MAJ OR KAROL MAA
ACHOWSKI
Instruktor fortyfikacji w Wielkopolskiej
Szkole Podchorążych Piechoty.
UMOCNIENIA POLOWE
STOSOWANE
z 9 rysunkami w tekście.
P O Z N A C
1921.
ZASTOSOWANIE UMOCNIEC
POLOWYCH.
Umocnienia polowe powinne być zastosowane w na­
stępujących sytuacjach bojowych:
A. Przy ofenzywie:
a) dla przygotowania ofen żywy z punktu widzenia lep­
szego zastosowania wojsk i materjałów, mających
Dozwolone do użytku w oddziaÅ‚ach W. P. przez Wice­
wziąć udział w ofenzywie.
ministra pismem 2575/Dep. I. Reg. z dnia 15/XI 20.
b) dla zabezpieczenia zdobytego terenu i dla przedsiÄ™­
wzięcia dalszych ataków.
B. Przy defenzywie:
By mieć możność przeciwstawić się wszelkiej akcji
nieprzyjaciela tak w dziaÅ‚aniach lokalnych, prowadzo­
nych przez maÅ‚e oddziaÅ‚y na maÅ‚ych odcinkach jak w dzia­
łaniach dużych jednostek bojowych, prowadzonych na
rozległych frontach z zastosowaniem potężnych środków
walki.
Umocnienia polowe mają swoje pełne zastosowanie
T
w wojnie pozycyjnej, gdy siÄ™ ustali front.
OGÓLNY ZARYS POZYCJI.
Wszelkiego rodzaju urzÄ…dzenia pozycyjne (stano­
wiska bojowe, przeszkody, schrony i t. d.) sÄ… zorganizo­
wane w taki sposób, by dać oddziałom, zaangażowanym
do obrony danego odcinka frontu, możność zÅ‚Ä…czyć i za­
Przedruk wzbroniony.
4
wybudowanemi w taki sposób, by w razie przełamania
stosować w najlepszych warunkach wszystkie swoje wy­
pierwszej pozycji, można było zatamować rozszerzanie się
siÅ‚ki dla osiÄ…gniÄ™cia skutecznej obrony tego frontu, two­
nieprzyjaciela na flanki.
rzÄ…cego umocnionÄ… pozycjÄ™.
Front umocniony musi się składać przynajmniej
z dwóch umocnionych pozycji, aby utrudnić nieprzyja­
cielowi przełamania pasma umocnień.
Każda pozycja, obsadzona przez wojska i mająca
bezpoÅ›redniÄ… styczność z nieprzyjacielem nosi miano pierw­
szej pozycji czyli c z o ł o w e j , każda inna, poza pierwszą,
położona, nazywa się t ył ową czyli r e z e r w o w ą.
Druga (tyÅ‚owa) pozycja zbudowana jest w takiej od­
ległości od pierwszej, by artylerja nieprzyjacielska nie
mogła z jednego i tego samego stanowiska ostrzeliwać
Rys. 2.
pierwszej i drugiej pozycji jednocześnie, a więc odległość
Pozycje ryglowe (A, B), 1  pierwsza pozycja,
ta wynosi 6 8 kilometrów (rys. I.).
2  druga pozycja, a  przełamanie I-ej pozycji.
Druga, trzecia i pośrednie pozycje są wybudowane
w ten sam sposób, jak pierwsza.
ArtylerjÄ™ ustawia siÄ™ za pierwszÄ… pozycjÄ…, w odle­
głości 2 3 kin.
Elementy skÅ‚adowe umocnionej pozycji sÄ… nastÄ™pu­
jÄ…ce:
1. Flankowanie,
2. Obserwacja,
3. Komunikacja i łączność,
4. Osłona, schrony,
5. Przeszkody.
Rys. L
1. Fl a n k o wa n i e pozwala bronić skutecznie Å›rod­
Front umocniony; 1  pierwsza umocniona pozycja;
kam i zmniejszonemi, stosunkowo rozlegÅ‚ych odcinków fron­
*2  druga pozycja.
tu, pozwala przytem zaoszczędzić także wojska i użyć go
MiÄ™dzy pierwszÄ… a drugÄ… pozycjÄ… mogÄ… być wybudo­
do innych celów (atak, kontratak).  A wiÄ™c f l a n k o w a ­
wane jeszcze tak z\. poz ycj e p o Å› r e d n i e .
v
n i e j e s t j e d n y m z n a j g Å‚ ó wn i e j s z y c h e l e ­
Pozycja pierwsza, druga (ewentualnie trzecia) i po­
me n t ó w u mo c n i o n e j p o z y c j i .
średnie są przedzielone pozycjami r y g 1o w e m i (rys. 2),
6
Pod grupÄ… bojowÄ… powinno siÄ™ zawsze rozumieć je­
2. Wprowadzenie w akcjÄ™ piechoty i artylerji wymaga
den K. M. i pewną ilość specjalistów, mających na celu
dobrej obserwacj i terenu obsadzonego przez nie­
osłonę tego K. M.
przyjaciela.
Grupa bojowa bÄ™dzie zawsze odratowanÄ… przeszko­
Punkty obserwacyjne powinny siÄ™ znajdować na ca­
dami (przeważnie niskiemi).
łej rozciągłości i głębokości pozycji.
Obsada grupy bojowej  jedna sekcja.
3. Komuni kacj a. Dobra komunikacja pozwala
na szybkie sprowadzenie wojsk i materjałów, a więc
wymaga: PUNKT OPORU.
a) dobrej sieci zwykłej komunikacji (dróg żelaznych
Nieprzyjaciel po przełamaniu pierwszej linji pozycji
i zwykłych, ścieżek),
będzie się starał rozszerzyć się na flanki wyłomu.
b) sieci komunikacyjnej wykopanej (rowy Å‚Ä…cznikowe
Powinno siÄ™ tak wybudować pozycjÄ™, by wojska sÄ…­
i chodniki podziemne).
siadujące z wyłomem, mogły stawić opór uderzeniu na
4. A
ączność (przesyłanie rozkazów i meldunków)
flankÄ™.
odbywa się przy pomocy elektryczności (telegraf i telefon
OsiÄ…ga siÄ™ to wtedy, gdy pozycja na caÅ‚ej swej roz­
zwykły lub bez drutu) gońców, poczty gołębie], psów i t. d.
legÅ‚oÅ›ci i gÅ‚Ä™bokoÅ›ci skÅ‚ada siÄ™ z samodzielnych, zamkniÄ™­
5. O s Å‚ o n a, schrony. Schrony przeznacza siÄ™
tych odcinków czyli tak zwanych punktów oporu, zdol­
do osłony ludzi i materjałów tak w walce jak i w czasie
nych do obrony na wszystkie strony, nawet, gdy nieprzy­
wypoczynku (odwód).
jaciel zajdzie im tyły.
6. Przeszkody majÄ… na celu trzymać nieprzy­
Punkty oporu utrudniajÄ… nieprzyjacielowi rozszerza­
jaciela jaknaj dÅ‚użej pod skutecznym ogniem obsady; prze­
nie się nietylko na flanki pozycji, ale i wgłąb jej.
szkody więc wtedy mają wartość, gdy się znajdują w polu
Punkt oporu odrutowuje się ciągłą linją przeszkód,
śmierci.
flankowanych z niego samego.
Każda pozycja skÅ‚ada siÄ™ z grup bojowych i punk­
Załoga p. op.  pluton, kompanja.
tów oporu.
GRUPA KOJOWA.
OBRONA WSI I LASÓW.
Karabiny maszynowe odgrywają główną rolę przy
Wsie i lasy wzmacnia się według ogólnych zasad
obronie pozycji i tworzą pod pewnym względem szkielet
budowania pozycji; należy przytem wykorzystać jaknaj-
każdej pozycji.
więcej ich właściwości.
By K. M. mógł był spełnić swoje zadanie (K. M. ma
Umocnienia wsi. WieÅ› daje dobrÄ… osÅ‚onÄ™ przed obser­
zwykle wyznaczony kierunek ognia, naprz. flankowanie
wacjÄ… lÄ…dowÄ… i powietrznÄ….
odcinka przeszkód) zabezpiecza siÄ™ go w innych kierun­
Ta wÅ‚aÅ›ciwość powinna być przedewszystkiem wyko­
kach innÄ… broniÄ… piechoty (karabiny, granaty rÄ™czne i ka­
rzystana do budowy urządzeń pozycyjnych, niepodejrze-
rabinowe i t. d.).
9
8
wanych ze strony nieprzyjaciela, szczególnie stanowisk
wytrzymałość, ponieważ wieś jest zawsze narażoną na
bojowych, silnie zbudowanych, w których stanowiska bo­
systematyczny ogień artylerji ciężkiej.
jowe, mieszkalne i alarmowe (obserwacyjne) mogą być Pozatem powinno się starać połączyć grupy bojowe
połączone. lub punkty oporu między sobą i o ile jest możliwem
WieÅ› daje pewnÄ… przeszkodÄ™, którÄ… Å‚atwo da siÄ™ wy­ z tyÅ‚ami wsi (przy pomocy naprz. podziemnej komuni­
korzystać i wzmocnić, wskutek tego będzie możliwem
kacji, która może być osięgniętą przy pomocy połączeń
skierować sukces nieprzyjaciela, pewnemi drogami i utrud­
piwnic ze sobÄ…).
nić mu przy pomocy odpowiedniego zastosowania prz?- Schrony dla oddziałów przeznaczonych do odparcia
szkód i ognia (ogień flankowy) dalsze posuwanie się
ataków buduje się na flankach.
naprzód. Punkty dostarczania wody (studnie i krynice) po­
Te okoliczności pozwalają budować takie urządzenia
winno się osłonić przy pomocy wytrzymałych schronów.
jak grupy bojowe i punkty oporu, zorganizowane w ten
Umocnienie lasów. Pozycje w lesie dają następujące
sposób, by tworzyć niezależne, zamknięte odcinki, mogiłce
korzyści:
stawić dłuższy opór nieprzyjacielowi nawet wtedy, gdy
1. dajÄ… ukrycie dla wojska a temsamem pozwalajÄ… na
będą otoczone ze wszystkich stron. ukryty ruch i zgrupowanie odwodów, unikających tak
Takie punkty oporu pozwolÄ… bronić wsi maÅ‚emi od­
lÄ…dowej jak powietrznej obserwacji nieprzyjaciela,
działami, rezerwując główne siły dla przeciwuderzeń
2. uÅ‚atwiajÄ… obserwacjÄ™ odkrytych pozycji nieprzyja­
wewnętrznych i zewnętrznych.
ciela,
Zapobiega się niebezpieczeństwu otoczenia p. o. ze utrudniają nieprzyjacielowi wykorzystanie siły ognia
wszystkich stron urzÄ…dzeniem silnego flankowania z K. M.,
artylerji wskutek ukrycia wszystkich urzÄ…dzeÅ„ po­
ustawionych w wytrzymałych schronach, odsuniętych
zycyjnych; prócz tego pociski, potrącając czasem
wgÅ‚Ä…b punktu oporu i ostrzeliwujÄ…cycli wszystkie dostÄ™­
0 drzewa,"eksplodują przedwcześnie,
py. Powinno siÄ™ przytem dla odparcia ataku starannie
4. utrudniają nieprzyjacielowi atak gazowy, gdyż gaz
opracować współdziałanie ognia flankowego i artylerji.
nie przesiąka wgłąb lasu,
5. dobrze maskujÄ… urzÄ…dzenia pozycji,
Wogóle we wsi mamy znacznÄ… Å‚atwość budowy urzÄ…­
r
(). dają niezbędny materjał budulcowy,
dzeń pozycyjnych, (obfitość materjałów, piwnice, nadające
7. stawiają pewną przeszkodę posuwającemu się wgłąb
siÄ™ do budowania schronów, dobrÄ… komunikacjÄ™ z tyÅ‚a­
lasu nieprzyjacielowi.
mi, możność prowadzenia niektórych robót nawet w dzień
Wady pozycji w lesie są następujące:
w pobliżu nieprzyjaciela).
1. utrudniają kierowanie oddziałami, a także łączność
Schrony we wsi zasługują na specjalną uwagę.
1orjentowanie się między niemi, szczególnie, gdy las
Oddziały przeznaczone dla wewnętrznej obrony wsi,
jest gęsty,
bywają zwykle małe, więc nie wymagają wcale znacznej
2. utrudniony jest wybór stanowisk dla artylerji
ilości schronów. Ale tym schronom nadaje się szczególną
li
10
łycłi schronów dla K. M. jak i we wsiach będzie
3. przy budowaniu pozycji wewnÄ…trz lasu -- obserwa­
koniecznem). Nawet gdyby nieprzyjaciel przedsiÄ™­
cja i obstrzał są ograniczone,
wziął zniszczenie lasu, potrzebowałby na to wogóle
4. obfitość korzeni i pni komplikuje prowadzenie ro­
dość dużo czasu i amunicji; takie schrony zaś
bót ziemnych (sprzęt saperski kompanji okazuje się
zawrsze spełnią swoje zadanie.
niewystarczajÄ…cym),
2. Wybudowania niezbędnych urządzeń dla ułatwienia
5. las nie może ^przeciwstawić się systematycznemu
odparcia ataków (schrony, komunikacja).
ogniowi artylerji.
3. Budowania przeszkód na skraju, a także wgÅ‚Ä™bi la­
Zaznacza się przytem, że linje okopów w lesie mają
su w taki sposób, by byÅ‚y ostrzeliwane ogniem flanko­
następujące właściwości:
wym i kierowaÅ‚y ruch nieprzyjaciela do stref naj­
1. Okopy mają wyższe przedpiersie dla osiągnięcia
więcej ostrzeliwanych, buduje się również poprzeczne
lepszej obserwacji i obstrzału przedpola.
pasy przeszkód, które dzielą las i nie pozwalają
2. W gÄ™stym lesie rowy Å‚Ä…cznikowe urzÄ…dza siÄ™ zazwy­
nieprzyjacielowi rozszerzyć się na flanki. Buduje
czaj jako wÄ…skie przesieki, ogrodzone z obu stron
się przeszkody dookoła grup bojowych, punktów
przywiązanemi do drzew żerdziami, które służą jako
oporu i t. d.
poręcze, by nie można było zbłądzić w nocy.
4. Naprawy i uzupełnienia sieci komunikacyjnej, która
3. Z przeszkód sztucznych można budować albo zasieki,
w lesie jest, wogóle niedostateczną.
albo sieć drutów kolczastych, przymocowaną do
Powinno się zaniechać wyrąbania lasu, ponieważ taki
drzew.
wvrÄ…b da nieprzyjacielowi Å›cisÅ‚e wskazówki co do umoc­
4. Punkty obserwacyjne urzÄ…dza siÄ™ w okopach lub
nienia lasu. Z tego również powodu i wyrąb krzaków
na osobnych stanowiskach, zbudowanych na drze­
trzeba robić oglÄ™dnie. Obserwacja i flankowanie umocnio­
wach.
nych pozycji w lesie bÄ™dÄ… znacznie trudniejsze, ale upo­
5. ArtylerjÄ™ ustawia siÄ™ za lasem na naturalnych lub
sażenie piechoty w broń szybkostrzelną pozwoli usunąć
sztucznych polanach lub do specjalnych zadań nawet
te trudności.
na przednim skraju lasu.
W nastÄ™pnym okresie czasu, urzÄ…dza siÄ™ ciÄ…gÅ‚Ä… nie­
Wskut?k trudności w wyborze pozycji dla artylerji,
przerwanÄ… pozycjÄ™ w taki sam sposób jak w terenie od­
można ją rozstawić luz
niej, niż w terenie odkrytym.
krytym, łącząc przytem różne stanowiska przy pomocy
Las wogóle ma ogromne znaczenie i trzeba go wy­
okopów i rowów łącznikowych.
korzystać jaknajlepiej.
Sieć komunikacyjna wykopana t. j. zwykłe rowy
Pierwszy okres budowania pozycji w lesie składa się z:
łącznikowe, z których korzysta się w lesie, w zwykłym
1. Urządzeń grup bojowych i punktów oporu (warowni),
czasie, będą oczywiście bardzo potrzebne przy ataku.
flankujących skraj lasu; ten ogień flankowy zatamuje
Wogóle posiadanie lasu daje znaczne korzyści i do
posuwanie się nieprzyjaciela wgłąb lasu (stanowiska
tego powinno się zawsze dążyć.
bojowe uszykowane wgÅ‚Ä…b, budowanie wytrzyma­
13
Podajemy niżej przykład umocnienia lasu, które to
powinno siÄ™ udoskonalić przy pierwszej sposobnoÅ›ci we­
dług podanych wyżej wskazówek.
Charakter umocnieÅ„ lasu zależy od tego, gdzie pro­
wadzi linja bojowa: niedaleko skraju lasu, wpoprzek lub
wewnÄ…trz lasu.
Przedniego skraju lasu broni siÄ™ z okopów, wybudo­
wanych nie na samym skraju lasu, a możliwie w głębi
(50 100 m.) Dla dobrego obstrzału przedni skraj lasu
oczyszcza siÄ™ wyrÄ™bem poszczególnych drzew lub obcina­
niem dolnych gałęzi drzew.
CaÅ‚kowity wyrÄ…b lub szerokie wyciÄ™cia sÄ… bezwarun­
kowo zakazane; dla lepszej obserwacji wysuwa siÄ™ na
Rys. i.
skraj lasu oddzielne okopy (rys. 3.)
Obrona lasu, a  warownio, b. przesieki, rł.  rowy
Å‚Ä…cznikowe, 1 -pierwsza pozycja, I I  druga pozycja.
Wewnątrz lasu między linjami okopów, buduje się
warownie (blokhauzy) dla strzelców lub K. M.
Warownie buduje się w jeden lub kilka rzędów,
w odległości 40 70 m. od siebie, przytem ogień z nich
Rys. 3.
skierowany jest wzdÅ‚uż wÄ…skich przesiek, niedostrzegal­
a  wysunięty na skraj lasu posterunek
obserwacyj ny. nych z góry (4 6 m. szerokich, równoległych mniej więcej
do frontu pozycji (rys. 4.); warownie powinne być tak
Przy budowaniu okopów wewnÄ…trz lasu, dla fronto­ wybudowane, by mogÅ‚y siÄ™ bronić na wszystkie strony.
wego obstrzaÅ‚u powinno siÄ™ przed nimi zrobić nieznaczne Warownie powinne być wytrzymaÅ‚e na uderzenia po­
oczyszczenie (nie zaś całkowity wyrąb) pasu szerokości cisków artylerji ciężkiej.
Małe lasy i gaje nadają się na urządzenie punktów
(50 70 m. ścinając poszczególne drzewa o tyle, by można
było mieć dobry obstrzał i obserwację. oporu, szczególnie, gdy się znajdują w głębi pozycji.
Oczyszczone pasy powinne być ostrzeliwane tak Zupełnie małych gajów, mniejczysh niż 1 ha (hektar)
nie powinno siÄ™ obsadzać, gdyż nieprzyjaciel zwykle kon­
ogniem frontalnym, jak zwłaszcza ogniem flankowym,
centruje na nie ogień swojej artylerji.
w tym celu wyrÄ…b prowadzi siÄ™ zygzakowato (rys. 4.)
15
Obrona darniny może być aktywną, zabezpieczającą
OBRONA ODKRYTYCH CIAÅšNIN
ruch naszym oddziałom przez tę ciaśninę, i bierną mającą
I PKZEPKAW.
na celu utrudnić nieprzyjacielowi ruch przez ciaśninę.
Ciaśniną nazywa się wąskie przejście przez naturalne
Obrona aktywna ciaśniny polega na wybudowaniu
przegrody, przez które wojska mogą przejść tylko wąskim
przed ciaśniną umocnionej pozycji na ogólnych zasadach
frontem.
budowania pozycji. Rys. 5 podaje schemat pozycji dla
Ciaśniny dzielą się na:
aktywnej obrony przeprawy przez rzekÄ™ (most), tak zwa­
a) odkryte (mosty, groble przez bagna, międzyjeziorza,
ny przyczółek mostowy.
brody i t. p.),
Przy wyborze tej pozycji powinno siÄ™ trzymać na­
b) zakryte (przejścia górskie, drogi wycięte w gęstych
stępujących wskazówek:
lasach, wÄ…wozy i t. p.).
1. Odległość pozycji od ciaśniny zależy od wielkoścj
Ciaśniny odkryte mogą być ostrzeliwane nie tylko
jednostki bojowej, której jest powierzona obrona te-
frontalnie, ale i ogniem flankowym, a wojska rozloko­
ciaśniny; dla dywizji naprz. wysunięcie pozycji bę\
-
wane przed ciaÅ›ninÄ…, mogÄ… mieć poparcie wojsk, rozlokowa­
dzie około 1 2 km.; przy takiem oddaleniu pozycji
nych poza tą ciaśniną. Ciaśniny zakryte narażone są
ciaÅ›nina bÄ™dzie zabezpieczona od ognia artylerji nie­
tylko na obstrzał z frontu.
przyjacielskiej.
2. Przed samÄ… przeprawÄ… powinno siÄ™ wybudować po­
zycję dla osłonięcia cofających się w ostatniej chwili
oddziałów (naprz. na bataljon).
3. Flanki pozycji powinno się zabezpieczyć przed
oskrzydleniem,_opierajÄ…c je o naturalnÄ… przeszkodÄ™
i wspierajÄ…c je ogniem z pozycji, poÅ‚ożonej za na­
turalnÄ… przeszkodÄ… (rzeka, jezioro, bagno).
4. Przez urzÄ…dzenie dróg, przejść w przeszkodach, po­
zycja musi być przygotowaną do przejścia przez nią
oddziałów manewrujących.
5. Sama przeprawa powinna być zabezpieczona przed
zburzeniem jej przez nieprzyjaciela, (naprz. mosty
Rys. 5. od min pływających); rzekę od strony z
ródÅ‚a prze­
Obrona mostu
gradza siÄ™ zagrodami wodnemi z zwiÄ…zanych belek
A  pozycja wysuniętego dla obrony mostu oddziału,
lub tratw, a przeciw Å‚odziom uzbrojonym mina­
B  przyczółek mostowy (na I baon), C  pozycja,
mi: dla obrony przed latawcami ustawia się działa
a  ogień flankowy, b  most.
17
A wiÄ™c, wskutek tego dawniej caÅ‚kowita obrona zgru­
zenitowe lub T . Na wypadek zburzenia mostu,
C M.
powana była w górskich ciaśninach; strome zaś stoki gór
prócz głównego buduje się jeszcze mosty rezerwowe.
zostawiane bez należytej obserwacji i w najlepszym razie
O ile przeprawy broni siÄ™ z obydwu strofi, pozycja
pozostawiony był na tych stokach bardzo luz
ny łańcuch
taka nazywa się podwójnym przyczółkiem mostowym.
grup ubezpieczajÄ…cych i obserwujÄ…cych. Ale już doÅ›wiad­
Obrona bierna polegać będzie na rozłożeniu pozycji
czenia wojny rosyjsko-japoÅ„skiej wykazaÅ‚y, że nawet naj­
za ciaśniną w taki sposób, by można było ostrzeliwać
jÄ… ogniem krzyżowym. trudniejsze do przebycia miejsca sÄ… dostÄ™pne dla współ­
czesnego bojowego szyku piechoty, i że obrona szczytów
Dla zatrzymania nieprzyjaciela w wąskiej ciaśninie
gór wymaga takiej samej uwragi jak umacnianie przejść
pod naszym ogniem przeprawy siÄ™ psuje (mosty,
i przełęczy.
groble) lub przegradza siÄ™ je przeszkodami sztucznemi.
Wskutek tego umocnienia gór dzielÄ… siÄ™ na umocnie­
nia dolin górskich i przełęczy i na zorganizowanie obrony
POZYCJE W (JORACH.
na grzbietach gór.
Pozycje górskie mają następujące właściwości:
1. A
Ä…czność i wspieranie siÄ™ wzajemne oddziałów znacz­
nie sÄ… utrudnione.
2. Obserwacja utrudniona przez góry.
3. Przed linjami okopów mamy liczne pola martwe.
4. Dla ruchu wojsk nadają się wąskie, kręte doliny lub
wąwozy, nawet piechota nie wszędzie jest w stanie
przejść i musi w niektórych miejscach korzystać
z zawczasu urządzonych ścieżek i dróg.
5. Działalność artylerji będzie ograniczona trudnością
ruchu, znaczną ilością martwych pól i niedostateczną
obserwacjÄ….
G. Budowanie stanowisk bojowych jest utrudnione
przez . strome stoki i właściwości gruntu (skała),
a w niektórych miejscach i brak materjału.
Rys. 6.
7. Wywiad terenu jest bardzo utrudniony i tylko szcze­
gółowa znajomość miejscowości może gwarantować I  pozycja przed przełęczą, I I  obrona przełęczy,
powodzenie w górach. I I I  obrona wyjÅ›cia z przeÅ‚Ä™czy, a  punkty obsa­
Głównym objektem w wojnie górskiej sÄ… doliny miÄ™­ dzono przoz oddziaÅ‚y, b  poÅ‚Ä…czenia wzdÅ‚uż frontu
(mogą być pozorne pozycje).
dzy górami, przez które przeważnie przechodzą drogi.
18
19
Przy obronie górskich przejść i przełęczy nie można
stokami; dla ostrzeliwania bliżej poÅ‚ożonych dostÄ™­
poprzestać na zorganizowaniu obrony biernej, a pierwszą
pów  ul oko wuje się na stokach, a dla ostrzeliwania
pozycję należy bezwarunkowo urządzić przed przełęczą,
stoków gór, zwróconych do nieprzyjaciela, działa
oddalając ją na taki dystans, by nieprzyjaciel nie mógł
ustawia siÄ™ w bezpoÅ›redniej bliskoÅ›ci do linji bojo­
ostrzeliwać ogniem artylerji samej przeÅ‚Ä™czy; druga po­
wej, broniÄ…cej wejść na góry (rys. 7); przy rozlo­
zycja powinna bezpoÅ›rednio przykryć samÄ… przeÅ‚Ä™cz i wyj­
kowaniu artylerji szczególnÄ… uwagÄ™ powinno siÄ™ zwró­
Å›cie z niej; wreszcie trzecia pozycja utrudnia nieprzyja­
cić na ulepszenie dróg.
cielowi po zdobyciu przełęczy wyjście z gór (rys. 6).
Obrona grzbietów górskich zależnie od ksztaÅ‚tu i na­
chylenia stoków przedstawia bądz
ciągłe, połączone ze
sobą grupy okopów (rys. 6), bądz
też osobne położone
urządzenia pozycyjne, ostrzeliwujące górskie ścieżki.
Zorganizowana w ten sposób obrona gór daje jedno­
cześnie i obserwację i łączność między poszczególnemi
grupami wojsk, operujących w dolinach górskich.
Przy budowie umocnień polowych w górach zwrócić
uwagę na następujące rzeczy:
1. Powinno się starannie zamaskować okopy, rozłożone
na stokach gór, dla zmylenia zaÅ› nieprzyjaciela sto­
sować w szerokiej mierze pozorne okopy.
2. Koniecznem jest rozwinięcie flankujących stanowisk
a  stanowiska dla dział flankujących,
bojowych, rozłożonych na tylnych stokach.
b  działa ostrzeliwujące przejścia górskie.
3. Budowanie schronów i rowów łącznikowych może
być zredukowane, ponieważ strome tylne stoki przed­
5. Obserwacja będzie zorganizowana jako sieć punktów
stawiajÄ… zabezpieczone ukrycie dla ruchu wojsk.
obserwacyjnych, połączonych ze sobą sygnalizacją
4. Artylerja rozlokowuje siÄ™ luz
no (plutonami lub po­ optycznÄ… i telefonicznÄ….
szczególnemi działami), wskutek tego, że z jednej
i tej samej pozycji jest trudno ostrzeliwać wszyst­
PUNKTY ETAPOWE.
kie dostÄ™py i martwe pola, z powodu stromych sto­
ków; dla ostrzeliwania zaÅ› dalej poÅ‚ożonych dostÄ™­
Drogi komunikacyjne (zwykłe i żelazne) na tyłach
pów i przejść górskich artylerja rozlokowuje się poza
frontu mogÄ… być narażone na napady wrogo usposobio­
20
nych mieszkaÅ„ców lub oddziałów partyzanckich nieprzy­
Wymiary pozycji zależą od wymaganej wewnętrznej
jaciela. Te zabezpieczenia dróg komunikacyjnych pole­
wielkości placu etapu i, o ile plac ten nie jest określony,
gają głównie na budowie umocnień pozycyjnych (fortów,
należy robić go przynajmniej 40,000 m2, wychodząc z tego
warowni), osÅ‚aniajÄ…cycli na tych drogach tak mosty i tu­
zaÅ‚ożenia, by można byÅ‚o zmieÅ›cić tabor okoÅ‚o 100 wo­
nele jak punkty wypoczynku maszerujących oddziałów
zów" z ich osłoną; przy tych danych długość zamkniętej
(miasta, duże i małe wsie, stacje kolejowe), gdzieby wojska
pozycji wynosi około 1 2 km.
i tabory, posuwające się temi drogami, mogły mieć nocleg
Ponieważ załoga punktów etapowych nie jest liczna
i żywność. Takie punkty nazywamy etapami.
(1 2 kompanje) pozycja bÄ™dzie siÄ™ skÅ‚adaÅ‚a z odosobnio­
Dla obrony punktów etapowych wyznacza siÄ™ sto­
nych umocnionych odcinków, wybudowanych na wznie­
sunkowo niewielkie oddziały (1 2 kompanje).
sieniach, panujÄ…cych nad etapem.
Na zwykłych drogach punkty etapowe urządza się
Umocnienia bÄ™dÄ… siÄ™ skÅ‚adaÅ‚y z urzÄ…dzeÅ„ pozycyj­
w odległości jednego przemarszu t. j. co 25 30 km.
nych w postaci poszczególnych okopów, warowni, domów,
Umocnienia punktu etapowego składają się z pozycji
dla obrony i t. d.
zamkniÄ™tych, wskutek tego, że punkt etapowy jest na­
Powinno siÄ™ wybudować sztuczne przeszkody flanko­
rażony na napad w dowolnym kierunku (rys. 8).
wane na przodzie umocnionych odcinków, a także pomiÄ™­
dzy nimi.
Następnie przy umacnianiu pozycji etapu powinno
się mieć na względzie następujące szczegóły:
1. Dla obserwowania okolicy etapu należy mieć punkt
obserwacyjny.
2. Dla przechodzÄ…cych oddziałów buduje siÄ™ okopy re­
zerwowe.
3. Najważniejszy w taktycznem znaczeniu odcinek eta­
pu należy dla zaciÄ™tej obrony silniej umocnić, bu­
dujÄ…c punkt oporu etapu (ostatnie schronienie).
4. WewnÄ…trz etapu powinno siÄ™ uporzÄ…dkować komu­
nikacjÄ™ dla szybkiego i bezpiecznego przesuwania
ku najwięcej zagrożonym odcinkom oddziałów za-
Å‚ogi-
Obrona etapu, A  wieÅ›, K  okopy rezerwowo,
5. Dla załogi etapu, lub w ostateczności, dla załogi
r  rów łącznikowy, s  schron.
punktu oporu należy mieć schrony przeciw pociskom
23
artylerji polowej (lekkiej,) która może być przydzie­
WarowniÄ™ buduje siÄ™ z betonu, a w braku betonu
lona do oddziałów partyzanckich.
można ją budować z drzewa jako schron o podwójnych
ścianach (belki 30 cm. grube), przesypanych warstwą
ziemi ( l m. grubÄ…).
/2
POZYCJE NA BAGNACH.
Oczywiście warownia z drzewa łatwiej może być
(Polesie)
zniszczona, niż betonowa.
Załoga warowni  20 do 25 ludzi przy 2 4 E. M.
Na bagnach jako mniej ważnych odcinkach frontu
(ewentualnie mogą być działka okopowe).
pozycje będą się składały z jednego lub dwóch rzędów
mocnych warowni (blokhauzów) w szachownicÄ™ i odrato­
wanych każda jednym lub dwoma rzędami przeszkód.
Prócz tych przeszkód, przed caÅ‚Ä… linjÄ… warowni bu­
duje się ogólne pasmo przeszkód, flankowanych z tych
warowni przy pomocy K. M. lub armatek okopowych
(rys. 9).
Rys. 9.
Pozycja na bagnach, 1  pierwsza linja warowni.
2  druga 1. W ., A  warownia, a  ogień flankowy
z warowni, b  przeszkody, c  przeszkody do­
okoła warowni.
24
SPIS RZECZY.
S tr .
Zastosowanie umocnień p o l o w y e h ................................. 3
Ogólny zarys p o z y c j i .........................................................3
Grupa b o jo w a ....................................................................... 6
Punkt oporu............................................................................ 7
Obrona wsi i l a s ó w .............................................................. 7
Obrona odkrytych ciaśnin i p rz e p r a w ............................ 14
Pozycje w g óra c h .................................................................. 16
P unkty e t a p o w e ...................................... ' . ...................... 19
Pozycje na bagnach (P o le s ie ).......................................... 22
W ytłoczono w Zakładach Graficznych  Bibljoteki Polskiej" w Bydgoszczy.