Marcin Nowak, Etyka w biznesie, www.escapemag.pl
Marcin Nowak, Etyka w biznesie, www.escapemag.pl
ETYKA W BIZNESIE
Marcin Nowak
Skład i łamanie:
Patrycja Kierzkowska
Korekta:
Anna Matusewicz
Wydanie pierwsze, Toruń 2006
ISBN: 83-60320-01-2
Wszelkie prawa zastrzeżone!
Autor oraz Wydawnictwo dołożyli wszelkich starań, by informacje zawarte w tej
publikacjach były kompletne, rzetelne i prawdziwe. Autor oraz Wydawnictwo Escape
Magazine nie ponoszą żadnej odpowiedzialności za ewentualne szkody wynikające
z wykorzystania informacji zawartych w publikacji lub użytkowania tej publikacji.
Wszystkie znaki występujące w publikacji są zastrzeżonymi znakami firmowymi bądz

towarowymi ich właścicieli.
Wszelkie prawa zastrzeżone. Rozpowszechnianie całości lub fragmentu w jakiejkolwiek
postaci jest zabronione. Kopiowanie, kserowanie, fotografowanie, nagrywanie,
wypożyczanie, powielanie w jakiekolwiek formie powoduje naruszenie praw autorskich.
Drukowanie publikacji dla własnych potrzeb przysługuje tylko osobie, która nabyła to
dzieło.
darmowy fragment
Dostarczony przez serwis www.ebooki.jelcyn.com
Wydawnictwo Publikacji Elektronicznych Escape Magazine
ul. Spokojna 14
28-300 Jędrzejów
e-mail: [e-mail]
www: http://www.escapemag.pl
Marcin Nowak, Etyka w biznesie, www.escapemag.pl
Wprowadzenie
Etyka biznesu to rozważania nad sposobami i kierunkami działania w ramach życia
gospodarczego, które dadzą lub nie obronić się z moralnego punktu widzenia.
Czy etyka praktyczna jest możliwa?
Etyka praktyczna (lub moralność praktyczna) mówi o  życiu, jakie powinniśmy wieść ze
względu na innych i ze względu na samych siebie .
Nie istnieją żadne prawdy moralne możliwe do odkrycia, nie istnieje obiektywna różnica
między dobrem a złem, a tylko taka, którą wyznaczają poszczególne społeczeństwa. Zgodnie
z tym poglądem nie możemy krytycznie dociekać, co powinniśmy uważać za moralnie
właściwe, a tylko konstatować, co inni za takie uważają (lub my sami).
Coś czyni życie dobrym lub lichym, i że w pewnym stopniu nasze indywidualne losy zależą
od naszych własnych wyborów i postaw. Istnieją różne rodzaje zła, które mogą zepsuć każde
życie - np. samotność, niewola, ubóstwo, nuda, brak poczucia szacunku wobec samego siebie.
Do pewnego stopnia jest w naszej mocy rozwinięcie cech charakteru, które pozwolą nam ich
uniknąć, a jeżeli to niemożliwe, pomogą zminimalizować wyrządzone przez nie szkody. Te
cechy charakteru nazywamy cnotami moralnymi.
To jak wiedzie się nam w życiu w wielu przypadkach zależy od czynników, na które nie
mamy wpływu - od czasów, w których żyjemy, naszego dziedzictwa genetycznego, rodziny,
w której przychodzimy na świat, nadarzających się w życiu sposobności, wypadków, które
przytrafiają się nam i naszym najbliższym. Jakkolwiek jednak toczyłyby się koleje naszego
życia, tylko rozwijając cnoty i korygując wady możemy uzyskać istotny wpływ na naszą
pomyślność. Oczywiście, że zdobywanie umiejętności i gromadzona wiedza są tu nie bez
znaczenia. Lecz zdolności, których tą drogą nabywamy, polepszają nasz los tylko wtedy, gdy
wiemy, jak je wykorzystać - do tego zaś potrzebujemy cnót.
Marcin Nowak, Etyka w biznesie, www.escapemag.pl
Ludziom budzącym zaufanie, rzetelnym, odważnym, mądrym, ludzkim i pracowitym wiedzie
się lepiej w codziennym życiu niż tym, którzy są niezaradni, podstępni, tchórzliwi, głupi,
nikczemni lub leniwi.
Przydatność etyki praktycznej
Można by powiedzieć, że ludzie wrażliwi, ci, którzy słuchają głosu sumienia, nie potrzebują
kształcenia w zakresie etyki biznesu.
Ci wrażliwi świetnie zdają sobie sprawę z tego, że skomplikowane moralnie są decyzje, które
muszą podejmować. Możesz być wstrząśnięty na myśl o dzieciach indyjskich wytwarzających
przez cały dzień tanie towary, które sprzedajesz w swoim sklepie, ale gdybyś przestał je
sprowadzać, to czy w jakimkolwiek stopniu zwiększyłoby to ich szanse na zdobycie
wykształcenia? Za co właściwie jesteś odpowiedzialny? Czy te dzieci są wyzyskiwane? A
jeżeli tak, to czy stwarzając rynek zbytu dla ich towarów, jesteś za ten wyzysk
współodpowiedzialny? Wez
my inny przykład: masz powody przypuszczać, choć nie jesteś
pewny, że w przypadku przeprowadzenie linii wysokiego napięcia w sąsiedztwie domów
mieszkalnych - co właśnie zrobiłeś - wzrasta liczba zachorowań na białaczkę. Przypuścimy,
że prawo nie zmusza cię do zakopywania przewodów w ziemi - byłoby to bardzo kosztowne.
Czy w takim przypadku jednak nie powinno cię do tego zmusić sumienie?
To bardzo ważne, aby wprowadzenie do etyki biznesu zawierało analizę podstawowych
pojęć, takich jak: to, co słuszne i to, co niesłuszne, dobro i zło, obowiązek i cnota.
Marcin Nowak, Etyka w biznesie, www.escapemag.pl
Od czego zacząć?
Dwa rodzaje trudności
W etyce pojawiają się dwa rodzaje trudności, a mianowicie trudności z określeniem, na czym
w konkretnej sytuacji polega obowiązek oraz trudności z wypełnieniem obowiązku, kiedy już
wiadomo, czym on jest. Etyka biznesu jako dziedzina starająca się zapobiegać oszustwom,
szkodnictwu i zaniedbaniom, odzwierciedla powszechną świadomość, trudności związanych z
wypełnieniem obowiązku, podczas gdy zainteresowania ludzi biznesu, którzy uznają jej
znaczenie i doniosłość, odzwierciedlają również ich świadomość pierwszego problemu - jak
ustalić, które sposoby postępowania lub decyzje są sprawiedliwe i uzasadnione?
Problemy z określeniem obowiązku
Po pierwsze fakt, że taka sytuacja wydaje ci się trudna z etycznego punktu widzenia, nie
wskazuje na słabość Twojego charakteru lub braki w edukacji moralnej. Wręcz przeciwnie,
taka sytuacja będzie niepokoić właśnie tych, którzy chcą jak najlepiej, słuchają głosu
sumienia i troszczą się o innych. Po drugie ustalenie, jakie postępowanie w konkretnym
przypadku jest słuszne lub możliwe do zaakceptowania, nie zależy tylko od dysponowania
dobrymi wytycznymi, dobrze ułożonym kodeksem.
Racjonalnie wybrane środki muszą oczywiście prowadzić do osiągnięcia danego celu, jednak,
gdy chcesz postępować etycznie, jesteś zobowiązany przyjrzeć się zarówno środkom jak i
celom.
Etyka ogranicza nie tylko wybór celów, ale również wybór środków, za pomocą, których
możemy wybrane cele osiągnąć.
Zabicie człowieka jest uzasadnione moralnie w przypadku, gdy jest to rzeczywiście konieczne
do obrony własnego życia. Pojawia się wtedy pytanie o granice obrony koniecznej,
traktowanej jako środek usprawiedliwiony przez cel. Czy np. kłamstwo w obronie własnej
Marcin Nowak, Etyka w biznesie, www.escapemag.pl
jest uzasadnione moralnie, kiedy jest zagrożone nie Twoje życie, ale istnienie Twojej firmy,
która skądinąd stanowi z
ródło utrzymania wielu pracowników?
Kłopoty związane z wypełnieniem obowiązków
Twoim obowiązkiem może być np. zameldowanie o problemach alkoholowych kolegi, jeżeli
mają one wpływ na jakość jego pracy. Jednak ze względu na lojalność i przyjaz
ń, która was
łączy, możesz czuć wstręt do takiego uczynku.
Zauważyliśmy, że problemy z określeniem obowiązku mają nie tylko ludzie słabego
charakteru, a nawet wręcz przeciwnie, to właśnie ludzie obowiązkowi i refleksyjni
dostrzegajÄ… je i zastanawiajÄ… siÄ™ nad nimi.
Kiedy spełnianie obowiązku nie jest łatwe, potrzeba cnót, a nie sprawności intelektualnej lub
handlowej przedsiębiorczości.
Marcin Nowak, Etyka w biznesie, www.escapemag.pl
Biznes i cnoty
Zysk celem biznesu
Mówi się, że moralność to luksus, na który można sobie pozwolić w firmie ustabilizowanej,
wolnej od lęków przed konkurencją albo w społeczeństwie, w którym zasady fair play są
powszechnie akceptowane.
Pierwszy milion może być czarny...
Biznes jest ogromnie podatny na korupcję i stanowi ogromną przestrzeń dla nieuczciwych
zachowań, które, mimo że są nieuczciwe, nie są niezgodne z prawem i nie wywołują
potępienia moralnego.
Wina leży nie tylko po stronie braku moralności indywidualnej ludzi biznesu, ale również po
stronie państwa. Państwo, które nie chroni dostatecznie rynku, które niezbyt dobrze rozwinęło
struktury gospodarczej kontroli, które nie działa w kierunku stabilizacji gospodarki. Także nie
zapewnia wystarczająco jasnych i trwałych reguł gry ekonomicznej  po prostu nie sprzyja
etyce biznesu.
Oikonomikos i chrematisike
Już Arystoteles zajmując się ekonomiką czyli chrematisike, potępił tę część, której celem jest
zdobywanie pieniędzy, pochwalił natomiast oikonomikos, czyli sztukę gospodarstwa
domowego. Dla Arystotelesa chrematisike była godna pogardy, stanowiła bowiem
działalność, w ramach, której nie mogła zostać zrealizowana żadna moralna zaleta. Do
szczęścia potrzebne były według greckich filozofów cnota, silny charakter, mądrość,
obojętność na los, a nie zdobywanie bogactwa. Do skrajności posunęli swe poglądy cynicy,
którzy uważali, że do godnego życia wystarcza: cnota, miska, płaszcz i kij, a za mieszkanie -
ziemia lub beczka.
Marcin Nowak, Etyka w biznesie, www.escapemag.pl
Kościół z wyjątkową niechęcią podchodził do handlu, jak i do bankowości. Potępiając lichwę,
potępiał jednocześnie wszelkie operacje pieniężne. Zadawano pytania o wzajemne relacje
bogactwa i moralności. Czy można być zarazem zamożnym i pobożnym? Czy można - będąc
bogatym - być także szczęśliwym po chrześcijańsku?
Najbardziej do  umoralnienia i dowartościowanie biznesu przyczyniła się reformacja.
Kalwin - a potem angielscy purytanie - nauczali o pracowitości, oszczędności i
przedsiębiorczości. Pracowitość jest bowiem środkiem do bogactwa, a bogactwo podtrzymuje
cnotę, a ponadto jest widocznym znakiem łaski bożej. Zależności te nie były czymś tak
oczywistym w krajach o tradycji katolickiej, gdzie wartości takie jak praca, oszczędność,
skrupulatność finansowa, bogactwo nie miały kwalifikacji moralnej. W Polsce, gdzie
katolicyzm zrósł się dodatkowo z silną tradycja szlachecką i narodowo-wyzwoleńczą,
działalność ekonomiczna nigdy nie była traktowana jako droga do społecznego prestiżu czy
duchowego samorozwoju.
Biznes jako kosmos
Biznes - wojna wszystkich przeciw wszystkim, gdzie człowiek człowiekowi wilkiem.
Rynkiem - według Kapitału Marksa - rządzą  furie interesu prywatnego ,
 najgwałtowniejsze, najbardziej małostkowe i najnikczemniejsze namiętności serca
ludzkiego ; to walka, na której najlepiej wychodzą agresywni i sprytni  wojownicy . Jest
oczywiście prawdą, że świat interesów jest światem współzawodnictwa i konkurencji.
Biznes wymaga szerokiej współpracy i obecności darzących się wzajemnym zaufaniem grup,
nie tylko samych przedsiębiorstw, ale sieci usług dostawców, klientów, akcjonariuszy i
inwestorów. Jego celem jest zysk, ale zysk osiągany w określonych ramach i strukturach
aksjologicznych.
Owe ramy to makroetyka biznesu, coÅ› w rodzaju Dekalogu, zbioru zasad, jednoczÄ…cych - ze
względu na ochronę i promocję określonych wartości - wszystkie zbiorowe i indywidualne
podmioty gospodarcze. Do zasad tych należą m.in:
żð odpowiedzialność spoÅ‚eczna
żð zaufanie
żð poszanowanie reguÅ‚ prawnych
żð szacunek dla Å›rodowiska naturalnego
żð formalna równoÅ›ci podmiotów gospodarczych
żð uwzglÄ™dnianie przez podmiot gospodarczy sÅ‚usznego interesu spoÅ‚ecznego
Marcin Nowak, Etyka w biznesie, www.escapemag.pl
żð poszanowanie podmiotów zewnÄ™trznych, które ma na celu dobro konsumenta
żð zakaz walczenia z konkurentem nieuczciwymi metodami
żð zakaz dziaÅ‚aÅ„ destrukcyjnych
Poza makroetyką, w etyce biznesu istnieje etyka przedsiębiorstwa (bardzo często utrwalana i
nauczana w postaci kodeksu etyki zawodowej lub wewnętrznych normatywnych uregulowań
określonego przedsiębiorstwa, opartych na szczegółowych  analizach przypadku ). Jest też
etyka indywidualna, związana z rolą społeczną czyli aktywne uczestnictwo w życiu
gospodarczym.
Kodeks, czyli między prawem a sumieniem
Regulowanie problemów moralnych poprzez konstruowanie kodeksów ma swoich
zwolenników i przeciwników.
Przeciwnicy przywołują najczęściej następujące argumenty:
żð istotÄ… moralnoÅ›ci jest jej powszechność i możliwość uogólnienia zasad i norm
żð postÄ™p w moralnoÅ›ci mierzy siÄ™ m.in. uniwersalizacjÄ… jej zasad
żð podmiotem moralnoÅ›ci jest czÅ‚owiek jako czÅ‚owiek
żð cechÄ… ocen i zachowaÅ„ moralnych jest ich bezinteresowność
żð kodeks etyki zawodowej sprowadza problem odpowiedzialnoÅ›ci do posÅ‚uszeÅ„stwa
normom
żð moralność jest czymÅ›, co obowiÄ…zuje niezależnie od konwencji i umów
żð w zwiÄ…zku ze stronÄ… formalnÄ…, etyka zawodowa jest relatywna w tym sensie, że może
mieć charakter koniunkturalny, zależny od panującej ideologii
żð sama potrzeba formuÅ‚owania kodeksów ma charakter koniunkturalny
Zwolennicy kodeksu mają natomiast następujące argumenty:
żð moralność nie jest czymÅ› powszechnym, ale jest faktem spoÅ‚ecznym
żð etyka zawodowa nie jest nowatorskim pomysÅ‚em ani modÄ… czasów współczesnych
żð etyka zawodowa nie zastÄ™puje moralnoÅ›ci powszechnej, ale dopeÅ‚nia jÄ…, i to w
wieloraki sposób:
Marcin Nowak, Etyka w biznesie, www.escapemag.pl
o konkretyzując treści norm moralności powszechnej, dostosowując je do
konkretnej sytuacji społecznej
o określając potrzeby, granice i cele odstępstwa od norm moralności
powszechnej
o formułując sposoby i możliwości rozwiązywania konfliktów norm moralności
powszechnej i norm zwiÄ…zanych z wykonywanym zawodem
o formułując ideał, koncepcję dobra, do którego realizacji określona praca
zawodowa powinna zmierzać)
żð etyka zawodowa nie zastÄ™puje ani nie relatywizuje norm moralnoÅ›ci powszechnej,
lecz pełni obok niej inne funkcje
żð posÅ‚uszeÅ„stwo kodeksowi nie zwalnia nigdy z odpowiedzialnoÅ›ci indywidualnej
żð kodeks etyki zawodowej zawiera bardzo czÄ™sto antypragmatycznÄ… zasadÄ™ honoru
Zadaniem kodeksów etyki zawodowej jest przede wszystkim uszczegółowienie
powszechnych norm moralnych i dostosowanie ich do specyfiki danego zawodu.
Brak wiary w skuteczność etyk zawodowych ma swoje z
ródło w przekonaniu, że człowiek
uczciwy będzie uczciwy i w biznesie i w domu. Nieuczciwy zaś, będzie nieuczciwy nawet
podczas spowiedzi. O uczciwości bowiem i nieuczciwości decyduje sumienie.
Funkcją etyki zawodowej jest uszczegółowienie ogólnych norm etycznych i dopasowanie ich
do określonych ról zawodowych, sytuacji, konfliktów, relacji, których ogólna etyka nie
przewiduje, bo i przewidzieć nie jest w stanie.
Kodeks ułatwia rozwiązanie konfliktów i wskazuje na normy, które stoją na straży wartości
istotnych dla wykonania danego zawodu, jak i dla prestiżu roli społecznej związanej z tym
zawodem. Kodeks zawiera również normy i wskazówki dotyczące zasad współżycia w
obrębie danej grupy zawodowej oraz zasady perfekcjonizmu.
Od Robinsona do Rockefellera
żð sprawiedliwość - cnota, która pomaga współżyć z innymi,
żð umiarkowaniem - cnota, która pozwala zachować wstrzemiÄ™z
liwość, tak w sprawach
zmysłowych, jak i emocjonalnych,
Marcin Nowak, Etyka w biznesie, www.escapemag.pl
żð roztropność - cnota, która pomaga w dostosowaniu ogólnych zasad moralnych do
konkretnych praktycznych sytuacji życiowych,
żð mÄ™stwo - cnota, która broni cnót pozostaÅ‚ych, pozwala być konsekwentnym i wiernym
własnym zasadom w obliczu zła
To cztery filary osobowego dobra. Człowiek cnotliwy był bowiem człowiekiem dobrym w
najwyższym znaczeniu.
Franklinowska dewiza  czas to pieniądz nie oznacza bynajmniej, że umykający czas
nakazuje być łapczywym wobec życia, lecz że bogactwo zdobywa się długo, pracując w pocie
czoła, rezygnując z postaw hedonistycznych i konsumpcyjnych.
Mapa moralnego działania w biznesie
Biznes podatny jest na korupcję, przestępstwa i inne rodzaje zła. Biznesowi potrzebna jest
więc mapa, która powinna powstać jako owoc współpracy filozofii i praktyki gospodarczej.
Filozofia, dając wiedzę o pojęciach i ideałach moralnych, buduje zręby mapy, z której każdy
uczestnik życia gospodarczego może skorzystać, załatwiając swoje własne sprawy i dążąc do
swoich celów. Będąc użytkownikiem tej mapy, jest też zarazem jej współtwórcą - nanosi nań
istotne informacje i praktyczne szczegóły.
Uwagi terminologiczne
Normy ogólne i absolutnie wiążące, które ustalają nienaruszalne zasady postępowania (w
moralności są to np. normy zabraniające używania przemocy lub posługiwania się
oszustwem) to normy bezwzględne.
Normy typu doradczego, odnoszące się do strategii działania (w moralności są to te z norm,
które mówią nam, jak np. postąpić, broniąc się przed niesprawiedliwością) to normy
względne.
Marcin Nowak, Etyka w biznesie, www.escapemag.pl
Pełna wersja:
http://www.escapemag.pl/28-etyka-w-biznesie-ebook