O filmie stylu zerowego mówimy wtedy, gdy oglądając tenże film, nie zwracamy uwagi na środki jego realizacji, warstwa ta staje się zerowa, niedostrzegalna.
Podstawowymi elementami kina stylu zerowego są:
jednoznaczność i zrozumiałość,
realizm i obiektywizm,
przezroczystość,
oddziaływanie na emocje.
Elementy kina stylu zerowego w filmie sensacyjnym
Jednoznaczność i zrozumiałość
Jednoznaczność i zrozumiałość to istotne cechy dobrze zrobionego filmu stylu zerowego. Typowy film sensacyjny, za którego przykład niech nam posłuży Zabójcza broń, jest zrozumiały w każdym swoim momencie. Charakteryzuje go odpowiedni dobór zdarzeń, na podstawie których wid potrafi łatwo odtworzyć fabułę filmu, czyli - potocznie mówiąc - „wie, o co chodzi” w tym filmie.
Dobór zdarzeń ma również wpływ na optymalny punkt widzenia.
Jest on zależny także od sposobu przedstawienia tych wydarzeń. Powinien być więc taki, by można było pokazać wszystkie ważne elementy. To, co pojawia się
na ekranie, musi widzowi sygnalizować, na co ma zwrócić uwagę. Ma to związek także z czynnikiem nazwanym przez Mirosława Przylipiaka psychologiczną motywacją montażu. Typ montażu bowiem naśladuje ruch percepcji widza -
i tak „patrzymy” to na głównego bohatera, to znowu na to, na co on zwraca uwagę. Kamera staje się niejako jego oczami.
Kolejnym elementem, na który warto by tu zwrócić uwagę, jest orientacja
w czasie. Oglądając wspomnianą Zabójczą broń, widz nie ma problemów z percepcją chronologii wydarzeń. Jest ona nienaruszona. W filmach stylu zerowego rzadko stosuje się bowiem retrospekcję. Jeśli już zachodzi uzasadniona potrzeba jej użycia, musi być ona bardzo wyraźnie rozgraniczona od pozostałych wydarzeń.
Podobnie widz musi się orientować, w jakiej przestrzeni rozgrywają się przedstawione mu zdarzenia. Musi dokładnie widzieć, jak wygląda miejsce oglądanej akcji (bez względu na to, czy jest wnętrze domu, przyczepy campingowej, samochodu, czy jest to dach budynku, czy też plener). Poza tym musi zostać
(w sposób bezpośredni bądź pośredni) poinformowany o położeniu geograficznym oglądanych wydarzeń (jaki to kraj, stan, miasto itp.).
Następnym elementem kina stylu zerowego jest stosowanie reguły przestrzeni 180-stopniowej, która brzmi: „Jeśli jakieś miejsce przedstawiamy w postaci okręgu,
to przez podzielenie tego koła na pół otrzymujemy dwie części (...) po 1800. Jedna
z tych połówek jest zarezerwowana dla kamery i ekipy, a w drugiej dzieje się akcja”. W tej części służącej akcji nie powinny występować elementy, które mogłyby odciągać uwagę widza (narratywizacja przestrzeni). Charakterystyczne
dla organizacji przestrzeni w filmie stylu zerowego jest też ujęcie ustanawiające (master shot).
Ponadto w filmie omawianego typu w ciągu pierwszych kilku lub co najwyżej kilkunastu minut widz musi „zapoznać się” z głównymi postaciami. Obserwuje więc nie tylko ich wygląd i zajęcia, ale też styl bycia, poglądy, poznaje np. wspomnienia bohatera i widzi, z jakimi problemami się on boryka. Mocno i wyraziście widzowi zostaje pokazana główna cecha charakteru bohatera. Poza tym jeśli widz oglądał już tego aktora w innych filmach tego typu, może mieć z góry narzucony stereotypowy wizerunek aktora i stereotypową konwencję filmu (np. glina-twardziel, który ma problemy z kobietami i z samym sobą).
Obiektywizm i realizm
Obiektywizm i realizm to:
realizm fotografii,
realizm struktury,
prawdopodobieństwo,
przewaga partii obiektywnych,
wyraźny rozdział obiektywnego i subiektywnego.
Na czym polega obiektywizm stylu zero? Otóż istotny jest tu fakt, że film taki ma raczej pokazać tu fakt, że film taki ma raczej pokazać pewne wydarzenia,
a nie o nich opowiadać, stąd też przeważa w nim forma obrazowania i opowiadania raczej bezosobowego. Widz jest informowany o pewnych zdarzeniach, a nawet staje się ich świadkiem.
A co z realizmem? Film stylu zerowego musi być odzwierciedleniem rzeczywistości, a zatem musi być prawdopodobny.
Przezroczystość
Przezroczystość to cecha związana z istotą pojęcia „styl zerowy”. Widz oglądając film, nie powinien skupiać się na środkach realizacji tego filmu, w związku z tym zachodzi potrzeba:
ukrywania obecności ekipy, kamery,
zakazu patrzenia w kamerę,
zachowania płynności i ciągłości w montażu,
braku odwołań do innych filmów (nie bierzemy tu pod uwagę rzecz jasna parodii filmów sensacyjnych).
Sterowanie emocjami
Film stylu zerowego zakłada konkretny efekt końcowy - wywołanie u widza reakcji, odczuć. Film sensacyjny dąży do wywoływania i podtrzymywania u widza napięcia, które osiąga punkt kulminacyjny wraz z punktem kulminacyjnym akcji.
Oddziaływanie na emocje odbiorcy wymaga:
rozciągnięcia w czasie,
podobieństwa do snu,
intensywności,
mechanizmu projekcji - identyfikacji.
Mirosław Przylipiak, Kino stylu zerowego. Z zagadnień estetyki filmu fabularnego, Gdańsk 1994.