Koncepcja wychowania S. 

Kunowskiego

 

Stefan Kunowski

 

(1909 – 1977)

 

Pedagog, profesor KUL

 

*1945 – 1957 Kierownik Katedry 

Psychologii Wychowawczej na 

Wydziale Filozofii 

Chrześcijańskiej KUL

*Zainteresowania naukowe:

 

- terminologia i metodologia pedagogiczna

- analiza porównawcza systemów edukacji

*liberalnego

*chrześcijańskiego

*socjalistycznego

- warstwicowa teoria wychowania S. 

Hessena

- proces wychowawczego rozwoju człowieka

 

*Najważniejsze prace:

 

- Podstawowe wiadomości z dydaktyki 

ogólnej (1946).

- Proces wychowawczy i jego struktury 

(1946)

- Podstawy współczesnej pedagogiki (1981, 

1993, 2001)

1. Problemy definiowania terminu 

„wychowanie”

2. Klasyfikacja definicji „wychowanie”

3. Czynniki dynamizujące wychowanie

4.Wychowanie jako rozwój biosu, 

wpływ etosu i agosu

1. Problemy definiowania terminu 

„wychowanie”

Wychowanie – etymologia terminu 

w języku polskim  

Dawniej, w wieku XVIII w j. polskim– 

wychowanie oznaczało tyle, co 

,,żywienie”, ,,utrzymanie”, 

,,chowanie”, dostarczanie jednostce 

środków do życia

,,Dobrze kogoś chować = dobrze 

odżywiać”

Podobnie:

< j. rosyjski – wospitanije / pitanije – 

jedzenie >

* EDUKACJA:

 

Łac. < eduacare – ex – duco – 

wyprowadzać, czyli:

 

Łac. < edukacja = wychowywać = 

wyprowadzać ze stanu gorszego do 

lepszego, ze stanu ,,niższego” do 

,,wyższego”, 

czyli

ze stanu natury ( po urodzeniu ) do 

stanu kultury

 

Podobnie:

 

< j. niemiecki – erziehen – wychowywać

   / ziehen – podnosić, ciągnąć /

 

< j. francuski – elever – wychowywać / 

podnieść /

! Uwaga:

* 1773 Komisja Edukacji Narodowej 

nie nosiła

nazwy Komisji Wychowania 

Narodowego = Komisja Aprowizacji

* 1808 Niemyer, „Zasady edukacji i 

instrukcji”

 

Współcześnie realne znaczenie 

wychowania polega na 

przekształcaniu człowieka, na 

wyprowadzaniu rozwijającej się 

jednostki ze zwierzęcego stanu natury 

i podnoszeniu jej do stanu 

kulturalnego człowieczeństwa.

Inne wyjaśnienie etymologii terminu 

„wychowanie”

*Adolf E. Szołtysek 

Wy – chowanie < wy-dobywanie >

 tego co ukryte

Składniki 
myślenia o 
wychowani
u

Potoczne 

przykłady 

określeń

Grupa 

definicji 

wychowania

Naukowe 

przykłady 

definicji

Koncepcje 

pedagogicz

ne

Działalność 

wychowawc

za, 

czynności 

wychowawc

ze

Rodzina i 

szkoła

zajmują się 

wychowanie

m

O charakterze 

działaniowym, 

prakseologicz

nym – 

działania: 

celowe, 

planowe, 

metodyczne, 

długotrwałe, 

kształcące...

,,Wychowa

nie jest 

planowym 

oddziaływa

niem na 

jeszcze 

dające się 

kształcić 

wewnętrzn

e życie 

innych”

/ T. Waitz /

- 

Socjologizm:

społeczne 

działanie 

dorosłych

- 

Wychowanie 

dyrektywne, 

urabiające 

osobowość

-,,stara 

szkoła” J. F. 

Herbarta

2. Klasyfikacja definicji wychowania 

według

S. Kunowskiego

 
 

Zmiany, 

rozwój 

wychowanka

Dziecko się 

rozwija, 

dojrzewa, 

nabiera 

doświadczeń, 

uczy się

O 

charakterze 

rozwojowym

, 

ewolucyjny
m

,,Wychowani

e jest 

procesem 

rozwoju, 

który 

zachodzi w 

indywidualne

j jednostce 

jako rezultat 

jej 

działalności 

w środowisku 

i jej reakcji 

na to 

środowisko”

/ I. 

Doughton /

- prądy i 

kierunki 

,,nowego 

wychowania”

:

podkreślając

e 

indywidualno

ść człowieka, 

np. 

pedagogika 

naturalistycz

no – 

liberalna, 

personalizm

Warunki, 

bodźce,

sytuacje 

wychowawcz

e

Dziecko 

potrzebuje 

atmosfery 

miłości, 

podlega 

wpływom 

z 

otoczenia

O charakterze 
sytuacyjnym , 
warunkujący
m
/ jak 
organizować 
środowisko 
wychowawcze, 
biorąc pod 
uwagę wpływy 
nieświadome /

,,Wychowan

ie jako 

przygotowa

nie do życia 

przez życie”

/ O. 

Decroly /

- pedagogika 

społeczna

- prądy i 

kierunki 

,,nowego 

wychowania” 

podkreślające 

problem 

sytuacji 

wychowawczy

ch

/ P. Petersen – 

Plan Jenajski: 

przeżycia 

wspólnotowe 

poprzez 

zabawę, 

pracę, 

uroczystości /

Wynik, 

wytwór, cel 

wychowania

Człowiek ma 

charakter; 

człowiek ma 

wychowanie, 

jest 

przystosowan

y do życia

O 

charakterze 

wytworowym 

– 

adaptacyjny
m

/ cel: 

osobowość, 
adaptacja /

,,Wychowanie

...zmierza do 

rozwinięcia w 

dziecku 

pewnej liczby 

stanów 

fizycznych, 

umysłowych i 

moralnych,

jakich 

domagają się 

od niego 

społeczeństw

o”

/ E. Durkheim 

/

- aksjologizm 

socjologiczny

- odmiany 

pedagogiki 

socjologicznej

,

np. 

pedagogika 

państwowa, 

narodowa,

klasowa

Wychowanie – definicje o charakterze:

 

1*  działaniowym – prakseologicznym

 

2*  rozwojowym – ewolucyjnym

 

3*  sytuacyjnym – warunkującym

 

4*  wytworowym – adaptacyjnym

 

! Uwaga:

W teorii pojawiają się głównie definicje 

krzyżujące się.

Próba ramowego określenia wychowania

 

* Trudności w jednoznacznym 

zdefiniowaniu terminu ,,wychowanie”:

 

- konieczność wskazania najbliższego 

rodzaju pojęciowego 

( genum proximum ) i różnicy gatunkowej

( differenntia specifica )

 

- różne wskazane elementy myślenia o 

wychowaniu

Stefan Kunowski – tzw. ramowe 

określenie wychowania:

 

,,Wychowanie jest zawsze społecznie 

uznanym systemem działania pokoleń 

starszych na dorastające celem 

pokierowania ich wszechstronnym 

rozwojem dla przygotowania według 

określonego ideału nowego człowieka 

do przyszłego życia”.

Ramy dla właściwego procesu 

wychowania:

 

- pokolenia starsze społeczeństwa

- ich system kierującego działania

- ideał nowego człowieka

- przyszły kształt życia

3. Czynniki dynamizujące wychowanie.

 

* Zdaniem S. Kunowskiego wychowanie 

zawierające

w sobie elementy:

 

-    działania pedagogicznego

  -     swobodnego rozwoju 

wychowanka

-     oddziaływania sytuacji 

wychowawczych

    -     celu, wytworu wychowania

 

powinno uwzględniać składniki, które z 

różnym nasileniem dynamizują 

wychowawczy rozwój człowieka.

SKŁADNIKI / DYNAMIZMY / 

WYCHOWANIA

 

1/ BIOS 2/ ETOS 3/ AGOS 4/ LOS

 

1.BIOS

(gr. bios – życie )

- pęd życiowy do naturalnego, 

psychologicznego rozwoju organizmu, 

przebiega on niezależnie od woli;

- bios wyraża się w życiu jednostki tzw. 

biotonusem, czyli rozmachem życiowym 

/silny, słaby/

- na siłę biosu składa się jakość wyposażenia 

dziedzicznego, system nerwowy, 

hormonalny, uzdolnienia itp.

2. ETOS  (gr. Ethos) – obyczaj, 

przyzwyczajenie/

- nurt życia społecznego kierujący 

biosem jednostki

dla określonych celów społecznych

- siła społeczna obyczajowości i 

moralności zbiorowej urabiająca kształt 

biosu za pomocą przymusu, nacisku, presji 

opinii publicznej, kontroli sankcji karnych

- stwarzanie sytuacji wychowawczych w 

grupach społecznych w celu przystosowania 

jednostek do społeczeństwa – 

,,dziedziczenie kulturowe”

- siła etosu zależy od poziomu 

moralności grup (rodziny, szkoły, państwa, 

itd.)

- sensem działania etosu jest 

socjalizacja – proces uspołecznienia

3. AGOS ( gr. ago – prowadzę )

- siła działania autorytetu moralnego i 

umysłowego wychowawców, których 

zadaniem jest korygowanie 

negatywnych wpływów płynących z 

etosu, pomoc             w personalizacji, 

prowadzenie jednostki wzwyż ku 

ideałom wychowawczym

- siła agosu zależy od poziomu moralnego 

wychowawców, ich wiedzy, umiejętności i 

autorytetu.

4. LOS , wg S. Kunowskiego ,,tajemnicza, 

nieobliczalna, niewymierna, nie dająca 

się przewidzieć siła, która swoimi 

ciosami lub uśmiechami fortuny 

decydująco wpływa na życie, rozwój i 

wychowanie człowieka”.

 

Koncepcje losu: 

- fatalistyczne – ,,nieubłagany los” /gr. 

moira/,                        jest przeznaczony 

człowiekowi i wobec niego                  jest on 

bezradny

- deterministyczne – los zależy od 

przyczynowego porządku świata i od praw 

rządzących rzeczywistością, dzięki czemu 

człowiek może wpływać na swój los przez 

posłuszeństwo prawom natury /np. F. 

Bacon/

- indeterministyczne – los jest działaniem 

czystego przypadku, a nie konieczności, 

człowiek skazany jest na wolność, musi 

stale wybierać sposób działania – tworzy, 

kształtuje swój los (np. J. P. Sartre)

 ! W chrześcijaństwie wolność, 
łaska i los wyznaczają w ramach 
Opatrzności Bożej drogę życiową 
człowieka; w losie odróżnia się 
czynniki przeznaczeniowe (śmierć)    
                           i wokacjonalne, 
czyli powołanie do wolności
(np. R. Guardini).

W pedagogice – szczególne znaczenie 

SPOTKANIA

/łac. concursio, niem. Begegnung/

główne zdarzenie losowe dotyczące 

spotkania z prawdziwym człowiekiem, który 

wskaże cel życia, porwie za sobą, wciągnie 

na drogę wysiłków, ukaże sens pracy nad 

sobą /pogląd J. Bukowskiego/

dotyczy także spotkania z dziełami 

mówiącymi o człowieku, przyrodą

(pogląd A. Nowickiego)

 

Los dynamizuje bios, etos i agos

4. Wychowanie jako rozwój biosu, 

wpływ etosu i agosu

 Koncepcja pedagogiczna Stefana 

Kunowskiego jako przykład 

uwzględnienia w wychowaniu aspektu 

rozwojowego, sytuacyjnego, 

działaniowego 

i wytworowego w wychowaniu

 

4. 1. Wychowanie jako rozwój BIOSU

 

* Kierunki rozwoju wychowawczego

 

A) progresja wychowawcza – rozwój 

wzwyż; każdy etap jest podstawą kolejnego; 

proces doskonalenia się człowieka; proces 

wzrostu ilościowego ( dyferencjacja ) i 

jakościowego ( dojrzewanie )

B) degresja wychowawcza – rozwój 

utrzymujący się na pewnym osiągniętym 

poziomie; rozwój zahamowany

/ plateau /; niemożność doskonalenia się, 

dalszej dyferencjacji

 

C) regresja wychowawcza – rozwój 

inwolucyjny 

(w dół), proces wykolejenia prowadzący do 

wynaturzenia człowieka

 

! Optymizm pedagogiczny

-możliwość zmiany rozwoju b i c

* Teoria warstwicowego rozwoju zakłada, 

że czynniki wewnętrzne są zróżnicowane i 

spontanicznie dochodzą do głosu we 

właściwym dla siebie czasie i ustalonej 

kolejności, tworząc różne podłoża 

wychowania,                    w których 

zachodzą zmiany ilościowe a potem 

dojrzewanie jakościowe

 -   rozwój każdego podłoża manifestuje 

się wzrostem   

 potrzeb

 -   warstwy wcześniejsze stanowią 

fundament dla  

 następnych

* Warstwy rozwojowe:

 

- biologiczna:

tworzy organizm człowieka; intensywny 

rozwój fizyczny do okresu szkolnego

 

- psychologiczna:

rozwija całokształt psychiki, 

charakterystyczna dla okresu szkolnego; 

rozwój inteligencji, zainteresowań; 

intensywność przeżyć i nowych 

doświadczeń

- socjologiczna:

formuje osobę społeczną; związana z 

procesem intensywnego rozwoju społeczno 

– moralnego; wchodzenie w intensywne role 

społeczne

 

- kulturowa:

wyrabia twórcę kultury

 

- światopoglądowa ( duchowa ):

tworzy syntezę światopoglądową i duchową; 

dążność do szukania wartości najwyższych ( 

Prawdy, Dobra, Piękna ); otwarcie na głębie 

metafizyczną; rola zdarzeń losowych 

( spotkanie )

4. 2. Wychowanie jako wpływ sytuacji

społecznych ETOSU

Środowisko życiowe

Wychowawcze:

całokształt 
rzeczywistych 
wpływów na jednostkę 
działających 
nieświadomie i w 
sposób niezamierzony, 
stały i zmienny 
( wytwór społecznego 
życia etosu )

Pedagogiczne:

świadomie i celowo 
wpływa na rozwój 
jednostki, kieruje ku 
wartościowym 
wzorcom i ideałom
( celowe działanie 
agosu )

* Sytuacje wychowawcze:

 

układy bodźców, czynników i wpływów 

wywołujących rozwój człowieka

działających w ramach instytucji 

wychowawczych

 

* Morale sytuacji społecznych etosu:

 

siła moralna grupy lub środowiska; 

zgodność między obowiązującymi normami 

etycznymi a faktycznymi poglądami i 

postępowaniem członków grupy

 

- Etos poprzez instytucje wychowawcze 

kieruje rozwojem biosu

BIOS – ETOS

Warstwy rozwojowe

człowieka

Instytucje

wychowawcze

duchowa

kościół

kulturowa

instytucje kulturalno

– oświatowe

socjologiczna

organizacje młodzieżowe, 

samorządowe, 

obywatelskie, polityczne

psychologiczna

szkoły, instytucje 

dokształcające, kursy

biologiczna

rodzina, przedszkole

Dom Dziecka

4. 4. Wychowanie jako wpływ AGOSU

 

Funkcje i czynności AGOSU

* Rola agosu:

 

- makroedukacja – wpływ na bios 

populacji, np. 

rodziców ( profilaktyka, walka z chorobami 

społecznymi, nałogami ), przeciwdziałanie 

szkodliwym wpływom etosu

 

!Zadanie agosu:

 

pomoc wychowawcza w procesie 

całkowitego                          i 

wszechstronnego rozwoju człowieka 

poprzez zaspokajanie coraz to wyższych 

jego potrzeb, aby doskonalił się 

progresywnie do pełni człowieczeństwa   

           i duchowości

* Pomoc w kategoriach funkcji i 

czynności

 

FUNKCJE:

 

- sanare ( łac. uzdrawiać )

 

podsycanie energii i żywotności wychowanka, 

potęgowanie jego tężyzny witalnej, zdrowia 

i chęci do życia

(pedagogika lecznicza, wychowanie 

zdrowotne, higiena psychiczna, resocjalizacja, 

psychoterapia )

 

- edocere

 

dostarczanie wartościowego materiału 

nauczania w celu wszechstronnego 

wychowania umysłowego

( przygotowanie do samodzielnego 

samokształcenia )

- educere

 

wyzwalanie z ciasnoty, egoizmu, prowadzenie 

ku postawom altruistycznym, uspołecznienie ( 

socjalizacja)

 

- educare 

 

skierowanie rozwoju wychowanka ku 

określonemu ideałowi człowieka; rola 

wychowania narodowego, wychowanie 

poprzez wzorce osobowe

  

- initiare ( wtajemniczanie )

 

najstarsza funkcja wychowawcza mająca 

dawniej znaczenie magiczne potem 

religijne; w chrześcijaństwie – sakramenty 

święte;

 initiare oznacza wtajemniczanie 

wychowanka

 w sprawy losu doczesnego i wiecznego

* CZYNNOŚCI WYCHOWAWCZE:

 
 

- dozorowanie

 

ochrona rozwoju organizmu, jego zdrowia   

                        i bezpieczeństwa, 

pilnowanie przestrzegania norm, ustaleń, 

pielęgnacja zdrowia fizycznego i 

moralnego, profilaktyka, prewencja

- nauczanie

 

formalne i wychowujące; złożona czynność 

wychowawcza, zmierzająca do formowania 

świadomości wychowanka w trakcie 

poznawania otaczającej rzeczywistości

  

- wychowanie

 

formowanie strony wolitywnej, 

przekonaniowej, uczuciowej; celem jest 

tworzenie przekonań osobistych, siły woli i 

moralności aby wychowanek umiał 

dostosować się do życia w społeczeństwie, nie 

zatracając swojej indywidualności i 

osobowości ( personalizacja )

- kształcenie

 

za G. Kerschensteinerem – samodzielne 

dorabianie się

przez wychowanka własnej struktury 

duchowej, którą może być charakter moralny, 

typ osobowości, czy struktury 

światopoglądowej; tworzy syntezę nauczania   

              i wychowania; wychowawca pełni tu 

rolę przewodnika, kierownika i doradcy w 

procesie twórczym

- spotkanie

 

z drugim człowiekiem lub wytworami rąk 

ludzkich (książka, film itp.), z Bogiem; 

zdarzenie losowe bądź wywołane przez 

wychowawcę w sytuacjach pedagogicznych; 

spotkania pojawiają się także                          

w wymienionych czynnościach 

wychowawczych

 

!Cel (wytwór) wychowania – osiągnięcie

samodzielności i wolności wychowanka 

przy pomocy wychowawcy

Literatura:

 

Stefan Kunowski, Podstawy współczesnej pedagogiki, 

Warszawa 2001