny rachunek konsekwencji.
Utylitarysta podaje procedurę decyzyjną (postępowanie jak w przypadku tabelek powyżej).
4. Utylitaryzm wyposaża nas w swoistą "walutę refleksji moralnej". Tak jak pieniądz stanowi wartośd dóbr, np.
mieszkania. Walutą tą jest szczęście - np. prawa człowieka mają taką wartośd, na ile są społecznie użyteczne.
Wszystkie wartości dla utylitarysty są współmierne, można je wyrazid przy pomocy szczęścia.
Trudności wiążące się z przyjęciem teorii utylitaryzmu
1. Nacisk na skutki powoduje, że utylitarysta ignoruje prawa i wolności. Np. prawo do wolności jest o tyle
wartościowe, o ile przyczynia się do szczęścia ogółu.
2. Dla utylitarystów nie ma znaczenia motyw działania (ignorowanie intencji działającego
3. Problem z przewidywaniem konsekwencji (zbyt wiele zmiennych czynników)
4. Problem adaptacji i uwarunkowania (przystosowania):
a. Ludzie przyzwyczajają się do warunków, w jakich żyją (i od nędzy i do luksusu), zatem jeżeli ktoś całe życie
mieszka w slumsach i się do tego przyzwyczaił (swoje pragnienia dostosował do warunków) i jest szczęśliwy
(na swój sposób), to nie ma sensu mu pomagad (w koocu jest szczęśliwy).
b. Paradoksalnie, miliarderowi, który zubożał i, co zrozumiałe, jest z tego powodu zrozpaczony, należy pomóc
tanie gusta - gusta osób przyzwyczajonych do biedy
kosztowne gusta - gusta osób przyzwyczajonych do luksusu
5. Niemoralne preferencje - ktoś może czerpad satysfakcję, przyjemnośd, z tego, że komuś innemu dzieje się
krzywda.
6. Niewrażliwośd na rozkład użyteczności - można poświęcid pewną grupę ludzi na korzyśd kilku osób (bądz
nawet
jednej!), jeśli suma użyteczności jest większa (w klasyfikacji punktowej: jeśli jedna osoba zyskuje 10pkt, a 7 osób
traci po 1pkt, to traktujemy to jako działanie przynoszące korzyśd +3).
7. Nierespektowanie sprawiedliwego podziału dóbr- nie zawiera koncepcji uczciwych udziałów. Np. sąsiedzi mają
koty i postanowili zrobid im w ogródku kuwetę. Aby jednak zaoszczędzid, postanowili zrobid tylko jedną, w dodatku
na naszej części ogrodu, aby oba koty miały blisko. Według utylitarysty jest to w porządku, gdyż my niewiele
tracimy (skrawek ogródka w rogu), natomiast właściciele kotów zyskują komfort i pieniądze. Bez znaczenia jest
fakt, że (mówiąc obrazowo) koty srają w naszym ogródku:
SÄ…siad 1 MY SÄ…siad 2
kuweta
kot 1 kot 2
Etyka biznesu Strona 9
8. Nadmierne żądania - utylitaryzm to teoria zbyt wymagająca od człowieka (bezstronnośd w każdej sytuacji, etc.).
Ponadto utylitaryzm czyni człowieka winnym za wszystkie zło, któremu nie udało mu się zapobiec. Człowiek nie
jest w stanie stosowad się w całości do idei utylitaryzmu.
Jednocześnie funkcjonuje inna teoria, mówiąca, że utylitaryzm wymaga od ludzi& zbyt mało (teoria autorstwa
Kotarbioskiego). Wynika to z faktu, że utylitaryzm każe nam zainteresowad się losem innych tylko wtedy, gdy ma
to wpływ na sumę użyteczności. Człowiek jest zbiornikiem na użytecznośd.
Podsumowanie
Czy cel uświęca środki? Czy cel dobry moralnie usprawiedliwia złe moralnie środki?
Utylitarysta: Jeżeli zastosowanie np. kłamstwa przynosi więcej korzyści, niż szkód, jest ono dopuszczalne.
Deontologista: Nie.
W życiu ważne są zarówno pobudki, środki, jak i konsekwencje.
Etyka biznesu Strona 10
KÅ‚amstwa w biznesie
23 listopada 2010
21:10
kłamstwo `" fałsz
prawda `" prawdomównośd
Prawda i fałsz dotyczą klasyfikowania zdania, a kłamstwo i prawdomównośd oceny wypowiedzi.
Prawda jest zgodnością sensu zdania z pewnym stanem rzeczy (klasyczne spojrzenie).
Kłamstwo i prawdomównośd dotyczą relacji zachodzących pomiędzy uznaniem danego zdania za
prawdziwe, a językowym zakomunikowaniem tej informacji odbiorcy. Zatem po prostu: Czy mówię
to, co myślę?
Kłamstwo nie pociąga z konieczności fałszu, ani fałsz nie pociąga kłamstwa. Te podziały są logicznie
niezależne.
Wnioski
1. Można kłamad, przekazując komuś informacje fałszywe.
2. Można byd prawdomównym, przekazując informacje prawdziwe.
3. Można kłamad, przekazując informacje prawdziwe.
4. Można kłamad, przekazując informacje fałszywe.
Kłamstwo - mówienie nieprawdy (rozumianej subiektywnie) z intencją wprowadzenia kogoś w błąd.
Typologia kłamstwa (św. Tomasz wyróżniał tylko trzy pierwsze)
1. Kłamstwo użyteczne - kłamiemy, by osiągnąd cel, korzyśd
2. Kłamstwo złośliwe - kłamiemy, by wyrządzid komuś krzywdę
3. Kłamstwo żartobliwe - kłamiemy, by zrobid komuś dowcip
4. Białe kłamstwo - kłamiemy, by zachowad się zgodnie z konwencją, żeby byd miłym dla innych
5. Kłamstwo z konieczności - kłamiemy, by oszczędzid innym cierpieo (np. o chorobie, wobec SS-
mana ukrywając żydowskie dzieci, etc.)
Argumentacja etyczna:
1. Absolutny zakaz kłamstwa (św. Tomasz, Kant)
a. KÅ‚amstwo przeciwstawia siÄ™ naturze mowy
Mowa służy do skutecznego przekazywania własnych myśli, czyli do komunikacji. Ta
może byd skuteczna wówczas, gdy mówimy to, co myślimy. Jeżeli kłamiemy, to
sprzeniewierzamy się temu, do czego służy mowa.
b. Kłamstwo narusza rozumnośd człowieka
Kłamca, jeśli chce byd skuteczny, musi przekonad okłamywanego, że jest prawdomówny.
Czyli kłamca nie chce, by istniało prawo kłamania, bo nikt by mu wtedy nie wierzył.
Kłamstwo pasożytuje na prawdomówności.
Kłamca chciałby powszechnego zakazu kłamstwa oraz wyjątku dla siebie (by on jeden
mógł kłamad)
KÅ‚amca chce czego innego dla siebie, czego innego dla innych.
Wniosek:
Jeżeli ktoś okłamuje drugiego człowieka, to nie jest istotą rozumną (sic!), podważa
własną rozumnośd.
c. KÅ‚amiÄ…c, traktujemy innych instrumentalnie
Nie warto wyjawiad okłamywanemu swoich myśli. Kłamca traktuje okłamywanego
niejako z góry (paternalistycznie)
2. Względny zakaz kłamstwa (utylitaryści) - kłamstwo w pewnych sytuacjach może byd dobre.
Kłamstwo jest moralnie złe jedynie wówczas, gdy przynosi społeczeostwu więcej strat, niż
korzyści (czyli jeżeli przynosi więcej korzyści, to nie jest moralnie naganne). O tym, czy
kłamstwo jest słuszne czy niesłuszne decyduje nie natura czynu, lecz jego konsekwencje.
Etyka biznesu Strona 11
Społeczna odpowiedzialnośd korporacji (CSR) - kapitalizm kantowski
30 listopada 2010
11:29
1. Czy korporacja może byd odpowiedzialna moralnie?
a. Jeżeli uznamy, że korporacja jest podobna do budynku (Milton Friedman), to nie może
byd podmiotem odpowiedzialności moralnej. Odpowiedzialnośd moralna spoczywa na
właścicielach. Tylko indywidualni ludzie mogą ponosid odpowiedzialnośd, mogą mied
prawa i obowiÄ…zki (J. Locke)
b. Skoro korporacja jest niezależnym organizmem i może podejmowad decyzje, to powinna
ponosid za nie odpowiedzialnośd, również moralną
2 elementy życia korporacyjnego:
i. Rozbudowany schemat organizacyjny
ii. Określone zasady zatwierdzania (uznawania) indywidualnych decyzji
Elementy te pozwalają traktowad korporację jako niezależny podmiot. Pierwszy element
określa hierarchię władzy i podległośd w korporacji, a drugi charakteryzuje przebieg
procesów decyzyjnych i nakazuje uzgadnianie indywidualnych decyzji ze strategią
korporacji.
2. W jaki sposób powinna funkcjonowad odpowiedzialna korporacja?
Odpowiedzialna korporacja:
Dba o środowisko naturalne
Respektuje prawa człowieka
Respektuje prawa pracownicze
Respektuje prawa zwierzÄ…t
Troszczy się o lokalną społecznośd
Przestrzega przepisów prawa
3. Czym jest odpowiedzialnośd? Czym jest odpowiedzialnośd moralna?
Ponoszenie konsekwencji własnych działao
Brak przymusu
Odpowiedzialnośd moralna - respektowanie obowiązków, maksymalizacja użytecznych
skutków.
Odpowiedzialnym można byd za samą podjętą decyzję.
Indywidualne decyzje są agregowane w decyzje będące decyzjami całej korporacji. Teza ta opiera
siÄ™ na deskryptywnej teorii osoby autorstwa J. Locke'a.
Koncepcje osoby (rozwinięcie pierwszego pytania)
1. Deskryptywna koncepcja osoby (wg J. Locke'a)
Osobą jest ten, kto posiada zbiór określonych cech. Są nimi m.in. Samoświadomośd, zdolnośd
posługiwania się językiem, racjonalnośd. Rozdziela to bycie człowiekiem od bycia osobą.
Trudnością związaną z tą koncepcją jest fakt, że wedle niej każdy z nas nie jest osobą np. w
czasie niemowlęctwa lub w czasie snu.
Wniosek:
a. Nie każdy człowiek jest osobą (np. dzieci, osoby starsze)
b. Jeżeli jakieś zwierzę będzie posiadało dane cechy, również będzie osobą
P. Singer (australijski bioetyk) uważa, że jesteśmy szowinistami gatunkowymi.
Skoro status osoby mogą mied zwierzęta, możliwe jest także nadanie go korporacji. Należy
tylko wykazad, że korporacja (czy też jej personifikacja) posiada wymagane cechy, poprzez
analogię do człowieka.
Jednak rozumowanie przez analogię nie zawsze jest prawidłowe. Niezależnie od tego, jest to
jedna z najpopularniejszych koncepcji w świecie anglosaskim.
2. Koncepcja Boecjusza
Etyka biznesu Strona 12
2. Koncepcja Boecjusza
Osobą jest każda indywidualna substancja o rozumnej naturze. Status osoby nie jest związany z
cechami podmiotu, lecz z jego sposobem istnienia.
Wniosek:
Wszyscy ludzie są osobami, bo zostali powołani do życia jako osoby. Nie można utracid statusu
osoby. W tej koncepcji trudno by było mówid o korporacji jako osobie.
3. Propozycja alternatywna
Zarówno personifikacja korporacji, jak i indywidualizacja odpowiedzialności nie jest w pełni
satysfakcjonująca. Odpowiedzialnośd indywidualna powinna byd połączona z
odpowiedzialnością całej wspólnoty.
Charakterystyka społecznej odpowiedzialności biznesu
Å»ð Definicja I
Społeczna odpowiedzialnośd biznesu to koncepcja, wedle której przedsiębiorstwa
dobrowolnie uwzględniają aspekty społeczne i ekologiczne w swoich działaniach handlowych
oraz w kontaktach ze swoimi interesariuszami.
Å»ð Definicja II
Społeczna odpowiedzialnośd przedsiębiorstwa to efektywny proces zarządzania
przedsiębiorstwem, który przez odpowiadanie na możliwe do zidentyfikowania oczekiwania
interesariuszy przedsiębiorstwa, przyczynia się do wzrostu jego konkurencyjności, zapewniając
mu stabilnośd i trwały rozwój, jednocześnie kształtuje korzystne warunki dla rozwoju
ekonomicznego i społecznego, tworząc zarówno wartośd społeczną, jak i ekonomiczną.
teraz po polsku: CSR to strategia zarządzania (firmie to się po prostu opłaca), odpowiadania na
oczekiwania społeczne.
Interesariusz - Wszyscy ludzie i instytucje, na które firma, skutkami swojego działania, może mied
wpływ. Również ci, którzy mogą poprzez swoje działanie wywierad wpływ na firmę.
Interesariusze wewnętrzni - ci, którzy tworzą firmę (właściciele, pracownicy)
Interesariusze zewnętrzni - dostawcy, klienci, społeczności, etc.
CSR interesuje zarówno etyków, prawników i specjalistów od zarządzania. Każdy z nich ma inną wizję
CSRu, inaczej jÄ… rozumie.
Odpowiedzialnośd negatywna/pozytywna
Odpowiedzialnośd negatywna - odpowiedzialnośd za złe, niekorzystne skutki funkcjonowania
przedsiębiorstwa
Odpowiedzialnośd pozytywna - odpowiedzialnośd za dobro, które zostało nam powierzone we
władanie (również odpowiedzialnośd za przyszłe pokolenia)
CSR z punktu widzenia prawa
CSR ma dostosowad działanie firmy do prawa obowiązującego w krajach, w których działa
korporacja.
Teza: Jeżeli coś jest przymusem prawnym, to nie jest już elementem CSR (odwołuje się do I definicji)
Np. banki mają obowiązek informowad o ryzyku inwestycyjnym. Zanim wszedł ten przepis, był to
CSR. Gdy dyrektywa zaczęła obowiązywad, stało się to po prostu obowiązkiem.
Jednak nawet w ramach obowiązków prawnych jest miejsce na dobrowolnośd i odpowiedzialnośd
korporacji. Zatem powyższa teza jest nieco wątpliwa - np. metoda przekazania obowiązkowych
informacji może byd różna, w zależności od tego, czy bankowi faktycznie zależy na uświadomieniu
klientów, czy tylko na odfajkowaniu przepisu.
CSR jako metoda zarzÄ…dzania firmÄ…
Nie można się tu doszukiwad wyższych wartości - jest to czysty pragmatyzm. Określa się oczekiwania
Etyka biznesu Strona 13
Nie można się tu doszukiwad wyższych wartości - jest to czysty pragmatyzm. Określa się oczekiwania
interesariuszy i stara się je wypełnid .
Również tutaj jest miejsce na uwzględnienie względów moralnych. Jest to moment odpowiadania na
oczekiwania interesariuszy (np. jeśli klientom zależy na ochronie środowiska, to korporacja powinna
się w to włączyd, by utrzymad klientów). Moralnośd korporacji zależy w pewnym sensie od
moralności interesariuszy.
Koncepcja interesariuszy (R.E. Freeman)
Freeman jest zwolennikiem koncepcji CSR. Przeciwstawił koncepcji kapitalizmu menadżerskiego
koncepcjÄ™ kapitalizmu kantowskiego.
Kapitalizm menadżerski - zarząd korporacji powinien działad wyłącznie w interesie akcjonariuszy,
właścicieli.
Kapitalizm kantowski - korporacja powinna działad w interesie na rze cz wszystkich interesariuszy.
Korporacja powinna mied na celu różne interesy różnych podmiotów, na które oddziałuje, a nie
wyłącznie zysk.
Uzasadnienie tezy Freemana o kapitalizmie kantowskim:
I. Gdyby korporacja miała na celu tylko zyski, oznaczałoby to, że interesy pewnej grupy
interesariuszy są przedkładane ponad interesy innych grup (np. interesy właścicieli ponad
interesy społeczności lokalnej).
II. Oznaczałoby to, że pewne grupy interesariuszy traktowane są przedmiotowo, jako środek do
celu (odwołanie do Kanta)
III. Nie należy traktowad nikogo wyłącznie jako środek do celu dla innych ludzi.
Zdaniem Freemana zadaniem zarządu jest równoważenie, wyważanie rozmaitych interesów różnych
grup interesariuszy. "Dyrektor generalny powinien byd jak król Salomon, który rozsądza interesy
różnych grup".
Korporacja nie jest tworem wyalienowanym, korzysta np. z powietrza, za które nie płaci.
Zwolennicy I tezy stwierdzą, że korporacja powinna mied większy wzgląd na interesy innych
interesariuszy, jako swojego typu koszt korzystania z zasobów (np. powietrza, edukacji
pracowników), za które teraz nie płaci.
W odniesieniu do II tezy, nie zawsze, gdy faworyzujemy jednÄ… grupÄ™, inne traktujemy przedmiotowo.
Gdy mówimy o zarządzających jak o królu Salomonie, nie dostrzegamy, że zarząd też ma swoje
interesy w działalności firmy.
CSR może byd wykorzystywany przez zarządy do zmniejszania nadzoru korporacyjnego. Trzeba byd
świadomym, że CSR można stosowad zarówno zgodnie z przeznaczeniem, jak i go spłycad,
wykorzystywad do własnych celów (np. usprawiedliwiania niskich zysków).
Freeman proponował, by w zarządach i radach nadzorczych zasiadali przedstawiciele różnych grup
interesariuszy.
Rozszerzenie odpowiedzialności korporacji z właścicieli na rzecz innych interesariuszy może byd
uzasadniane w odniesieniu do poglądów Kanta, ale również w odwołaniu do utylitaryzmu!
Interpretacja utylitarystyczna CSR
Chodzi o to, by do oceny działania korporacji, oceny decyzji zastosowad utylitarystyczną procedurę
decyzyjnÄ…:
1. Wyróżnienie alternatywnych działao, które w danej sytuacji może podjąd korporacja.
2. Zastanowienie się, na kogo będą wywierad wpływ poszczególne alternatywy działania (czyli kto
jest interesariuszem). Identyfikacja interesariuszy.
3. Zastanowienie się, jakie korzyści i straty (koszty) osiągnie każda z grup interesariuszy przy
Etyka biznesu Strona 14
3. Zastanowienie się, jakie korzyści i straty (koszty) osiągnie każda z grup interesariuszy przy
realizacji każdej z alternatyw.
4. Sumowanie korzyści i strat (kosztów) osiąganych przez wszystkich interesariuszy w
poszczególnych alternatywach.
5. Wybór alternatywy przynoszącej najwięcej korzyści (największą sumę korzyści).
Uwagi do kapitalizmu kantowskiego i interpretacji utylitarystycznej CSR
Byd może w niektórych przypadkach obie interpretacje będą wskazywały na to samo działanie.
Wybranie interpretacji ma jednak znaczenie: w kapitalizmie kantowskim musimy siÄ™ troszczyd
o innych interesariuszy (aby nigdy nie stali się tylko przedmiotami). Są również rzeczy, których
pod żadnym pozorem nie wolno nam zrobid. Utylitarystyczna interpretacja dopuszcza czasem
takie zachowania, ponieważ liczy się suma użyteczności.
Zarzut Kontrargument
Biznesem biznesu jest biznes Odpowiedzialnośd nie formułuje celów biznesu, lecz
Celem firmy jest wyłącznie zysk, za realizację tego postuluje zasady ich realizacji.
celu powinni byd odpowiedzialni zarządzający Zarzut krytyków próbuje przypisad zwolennikom tezę,
korporacją. Menadżer powinien zajmowad się której nie głoszą: "należy cel gospodarczy firmy (zysk)
wyłącznie maksymalizacją zysków. Inne cele (np. zastąpid jakimś innym, np. społecznym celem". Zwolennicy
dbanie o środowisko) są sprzeczne z istotą jednak tak nie twierdzą. Jest to zatem nieporozumienie.
funkcjonowania firmy. Ponadto psujÄ… one Np. gdy ktoÅ› jedzie samochodem, to jego celem jest
mechanizm wolnorynkowy. dotarcie do celu, a nie przestrzeganie przepisów
Jednak korporacja, dążąc do celu, powinna przestrzegad
zasad (gdyż tak jak w przypadku jazdy samochodem, daje
to większe bezpieczeostwo)
CSR jest zbyt kosztowna CSR to długoterminowa inwestycja
Jeżeli firma stosuje się do wyższych standardów Działania na rzecz CSR mają charakter inwestycji
niż konkurencja, może ponosid dodatkowe koszty, długoterminowej. W krótkim okresie może się to nie
tracid udziały w rynku, etc. opłacad, jednak w perspektywie kilkunastu, czy nawet
kilkudziesięciu lat może przynieśd duże zyski.
W sytuacji, gdy firmy dysponujÄ… podobnymi technologiami
i systemem zarzÄ…dzania, czynnikiem decydujÄ…cym o
sukcesie może byd CSR. Tworzy się nawet indeksy
giełdowe firm społecznie odpowiedzialnych.
Menadżer ma dbad o interesy właścicieli Menadżer jest również obywatelem i ma dbad o interes
Menadżer nie ma kompetencji i mandatu społeczny
społecznego, by dbad o dobro publiczne. Rozumowanie przez analogię nie jest do kooca trafne.
Odwołuje się to do Friedmana - jeżeli firma Menadżer nie powinien działad w izolacji od społeczności -
decyduje się przeznaczyd środki na CSR, menadżer w koocu sam jest jej członkiem.
nakłada "podatek" na zarząd/akcjonariuszy (np.
obniża im premie, dywidendy), z którego zostanie Jeżeli menadżer z racji swojej funkcji ma większe
sfinansowana działalnośd w ramach CSR. możliwości np. niesienia pomocy, powinien to
Menadżer decyduje, na co te pieniądze wydad. Nie wykorzystad. Friedman zarzuca: Niech się menadżer
ma jednak takich kompetencji, gdyż nie był troszczy o kogo chce i ile chce, ale za własne pieniądze!
kształcony do dyspozycji podatkami.
To co robi menadżer jest bardzo podobne do tego,
co robią politycy (posłowie). Jednak nie jest
posłem, więc nie powinien tego robid
(rozumowanie przez analogiÄ™).
CSR pełni funkcję taniej reklamy Informowanie o projektach CSR nie narusza ich
CSR ma byd wabikiem, ściągad inwestorów i wartości moralnej
klientów. To, że niektóre firmy traktują CSR wyłącznie jako
narzędzie do poprawy swojego wizerunku nie znaczy, że
Etyka biznesu Strona 15
narzędzie do poprawy swojego wizerunku nie znaczy, że
wszystkie firmy tak robiÄ….
Wątpliwości co do wartości moralnej danego działania
nie wynikają z informowania o postępowaniu w ramach
CSR, ale z wątpliwości o bezinteresownośd działania.
Tak więc informowanie, że firma jest odpowiedzialna
społecznie, nie oznacza, że jej działanie było
wyrachowane i cyniczne.
Nie znając motywacji, nie możemy oceniad działao firmy
(czy to pozytywnie, czy negatywnie).
Popularyzacja idei CSR
Manifest z Davos (1973r.)
Dokument, w którym zaznaczono, że zadaniem kierownictwa firmy nie jest tylko osiąganie zysku.
Podkreślono, że kierowanie przedsiębiorstwem stanowi swojego rodzaju służbę opartą o
odpowiedzialnośd w stosunku do interesariuszy.
Okrągły stół w Caux (1994r.)
Brali udział w tych obradach przedstawiciele z Europy, Japonii i USA. Sformułowano tam zasady
funkcjonowania korporacji oparte na dwóch ideałach:
Europejskim ideale godności człowieka
Japooskim Kyosei (wspólne życie i pracę dla wspólnego dobra)
Global Compact (1999r., w Polsce od 2001)
Podjęta przez Sekretarza Generalnego ONZ Kofi Annana. Sednem jest to, by przedsiębiorcy kierowali
się w swym działaniu prawami człowieka, prawami pracowniczymi, przeciwdziałali korupcji i
angażowali się w ochronę środowiska.
Każda firma może przystąpid do Global Compact. Wystarczy dostosowad swoją działalnośd do
wymogów stawianych przez GC.
Etyka biznesu Strona 16
Korupcja - zło w życiu społecznym
14 stycznia 2011
15:31
Według badao ludzie postrzegają politykę i służbę zdrowia jako najbardziej skorumpowane dziedziny
naszego życia.
Definicja I
Nadużywanie stanowiska publicznego do osiągania korzyści prywatnych lub grupowych.
Nadużywanie polega na przyznawaniu priorytetów interesom innym niż interes publiczny, który
powinna reprezentowad osoba zajmujÄ…ca stanowisko publiczne. Interes prywatny nad interesem
publicznym.
Definicja II (bardziej ogólna)
Działanie, w trakcie którego osoba odpowiedzialna za ustalony społecznie system podziału dób
narusza go na czyjąś korzyśd, za co otrzymuje od korzystającego jakąś gratyfikację lub chociażby jej
oczekuje. Korzyśd nie musi mied wymiaru finansowego, materialnego. Może to byd np. wymiana
usług.
Formy korupcji
Korupcja w ujęciu prawnym Pozostałe
formy korupcji
Sprzedajnośd urzędnicza, przekupstwo Nepotyzm
PÅ‚atna protekcja Kumoterstw
Handel wpływami o
Przekroczenie uprawnieo
Niedopełnienie obowiązku
Korupcja gospodarcza
" Sprzedajnośd, przekupstwo pracownika
Ë% Dotyczy wnÄ™trza firmy
Ë% CzÄ™sto przynosi firmie straty
Ë% Wynika z konfliktu interesów pracownika i firmy
Ë% Np. pracownik firmy ubezpieczeniowej zawyża ocenÄ™ szkód za
łapówkę. Przez to zyskuje zarówno on (łapówka) jak i klient
(większe odszkodowanie), jednak traci firma.
" Korupcja inicjowana przez firmÄ™
Ë% Jest dziaÅ‚aniem na zewnÄ…trz
Ë% Najczęściej przynosi korzyÅ›ci
Analiza mechanizmu korupcji
Sytuacja I
Przydrożny bar, funkcjonuje na zasadzie "bloczków" (czyli kupujemy w kasie bloczek na kawę i
idziemy z nim do okienka, gdzie nas barmanka obsługuje). Bloczek na kawę kosztuje 3zł. W barze
pojawił się zwyczaj dawania barmance "twardych bloczków", czyli podkładania pod bloczek monety
2zł, aby otrzymad lepszą kawę. Barmanka parzy wtedy mocną kawę o wartości 5zł. Jeśli ktoś nie da
jej "łapówki", dostanie lurę o wartości 1zł (mimo, że zapłacił za bloczek 3zł).
1. Kosztem innych może zyskad nie tylko przekupiony, ale i przekupujący. Dzieje się tak kosztem
tych, którzy nie chcą, nie umieją lub nie mogą uczestniczyd w korupcji.
2. Osoba powstrzymująca się od dawania łapówek ponosi duże koszty osobiste
3. Osoba powstrzymująca się od dawania łapówek może zostad posądzona o nieracjonalnośd.
Można do tego wniosku dojśd tylko wówczas, gdy racjonalnośd rozumiemy bardzo wąsko - jako
kalkulację zysków i strat. Wówczas nie danie łapówki jest nieracjonalne.
4. Sytuacja korupcyjna ma charakter pułapki społecznej.
W środowisku skorumpowanym (w którym ustaliły się pewne zwyczaje korupcyjne), osobiste
Etyka biznesu Strona 17
W środowisku skorumpowanym (w którym ustaliły się pewne zwyczaje korupcyjne), osobiste
kosztu przeciwstawienia się tej praktyce są na tyle duże, że kolejne osoby będą się raczej
przyłączad do działao korupcyjnych, jeszcze bardziej podnosząc koszty wycofania się z tej
praktyki.
Bez ludzkiego działania nie byłoby "muru" korupcji. Jednak jedna osoba nie stworzyła całego
systemu korupcyjnego, nie da się więc wskazad osoby odpowiedzialnej za daną sytuację. Korupcja
jest spowodowana systemem tworzonym przez ludzi.
Często ludzie widzą tylko jedno wyjście z sytuacji - korupcję. Widzimy mur, który wydaje nam się nie
do pokonania, jednak nie widzimy, że można go przeskoczyd, obejśd, etc. (Metafora taka)
Sytuacja II
Nowojorski młody policjant odkrywa, że wszyscy biorą łapówki. Nie chciał w tym uczestniczyd,
zgłaszał przełożonym łapówkarstwo kolegów. Zaproponowano mu nawet, że będą brali za niego
łapówki, odkładali w bezpieczne miejsce i jak w koocu zmądrzeje, to mu dadzą to, co się uzbierało.
Gdy opowiedział o wszystkim mediom, odwrócili się od niego wszyscy policjanci. W czasie jednej z
akcji został postrzelony, jednak nikt nie udzielił mu pomocy, gdyby nie pomoc przechodnia, umarłby.
Dopiero po nagłośnieniu tego zaczęto walczyd z korupcją w nowojorskiej policji.
Sytuacja ta obrazuje niesamowity wysiłek potrzebny do wyłamania się z kręgu łapówkarskiego.
Możliwe kombinacje:
Lp. KorumpujÄ…cy Korumpowany Osoby trzecie
1. zyskuje zyskuje zyskuje
2. zyskuje zyskuje traci
3. zyskuje traci zyskuje
4. zyskuje traci traci
5. traci zyskuje zyskuje
6. traci traci zyskuje
7. traci zyskuje traci
8. traci traci traci
Przykład do pierwszej kombinacji (wszyscy zyskują):
Uelastycznienie systemu, np. biurokracji.
A
apówka jest wówczas "smarem" pozwalającym przedsiębiorcy załatwiad ważne rzeczy w rozsądnym
czasie. "Jak nie posmarujesz, to nie pojedziesz".
Niestety jest to tylko stan chwilowy. W dłuższym okresie łapówki korumpują urzędników, którzy
będą coraz bardziej utrudniad załatwienie czegoś bez łapówki, co wpłynie na zwiększenie wysokości
łapówki (im trudniej coś załatwid, tym większa należy się łapówka).
Wzór na korupcję
korupcja = monopol władzy + uznaniowośd decyzji - odpowiedzialnośd za wydawane decyzje
WÅ‚adza absolutna demoralizuje absolutnie.
"Biurokracja działa jak monopol - dąży do maksymalizacji korzyści kosztem innych" - Ludwig von
Mises.
Uznaniowośd decyzji - dowolnośd podejmowanych decyzji przez urzędników. Urzędnicy mogą
swoimi decyzjami doprowadzid firmÄ™ do bankructwa, co sprzyja powstawaniu korupcji.
Etyka biznesu Strona 18
Brak odpowiedzialności indywidualnej - próbuje się teraz wprowadzid przepisy obciążające
urzędników odpowiedzialnością za błędne decyzje. Na brak odpowiedzialności składa się również
niewydolnośd instytucji kontrolnych. To sprawia, że korumpowany i korumpujący czują się bezkarni
(ponieważ tylko mały % przypadków zostaje odkrytych, a z nich tylko częśd ukaranych).
Korupcja w wymiarze publicznym pasuje do pierwszej definicji z poczÄ…tku tematu.
Co jest przeciwieostwem korupcji?
Przedkładanie interesu publicznego ponad interes prywatny.
Dlaczego jest to takie trudne?
Zaangażowanie na rzecz dobra publicznego zakłada u obywateli poczucie przynależności do
wspólnoty, chęd działania na rzecz jej dobra.
Liberalna interpretacja
Jednostka jest pierwotna w stosunku do społeczeostwa, wspólnoty. Społeczeostwo jest
jedynie zbiorem jednostek.
Prawa przysługują wyłącznie jednostkom, to jednostka decyduje, ile praw będzie miało
społeczeostwo
Jedyne dobro, które ma znaczenie, to dobro jednostki.
Jednostka może wybrad społecznośd, której chce byd członkiem, może też w każdej chwili z niej
zrezygnowad (jednostka decyduje o przynależności).
Najważniejsza jest jednostka.
Interpretacja komunitarystyczna
Jednostka nie jest niezależna od społeczeostwa, człowiek jest tworzony przez społeczeostwo,
w którym żyje
Dobro wspólne jest ważne, bo pomyślnośd jednostki zależy pośrednio od pomyślności
społeczności (np. otoczenie kamienicy wpływa na nastrój wszystkich mieszkaoców).
Oprócz wspólnot kooperatywistycznych (wybierane dla własnych korzyści) mamy do czynienia
również ze wspólnotami konstytutywnymi, czyli takimi, na przynależnośd do których jednostka nie
ma wpływu, ale są dla niej bardzo ważne (np. rodzina, wspólnota narodowa).
Wizja komunitariaoska bardziej skłania do poświęcania się na rzecz społeczności.
Obecnie nie doceniamy roli przynależności do wspólnoty, zalet z działania na jej korzyśd, co może byd
skutkiem liberalnej ideologii.
Postulat odróżnienia sfery prywatnej od publicznej
Sfera prywatna oparta jest na bliskich relacjach, regułach wzajemności
Sfera publiczna opiera się głównie na bezstronności, uniwersalnych regułach.
Problem korupcji polega na mieszaniu tych dwóch sfer. W sferze publicznej pojawia się faworyzacja,
odwdzięczanie się, etc.
W domu możesz rozpieszczad swojego syna, jednak w pracy powinieneś traktowad go tak, jak
każdego pracownika.
Generalnie w sferze publicznej wolno mniej, niż w sferze prywatnej.
Z drugiej strony: ludzie, nie mając w sferze publicznej relacji z innymi, mogą stwierdzid, że
obowiązuje tam inny typ moralności. Można więcej, jest pewnego rodzaju "wolna amerykanka", bo i
tak jesteśmy praktycznie anonimowi, nic nas nie wiąże z innymi ludz
mi, nie ma powodów, żeby nam
na nich zależało.
Nie trzeba jednak rozdzielad tych sfer i zachowywad się w każdej z nich zupełni inaczej - jeśli ktoś jest
sprawiedliwy w sferze prywatnej, to tak samo powinien byd siÄ™ zachowywad w sferze publicznej.
Etyka biznesu Strona 19
sprawiedliwy w sferze prywatnej, to tak samo powinien byd siÄ™ zachowywad w sferze publicznej.
Moralna ocena działao korupcyjnych
Działania korupcyjne są moralnie naganne:
Utylitaryzm
Ë% PowodujÄ… niekorzystne spoÅ‚ecznie konsekwencje
Ë% Korupcja to puÅ‚apka spoÅ‚eczna - utrwalamy system, który jest niekorzystny dla
społeczeostwa (nawet "pozytywna korupcja" przynosi w długim okresie szkody
społeczeostwu)
Ë% DziaÅ‚ania korupcyjne psujÄ… mechanizm rynkowy, co szkodzi wszystkim.
Deontologizm (głównie kantyzm)
Ë% Zgoda urzÄ™dnika na wziÄ™cie Å‚apówki jest Å‚amaniem przez niego obowiÄ…zku zawodowego i
przyrzeczenia działania na rzecz dobra publicznego
Ë% Dawanie Å‚apówek jest traktowaniem ludzie przedmiotowo (np. poszkodowane osoby
trzecie)
Etyka cnót
Ë% Jest to psucie swojego wÅ‚asnego charakteru
Ë% DziaÅ‚ania, które podejmujemy nie wywoÅ‚ujÄ… konsekwencji tylko na zewnÄ…trz, ale również
w nas samych (np. przyzwyczajamy się do zła, zmieniają nam się cechy charakteru,
łapówki stają się czymś w pełni akceptowalnym)
Ë% DziaÅ‚ania korupcyjne prowadzÄ… raczej do osiÄ…gniÄ™cia dóbr zewnÄ™trznych wobec praktyki
Ë% Nieumiarkowanie (korupcja czÄ™sto wiąże siÄ™ z chciwoÅ›ciÄ…). Umiar jest cnotÄ….
Etyka biznesu Strona 20
Demaskowanie (whistle-blowing)
dylematy lojalności
25 stycznia 2011
21:57
Demaskowanie - zwracanie publicznej uwagi na zło, zwykle w celu odsunięcia zagrożenia. Zło może
dotyczyd funkcjonowania firmy lub jej produktów i polega na wyrządzaniu lub możliwości
wyrządzenia krzywdy klientom, pracownikom, członkom społeczności.
Czy można moralnie usprawiedliwid wyjawianie przez pracownika informacji dyskredytujących
firmÄ™?
Warunki do moralnie dopuszczalnego i wymaganego demaskowania
Moralnie dopuszczalne
1. Firma poprzez swoje produkty i/lub działalnośd wyrządza poważną szkodę klientom,
pracownikom, społeczności.
2. W momencie, gdy pracownik uświadomi sobie grożące niebezpieczeostwo, powinien zgłosid
ten fakt bezpośrednim przełożonym
3. W przypadku, gdy bezpośredni przełożeni pozostają bezczynni, demaskator powinien
wykorzystad procedury wewnętrzne firmy, by zawiadomid o zagrożeniu.
Pierwsze demaskowanie powinno odbyd się wewnątrz firmy. Jeżeli nie przynosi to efektów,
demaskator jest usprawiedliwiony, jeśli powiadomi prasę, policję, etc.
Moralnie wymagane
U pracownika powinny pojawid się wyrzuty sumienia, gdyby nie zdemaskował
1. Pracownik demaskujący musi dysponowad lub posiadad dostęp do dowodów, które bezstronny
sędzia uznałby za wystarczające.
2. Pracownik musi byd przekonany, że w wyniku upubliczniania sprawy firma wprowadzi
konieczne zmiany.
Etyka biznesu Strona 21