SĄD POLOWY OBRONY WARSZAWY, mieszczący się przy Al. Ujazdowskich 49, rozpoczął działalność 9 września 1939r Na 14 sędziów, 7 stanowili powołani z rezerwy adwokaci. 10 września 1939r. dowódca obrony Warszawy gen. Czuma, jako zwierzchnik sądowo-karny, wydał rozkaz o postępowaniu doraźnym w Sądzie Polowym, poddając temu postępowaniu wszystkie osoby wojskowe i cywilne za niektóre przestępstwa wymienione w KK wojskowym z 1932r., KK z 1932r. i rozporządzeniu Prezydenta RP z 24 października 1934r. o niektórych przestępstwach przeciwko bezpieczeństwu Państwa.
W dniu 23 września 1939r. nastąpiła reorganizacja sądownictwa wojskowego. Rozkazem gen. Rómmla powołano SĄD POLOWY ARMII „WARSZAWA” na miejsce dotychczasowego Sądu Polowego przy Dowództwie Obrony Warszawy. Szefem tego Sądu został adw.
Jan Nowodworski. W Sądzie działało 35 adytorów. W okresie od 10 do 29 września w toku było 350 spraw karnych.
W otoczeniu Prezydenta S. Starzyńskiego działali adwokaci:
Michał Skoczyński - prasa i cenzura
Jan Czerwiakowski - sprawy ogólne
Zofia Szulcowa - sprawy ogólne
15 września 1939r. powstaje Komitet Obywatelski z S. Starzyńskim na czele.
W skład Komitetu wchodzą następujący adwokaci:
Leon Nowodworski
Marian Borzęcki
Stanisław Kauzik
W ramach Komitetu działała komisja ogólna z Leonem Nowodworskim na czele. W skład jej wchodzili ponadto: S. Starzyński, Mieczysław Niedziałkowski, Zdzisław Lubomirski.
26 - 27 grudzień - WAWER (107 osób)
Franz Fischer - gubernator warszawski
Oskar Dengel - prezydent
26 grudzień 1941r. - śmierć dziekana warszawskiej RA Leona Nowodworskiego.
14 grudzień 1939r. - rozwiązanie przez Niemców NRA (prezesem L. Domański)
koniec 1939r. - rozwiązanie ORA w Warszawie.
Komisarzem do reorganizacji warszawskiej adwokatury zostaje wyznaczony
dr Edward Wilhelm von Wendorff
adwokat warszawski i radca ambasady niemieckiej. Nominację wręczył mu dr Friedrich Gollert. Zorganizowali oni tzw. BEIRAT, czyli radę przyboczną, której uprawnienia sprowadzały się do wydawania niewiążących komisarza opinii.
Ostatnim przedwojennym dziekanem ORA był Leon Nowodworski:
- ur. 25.10. 1889r w Warszawie, syn Franciszka,
- w 1936 i 1937 wybierany dziekanem ORA,
- od 1937r. naczelny „Palestry”
Wicedziekanami byli: Władysław Miedzianowski i Zygmunt Blenau.
Czternastu sprawiedliwych:
1.Ludwik Domański,
2.Bolesław Bielawski,
3.Jerzy Czerwiński,
4.Jan Gadomski,
5.Władysław Miedzianowski,
6.Jan Nowodworski,
7.Leon Nowodworski,
8.Stanisław Peszyński,
9.Jan Podkomorski,
10.Mieczysław Rudziński,
11.Michał Skoczyński - pominięty
12.Bohdan Suligowski - pominięty
13.Feliks Zadrowski,
14.Leopold Żaryn
Pani Zadrowska, małżonka wicedziekana kierowała akcją dokarmiania adwokatów.
Marzec 1940 - zamknięcie Herbaciarni.
Jerzy Czerwiński - uciekł z oblężonej przez Niemców Herbaciarni.
Wacław Tyrchowski:
- reprezentant młodych adwokatów z Klubu Adwokatów,
- więziony na Pawiaku do 20/21 czerwca 1940r.,
- rozstrzelany w Palmirach w dniu 21 czerwca 1940r.
W Palmirach 21 czerwca 1940r. zamordowani zostali następujący adwokaci:
1. Władysław Gintowt-Dziewałowski,
2. Ludomir Skórewicz,
3. Edmund Grabowski,
4. Stanisław Jezierski - radca prawny Zarządu Miejskiego m.st. Warszawy
5. Józef Krasuski,
6. Jerzy Niżałowski,
7. Józef Starzewski,
8. Wacław Tyrchowski,
9. Czesław Jankowski - założyciel PCK oraz Harcerstwa Polskiego,
W następnej egzekucji 17 września 1940r. zginął Zbigniew Wróblewski.
14/15 kwiecień 1940 aresztowano W. Kempfiego. Razem z Jerzym Drożyńskim wywiezieni do Sachsenhausen.
Adw. Alfred Bursche
Edmund Bursche - prof. UW, dziekan teologii ewangelickiej.
3 maj 1940r. - pierwszy transport do Sachsenhausen, w którym znaleźli się następujący
adwokaci z Warszawy:
Stanisław Błeszyński,
Marian Borzęcki,
Alfred Bursche,
Eugeniusz Dmowski,
Jerzy Drożyński,
Władysław Kempfi,
Zdzisław Laskowski,
Jan Lesman,
Feliks Majorowicz,
Mieczysław Przyjemski,
Mieczysław Rudziński,
Józef Staryszak,
Stefan Urbanowicz,
Paweł Załuskowski,
Stanisław Zgliczyński (z Płocka)
Marian Duchiński (obrońca sądowy z Piaseczna)
Stefan Uściłowski (woźny Klubu Adwokatów)
Marian Borzęcki:
- w latach 1921 - 22 Komisarz Rządu na m.st. Warszawę,
- komendant główny Policji Państwowej,
- od 1927r. wiceprezydent Wawy (prezydentem był wówczas Z. Słomiński)
- w 1927r. wpisany na listę adwokatów,
- z Kijeńskim, Mogilnickim, Niedzielskim, Szurlejem, Borowskim bronił S. Cywińskiego,
- w latach 1928 - 30 prezes Zarządu Stołecznego Stronnictwa Narodowego,
- w latach 1928 - 35 członek Rady Naczelnej SN,
- aktywista Frontu Morges,
- aresztowany 30 marca 1940r.
12 lipca 1940r. - aresztowanie 73 adwokatów, których osadzono na Pawiaku.
Z grupy tej 47 adwokatów wywieziono do Oświęcimia.
Warszawie zginęło 720 adwokatów i aplikantów, co stanowiło 1/3 stanu osobowego warszawskiej palestry.
Wiktor Szumański zginął w Oświęcimiu,
Stanisław Święcicki został powieszony w czasie publicznej egzekucji,
Teodor Duracz zamordowany w gmachu gestapo,
Stefan Niebudek zginął w Oświęcimiu.
1939r:
NACZELNA RADA ADWOKACKA:
Prezes: Ludwik Domański
Wiceprezes: Bolesław Bielawski:
- prezes zarządu głównego NRA,
- od 1931r. prezes NRA,
- od 1933r. dziekan Warszawskiej Rady Adwokackiej
- z ramienia SN zasiadał w Sejmie
WARSZAWSKA ORA:
Dziekan: Leon Nowodworski
Wicedziekani: Zygmunt Blenau, Władysław Miedziałkowski
Sekretarze: Jerzy Czerwiński, Bohdan Suligowski
Skarbnik: Feliks Zadrowski
oraz 15 członków
„pierwsza tajna komórka”:
Leon Nowodworski
Bolesław Bielawski
Bohdan Suligowski
Bohdan Suligowski:
- syn Adolfa
- od 1935r. pełnił różne funkcje w radzie (rzecz. Dyscyplinarny, zastępca skarbnika)
- w chwili wybuchu wojny sekretarz rady
Leon Nowodworski był dyrektorem Departamentu Sprawiedliwości w Delegaturze Rządu RP. Po jego śmierci zastąpił go Feliks Zadrowski. Przy Delegaturze działał Komitet Koordynacji Ustawodawczej, któremu przewodniczył sędzia Adam Bień
(po wojnie adwokat)
I 1941r. tajny komitet przekształca się w TAJNĄ NRA, w której skład wchodzili:
Bolesław Bielawski - prezes (ówcześnie przewodniczący)
Feliks Zadrowski - wiceprezes (zastępca przewodniczącego)
Witold Bayer - członek
Jan Gadomski - członek
Jan Nowodworski - członek
Stanisław Peszyński - członek
Bohdan Suligowski - członek
1941r. uchwałą Tajnej Naczelnej Rady Adwokackiej powołana zostaje do życia
Tajna Rada Adwokacka w Warszawie W jej skład wchodzili:
1. Bohdan Suligowski,
2. Leopold Żaryn,
3. Witold Bayer,
4. Eugeniusz Ernst,
5. Stanisław Koziołkiewicz,
6. Stanisław Łazarowicz.
7. Jerzy Czerwiński (zginął w Oświęcimiu)
8. Zbigniew Stypułkowski.
Akcją samopomocy koleżeńskiej z ramienia rady kierował B. Suligowski.
Od 1943r. ponownie można było prowadzić szkolenia aplikanckie.
Pierwsze tajne szkolenia dla aplikantów zaczęto prowadzić w 1941r. Prowadziło je grono 12 adwokatów i 2 profesorów. Podczas wojny sesje egzaminacyjne zorganizowano dwukrotnie. Za namową Feliksa Zadrowskiego, ówczesnego delegata Rządu ds. wymiaru sprawiedliwości, dziekan zdecydował aby przysięga aplikantów odbyła się w gmachu Sądu Apelacyjnego w gabinecie prezesa sądu.
W 1941r. na mocy uchwały Tajnej NRA powstała Tajna Śląsko - Krakowska Rada Adwokacka z siedzibą w Krakowie a w 1942r. Tajna Rada Adwokacka we Lwowie. W Lublinie powstały natomiast dwa „Komitety” spełniające funkcję samorządu adwokackiego.
Tajne studia prawnicze dla III i IV roku zainicjował prof. Roman Rybarski. Druga inicjatywa powstała w środowisku profesorów Uniwersytetu Poznańskiego.
W październiku 1940r. odbyło się zebranie tzw. „komitetu czterech” w skład którego weszli:
Prof. L. Jaxa - Bykowski
Ks. Dr Maksymilian Rode
Doc. Dr Władysław Kowalenko
Prof. Roman Pollak
Na zebraniu tym zadecydowano o powołaniu Uniwersytetu Ziem Zachodnich z Wydziałem Prawa. Do grona tego dołączył także warszawski adwokat doc. Dr Witold Sawicki. Pierwszym dziekanem tajnego Wydziały Prawa został prof. Roman Rybarski (aresztowany w 1941r i zamordowany w Oświęcimiu) a po nim prof. Józef Rafacz (zginął w Powstaniu Warszawskim). Głównym organizatorem prac wydziału był Antoni Symonowicz PS. Tolek.
Prof. Stanisław Śliwiński - karne materialne
Doc. Henryk Piętka - teoria i filozofia prawa
W pierwszym okresie wykłady prowadzili:
prof. Józef Rafach, prof. Ludwik Bukowski, prof. Włodzimierz Kozubski, prof. Stefan Zalewski, prof. Roman Rybarski.
W następnych latach dołączyli:
prof. Cezary Berezowski, prof. Stanisław Śliwiński (adwokat przed wojną), prof. Stanisław Kasznica, prof. Tadeusz Bigo, prof. Jan Namitkiewicz (adwokat, profesor i sędzia SN, adwokat).
Z wykładowców adwokatami byli:
Witold Sawicki i Bohdan Sałaciński
Kancelarie adwokackie prowadzili:
Władysław Kosieradzki,
Jerzy Jodłowski,
Włodzimierz Kozubski,
Maria Petz - Radwanowa,
Po wojnie na listę adwokatów wpisani zostali:
Prof. Jakub Sawicki, prof. Stanisław Kasznica.
Stefan Niebudek - działacz SN, zamordowany w Oświęcimiu.
1942r. - adw. Witold Bayer, adw. Mieczysław Pączkowski oraz Tadeusz Bernadzikiewicz powołują POLSKIE WYDAWNICTWO PRAWNICZE. Dołącza do nich następnie adw. Kazimierz Kalinowski.
W czasie wojny opracowana zostaje monografia „Zasady postępowania adwokata” składająca się z następujących części:
1. Stosunek do narodu i państwa - adw. Stanisław Zieliński,
2. Stosunek adwokata do sądów i urzędów - adw. Bolesław Bielawski,
3. Stosunek do władz korporacyjnych - adw. Jan Nowodworski,
4. Godność zawodu adwokackiego - Stanisław Janczewski,
5. Wykonywanie zawodu - adw. Aleksander Mogilnicki,
6. Stosunek do kolegów - adw. Jan Nowodworski,
7. Patron i aplikacja - adw. Bohdan Suligowski,
8. Wolność słowa obrończego - adw. Marian Niedzielski,
9. Tajemnica zawodowa adwokata - adw. Feliks Zadrowski,
Bogusław Chwist - redaktor ukazującego się od 3 października 1939r. „Monitora
Informacyjnego Związku Powstańców Niepodległościowych”.
Red. Naczelnym - Wacław Kubicz.
Na czele departamentu informacji i prasy stał adw. Stanisław Kauzik („Jezierski” „Dołęga” „Modrzewski”). Organem Delegatury był dwutygodnik „Rzeczpospolita Polska” redagowany przez adw. S. Kauzika a następnie Franciszka Głowińskiego.
Biuro Informacji i Propagandy:
Jerzy Szuriga,
Kazimierz Ostrowski,
Wacław Szyszkowski,
Stanisław Molenda,
Bohdan Sałaciński,
Adam Dobrowolski,
Tadeusz Żenczykowski,
Lech Sadowski,
Zygmunt Kapitaniak (sędzia, po wojnie adwokat)
W prasie SN działali: Mieczysław Trajdos i Jerzy Redke
W prasie ludowej działali: Tadeusz Rek i Karol Pęgowski
łącznie 618 wydawnictw podziemnych
Bernard Zakrzewski - adwokat warszawski, szef kontrwywiadu.
Stanisław Lipiński - adwokat warszawski, oficer wywiadu.
Podstawą do powołania sądownictwa podziemnego była uchwała Komitetu Rady Ministrów do spraw Kraju z 16 kwietnia 1940r. Przewodniczącym Sądu Karnego Specjalnego na Okręg Warszawski był adw. Eugeniusz Ernst. Sądzono w kompletach trzyosobowych. Prokuratorem w Sądzie Karnym Specjalnym był adw. Stanisław Koziołkiewicz.
Zastępcą Szefa Służby Sprawiedliwości przy Komendzie Głównej AK był adw.
Witold Szulborski. W kwietniu 1940r. powołano Wojskowy Sąd Specjalny Okręgu Warszawskiego, którego szefem został adw. W. Sieroszewski (jednym z członków był adw. Wiktor Danielewicz)
W Śródmieściu działał sąd, którego przewodniczącym był Witold Majewski
(po wojnie adwokat w Krakowie!). Prokuratorem w tym sądzie był adw. Jerzy Littauer. Poza Śródmieściem sądy wojskowe działały na Żoliborzu, Starówce, Dolnym Czerniakowie i Powiślu.
Szefem Służby Sprawiedliwości Powstania był adw. W. Sieroszewski, który otrzymał od T. Bora Komorowskiego nominację na Szefa Służby Sprawiedliwości AK.
Przewodniczącym Karnego Sądu Specjalnego był adw. Józef Ignacy Bielski, zaś prokuratorem Józef Namysłowski (po wojnie adwokat). W sądzie tym działali ponadto adwokaci:
- T. Kuligowski;
- M. Skolimowski;
- E. Grabowski; W. Pilecki.
W komórkach śledczych tajnej prokuratury pracowali adwokaci:
- Stefan Jechanowski;
- Stefan Gątkiewicz
Na Starówce walczyli adwokaci:
Stanisław Artymiński,
Tadeusz Kowalczyk (Jackowski) dowódca placówki na ul. Hipotecznej,
Robert Prusiński,
Witold Łyżwiński dowódca placówki na ul. Daniłowiczowskiej
W czasie sesji historycznej w 1982r. adw. J. Rutkowska przedstawiła listę 204 adwokatów walczących w Powstaniu Warszawskim.
Pierwsza „piątka” w Oświęcimiu:
Witold Pilecki - inicjator, zastąpiony przez Juliusza Gilewicza
W. Dering,
A. Stóssel,
Nieznany
Jerzy de Virion (ps. Jerzy Hlebowicz nr 3507)
Dołączyli do nich:
Z SN: prof. Roman Rybarski, Jan Mosdorf, Piotr Kownacki, adw. Stefan Niebudek
Z socjalistów: Stanisław Dubois, Adam Kuryłowicz, adw. Wiktor Szumański.
Całość przybrała nazwę Związek Organizacji Wojskowych, pod koniec 1942r. podzielony na bataliony a w 119143r. rozbity.
3 grudnia 1940r. gen. W. Sikorski mianował adw. Cyryla Ratajskiego, zm. 19.10.1942r. (Warski, Wrzos) Delegatem Rządu Rzeczypospolitej Polskiej na GG.
(8 departamentów).
Na czele departamentu sprawiedliwości stał adw. Leon Nowodworski a po jego śmierci adw. Feliks Zadrowski.
Stanisław Kauzik - adwokat, stał na czele departamentu informacji i prasy.
Stanisław Peszyński. - adwokat, kierował Najwyższą Izbą Kontroli.
Po Ratajskim Delegatem został Jan Piekałkiewicz a następnie J.S. Jankowski oraz adw. Stefan Korboński.
Na czele Delegatury IV stał adw. Edward Quirin, zaś jego zastępcą był
adw. Józef Stopnicki.
Zastępcą Delegata był sędzia Adam Bień, który po powrocie z procesu szesnastu wykonywał zawód adwokata.
W „procesie szesnastu” z obrony zrezygnowali: Okulicki, Jankowski, Stypułkowski.
W czasie Powstania wydano dwa numery Dziennika Ustaw. W numerze drugim opublikowane zostało Rozporządzenie tymczasowe o uruchomieniu adwokatury. Rozwiązywało ono powołany przez Niemców samorząd wracając na grunt ustawy z 1938r. Pierwsze władze samorządowe miały zostać powołane na mocy decyzji władz państwowych. NRA uprawniona została do powoływania tymczasowych dziekanów oraz dwóch jego zastępców.
W październiku 1939r. powstała Rada Polityczna, przekształcona w lutym 1940r. w Polski Komitet Porozumiewawczy, w skład której wchodzili:
SN: adw. Leon Nowodworski zastąpiony przez adw. A. Dębskiego, zastąpiony
przez adw. M. Trajdosa
PPS: M. Niedziałkowski, K. Pużak, Z. Zaremba.
SL: M. Rataj, adw. S. Korboński, zastąpiony
SD: M. Michałowicz
Na emigracji znaleźli się:
adw. Stanisław Celichowski (SN)
adw. Herman Liebermann (PPS)
adw. Adam Pragier (PPS)
adw. Władysław Kiernik (PSL)
adw. Zygmunt Graliński (PSL)
Zamordowany: adw. Kazimierz Kowalski.
Przewodniczący RJN: K. Pużak
W 1939r. z inicjatywy Kiryła Sosnowskiego, Witolda Gotta, ks. infułata Józefa Prądzyńskiego powstała w Poznaniu organizacja „Ojczyzna”. W 1942r. kierownictwo w niej objął adw. Jan Jacek Nikisch i z jej ramienia wszedł w skład RJN. Kierownikiem wydziału organizacyjnego „Ojczyzny” był aplikant adwokacki Jerzy Gronowski.
W związku z powstaniem we wrześniu 1942r. NSZ uformowała się polityczna władza tej organizacji wojskowej a mianowicie Tymczasowa Narodowa Rada Polityczna, której sekretarzem został adw. Zbigniew Stypułkowski. TNRP istniała do 31 marca 1944r.
Władysław Raczkiewicz:
- karierę adwokacką rozpoczął w 1912r. w Mińsku Litewskim,
- trzykrotny minister spraw wewnętrznych,
- marszałek senatu,
- Prezydent RP w Londynie,
Zygmunt Graliński - wiceminister spraw zagranicznych w rządzie W. Sikorskiego.
Adam Pragier - członek rządu na obczyźnie.
30 sierpnia 1940r. w „Dzienniku Polskim” oraz w „Timesie” ukazało się ogłoszenie iż w dniu 24 sierpnia 1940r. powstało w Londynie STOWARZYSZENIE PRAWNIKÓW POLSKICH w ZJEDNOCZONYM KRÓLESTWIE. Inicjator - S. Szurlej. W jego skład wchodzili:
Stanisław Szurlej - prezes.
Franciszek Wójcicki - wiceprezes (sędzia, po wojnie adwokat w Gdyni)
Jerzy Rotwand - sekretarz,
Witold Łędowski - skarbnik,
W skład zarządu wchodzili:
adw. Zygmunt Nagórski;
adw. Mieczysław Szerer;
Jerzy Rabczewski, Jerzy Kuncewicz;
prof. adw. Stefan Glaser.
Wybrano też Komisję Rewizyjną i Sąd Honorowy. Na dzień 31.12.1941r stowarzyszenie liczyło 200 prawników. Celem Stowarzyszenia było:
współdziałanie we wszystkich pracach zmierzających do zwycięstwa Polski i jej sprzymierzeńców,
współpraca z władzami polskimi w celu skupienia prawników na obczyźnie,
popieranie studiów prawniczych,
propagowanie wśród Anglików wiedzy o polskim prawie,
udzielanie bezpłatnej pomocy polskim uchodźcom,
samopomoc koleżeńska,
Z inicjatywy Stowarzyszenia powołano Studium Prawno - Administracyjne. W dniu
11 listopada 1941r. zapadła uchwała Rady Ministrów powołująca do życia Studium Prawno - Administracyjne obejmujące dwa wydziały:
I - dla słuchaczy wydziałów prawa uniwersytetów polskich i maturzystów,
II - dla prawników w celu ich doskonalenia.
Nadzór nad studium sprawował minister K. Popiel, który nadał studium statut. Kierownikiem biura studiów był adw. J. Jankowski. Uruchomienie studium miało miejsce 23 marca 1942r. w St. Andrews w Szkocji. Adw. E. Muszalski wymienia autorów skryptów: prof. adw. S. Glaser, adw. J. Rotwand, adw. J. Bloch, adw. R. Kuratowski, adw. B. Zifer, adw. E. Muszalski. Od 1944r. Stowarzyszenie zaczęło wydawać „Głos Prawniczy”. Przez studium przeszło łącznie 500 studentów.
Pierwsza instytucja zajmjąca się opieką nad więźniami powstała w 1776r. w Filadelfii. W Polsce Patronat powstał w 1909r. a od 1912r. objął wszystkie miasta Królestwa. W 1923r. zatwierdzony został statut patronatu, który nadał mu nazwę:
Towarzystwo Opieki nad Więźniami Zwolnionymi
z Więzień i ich Rodzinami.
W czasie okupacji w skład zarządu patronatu wchodzili:
Kazimierz Rudnicki - prezes (prezes s.apelacyjnego, po wojnie adwokat)
adw. Wanda Kamińska - sekretarz,
adw. Stefan Tur - skarbnik,
Członkami zarządu byli także: adw. Karol Pędowski, Janina Skoczyńska, prokuratror L. Kulej, Maria Śliwowska. Dołąćzyła do nich Irena Nowodworska (żona dziekana Leona)
Przewodniczącym komisji prawnej był adw. Karol Pędowski. W skład tej komisji wchodziło około 30 adwokatów. Patronat działał do wybuchu powstania.
W 1939r. powołano Stołeczny Komitet Samopomocy Społecznej (SKSS), działający do 1941r. jego działalność kontynuowała Rada Główna Opiekuńcza (RGO). W ramach RGO istniały poradnie prawne. Jedną z nich zorganizował adw.
Bronisław Wertheim. Po nim kierownikiem był adw. Karol Pędowski.
Porad prawnych udzielał m.in. Władysław Żywicki.
E. Duraczyński: 57% adwokatów
Obliczenia własne: 56% adwokatów i 95% aplikantów
W Warszawie zginęło 720 adwokatów i aplikantów adwokackich.
|
|
|
|
1
2
|
|