Etyka w biznesie1
1. Wstęp
Etyka biznesu jest nazwą ogólna dziedziny (dyscypliny) zajmującej się
etycznym wymiarem działalności gospodarczej, spotyka się więc także nazwę
etyka gospodarcza. Natomiast etyka w biznesie to całokształt kwestii
dotyczących rzeczywistej etyczności biznesu, inaczej etosu ludzi biznesu, czyli
ogółu wartości i norm cechujących środowisko zawodowo zaangażowane w
uprawianie działalności gospodarczej. Obu towarzyszą liczne mity, których kilka
wymieniono w Ramce.
Etyka biznesu wykładana jest w Polsce w blisko pięćdziesięciu uczelniach
i szkołach zarządzania, a także na organizowanych, mniej lub bardziej
systematycznie, kursach. Zapoznać się z nią
Mity dotyczące etyki biznesu
można z wcale licznych polskich książek i książek
tłumaczonych na język polski, a także z artykułów
Etyka biznesu:
" to nie oksymoron czyli zbitka
i referatów przedstawianych na niemałej liczbie
sprzecznych ze sobą pojęć
konferencji specjalistycznych bądz
poświęconych
" to nie chwilowy kaprys
różnym aspektom działalności gospodarczej.
" to nie przejściowa moda
" to nie zwykłe przestrzeganie prawa
" to nie manikiur na niewidzialnej ręce
rynku
" to nie nawracanie kanibali biznesu
na wegetarianizm gospodarczy
" to nie.... (tu wpisz jeszcze inne znane
ci mity)
Etyka w biznesie - częściej w sensie negatywnym, niż pozytywnym - jest
przedmiotem licznych, nazbyt licznych doniesień mediów. Media bowiem
prezentują chętniej przykłady nieetycznych zachowań, niż tego, co służyć by
mogło za wzór dobrej praktyki w działalności gospodarczej. Utrwala się w ten
sposób stereotyp biznesu, negatywny, niestety. Żałować wypada, że tak niewiele
czynią w sprawie jego przezwyciężenia organizacje zrzeszające przedsiębiorców
i pracodawców. Skromność to, czy niedocenianie znaczenia sprawy? A może
warto byłoby się postarać, by słowo  biznesmen czy  biznesmenka wyróżniało
ludzi biznesu, których cechuje oprócz kompetencji także honor zawodowy.
Podobnie  sportsmen czy  sportsmenka , to nie ci, którzy rywalom podstawiają
nogę, czy ich faulują, lecz autentyczni sportowcy zdobywający nie tylko medale,
ale także wyróżnienia fair play.
2. Wymiar społeczny
Etyki w biznesie nie należy jednak redukować do etyczności zachowań
indywidualnych, choć od moralności ludzi zatrudnionych na poszczególnych
stanowiskach w firmie, w szczególności na stanowiskach kierowniczych, zależą
1
Artykuł ten w nieco skróconej wersji został opublikowany w czasopiśmie komunikacji marketingowej Impact,
n. 11/2001 (grudzień).
1
podejmowane przez nich decyzje. Ale przecież decyzje te nie są podejmowane w
próżni społecznej, wręcz przeciwnie środowisko pracy, jego kultura wpływa
znacząco na przyzwalanie na jedne zachowania i sprzeciw wobec innych
zachowań. O organizacji powiemy, że jest etyczna, jeśli działania na jakie
zezwala nie stoją w sprzeczności z normami etycznymi, obyczajami, zwykłą
przyzwoitością. W przeciwnym wypadku firma uznana zostanie za nieetyczną
(Ramka).  Złe zachowanie biznesu, którego jesteśmy świadkami, spowodowane
jest nie tym, że ludzie biznesu są mniej etyczni niż inni, ale tym, że zbyt mało
uwagi poświęca się kwestii rozwoju organizacji moralnych, w których
pracownicy mogliby działać etycznie. Przypadki nieetycznego zachowania mają
częstokroć charakter systemowy, a nie wynikający z psucia się jabłek w skrzynce
firmy spowodowanego kilkoma zgniłkami. Etyczni ludzie mogą zejść na
manowce pracując w złych organizacjach, natomiast w organizacjach dobrych
ludzie o wątpliwej reputacji mogą stać się lepszymi, albo przynajmniej być pod
Czym grozi ignorowanie etyki w firmie?
" uznaniem firmy za hołdującą negatywnym
wartościom
" podejrzeniem, że zarząd robi  szemrane
interesy
" groz
bą, że ktoś odpłaci  pięknym za
nadobne
" postawą:  dlaczego mam być lepszy od
mego szefa?
" posądzeniem, że:  jeśli dziś zrobiono
 COŚ TAKIEGO! , to jutro może być
jeszcze gorzej
" artykułem w jutrzejszej gazecie (audycją w
radio lub TV)
" utratą zaufania klientów
" wyższymi kosztami transakcyjnymi
" utrwalaniem negatywnego stereotypu
biznesu
kontrolą2.
Polskim firmom daleko jeszcze do standardów etycznych firm
funkcjonujących zagranicą. Brak w Polsce infrastruktury etycznej: programy
etyczne są w powijakach, kodeksów etycznych zwanych też kodeksami
postępowania, czy kodeksami dobrej praktyki jest niewiele. Dominuje fałszywe
przekonanie, że  to, czego prawo nie zakazuje, jest dozwolone , a przecież w
wielu wypadkach z tego, że coś zrobić można nie wynika, że czynić to wypada i
należy. Podobnie z nie wiadomo skąd zaczerpniętym przeświadczeniem -
jeszcze jeden mit - że  pierwszy milion trzeba zdobyć w sposób nie zawsze
uczciwy po to, by pozyskać kapitał zakładowy umożliwiający osiąganie
dalszych korzyści. Wydaje się, że mity te rozpowszechniają głównie negatywni
bohaterowie mniejszych lub większych przekrętów próbując znalez
ć w nich
legitymizację swych wyczynów.
2
D.M. Driscoll, W. M. Hoffman, E. S. Petry, The Ethical Edge, MasterMedia Ltd. (Centrum Etyki Biznesu w
Bentley College, Waltham, Mass.).
2
Czyżby znaczyło to, że w Polsce brak jest pozytywnych przykładów
doceniania etycznego wymiaru działalności gospodarczej? Nie jest wprawdzie
tych przykładów wiele, ale są one znaczące. I tak: Związek Banków Polskich, do
którego należą niemal wszystkie banki funkcjonujące w Polsce, kieruje się w
swej działalności Zasadami dobrej praktyki. Znakomita pod względem
technicznym Elektrownia  Opole S. A. podjęła trud związany z poddaniem się
audytowi skierowanemu na uzyskanie certyfikatu stwierdzającego spełnianie
http://notatek.pl/etyka-w-biznesie?notatka
międzynarodowego standardu społecznej odpowiedzialności firmy.
Systematycznie odbywają się konkursy, których promotorami są m. in.: Krajowa
Izba Gospodarcza - konkurs  fair play , NSZZ  Solidarność - konkurs  firma
przychylna ludziom , Stowarzyszenie Rzetelnego Biznesu - konkurs  solidny
partner , Forum Odpowiedzialnego Biznesu -  21 firm (społecznie
odpowiedzialnych) na początek XXI wieku , firmy skupione w Komitecie
Sterującym Global Compact (zasady wprowadzone przez Sekretarza
Genaralnego ONZ), głównie firmy międzynarodowe operujące w Polsce,
angażują się w spełnianie wymagań określonych tą inicjatywą; dodać należy, że
europejska inauguracja Global Compact odbyła się w Polsce w kwietniu
bieżącego roku.
3. W skali globalnej
Wprawdzie etyka biznesu może
GLOBAL COMPACT
odwoływać się do wcześniejszych
(GLOBALNE POROZUMIENIE)
Prawa człowieka
tradycji uczciwości kupieckiej to obecnie,
1. Popieranie i przestrzegania praw człowieka
u progu XXI wieku jest ona inna niż
przyjętych przez społeczność międzynarodową.
2. Eliminacja wszelkich przypadków łamania praw
wcześniejsza. Różnica spowodowana jest
człowieka przez firmę.
tym, że dzisiejsza gospodarka w coraz
Standardy pracy
większym stopniu jest inspiratorem nauki
3. Poszanowanie wolności stowarzyszania się i
przyznanie prawa do prowadzenia negocjacji
i techniki oraz jest przez nie inspirowana.
zbiorowych.
Dlatego właśnie społeczeństwa krajów
4. Eliminacja wszystkich form pracy przymusowej.
5. Zniesienie wykonywania pracy przez dzieci.
rozwiniętych nazywane są
6.Przeciwdziałanie dyskryminacji w sferze
społeczeństwami wiedzy, a gospodarka
zatrud-nienia i w wykonywaniu zawodów.
oparta na wiedzy nową ekonomią. Z tego Środowisko naturalne
7. Popieranie prewencyjnego podejścia do kwestii
powodu etyczne problemy działalności
związanych z ochroną środowiska.
gospodarczej zostały ostatnio
8. Podejmowanie inicjatyw mających na celu
promowanie postawy odpowiedzialności wobec
wzbogacone o nowe zagadnienia
środowiska naturalnego.
związane z globalizacją.
9. Popieranie rozwoju, stosowania i
rozpow-szechniania przyjaznych środowisku
technologii.
Etyczne wyzwania globalizacji były przedmiotem obrad II Światowego
Kongresu Etyki Biznesu i Gospodarki jaki odbył się w brazylijskim Sao Paulo w
lipcu 2000 roku. Oto wskazane na kongresie zagadnienia: zatrudnianie dzieci,
ochrona środowiska, ochrona własności intelektualnej, przejrzystość procesów
podejmowania decyzji gospodarczych i operacji dokonywanych na rynkach
finansowych, korupcja i łapownictwo, zagadnienie konfliktu interesów, etyczne
wymiary międzynarodowego marketingu, reklamy i badań marketingowych,
3