Gdy na początku lat trzydziestych bieżącego stulecia krystalizowała się niemiecka doktryna wojsk pancernych i założenia taktyczne użycia czołgów, duży nacisk położono na przygotowanie odpowiedniego sprzętu pancernego. Czołgi lekkie PzKpfw I i PzKpfw II konstruowane były z myślą, że będą stanowić sprzęt szkolno-treningowy. Na wojnę wyruszą zaś nowe typy czołgów PzKpfw III i IV. PzKpfw III miał stanowić podstawowy typ czołgu średniego, zaś silniejszy PzKpfw IV miał spełniać rolę czołgu wsparcia. Niemcy początkowo klasyfikowali PzKpfw IV jako czołg ciężki, lecz w porównaniu z francuskim Char 2C czy sowieckim T-35 śmiało można powiedzieć, że nie zasługiwał na to, aby znajdować się w tej klasie czołgów.     Projekt czołgu PzKpfw IV powstał jako 18-tonowy czołg przeznaczony dla dowódców batalionów - stąd nazwa Batalionsfuhrerwagen (BW). Czołg BW miał być uzbrojony w działo dużego kalibru umieszczone w pojedynczej wieży i dwa karabiny maszynowe: w wieży i kadłubie czołgu.  Po opracowaniu założeń konstrukcyjnych lżejszego czołgu ZW (przyszły czołg PzKpfw III) ustalono, że czołg BW będzie uzbrojony w armatę kalibru 75mm. Nowy czołg otrzymał oznaczenie Vskfz. 618 (Versuchkraftfahrzeuge - pojazd prototypowy), 3 kwietnia 1936 roku zmienione na Vskfz. 622. Prace konstrukcyjne nad czołgiem BW-Vskfz. 622 były prowadzone w firmie Rheinmetall-Borsig AG w Dusseldorfie i Fredrich Krupp AG w Essen. Vskfz. 622 miał otrzymać opancerzenie 16-20mm, załoga pięcioosobowa, silnik o mocy 221 kW (300KM) pozwalał na osiągnięcie prędkości maksymalnej 35 km/h. Podwozie czołgu VK 2001 (Rh) - opracowane przez zakłady Rheinmetall składało się z ośmiu małych kół jezdnych zgrupowanych w czterech wózkach amortyzowanych półresorami piórowymi. Koło napędowe znajdowało się z przodu czołgu, a napinające z tyłu. Od góry gąsienica była prowadzona przez trzy małe kółka podtrzymujące.     Prototyp czołgu BW skonstruowały także zakłady Friedrich Krupp AG w Essen. Czołg Kruppa miał podobny układ podwozia jak VK 2001 (Rh), różnił się jedynie zastosowaniem innego typu zawieszenia. Opancerzenie od 5 do 14,5mm. Napęd zapewniał silnik gaźnikowy o mocy 235 kW (320 KM).      Warto jeszcze wspomnieć o prototypie VK 2002 (MAN) opracowanym przez Maschinenfabrik-Augsburg-Nurberg AG. Czołg VK 2002 (MAN) posiadał podwozie konstrukcji inż. E. Kniepkampa z dużymi kołami nośnymi przypominające układ zastosowany później w  czołgach "Panther" i "Tiger". Czołg VK 2002 (MAN) pozostał jedynie w fazie projektowej.     Ostatecznie do produkcji seryjnej Heereswaffenamt WaPruf 6  (WaPruf 6 -departament techniczny broni pancernej) skierował czołg opracowany przez zakłady Krupp, polecając jednocześnie dokonanie zmian w konstrukcji zawieszenia - zastosowanie drążków skrętnych w miejsce pierwotnie wybranego zawieszenia niezależnego. Prototypy czołgu PzKpfw IV zostały zbudowane na przełomie 1935 i 1936 roku. W tym czasie Heeresswaffenamt zdecydował, że dalsze prace rozwojowe zostaną skoncentrowane w zakładach Krupp. Tam właśnie powstały wszystkie prototypy dalszych wersji czołgu. Czołgi serii zerowej (Null-Serie) były budowane w zakładach w Essen, produkcja dalszych pojazdów została przeniesiona od października 1937 roku do fabryki Krupp-Gruson AG w Magdeburgu. Do marca 1938 roku wyprodukowano tam 35 czołgów wersji (Ausfuhrung) A o numerach fabrycznych 80101-80135.    Ausf. A              Czołgi Ausf. A posiadały pancerz czołowy o grubości 20mm, a pancerz boczny i tylny o grubości 15mm, opancerzenie wieży: od 30mm (przód), 20mm (boki) i 10mm (tył). Masa bojowa czołgu wynosiła 17300kg. Cechą charakterystyczną czołgów tej wersji była wieżyczka dowódcy typu basztowego z sześcioma otworami obserwacyjnymi osłoniętymi szkłem pancernym i przedni kadłubowy karabin maszynowy. Wieża umieszczona była niesymetrycznie w lewo od osi symetrii czołgu o 51,7mm. Takie usytuowanie wieży było spowodowane koniecznością umieszczenia w kadłubie silnika spalinowego poruszającego generator dostarczający prąd elektryczny do silnika obracającego wieżę. Standardowy zapas amunicji działowej (armata 7,5 cm KwK 37 L/24) wynosił 120 (122) naboi, a amunicji karabinowej (dwa km-y MG 34 kalibru 7,9mm) 3000 naboi.    Ausf B.       Kolejna wersja Ausf.B nieznacznie różniła się od czołgów Ausf.A. Najważniejszą zmianą było zastosowanie prostej, nie łamanej, płyty czołowej pancerza bez stanowiska przedniego karabinu maszynowego MG 34. W miejscu karabinu znajdowała się dodatkowa szczelina obserwacyjna radiotelegrafisty. Radiotelegrafista miał możliwość prowadzenia ognia z pistoletu maszynowego przez otwór strzelniczy umieszczony z prawej strony płyty pancernej. Dalsze zmiany dotyczyły włazów kierowcy i radiotelegrafisty. W czołgach Ausf.B były one jednoczęściowe,  z otworami służącymi do wystrzeliwania rakiet sygnalizacyjnych. W tylnej ścianie wieży umieszczony był otwór strzelecki. Zmianie uległy też otwory obserwacyjne w ścianie czołowej wieży. Zmieniono otwory obserwacyjne w bocznych drzwiach wieży, dodano otwór strzelecki, a na wierzchu zamontowano peryskop. Wprowadzono także nowy typ wieżyczki dowódcy, lepiej opancerzony składający się z pięciu segmentów. Otwory obserwacyjne w wieżyczce dowódcy mogły być zakryte podnoszonymi osłonami. Niewielkie zmiany wprowadzono też w konstrukcji bocznych szczelin obserwacyjnych umieszczonych z przodu kadłuba i haków służących do podnoszenia wieży oraz otworu wentylacyjnego umieszczonego na wierzchu wieży. Czołgi Ausf.B napędzał silnik gaźnikowy Maybach HL 120 TR o mocy 300KM przy 3000 obr/min. Zmniejszeniu uległ też zapas przewożonej amunicji do 80 naboi kalibru 75mm i 2700 naboi kalibru 7,9mm. Opancerzenie czołgów Ausf.B było następujące: płyta czołowa kadłuba 28mm, płyta czołowa wieży 25mm, bok kadłuba 20mm, tył i spód kadłuba 15mm; podobną grubość miał pancerz boczny i tylny wieży. Od kwietnia do września 1938 roku wyprodukowano 42 (45?) czołgi. Ausf. C             Czołgi wersji Ausf.C tylko nieznacznie różniły się od czołgów Ausf.B. Od września 1938 roku do sierpnia następnego roku wyprodukowano 140 czołgów. Od czołgu o numerze fabrycznym 80341 stosowano silnik Maybach HL 120 TRM. Był to silnik  gaźnikowym, dwunastocylindrowy (V), chłodzony cieczą, górnozaworowy o poj. skokowej 11867cm3. Był stosowany do napędu wszystkich pozostałych wersji czołgu PzKpfw IV. Zmiany w konstrukcji czołgu Ausf.C ograniczyły się jedynie do opancerzenia lufy karabinu maszynowego MG 34 i zabudowania pod armatą odbojnicy, która zapobiegała zerwaniu anteny w czasie obrotu wieży czołgu. Czołgi PzKpfw IV Ausf. A, B i C posiadały mechanizm podniesienia lufy armaty 7,5cm KwK 37 L/24 umieszczony wewnątrz za jarzmem działa. Jesienią 1939 roku dwa czołgi Ausf. C ostatniej serii produkcyjnej przebudowano na czołgi mostowe. Obie wersje Ausf. B i Ausf. C były bardzo podobne, dlatego niekiedy jest niezwykle trudno określić wersję pojazdu. Ausf. D             We wrześniu 1939 roku w zakładach Krupp-Gruson AG została rozpoczęta produkcja czołgów Ausf. D. Konstrukcja płyty czołowej czołgów Ausf. D była podobna do wersji Ausf. A. Stanowisko strzelca-radiotelegrafisty było cofnięte w stosunku do stanowiska kierowcy (płyta czołowa była bowiem "łamana"). Stanowisko przedniego km-u było dodatkowo chronione kwadratową płytą pancerną. Dodatkowy otwór strzelecki został umieszczony na załamaniu płyty czołowej (tak jak w Ausf. A). Zmianie uległ też sposób mocowania armaty, która posiadała jarzmo zewnętrzne. Pod armatą zamocowana była osłona, która odpychała antenę w dół, gdy wieża dokonywała obrotu (podobne urządzenie stosowano w Ausf. B i C.).    W latach 1940-1941 pancerz czołowy wzmacniano dodatkową płytą pancerną o grubości 20mm mocowaną zaczepami do właściwego kadłuba czołgu. Czołgi Ausf. D późnych wersji produkcyjnych miały dodatkowe otwory wentylacyjne na pancerzu silnikowym (wersja Tp. - tropen). W kwietniu 1940 roku dziesięć Ausfuhrüng D przebudowano na czołgi mostowe. W sierpniu 1940 roku dwa czołgi mostowe z powrotem przywrócono do wersji bojowej a w maju 1941 roku uczyniono to z pozostałymi wozami. W 1941 roku jeden czołg PzKpfw IV Ausf D doświadczalnie uzbrojono w armatę 5cm KwK 39 L/60 kal. 50mm. Zamierzano w ten sposób zmodyfikować 229 czołgów PzKpfw IV, lecz po wprowadzeniu do uzbrojenia wersji Ausf. F2 uzbrojonej w długolufową armatę kalibru 75mm z przebudowy zrezygnowano. Ogółem od października 1939 roku do maja 1941 roku wyprodukowano 229 czołgów Ausf. D. Ausf. E            Modyfikacje zastosowane w czołgu PzKpfw IV Ausf. E w głównej mierze dotyczyły wzmocnienia opancerzenia. Pancerz czołowy miał grubość 30mm i niekiedy był dodatkowo chroniony płytą o gr. 30mm. Przód wieży miał 30mm (osłona mechanizmów armaty 35-37mm) grubości, boki kadłuba i wieży 20mm, spód kadłuba i tył 15mm. Czołgi Ausf. E posiadały zmodyfikowane otwory obserwacyjne kierowcy. Karabin maszynowy MG 34 został umieszczony w jarzmie kulistym Kugelblende 30 (30 oznacza, że jarzmo było przystosowane do pancerza o grubości 30mm. W czołgach PzKpfw IV Ausf. E zastosowano nowe uproszczone koła napędowe i podtrzymujące. Czołgi tego typu posiadały nową wieżyczkę dowódcy opancerzoną pancerzem o grubości od 50 do 95mm. Wieżyczka była montowana z jednego, a nie jak poprzednio z pięciu segmentów. Zmieniono nieznacznie kształt wieży tak, aby wieżyczka dowódcy nie wystawała z obrysu wieży, zmodyfikowano w tym celu także dach wieży. Zlikwidowano otwór strzelecki w prawych bocznych drzwiach wieży czołgu. Inne modyfikacje dotyczyły umieszczenia wentylatora wieży i wzmocnienia osłon otworów obserwacyjnych. Czołgi Ausf. E były używane z zasobnikiem montowanym z tyłu wieży i nowym typem gąsienic o szerokości 400mm. Wersje Ausf. E i częściowo Ausf. D posiadały boczne kadłubowe otwory obserwacyjne z przynitowanym wzmocnionym opancerzeniem. Produkcję wersji E (6/BW) rozpoczęto we wrześniu 1940 roku, a zakończono w kwietniu 1941 roku. Ausf. F            Kolejną wersją produkcyjną był czołg PzKpfw IV Ausf. F. Ta wersja jest ostatnim ogniwem cyklu rozwojowego wczesnych PzKpfw IV uzbrojonych w krótkolufową armatę 7,5cm KwK L/24. W odróżnieniu od  wersji A, D-E, wersja F posiadała prostą (jednoczęściową) płytę czołową pancerza. Karabin maszynowy MG 34 umieszczony był w jarzmie kulistym Kugelblende 50 - stąd wiadomo, że grubość pancerza czołowego wynosiła 50mm. Opancerzenie boków kadłuba i wieży wzrosło do 30mm. Przód wieży miał grubość 50mm, jedynie tył kadłuba nadal miał grubość 20mm. Na płycie silnikowej zabudowano nowe, dodatkowe otwory wentylacyjne. Otwory wentylacyjne zamontowano także na włazach do przekładni i bębnów hamulcowych umieszczonych z przodu kadłuba. Drzwi boczne były dwuczęściowe - podobne do tych stosowanych w PzKpfw III Ausf. G-N. Drzwi posiadały szczelinę obserwacyjną przysłoniętą szkłem pancernym i w tylnej części otwór strzelecki osłonięty ruchomą pokrywą ( otwór strzelecki służył także do wentylacji).  Czołgi wersji F, a także wcześniejsze Ausf. D i E posiadały na pancerzu tylnym opancerzony zasobnik na świece dymne. Niewielkim zmianom uległa konstrukcja lufy armaty, przednich błotników i przedniego haka holowniczego. Zasobnik na świece dymne przeniesiono na lewą stronę tylnego pancerza, natomiast dodatkowy silnik spalinowy poruszający wieżę czołgu otrzymał nowy tłumik. Z tyłu kadłuba montowano światła pozycyjne Notek i światła hamulcowe (po prawej stronie). Nieznacznej modyfikacji poddano konstrukcję przedniego pancerza wieży, dodano osłonę przeciwdeszczową nad drzwiami wieży, zmieniono uchwyty wejściowe na wieży. Jarzmo działa otrzymało pancerz pogrubiony do 50mm. Po wejściu do uzbrojenia czołgów PzKpfw IV z armatą długolufową, czołgi z działem 7,5cm KwK 37 L/24 oznaczono jako Ausf. F1, a nową wersję Ausf. F2.  Ogółem wyprodukowano ( kwiecień 1941 - marzec 1942) 462 czołgi PzKpfw Ausf. F (F1).  Ausf. G              Kolejną wersją wielkoseryjną były czołgi Ausf. G. Najistotniejszą różnicą w budowie armaty było zastosowanie w miejsce hamulca wylotowego z pojedynczą komorą hamulca dwukomorowego. Uzbrojenie pozostało to samo - 7,5cm KwK 40 L/43 kal. 75mm. Inne modyfikacje dotyczyły budowy wieży, wyeliminowano dwa otwory obserwacyjne umieszczone po prawej stronie przodu wieży. Zmodyfikowano kadłubowe włazy kierowcy i strzelca-radiotelegrafisty. Niektóre czołgi Ausf. G były wyposażone w dodatkowe ekrany pancerne (Schurzen) osłaniające wieżę i boki kadłuba. Ekrany były zamontowane "Aby osłonić (...) przed przebijającą pancerz amunicją rosyjskiej piechoty (...) pionowe części korpusu i mechanizm poruszający" (H.Guderian, Wspomnienia żołnierza, Wa-wa 1991, str.224). Wozy późnych serii produkcyjnych były uzbrojone w armatę 7,5 cm KwK 40 L/48 i miały dodatkowe opancerzenie przodu kadłuba (płyta pancerna o grubości 30mm). Były to modyfikacje charakterystyczne dla czołgów wersji H. Inną modyfikacją przejętą z Ausf. H była jednoczęściowa wieżyczka dowódcy. Czołgi PzKpfw IV (Sd Kfz 161/1) Ausf. G były produkowane w zakładach Vomag, Nibelungen i Krupp-Gruson. Jeden z seryjnych PzKpfw IV Ausf. G posłużył do przebudowy na prototyp działa samobieżnego "Hummel". Czołgi PzKpfw IV Ausf. G były wytwarzane od maja 1942 roku do czerwca 1943. Produkcja 1687 sztuk.   Ausf. H             W lipcu 1942 roku rozpoczęto prace nad nową wersją czołgu PzKpfw IV uzbrojoną w armatę 7,5 cm KwK 40 L/48. Projektowano także zwiększenie opancerzenia przodu kadłuba do 80mm. Czołgi PzKpfw IV (Sd Kfz 162/2) Ausf. H były bardzo podobne do późnych czołgów wersji Ausf. G, zmodyfikowano tylko położenie anteny, która została przeniesiona z prawej strony kadłuba na tył kadłuba (po lewej stronie). Standardowym wyposażeniem były dodatkowe ekrany pancerne o grubości 5mm montowane do boków kadłuba i wieży. Podczas transportu kolejowego ekrany były demontowane. Czołgi Ausf. H posiadały nowy typ kół napędowych, całkowicie metalowe koła podtrzymujące i nowy typ kół napinających (czołgi produkowane pod koniec 1943 roku). Czołgi Ausf. H były wyposażone w skrzynie biegów typu Zahnradfabrik ZF SSG 77 stosowaną w czołgach PzKpfw III. Czołgi Ausf. H poszczególnych serii różniły się ponadto budową tylnego pancerza (we wczesnych czołgach płyty łączono pod kątem 30º, a potem pod kątem 90º). W trakcie produkcji uległy też zmianie drobne elementy wyposażenia zewnętrznego. Czołgi Ausf. H miały montowany na wieżyczce dowódcy Fliegerbeschussgerat 41 lub 42 (uchwyt przeciwlotniczy) karabinu maszynowego MG 34. Wierzchni pancerz wieży uległ pogrubieniu z 15 do 18mm. Klapa włazu dowódcy otrzymała specjalną skórzaną wkładkę amortyzującą. Czołgi Ausf. H nie miały otworów strzeleckich umieszczonych w tylnej ścianie wieży, a podstawa wieżyczki dowódcy została dodatkowo wzmocniona pierścieniem pancernym. Dolne i boczne powierzchnie kadłuba oraz boczne powierzchnie wieży pokryte były zimmeritem. Rozpoczęcie wielkoseryjnej produkcji wersji Ausf. H nie obyło się bez przeszkód. Hitler usilnie forsował szybkie rozpoczęcie produkcji seryjnej czołgów "Panther" i "Tiger" i jednoczesne zaprzestanie produkcji PzKpfw IV. Tylko dzięki nieugiętej postawie generalnego inspektora broni pancernej gen.płk. H.Guderiana udało utrzymać się produkcję tego typu czołgu. Było to ze wszechmiar słuszne, gdyż właśnie PzKpfw IV, a nie nowe typy "Pantery" i "Tygrysy" stanowiły podstawowe wyposażenie Panzerwaffe i Waffen SS. Stało się to szczególnie widoczne podczas bitwy kurskiej, walk w Normandii i na Ukrainie w 1944 roku. "Sztab Generalny  zażądał zaniechania budowy wszystkich typów z wyjątkiem Tygrysów i niedojrzałych jeszcze do produkcji seryjnej Panter. Hitler skwapliwie zgodził się na tę propozycję; Ministerstwo Zbrojeń również powitało ją z zadowoleniem, gdyż dawała ona możliwość uproszczenia produkcji. Ci swoistego rodzaju nowatorzy jednego tylko nie wzięli pod uwagę, zapomnieli mianowicie, że z chwilą zaprzestania produkcji PzKpfw IV armia niemiecka na razie zdana będzie jedynie na miesięczną produkcję 25 Tygrysów. (H.Guderian, Wspomnienia żołnierza, Wa-wa 1991, str. 224). Zatwierdzony w dniu 3 kwietnia 1943 roku program rozbudowy sił pancernych przewidywał budowę do końca 1943 roku 1955 czołgów PzKpfw IV. 121 podwozi czołgów PzKpfw IV Ausf. H posłużyło do przebudowy na działa szturmowe i samobiezne.

Ausf. J          

     Ostatnią wersją czołgu PzKpfw IV były czołgi PzKpfw IV (Sd Kfz 162/2) Ausf. J. Od czerwca 1944 roku do marca 1945 roku zakłady Nibelungen w St. Valentin wyprodukowały łącznie 2392 czołgi Ausf. J. W stosunku do uprzednio produkowanych czołgów Ausf. H czołgi Ausf. J miały wiele uproszczeń technologicznych, m.in. nie posiadały dwusuwowego silnika spalinowego napędzającego generator prądotwórczy dostarczający prąd elektryczny do silnika poruszającego wieżę. Czołgi Ausf. J posiadały tylko ręczny (!) obrót wieży. Uproszczono budowę włazów w wieży i zlikwidowano boczne kadłubowe szczeliny obserwacyjne kierowcy ( po założeniu ekranów pancernych - Schürtzen, obserwacja na boki była niemożliwa). CDN

PzKpfw IV w Wojsku Polskim      W ewidencji jednostek pancernych LWP figurował jeden zdobyczny wóz tego typu w wersji J, numer fabryczny 101 155 (lub 110 155) pochodzący z ostatniej serii produkcyjnej (tę odmianę budowano wyłącznie w zakładach Nibelungenwerke), zdobyty prawdopodobnie  w marcu 1945 roku. Naprawiony w 24 batalionie naprawy czołgów, przekazany został 5 dywizjonowi artylerii samobieżnej 6 DP tuż po zakończeniu wojny. Czołg wykazywany był w stanie do 5 października 1945 roku, po czym 5 das przekazał wóz do 3 szkolnego pułku czołgów. Późniejsze jego losy nie są znane.

Dane techniczne: ( wersja J )     

Załoga	5
Masa całkowita (t)	25
Wymiary (m)
długość całkowita	7,02
długość kadłuba	5,93
szerokość	2,88
wysokość	2,68
prześwit	0,4
Prędkość (km/h)	38
Zasięg (km)
na drodze	270
w terenie	180
Napęd	silnik gaźnikowy, 4-suwowy, widlasty 12-cylindrowy Maybach HL120TRM112 o pojemności 11 867 cm3 i mocy 300KM
Układ napędowy	wał napędowy, sprzęgło główne, skrzynia przekładniowa ZF-Aphon SSG77, 6 biegów do przodu, 1 do tyłu
Moc jednostkowa (KM/t)	12  (8,8 kW/t)
Nacisk jednostkowy (kg/cm2)	0,89
Paliwo	benzyna, pojemność zbiorników-680 l
Promień skrętu (cm)	600
Opancerzenie (mm):	( z płyt walcowanych łączonych spawaniem)
kadłub	przód-80, boki-30, tył-20, dno i góra-10-12
wieża	przód-50, boki i tył-30, góra-18mm (ekrany o gr.5mm lub siatki)
Uzbrojenie:
armata	75mm Kwk 40
2 km	MG 34 kal.7,92mm
Amunicja:	87 nabojów do działa, 3150 nabojów do km
Pokonywane przeszkody:
wzniesienia (stopnie)	30
brody  (cm)	120
rowy   (cm)	235
ściany  (cm)	61

 

---