stefan sawicki norwida walka z forma


Stefan Sawicki

„Norwida walka z formą”:

Rozdz.: „Stygmat” Cyprian Kamil Norwid

 

„HARMONII PEŁNOŚĆ…”

         atmosfera dyskretnego uporządkowania

         pozornej swobody, która w rzeczywistości jest głęboko umotywowanym ładem

w tej atmosferze naturalności i towarzyskiej nieinterwencji jakaś „negligentia-diligens” (staranne zaniedbanie)  - sprawia to, że każdy wieczór w salonie Generałowej wdowy można porównać do: „niewielkiej, lecz odegranej wytwornie symfonii”

Pełnia wieczoru:

- zbliża wszystkich

-  wiąże jednorodnością nastroju,               zacierając różnice poglądów czy wieku

Jest to tło, na którym ujawnia się ”posągowo - cała”, ukraińska piękność Róży P., która:

- dopełnia proporcją swojej urody naturalną harmonię salonu

- poszerza harmonię salonu przenosząc w plener liryzowany opis krajobrazu skupionego malowniczo wokół strumienia, spadającego ze skał i żywiącego w dole uzdrowisko

BRAK do pełni harmonii - miłości dwojga sprzyjających sobie i rozumiejących się wzajemnie ludzi ( na co zwraca uwagę narrator w sposób ironiczny w odniesieniu do określonych konwencji)

 

Róża Pomian - wychowanka Generałowej

                            - sierota

                            - ojciec- oficer artylerii, podwładny Generała, stracił słuch podczas działań

wojennych

                            - od małego dziecka opiekuje się ojcem

                            - przy ojcu stroi głos nie „wg. gamy własnych jej uczuć…lecz wg. cudzego

kalectwa (stąd skłonność do zbyt głośnego i dobitnego mówienia)”

 

Oskar               - zyskujący sławę wirtuoz-skrzypek

              - wdowiec

              - przez kilka lat mąż kochanej przez siebie choro nerwowej kobiety (stąd ciągła

czujność psychiczna, przeradzająca się w nadwrażliwość i podejrzliwość)

 

Subtelnie zaczyna się rozwijać miłość tych boh.  -wydaje się, że ich uczucie dojrzewa powoli do pełni;

Ujawnieniem tego było zbliżenie i porozumienie w czasie wycieczki do Mostu Rzymskiego, któremu towarzyszyły mu uroki kształtów i barw „najpiękniejszego z okolicznych krajobrazów”

 

PRZESZŁOŚĆ FATALNA

 

Harmonia świata przedstawionego               - budowana w sposób subtelny, lecz konsekwentny

                                                                      - równolegle kwestionowana i naruszana

Ironiczne, ale nigdy nie jednoznaczne, uwagi włączane dyskretnie w tekst podważały pełną sensowność harmonijnej atmosfery salonu;

 

Miłość Róży i Oskara:

              - od początku napotyka na przeszkody (wynikające z przypadku i nieporozumień, bądź uczuleń i podejrzliwości Oskara)

              - w chwili gdy wydawało się że ta miłość osiąga wzajemną dojrzałość, nastąpiła nieoczekiwanie tragiczna katastrofa

Np.               1) po wycieczce do Rzymskiego Mostu, w czasie wieczoru u Generałowej, Oskar oczekiwał upragnioną przez siebie odpowiedź;

              2) Róża odpowiada głosem donośnym

              3) Oskar - nie patrząc na nią - odebrał w sposób opaczny te słowa (był nadwrażliwy)

              4) Oskar uważa, że słowa były skierowane gestem determinacji ku siedzącemu nieco dalej hrabiemu X, który był stale w kręgu podejrzeń

              5) wewnętrzna, gwałtowna reakcja nakazuje wyjść z sali Oskarowi, bez wyjaśnień i pożegnania

              6) Oskar wyjeżdża w nieznanym kierunku wypełniając jakby tragiczne przeczucie zawarte przedtem wierszu „Czemu?”:

Aż przyjdzie pora, że coś więcej znaczy

Wyjść - niż zatrzymać się po obojętnemu;

Wstaniesz i pójdziesz, kamienny z rozpaczy

I nie zatrzymasz się idąc precz…czemu ?

              6.a.) prasa donosi: sławny skrzypek wycofuje się z artystycznego życia i że zamieszkał gdzieś w górach na nieokreślony czas w klasztorze milczących białych mnichów

              7) Róża po gwałtownym geście Oskara wybiega pod wpływem tragicznego przeczucia

              8) - || - modli się w czasie burzy przy kaplicy

              9) ciężko choruje i umiera

              10) niedługo potem umiera Generałowa

Rozwiązanie:

- prawie melodramatyczne (gdyby nie typowe dla Norwida ściszenie zdarzeń)

- gruntownie niszczy początkową atmosferę harmonii: h. salonu, miłości, przyrody

Można w utworze odnaleźć:

         schemat akcji przypominający romanse sentymentalne

         bliskie stowarzyszenie miłości z przyrodą, a przyroda z chrześcijańską architekturą

Konflikt pozorny miedzy Oskarem i Różą - to konflikt ich osobistych tradycji, ich przeszłości, która pozostała w nich na trwałe jako ślad tego co minęło, jako znamię, od którego nie sposób odejść, jako - stygmat

 

PRAWO STYGMATU

 

Narrator (typowy Norwidowi):

              - komentujący

              - we śnie zjawia się mu nieokreślona postać - podkłada mu pod skroń zwój egipskiego

płótna, a następnie powoli je rozwija

              - jego obrazy i wizje

I) zastępy Tatarów ze swymi wodzami Gengis-khanem i Timor-lengiem, z pasją niszczą wszystko to co było wytworem k-ry i osiadłej  cywilizacji (poniki miasta budowle itp.)

~ulegli oni stygmatowi stepu; step ze swoją surową pustką i rozproszonym życiem był dla nich ideałem, do którego siłą naginali świat; była to swoista cyw. Stepu, determinująca bez reszty sposób myślenia i działania tatarskich hord oraz ich wodzów

Stygmat stepu skierował tych ludzi na drogę bezwzględnego niszczenia nie pozostawiając miejsca na wątpliwość czy wahanie

II) Teutoni opanowani stygmatem lasu: rośli i silni jak dorodne drzewa o umyśle „głębokim, ciemnym i zawile obfitym” jak dziewicza puszcza

Kształt lasu, jego pnąca się w górę smukłość, przenoszący do wytworów swej architektury

III) Normandowie - wypracowali podczas wypraw morskich model organizacji, będącym bezwzględnym, związanym z twardymi warunkami życia i ciągłym niebezpieczeństwem

~to przenosili w strukturę i dzieje swych państw

                            - będąc na lądzie nie mogli się uwolnić od stygmatu morza

IV) Kaligula              - determinuje go nie dziedziczność, ale od dziecka:

         określony system wychowania

         obóz wojskowy - z ograniczeniami, uproszczeniami, brutalnością

V) Neron - rozwijał się pod wpływem stygmatu sztuki

- prawa jakie rządziły stygmatem sztuki rozszerzał na całe życie osobiste i społeczne

 

Postacie noweli - to postacie, w których cechy stygmatyczne przesłaniają wszystkie inne

                            - to postacie-symbole - budują gł. niemal i bez reszty ogólną problematykę

utworu

Ciąg wizji sennych (komentowane przez towarzyszącą postać) miał na celu uogólnienie doświadczeń Róży i Oskara

~chodzi tu nie tylko o poszczególne osoby, ale i całe narody

~nie tylko o aspekt osobisty ale i historyczny (na który Norwid był b. uwrażliwiony)

 

Stygmaty o charakterze osobowym i sytuacyjnym (ojciec o słabym słuchu, chora nerwowo żona) ustępują miejsca tym, gdzie czynnikiem kształtującym i determinującym stają się

         określona społeczność (obóz wojskowy) i wychowanie

         środowisko geograficzno-przyrodnicze

         reguły i normy obowiązujące w danej dziedzinie rzeczywistości (sztuka)

 

- stygmaty przeszłości ciążące nad człowiekiem indywidualnym i zbiorowym

wyolbrzymiane w tekście wersalikami

stają się w tej najb. Syntetycznej i uogólniającej noweli Norwida - nieomal prawem

 

podsumowanie:

         sentymentalny schemat akcji

         sentymentalno-przyrodniczy sojusz przyrody z erotyką

~skonfrontowany został z problematyką bliską myślicielom II. pozytywistycznej połowy wieku, choć silnie związaną z romantycznym historyzmem

 

W WIĘZACH JĘZYKOWYCH KONWENCJI

 

Narrator              - literat np. „Jako bardzo niepoprawny romanista, nie nadmieniłem już po dwakroć, że to działo się u wód”

              „Dopiero więc tej głupiej winien jestem powrócenie i pióra do ręki”

              - szczególna wrażliwość narratora na słowo, jego autentyczność, jego wolność

 

Ślad słowiarskich zainteresowań narratora (charakterystyczne dla całej twórczości Norwida):

         neologizm „od-zobaczyć się” - tzn. „pójść zobaczyć się z kimś” „złożyć

wizytę” - utworzony z subtelnym wyczuciem jednego ze znaczeń przedrostka „od” (wskazuje na odnowienie powtórzenie czynności)

o        zainteresowanie słowem o metajęzykowym charakterze, np. „Taką znalazła się na teraz panna Róża P. (…) lub: <<panna przystojna> > , <<panna niczego>>”

tu: <<panna niczego>>                - narrator traktuje ten zwrot jako zwrot wytarty, szablonowy, używany przez ludzi niezdolnych do „umiejętnego patrzenia”, niezdolnych do samodzielnego przezwyciężania zastanych choćby i nic nie znaczących lub wręcz nielogicznie semantycznych, konwencji

„Panna niczego!”              - wyrażenie o charakterze pozytywnie wartościującym, zaś analiza semantycznie ujawnia, że wskazuje ono na coś przeciwnego - na swoistą nicość określanej nim osoby

„<<Panna!... nie ma co mówić>> - Polacy albowiem używają powiedzenia <<nie ma co mówić>> wtedy gdy jest bardzo wiele do mówienia - podobno nawet, iż gdzieniegdzie używa się zarówno i wyrażenia <<nie ma co robić!...>>”              - świadczy to o wyczulonym słuchu językowym, wyczulonym zwłaszcza na semantyczną wartość słowa

 

Redaktor:              - postać negatywna

                            - symbolizującą powierzchowny i nominalny (istniejący tylko z nazwy)

stosunek do języka, do najszerzej pojętego słowa

                            - temat do rozmowy posuwa mu każdy przypadkowo spostrzeżony przedmiot

(np. list z Hiszpanii każe mówić o zamachu na hiszpańskiego króla, itp.)

                            - giętki i „ochraniający się” (wymowne rekwizyty: giętkie okulary, i parasol)

                            - przedstawiciel prasy bez własnego tematu, bez własnej problematyki

                            - słowo płatnych ogłoszeń przenosi nad słowo uczczenia zasług zmarłych

                            - chwyta się strzępów otaczającej rzeczywistości, by nawiązać kontakt z

rozmówcą, jak ktoś kto nie ma nic do powiedzenia

 

Gęsiarka               - nazwana głupią, bo nie ona gęsi, lecz gęsi ją pasły

                            - zostaje przeciwstawiona „ludziom piszącym”, „ludziom kulturalnym” jako

nieuczona pasterka wiejska

                            - jako jedyna pozostaje wierna słowu nieskonwencjonalizowanemu , prostemu

słowu

                            - wskazuje kierunek odnowy, bliskiej romantycznym tęsknotom do ludowości, która miała zachować to, co w k-rze narodowej pierwotne, autentyczne, wartościowe, dla wielu także zniekształcone wpływami obcej k-ry łacińskiej

*wskazanie kierunku odnowy miało rozbić sformalizowanie języka, pustkę słów i zwrotów, schematy codziennych wypowiedzi, „mówienie dla mówienia”;

uwolnić od stygmatu językowego obowiązującego lub co najmniej upowszechniającego się w społeczeństwie; stygmatu języka towarzyskiego, formujący nie tylko sposób mówienia ale i myślenia

 

Stygmat zwyczaju, praktyki społecznej, konwencji językowych;

Stygmatu zagrażającego nie tylko literaturze, lecz całemu społeczeństwu, autentyczności jego mówienia i myślenia

 

Norwid podkreśla niebezpieczeństwo tradycji, konwencji, przeszłości, jednoczenie wskazując na ludowe źródła odnowy;

 

Nowa wersja pogodnej i harmonijnej tonacji tekstu przerywa ciąg tragicznych, pesymistycznych faktów czy obrazów - nawet układ motywów, czy zestaw kolorów tła przypomina sytuację  u „wód”, która była członem jasnym zasadniczego kontrastu strukturalnego „Stygmatu”;

 

Problem harmonijności świata i zakłócającego ją stygmatu nabiera przy końcu Norwidowej noweli b. optymistycznego wymiaru;

 

O STRUTURZE I MOTYWACJACH

 

Część wizyjna jest czymś zupełnie różnym strukturalnie od całej reszty:

- rozgrywa się na innym poziomie rzeczywistości przedstawionej

- można ją traktować jako coś literacko naddanego

Część końcowa wraca do „zwykłej opowieści”, lecz wydaje się tematycznie odmienna od całej reszty:

- to ona decyduje o całej atrakcyjności utworu, sprawia, że jest on interesujący dla czytelnika

- „inny” b. skomplikowany

Partia wizyjna:

- łączy się z tym wszystkim, co ją poprzedza znaczeniowo czy problemowo

- zasadnicze uogólnienie (poprzedzone komentarzem narratora) historii Róży i Oskara

Partia końcowa:

- uderza odrębnością sceny z gęsiarką, pozytywną sugestią ludowości

- łączy się z partią przedwizyjną - b. charakterem narracji

- -              ||              -  wizyjną - b. ogólnie, lecz równocześnie b. dyskretnie potraktowaną problematyką tego, co nas ogranicza i determinuje

 

Motywacje zdarzeń w „Stygmacie” :

         moment kulminacyjne noweli - wydaje się sztucznie skonstruowana i „naciągnięta” do potrzeb problematyki

         stygmat lasu utożsamiony z Teutonami - prymitywne ujęcie analogii zwraca uwagę

W utworze chodzi:

- nie o realistyczną wierność zdarzeń i szczegółów, nawet nie o zdarzenia

- ważne jest tu gł. uogólnienie, wielka problematyka dotycząca człowieka i historii, tego co ogranicza i determinuje ludzki los; wszystko inne jest jej podporządkowane

 

Odchodzenie od realistycznej motywacji:

Np. sen narratora               - umożliwia wprowadzenie odrębnej gatunkowo całostki tj. wizji

                                          - skonwencjonalizowaną, literacką motywacją

                                          - w obrębie wizji obcujemy z motywacją zgoła fantastyczną,

nawiązującą aż do egipskich tradycji

 

Fantastyczna motywacja związana z motywami kwiatów i roślin

 

Kwiaty:

- kwiat podany narratorowi przez pasterkę - symbol odnowy i nadziei

- prowadzą jak gdyby fabułę noweli

 

Poznanie całej struktury utworu i jego założeń motywacyjnych ogranicza, lecz nie usuwa jednak wszystkich wątpliwości

 



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
stefanowska. studia o Norwidzie, Filologia polska, Romantyzm, Opracowania, Opracowania
Stefan Sawicki, Problematyka aksjologiczna w badaniach literackich
Stefan Sawicki Gatunek literacki
ROZPRAWKA 26 Sacrum w literaturze Stefan Sawicki
Stefan Sawicki Problematyka aksjologiczna w badaniach literackich
Stefan Sawicki, Problematyka aksjologiczna w badaniach literackich 2
Stefan Sawicki
Stefan Sawicki, Problematyka aksjologiczna w badaniach literackich(1)
Walka z pasożytnictwem jako forma pasożytnictwa
Walka z pasożytnictwem jako forma pasożytnictwa
Lekcja wychowania fizycznego jako organizacyjno metodyczna forma lekcji ruchu
Koncepcja pedagogiczna Stefana Kunowskiego
03 zakres i forma projektu budowlanego Dz U 2003 nr120poz1133
5 projekt wałka
Czysta forma wg Witkacego, FILOLOGIA POLSKA UWM, Dwudziestolecie
Czasownik forma dokonana i niedokonana, Scenariusze j. polski Gimnazjum, Gimnazjum Klasa I

więcej podobnych podstron