54. Rola kubizmu i abstrakcjonizmu w sztuce XX wieku

(geneza, rozwój, przedstawiciele, odmiany)

Kubizm-( po francusku CUBES to sześcian) nazwa ta zrodziła się na wystawie w Galerii Marchanda Kahnweilere, kiedy to krytyk sztuki Vauxcielles stwierdził, że Braque w swoich pracach wszystko sprowadził do sześcianu; kubizm narodził się we Francji w latach 1906-1908; jest jednym ze sposobów ukazania trójwymiaru na dwuwymiarowym podobraziu; skupia się na bryle, a nie na przestrzeni; na powstaniu tego nurtu zaważyły:

• Ostatnie obrazy Cezanne'a, który dążył do ,, ujmowania natury poprzez kulę, walec

i stożek''; pierwszy zastosował też w jednym obrazie różne punkty patrzenia na przedmiot;

• inspiracja sztuką ludów prymitywnych -> iberyjską, Oceanii, maskami afrykańskimi

Pionierami nurtu byli Picasso i Braque( początek dały Panny z Awinionu,1907).

Cechy ogólne kubizmu:

• upraszczanie przedmiotów;

• tradycyjna tematyka: portrety, martwe natury;

• spłaszczone kształty;

• zniekształcona perspektywa;

• analiza, synteza;

• malarstwo konceptualne- oglądanie przedmiotu z różnych punktów widzenia;

• geometryzacja;

• trudno odróżnialne kształty(zarówno jeden od drugiego, jak i każdy od powierzchni, na której się znajduje);

• wkomponowywane słowa i sylaby( często podkreślające tematykę pracy);

Wyodrębnia się trzy fazy rozwoju kubizmu:

• Faza prekubistyczna( cezanneowska, geometryczna):

• zapoczątkowana Pannami z Awinionu;

• inspirowana Cezannem;

• deformacje;

• intensywne kolory;

• iluzja głębi;

• odrzucenie zasad perspektywy;

• tematy: postać, pejzaż, martwa natura( butelki, kieliszki, instrumenty muzyczne);

• główni przedstawiciele to Picasso i Braque

• Faza analityczna( kubizm hermetyczny):

• 1909-1911;

• obserwacja i rozbicie przedmiotów;

• ukazywanie z różnych punktów widzenia;

• charakter pryzmatyczny;

• zawężona gama kolorów( brązy, ugry- kolor jest nieistotny);

• ważna jest forma;

• symultanizm(czyli jednoczesność);

• zanik modelunku światłocieniowego;

• widoczna głębia, ale brak perspektywy;

• Faza syntetyczna :

- 1912-1915;

• synteza form;

• częstym, ulubionym motywem są instrumenty muzyczne;

• duże, jednolite płaszczyzny;

• kolor odgrywa większą rolę;

• opiera się na artystycznych technikach(kolaż- stosuje się gwoździe, opiłki wiórki, piasek, drukowane litery, grzebienie malarskie, sklejki, deseczki, papier, tapety, okleiny, kartony- a także trompe l'oeil);

Przykładowe dzieła:

Picasso: Guernica, Martwa natura z wyplatanym krzesłem, Portret D.-H. Kahnweilera,

Skrzypce;

Braque: Portugalczyk, Martwa natura z fajką i skrzypcami, Martwa natura ,, Le Jour'';

Juan Gris: Śniadanie, Martwa natura z różami;

Głównym teoretykiem kubizmu był poeta Apollinaire.

Abstrakcjonizm- twórcą stylu jest Vassily Kandinsky; w 1910 tworzy on pierwszą abstrakcyjną akwarelę; Na obrazie tym zanika wszelkie pojęcie tematu malarskiego, przypomina on kolorowe nieporadne próby dziecka; najlepiej sztukę abstrakcyjną obrazują słowa Kandinskiego:,, Uświadomiłem sobie, że przedmioty szkodzą mojemu widzeniu. Prawdziwa sztuka powstaje gdy artysta działa pod wpływem konieczności wewnętrznej, a formy malarskie są wyrazem mocnego ładunku uczuciowego i głęboko ukrytych sił mistycznych'';

SZTUKA ABSTRAKCYJNA= NIEFIGURATYWNA=NIEPRZEDSTAWIAJĄCA=BEZPRZEDMIOTOWA

• nie wykazuje żadnych związków z rzeczywistością, a nawet jeśli to inspiracja ta

nie jest widoczna nawet dla wprawnego oka,

• brak treści przedstawieniowej pozwala na uwypuklenie środków czysto plastycznych;

• jest sztuką czystej formy;

• ważne są: układy plam, kolory, linie;

• artyści tworząc dzieło abstrakcyjne mają na celu pobudzenie wyobraźni i wrażliwości oglądającego;

Abstrakcjonizm po raz pierwszy pojawił się w epoce paleolitu. Korzenie stylu:

• ceramika neolityczna -> motywy geometryczne;

• impresjonizm -> ważniejsze jest wrażenie;

• fowizm -> zainteresowanie kolorem, płaska plama;

• kubizm -> problem trójwymiarowości(rozbicie przedmiotu);

3 cele(postawy) abstrakcjonizmu:

• poznawczy -> artysta chce ukazać istotę świata;

• ekspresyjny -> artysta wyraża stany uczuciowe;

• estetyczny -> skupia się na pięknie środków plastycznych;

Abstrakcjonizm dzieli się na dwa nurty:

• nurt geometryczny(abstrakcja zimna), który dzieli się na kierunki:

• suprematyzm

• konstruktywizm

• neoplastycyzm

• rajonizm

• wortycyzm

• unizm

Nurt geometryczny dominuje do lat 30-tych.

• nurt niegeometryczny(abstrakcja gorąca, ekspresyjna)

• informel/taszyzm

Nurt niegeometryczny dominuje do lat 40-tych

Suprematyzm- rodzi się w ramach sztuki awangardy rosyjskiej; trwa w latach 1915-1919;

Protoplastą jest Kazimierz Malewicz; supremacja oznacza wyższość czegoś nad czymś. W tym wypadku wyższość czystego odczuwania nad przedmiotowością w sztuce.

Założenia:

• uwolnić sztukę od przedstawień natury i rzeczywistości;

• skupia się na wyrażaniu życia wewnętrznego i doznań uczuciowych środkami czysto formalnymi;

• sztuka nie ma żadnych określonych celów społecznych, które w pewnym stopniu przeszkadzają w wyzwoleniu czystej formy i nadaniu sztuce wartości wiecznotrwałych;

Do sztandarowych kompozycji Malewicza należą: Czarny kwadrat na białym tle, Biały kwadrat na białym tle

Konstruktywizm- jeden z kierunków awangardy rosyjskiej, rozwijający się w latach 1913-1925; powstał po zwycięstwie rewolucji październikowej w imię realizacji hasła:,, Cała sztuka dla całego narodu''-> sztuka musi być użyteczna społeczeństwu; szuka pomostu pomiędzy sztuką a przemysłem; sztuka nastawiona jest na poznawanie nowych materiałów

i sposobów produkcji; stawia się nacisk na ekspresję, piękno, wykorzystanie nowych materiałów; zrywa się z bryłą(w rzeźbie), operuje się linią i płaszczyzną, wykorzystuje się materiały stosowane w przemyśle ciężkim(mosiądz, stal, szkło); najważniejsze stają się umiejętności techniczne;

Założenia:

• położyć nacisk na ekspresję samej konstrukcji dzieła;

• zdjąć ze sztuki warstwę dodatkową, wiążącą się z subiektywizmem artysty, tradycją, epoką;

• dzieło ma być zupełnie nowym światem, nową rzeczywistością nie mającą odpowiednika w naturze i osobistym przeżyciu artysty;

• dzieło ma łączyć w sobie cechy architektury, malarstwa i rzeźby, ale to architekturze należy podporządkować resztę

Przedstawiciele: Władysław Tatlin, Kazimierz Malewicz, Nahum Gabo(Pevsner), El Lissitzky

Neoplastycyzm- inicjatorem i propagatorem jest Piet Mondrian(Holender) od 1915; oznacza ,,nowe kształtowanie'';

Założenia teoretyczne:

• oparte na neoplatonizmie i filozofii Hegla;

• silnie poparte poglądami teozofa Schoenmaekers'a, który twierdził, że podstawową rolą artysty jest wyrażanie istoty świata i powinien on nieść jakieś przesłanie;

Twierdzono, że sztuka przedstawieniowa odwołująca się do uczuć człowieka zakłóca w nim równowagę psychiczną indywidualnych nastrojów. Tylko sztuka abstrakcyjna, a zwłaszcza neoplastycyzm trafia do naszej psychiki i intelektu. Nie powoduje żadnych wahań i zakłóceń. Jeżeli ta sztuka przeniknie do życia społeczeństwa, doprowadzi do jego harmonii i równowagi.

Neoplastycyzm bazuje na założeniach, że:

• prawa rządzące światem przejawiają się w walce przeciwieństw;

• cała konstrukcja rzeczywistości opiera się na ruchu w kierunku pionowym i poziomym- dlatego w obrazach jest tyle pionów i poziomów przecinających się pod kątem 90º;

• dla równowagi uzupełnia się je trzema kolorami podstawowymi wyrażającymi materię świata, do tego wprowadzają kolory wyrażające przestrzeń: biel, szarość, czerń

Wszystkie elementy wyrażają konkretne stany.

Przedstawiciele: Mondrian, Theo van Doesburg(założyciel grupy De Stejl, in. Der Stil)

Rajonizm- twórcą tego nurtu jest Rosjanin Łarionow; w 1909 wystawia swoje pierwsze dzieło rajonistyczne, pt. Szkło w Muzeum Guggenheima; publikuje Manifest rajonistyczny, spisany w 1911 i podpisany przez 11 artystów( w tym przez Gonczarową); Majakowski zdefiniował rajonizm jako kubistyczną interpretację impresjonizmu; Łarionow nie odwołuje się do żadnego z tych dwóch kierunków, ale do odkryć epoki w dziedzinie światła oraz czwartego wymiaru, który stał się dla malarzy i rzeźbiarzy przedmiotem refleksji po ogłoszeniu przez Einsteina w 1906 teorii względności; wpływ rajonizmu na sztukę europejską, pomimo stosunkowo krótkiego czasu istnienia kierunku(1911-1914) i ograniczonej liczby adeptów , był znaczący dzięki otwarciu się na abstrakcję , na teorię, z której się wywodzi i która doprowadzi do powstania suprematyzmu, a następnie konstruktywizmu

Wortycyzm- (od łac. vortex-wir) nurt liczący zaledwie kilku członków; piecą jest poeta Ezra Pound; dzieła powstające w duchu tego kierunku charakteryzują się formalnym repertuarem kubistycznym, przekształconym zastosowaniem zakrzywionych i przełamanych linii- wychodząc od wiru w centrum kompozycji, siła odśrodkowa spirali wywołuje podobny do zawirowań historii; manifest wortycyzmu ukazuje się w 1914 w pierwszym numerze pisma poświeconego temu kierunkowi Blast; ruch ten zankia wraz z wybuchem wojny

Unizm- doktryna publikowana przez Władysława Strzemińskiego od 1928, polegająca na eliminacji przedstawieniowości i jakichkolwiek napięć w obrazie; od 1930 próby jego stosowania podjął Henryk Stażewski;

6

---