Antoni Malczewski Maria
W skrócie:
„Maria” to pierwsza w Polsce romantyczna powieść poetycka. Wydane w 1824r.
Składa się z dwóch części (pieśni). Utwór opatrzony jest dedykacją dla Juliana Ursyna Niemcewicza.
Fabuła jest oparta na autentycznej historii Gertrudy Komorowskiej, żony Szczęsnego Potockiego, która została porwana na rozkaz swojego teścia, który chciał unieważnić to małżeństwo.
Akcja toczy się w XVII w. Nawiązuje do najazdu Tatarów. Utwór nawiązuje do wzorców W. Scotta i G. Byrona.
Brak ciągłości fabuły, fragmentaryczność konstrukcji, atmosfera tajemniczości.
Bohaterowie:
Wacław - wybitnie romantyczna postać, rozdarty między dylematami moralnymi, gdzie nie ma dobrego wyboru. Pójście za głosem serca oznaczało sprzeciwienie się ojcu.
Maria - bohaterka raczej sentymentalna niż romantyczna.
Miecznik - idealny wzór Polaka - Patrioty.
Ważne symbole:
Symbolika żywiołów:
Ogień - życie, witalność, młodość
Woda - śmierć, stagnacja (woda stoi)
Powietrze - ulotność, eteryczność.
Ziemia - siła, która kiedyś przygarnie człowieka.
Maria ukazana jest w pozycji wertykalnej. Bliżej jej do śmierci niż do życia. Jej ciało żyje, ale ona sama już umarła. Malczewski porównuje ją do posągu - martwego, tylko czasem ożywionego światłem księżyca. Jest cały czas za mgłą, niewyraźna.
Ukazana jest jako anioł, gołąb, wzbijający się w niebo, daleko od ziemi.
Nawiązanie do wątku autobiograficznego - do pobytu Malczewskiego na górze Mont Blanc
Na koniec Maria wyzbywa się wszystkiego. Nie cierpi już, ale też nie jest szczęśliwa. Po prostu nic już nie czuje. Dusza wyzbyła się życia. Nie ma następnego lepszego życia - śmierć to po prostu nieistnienie.
Kolejna ważna postać, to Pacholęcie - jest na pograniczu świata realnego i fikcyjnego. Dzieci, według romantyków były przepełnione magią. Jest w nich pierwotny chaos. Dopiero potem ich natura się kształtuje i stabilizuje. Dzieciństwo to okres wielu wyborów i możliwości. Pacholę chce uciec od śmierci i cierpienia, a paradoksalnie samo je przynosi. Jest zwiastunem i posłańcem śmierci.
Korowód masek :
Plan realistyczny - mordercy Marii, wysłannicy Wojewody
Plan metafizyczny - kontekst karnawału weneckiego, tajemniczość, maska nadaje grozy, jednocześnie przywołuje atmosferę zabawy i radości. Korowód jako pływające trumny na wodzie - powiązanie karnawału ze śmiercią. Zresztą to odnosi się też do tradycji karnawału weneckiego - kiedyś trwał znacznie dłużej, ale w jego czasie dokonywano zbyt wielu zbrodni, których sprawców nie można było wykryć, jako, że wszyscy mieli maski.
Maski reprezentują tu śmierć. Mamy tutaj motyw danse macabre. Bujny kwiat jest symbolem życia - to on zostaje zerwany przez maski.
Malczewskie pokazuje, że każdego czeka śmierć.
Koniec skrótu.
WSTĘP
Portret romantyka
Każdy czytelnik zauważy, że na bohaterów poematu czyha nieustannie tajemniczy i nieubłagalny los. Los ten jest potężną destrukcyjną siłą, która pilnuje, aby na świecie triumfowała niesprawiedliwość. Romantyczny los Malczewskiego pilnował chaosu i zła.
Antoni Malczewski urodził się 3 czerwca 1793 roku w Warszawie. Matka i ojciec (Jan Malczewski) umarli wcześnie. Wychowaniem Antoniego zajęła się daleka krewna, dobra kobieta - Julianna z Błędowskich Skibicka.
Dzięki jej opiece zaczął pobierać nauki w słynnym Gimnazjum Wołyńskim w Krzemieńcu. W szkole odebrał staranne wykształcenie i staranne wychowanie.
11 maja 1811 Malczewski uzyskał za cały okres nauki znakomite świadectwo. I wyruszył do Warszawy.
1 września rozpoczął służbę wojskową w randze podporucznika Korpusu Inżynierów w Szkole Aplikacyjnej Artylerii i Inżynierów. Skierowany został do Modlina.
Jako, że był piękny i młody , należał do grona najbardziej pożądanych gości Aleksandra Chodkiewicza w jego pałacu.
Przyjaźnił się z Aleksandrem Błędowskim, ale raz się z nim pojedynkował (chodziło o kobietę - słynącą z romansów, Karolinę Chodkiewiczową).
Nie wziął udziału w wyprawie napoleońskiej na Moskwę, bo nieszczęśliwy wypadek mu to uniemożliwił (kolizja nogi). Pozostał w Modlinie i przeżył tam oblężenie aż do kapitulacji 25. 12. 1813.
W stolicy przeżył romans - owoc: syn, August Antoni Jakubowski.
1 maja 1815 roku rozpoczął służbę wojskową w stopniu porucznika, ale kariera mu nie odpowiadała - złożył dymisję.
W tym czasie spotkał kobietę, która wywołała w nim trwalsze uczucia - Franciszka z Załuskich księżna Lubomirska. Malczewski podróżuje z kobietą po Europie. Wynikiem tych podróży był olbrzymi bagaż nowych doświadczeń i wrażeń, zaznajomił się z angielską twórczością Byrona i Moore'a.
Latem 1818 udał się na wycieczkę na Mont Blanc. Na szczytach gór, Malczewski chciał przeniknąć tajemnicę skończenia świata i katastrofy kosmosu.
Wrócił do kraju latem 1821 roku i osiadł na Wołyniu (metaforycznie: skończyła się młodość a zaczęło dojrzałe życie Malczewskiego).
Epizod z Zofią z Modzelewskich Rudzińską - daleką krewną Malczewskiego. Kobieta cierpiała na nerwowe dolegliwości ( ataki migreny, spazmów i szałów). Poeta podjął się leczenia sposobem magnetycznym (zajmował się mesmeryzmem podczas podróży). Kobieta ozdrowiała i odtąd wmawiała sobie, że jedynie obecność poety ją uleczają i całkowite wyleczenie jest możliwe, gdy weźmie rozwód z mężem.
1824 - towarzyszy kobiecie w staraniach o rozwód.
W tym samym czasie kończy swe jedyne dzieło poetyckie. Maria ukazała się w druku na początku sierpnia 1825. Za jego życia ukazała się tylko jedna recenzja - Franciszka Walezego Dmochowskiego. W kwietniu 1826 roku choroba, zapewne rak - położyły go do łóżka.
Zmarł 2 maja 1826 roku. Pogrzebem zajął się Karol Kossowski.
Powstanie polskiej romantycznej powieści poetyckiej
Pierwszym polskim poetą, który zdał sobie sprawę, że dla nowoczesnej epiki poetyckiej decydujące i przełomowe znaczenie ma twórczość Byrona - był Mickiewicz. Mickiewicz dostrzegł, że Byron zbuntował się przeciw moralności, którą kultura Europy budowała przez wieki. Byron skutecznie bronił później romantycznych buntowników w Europie.
Ogromną zasługą Malczewskiego było przeniesienie do literatury polskiej byronicznej formy epiki poetyckiej - romantycznego poematu filozoficzno - moralnego. Grażyna Mickiewicza miała dla rozwoju naszej literatury wielkie znaczenie. Poemat ten uczył szukać w historii rewolucyjnych, politycznie rzecz biorąc wartości, ale moralny konflikt tego poematu został rozwiązany w sposób antybyroniczny. I dlatego decydującą rolę w rozwoju romantycznej epiki odegrała Maria.
Malczewski poszedł zasadniczo drogą Byrona i potraktował historię jako umowną konwencję. Odniósł się do poetyckiego obrazu historii z dużo większą niż Byron uwagą. Poemat jest nie tyle obrazem historycznym, co poetycką syntezą epoki rycerskiej. Był to przede wszystkim romantyczny poemat, który bardziej się liczył z wielkimi syntezami ideowymi niż z opisami obyczajów i ubiorów.
Romantyczny poemat filozoficzny
Maria jest opowieścią o ludziach broniących swych ostatecznych przekonań o sensowności życia. Opowieść ta rozgrywa się w atmosferze: śmierci i miłości. Każdą z dwóch pieśni otwiera ten sam motyw przemijania ludzkiego istnienia. Maria - poemat o trwodze, bólu i rozpaczy. Postać Wacława to manifest romantycznej rozpaczy. Jego dzieje miały świadczyć o tym, że przeznaczeniem człowieka jest odczucie utraty dóbr i prawd.
Wacław wierzył, że miłość pozwala człowiekowi trwać w przeświadczeniu o sensowności życia. Miłość Wacława jest bardzo różna, bardzo odmienna od miłości Marii.
Postać Marii wywodzi się z sentymentalnych dum i powieści. Dlatego miłość Marii w poemacie Malczewskiego jest jeszcze miłością sentymentalną, natomiast miłość Wacława jest już w pełni miłością romantyczną.
Poemat Malczewskiego - jedna z przygód moralnych w literaturze polskiej. To manifest skrajnego indywidualizmu. Gwałtowność i namiętność romantycznych manifestacji indywidualizmu wynikała z przekonania, że system etyczny Oświecenia, jeśli nie jest sprzeczny z interesem jednostki, to omija jej podstawowe problemy.
Patriotyzm był w mniemaniu Malczewskiego drugą obok miłości wartością, która zdolna była stworzyć człowiekowi szczęście. Jedynie miłość i ojczyzna liczą się w życiu człowieka, czynią je poetycznym i pożytecznym.
Poemat kończy się patetycznym obrazem starca, któremu zostało tylko ukorzenie się przed sarkazmem i ironią losu. - odczucie bezsilności człowieka wobec układu nagrody i kary, ofiary i korzyści, szacunku i przekleństwa.
Ta bezsilność wydawała się być losem człowieka, jego przeznaczeniem.
Maria powstała w pierwszym dziesięcioleciu polskiego romantyzmu; w czasie, gdy zaczęto dopiero dostrzegać w walce narodowowyzwoleńczej swój cel i wielką wartość.
Sąd nad historią
Byroniczną myśl o człowieku nie mieszczącym się w harmonii wszechświata rozwinął Malczewski w sposób przejmujący. Przywołał obraz dziejów narodu. Trudno się dziwić, że historia znalazła tak obszerne miejsce w jego poemacie, skoro od 1805 roku naszą kulturę ogarnęła fala dyskusji nad historią Polski.
Opowieść o miłości Marii i Wacława urosła do humanistycznego sądu nad przeszłością szlachecką. Wiedział, co było w dawnej Polsce „najlepszego” i „najgorszego”; rzucił hasło wydobywania z dziejów Polski szlacheckiej wartości „bohaterskich”, co miało stanowić naukę i podstawę odrodzenia narodu. Miarą dziejów uczynił Malczewski podstawowe wartości ludzkie: prawo do szczęścia.
Poeta uznał patriotyzm, niecierpliwą miłość ojczyzny, której dzieje pierwszej Rzeczypospolitej dały wiele przykładów, za najcenniejszą wartość, jaka została narodowi po dawnej szlachcie. Krytyka postępowego romantyzmu zrozumiała poemat Malczewskiego jako wyraz poszukiwania tych wartości, które współczesne pokolenie mogło przejąć z przeszłości szlacheckiej i postawić sobie za wzór.
Z problemów gatunku
Cechą powieści poetyckiej jest narracja, sposób, w jaki opowiadane są wydarzenia. Pierwszą cechą, jaka rzuca się w oczy, to podobieństwo Marii do dramatu. Dzięki temu akcja jest niekiedy bardzo tajemnicza, a wyjaśnienie zagadki wywiera niemal teatralne wrażenie. Efekty epickie często ustępują w Marii efektom dramatycznym. Typowy dla dramatu dialog i monolog są równie ważne, jak typowy dla epiki opis. Tok opowiadania w powieści poetyckiej jest skupiony przede wszystkim na myślach i uczuciach bohaterów, których akcja stawia w sytuacjach pełnych tragicznego napięcia.
Drugą cechą opowiadania jest ruchliwość narratora epickiego. Narrator często zmienia pozycję, z której dokonuje opisu wydarzeń. Zatem opowieść jest prowadzona z różnych punktów widzenia.
Kazimierz Wyka ośmielił się porównać narrację do narracji filmowej. Elementy obrazu są w ciągłym ruchu.
Każda sytuacja zawiera w sobie elementy statyczne (sceneria) i dynamiczne (wydarzenie). Narrator opowiada wydarzenie i jednocześnie opisuje scenerię. Konsekwentnie używa czasu teraźniejszego ( czas epiki to czas przeszły). To nie jest relacja. To żywy opis rozgrywającej się na jego oczach akcji.
Trzecia cecha jest najbardziej wyrazista - narrator oddaje głos samym bohaterom, przekazuje akcję w typowej dla dramatu formie dialogu.
Zjawiska te są związane z dramatyzacją epiki romantycznej; jednocześnie są przykładem typowego dla romantyków dążenia do wzmożenia ekspresji artystycznej.
W/w formy wyrazu związane z typowo romantyczną pogardą dla mowy zależnej - referuje ona życie, ale życiem nie jest. Z kolei w mowie niezależnej - wyrazistość, pełnia życia, bezpośredniość.
Maksymalna ekspresja - bohaterowie powieści poetyckiej wyrażają swe uczucia w formie pieśni. Pieśń - w romantyzmie, przenikliwy i ujmujący gatunek sztuki.
Typ bohatera przejął Malczewski od Byrona. Byron wprowadził nowy typ bohatera literackiego: zbuntowanego myśliciela, który roztrząsał problemy moralności.
Wiersz poematu
Podstawową jednostką rytmiczną wiersza jest wers wyodrębniony z reguły jako oddzielna linijka tekstu. Kiedy Malczewski tworzył swój poemat, w poezji polskiej obowiązywała rygorystyczna klasyczna teoria wiersza. Poemat Malczewskiego świadczy o tym, że poeta romantyczny podjął walkę z systemem wersyfikacyjnym, który mógł się mu wydawać zbyt oschłym i rygorystycznym kanonem. Stosuje: pauzę, anafory, przerzutnie. Ale zasadniczym źródłem nowatorstwa jest język mówiony. Języka tego nie krępuje już klasycystyczna retoryka.
Klasyk kazał mówić swoim bohaterom zgodnie z przepisami retorycznymi. Romantyk natomiast pozwolił im wypowiadać się zgodnie z normami przyjętymi wówczas w mówionej polszczyźnie i dlatego musiał naruszyć klasycystyczne zasady wiersza.
TREŚĆ
PIEŚŃ PIERWSZA
I.
- wprowadzenie do sytuacji poematu
- opis kozaka jadącego konno po ukraińskim stepie
- bezpośrednie zwroty do kozaka
II.
- opis jazdy konnej; ze zwróceniem uwagi na rozległość obszaru stepowego
- pusty krajobraz; wszechobecne milczenie
III.
- bezbrzeżna, wszechogarniająca i niezindywidualizowana przestrzeń; wszystko zlewa się w ciemność i dzikość
IV.
- zamek Wojewody (napomknienie o sporze ojca z synem)
V.
- zabawa, huczna uczta na zamku (zakrapiana alkoholem)
VI.
- Wojewoda sam w bocznym skrzydle zamku (rozterki wewnętrzne ----> męczony wyrzutami sumienia)
VII / VIII
- obraz rycerskiego orszaku
IX.
-postać Miecznika (wspomnienie żołnierskiej młodości; służba ojczyźnie)
X.
- postać młodej dziewczyny (apatyczna, blada, słaba, smutna)
XI.
- Miecznik i dziewczyna (Maria)
XII.
- monolog Marii, która przybiera trupich kolorów (zielenieje skóra)
XIII.
- przybywa kozak i daje list Miecznikowi od Wojewody
XIV.
- Miecznik czyta list (zapowiadający przybycie Wacława, męża Marii)
XV.
- przybycie Wacława z orszakiem
- czułe powitanie kochanków
XVI / XVII/ XVIII/ XIX
- czułe pożegnanie Marii i Wacława
- Wacław i Miecznik wyruszają razem na wojnę
PIEŚŃ DRUGA
I/ II.
- pieśń masek
III/ IV.
- orszak rycerski Miecznika i Wacława
- monolog Miecznika
V/ VI/VII.
- orszak rycerski Wacława i Miecznika
VIII.
- napad na tatarskich najeźdźców łupiących wieś
IX/ X/ XI.
- dynamiczny obraz bitwy z Tatarami
XII.
- krajobraz po bitwie
XIII.
- odpoczynek po bitwie na polanie na skraju lasu
- za namową Miecznika Wacław udaje się do żony
XIV.
- podróż konna Wacława
XV.
-Wacław przybywa do domu Marii, jednak nikt nie słyszy jego pukania do drzwi
XVI.
- Wacław wchodzi do komnaty Marii, ta - leży martwa na łożu, czego mąż nie zauważa
XVII.
- Wacław wybiega z ciałem na dwór z wołaniem o pomoc
- przemowa pacholęcia, który tłumaczy, że kobieta nie żyje
XVIII.
- rozpacz Wacława, który nie potrafi zrozumieć, że Maria nie żyje
XIX.
- Wacław z powrotem wnosi Marię do komnaty
- udaje się z pacholęciem w podróż
XX.
- pogrzeb Marii
- Miecznik nie może się pogodzić ze stratą córki
1