Przylipiak „Kino stylu zerowego”
Kino - pierwsza sztuka naprawdę masowa.
Amerykańskie kino klasyczne [data sporna] okres kina amerykańskiego między rokiem 1930 a 1960. Dat nie należy traktować umownie, lecz jako pewne wskaźniki.
Kino klasyczne jawi się jako monolit, tj. typ kinematografii, w której jawi się poetyka normatywna (narzucająca określone normy stylistyczne i kompozycyjne utworom literackim), pewne nieprzekraczalne zasady. Realizowane filmy były w znacznym stopniu podobne do siebie.
Powody końca:
kryzys kina hollywoodzkiego,
publiczność przesycona nie zmieniona od lat formułą estetyczną, powtarzalnością podobnych do siebie fabuł,
telewizja zyskuje stałe miejsce w społeczeństwie
konkurencyjna forma kina: kino europejskie - kino autorskie, nowe fale
Oczywiście trzeba pamiętać, ze dokonuje się tutaj uproszczenia, w obrębie kina amerykańskiego tego okresu istniały liczne rodzaje i gatunki, zasięg oddziaływania kina amerykańskiego był ogromny [filmy amerykańskie stanowiły 80% filmów wyświetlanych w Anglii, ok. 2/3 filmów we Francji, 60-90% filmów wyświetlanych na Środkowym Wschodzie, Azji, w Ameryce Południowej] znaczy to, że kino amerykańskie kształtowało gusta widowni na całym świecie
„Kino klasyczne” oznacza więc nie tylko prąd w historii kina amerykańskiego i nie tylko opisuje jak się robił „to” w Ameryce, lecz również odnosi się do ponadnarodowej formuły fabularnego widowiska filmowego. Formuła ta jest czymś w rodzaju „międzynarodowego języka” naszych czasów (była znana, rozumianą, przyswajaną i oczekiwaną przez widzów na całym świecie)
Kino klasyczne stanowi formę stylu zerowego.
Jest to forma szczególnie uprzywilejowana i ważna, w okresie swojej świetności narzuciła niemal całemu światu jedną formułę estetyczną, co było zjawiskiem niespotykanym w dziejach ludzkości., stała się ważnym krokiem na drodze „zmniejszania świata”.
Stylem zerowym lat czterdziestych był film klasyczny, ta współczesności jest serial telewizyjny.
„Dynastia” zawiera chyba wszystkie charakterystyczne cechy dla kina amerykańskiego okresu klasycznego.
Ogólna struktura formalna amerykańskiego kina klasycznego (kino nadmiernie oczywiste) :
cel - dostarczenie widzom poszukiwanych przeżyć
środek - pozwalający osiągnąć cel - zajmujące opowiedzenie historii ludzkiej (zajmujące, to znaczy takie, aby widz nie wyszedł z kina przed końcem seansu; „jaki widz”? - „żaden”. Film stylu zerowego musi opowiadać w sposób zajmujący dla jak największej liczby potencjalnych widzów)
zasady ogólne
a) zrozumiałość i jednoznaczność - dobrze zrobiony film stylu zerowego musi być w każdym momencie zrozumiały
b) realizm i obiektywizm
c) przezroczystość formalna
d) określone oddziaływanie na emocje
rozwiązania szczegółowe - (zasady ogólne są wcielane za pomocą rozwiązań szczegółowych) np. zasada przestrzeni 180 stopni, sposób wprowadzenia partii zsubiektywizowanych, zakaz patrzenia w kamerę, montaż „ruchu”
Jednoznaczność i zrozumiałość |
Realizm i obiektywizm |
Przezroczystość |
Oddziaływanie na emocje |
Odpowiedni dobór zdarzeń, Najlepszy punkt widzenia, Psychologiczna motywacja montażu, Orientacja przestrzenna, Reguła przestrzeni 180 stopni, Plan ustanawiający, Narratywizacja przestrzeni, Preferencja dla porządku chronologicznego, Główna cecha charakteru, Rola stereotypów, Wizerunek aktora |
Realizm fotografii, Realizm struktury, Prawdopodobieństwo, Przewaga partii obiektywnych, Wyraźny rozdział obiektywnego i subiektywnego |
Nieobecność kamery, płynność i ciągłość, zakaz patrzenia w kamerę, Brak odwołań do innych filmów |
Rozciągnięcie w czasie, Podobieństwo do snu, Intensywność, Mechanizm projekcji/identyfikacji |
Poziom czwarty jest najbardziej podatny na zmiany.
Zasady ogólne poziomu trzeciego są ze sobą ściśle związane, w związku z czym jest mało podatny.
Dwa pierwsze poziomy są nienaruszalne.
JEDNOZNACZNOŚĆ I ZROZUMIAŁOŚĆ:
I. Najlepszy punkt widzenia (idealnego obserwatora):
Wydarzenia winny być pokazane tak, aby w możliwie najlepszy sposób uchwycić wszystkie ważne dla nich czynniki. / Kamera powinna zajmować taką pozycję, z jakiej każdy z nas chciałby obserwować dane wydarzenie, aby nic mu nie umknęło.
Kamerę powinno się umieszczać na wysokości ludzkiego wzroku, odstępstwa od tej reguły muszą być ściśle uzasadnione, ujęcia z bardzo wysoką służą orientacji widza w przestrzeni, ujęcia z dołu przede wszystkim punktem widzenia., np. „Obywatel Kane” Orsona Wellesa z roku 1941(treści sprzeczne wielkość bohatera i jego małość)
Kamera powinna zostać tak umieszczona, aby rzeczy i postacie ważne dla danej sytuacji były dobrze widoczne i odpowiednio wyeksponowane.
Niedopuszczalne: monolog bohatera obróconego tyłem albo rozmowa dwóch osób, tak, że jeden zasłania drugiego.
II. Psychologiczna motywacja montażu:
Rozbijanie rzeczywistości na elementy, a następnie scalanie ich w pewien ciąg. Np. bohater wchodzi do biblioteki: 1. ogólny plan biblioteki 2. panorama po półkach z książkami 3. wybrany plan jednej z półek 4. Najazd na określoną książkę
Taki typ montażu uzasadniamy dwojako:
wynik selekcji i wyboru ważnych dla danej sytuacji fragmentów rzeczywistości
naśladowanie naturalnego ruchu ludzkiej uwagi, który charakteryzuje się zawężeniem pola widzenia w miarę koncentrowania jej na konkretnym przedmiocie.
III. Orientacja w czasie: preferencja dla porządku chronologicznego
W filmach stylu zerowego wydarzenia najczęściej uszeregowane są według porządku chronologicznego, a jeżeli już występowały zaburzenia chronologiczne, to bardzo dokładnie to oznaczano (mgiełka, zamyślenie, muzyka lub tekst słowny)
W filmie stylu zerowego jak ognia unika się jednej sytuacji: takiej, w której widz nie jest pewny, co właściwie ogląda.
IV. Orientacja przestrzeni:
Zasada zrozumiałości i jednoznaczności dotyczy również przestrzeni filmowej.
Widz musiał wiedzieć, gdzie - w sensie geograficznym - toczy się akcja, a także - jak wygląda miejsce, w którym w danym momencie przebywają postacie.
W budowaniu przestrzennej przejrzystości służyły 3 zasady:
reguła przestrzeni 180 stopniowej - jeżeli jakieś miejsce przedstawimy w postaci okręgu i podzielimy je na pół uzyskamy dwie połówki o katach 180 stopni. Jedna z nich przeznaczona jest dla kamery i ekipy, druga dla akcji. Reguła ta wywodzi się z ducha teatru, wyraźnie rozgraniczającego przestrzeń sceny i przestrzeń widowni.
ujęcie ustanawiające - zrealizowane w planie ogólnym ujęcie miejsca akcji, pełni ono funkcję informacyjną.
narratywizacja przestrzeni - przestrzeń filmu służy prowadzeniu akcji, nie powinna więc zawierać takich elementów, które „same z siebie” byłyby ciekawe i odciągałyby uwagę widza. Drugi plan pełni zazwyczaj tylko rolę tła, podporządkowanego akcji pierwszoplanowej.
W późniejszych latach rezygnowano z różnych ścisłych reguł, dlatego, że nie okazywały się niezbędne dla utrzymania podstawowego założenia - klarowności i przejrzystości czasoprzestrzennej
V. Postacie:
Twórca filmu stylu zerowego musi w ciągu kilkunastu pierwszych minut musi zapoznać widza z bohaterami, poinformować kim są, jak się nazywają, czym się zajmują, z jakiego środowiska pochodzą i - co najważniejsze - jacy właściwie są.
(we wczesnych westernach bohaterowie byli ubrani ze względu na cechy charakteru - białe charaktery podkreślone były tym kolorem, czarne - czarnym.)
Cel: szybko i skutecznie uczynić postać zrozumiałą dla widza. Kino klasyczne używało w tym celu 3 sposobów:
oparcia rysunku postaci na głównej cesze charakteru - określenie postaci za pomocą jednej cechy charakteru, mocno i wyraźnie podanej na początku filmu. Decyduje o postępowaniu bohatera, widz wie, czego może się spodziewać po bohaterze.
wykorzystania wizerunku aktorskiego - charakter bohatera jest widzowi znany z innych filmów. Każdy aktor w okresie klasycznym przenosił z filmu do filmu tę samą postać. Każda gwiazda hollywoodzka miała sów określony wizerunek, nie tylko w filmach, również w życiu publicznym.
posługiwania się stereotypami. - złożoność ludzkich postaw i charakterów upraszczano za pomocą stereotypów. Murzyn miał szansę zaistnieć tylko jako poczciwy, stary sługa, Rosjanin ubrany był w futrzaną „czapę” i bluzę o charakterystycznym „kozackim” wzorze.
VI. Gra z widzem:
Filmy powinny być zrozumiałe, nie należy jednak wyciągać wniosków, że nie mogą zawierać żadnych tajemnic lub zagadek. Wręcz przeciwnie. W kinie aż roi się od zagadek, niedomówień i tajemnic.
OBIEKTYWIZM I REALIZM:
Składniki filmu fabularnego:
opowiadanie - dobór zdarzeń, fabuła (nigdy nie zostaje ukazana w całości, tworzy ją odbiorca, który dopowiada sobie brakujące części zgodnie z informacjami), sjużet (luka czasowa przeznaczona do wypełnienia aktywnością odbiorcy)
czas
przestrzeń
postacie
film fabularny - taki film, w którym widz na podstawie oglądanego sjużetu dokonuje rekonstrukcji fabuły
McGuffin - coś o co biją się szpiedzy, a co widza zupełnie nie obchodzi (np. zaginiona arka, milion dolarów itp.)
Opowieść „finalistyczna” - szybko zostaje wyznaczony cel, do jakiego następnie zmierza akcja filmu, odmiana: opowiadanie oparte na konflikcie
opowiadanie oparte na konflikcie - w fazie wstępnej zostają nakreślone dwie strony, a następnie obserwujemy walkę między nimi, np. większość tradycyjnych westernów, np. „W samo południe”. (najczęściej strona sprawiedliwa zwycięża)
Cele filmów:
w westernie - przywrócenie równowagi i porządku
w melodramacie - szczęśliwe bądź nieszczęśliwe uhonorowanie miłości
w horrorze - pokonanie potwora