ANTONI MALCZEWSKI "MARIA"
TRADYCJNE ODCZYTYWANIE "MARII" = chrześcijańska reakcja na rewolucyjną poezję Byrona
1)Prace badawcze (Gramlewicz , Windakiewicz)
-poemat Malczewskiego = dosłowne naśladownictwo Byrona
-lista frazeologicznych i sytuacyjnych zbieżności (współcześnie kwestionowana)
2)Prace badawcze (Dmochowski , Mickiewicz "Literatura słowiańska")
-poemat Malczewskiego = polemika z Byronem (uczucie chrześcijańskie i krytyka obłąkanej dumy)
3)Prace badawcze (Nehring , Chmielowski)
Przeciwstawienie twórczości Byrona i Malczewskiego
a)rozpacz , negacja zaświatów (Byron)
b)łagodna rezygnacja , nadzieja na wolność dusz na tamtym świecie (Malczewski)
-rezygnacja , która szuka pocieszenia w religii (cecha polskiego usposobienia)
-człowiek = ofiara gwałtu i cierpień bez możliwości odwetu
Poemat Malczewskiego = wyraz chrześcijańskiego pesymizmu
-poemat o religijnym pocieszeniu człowieka , poemat o wiecznym cierpieniu ludzi wygnanych z raju
HISTORYCZNE ODCZYTYWANIE "MARII"
-ucieczka od historycznego odczytywania "Marii" = usuwanie wszystkich żywych i trwałych treści utworu
Prace badawcze (Bruckner , Ujejski) = kontynuacja prac Nehringa i Chmielowskiego
-poemat historyczny = tematyka poematu Malczewskiego (dzieje polskie)
-poemat = wyraz chrześcijańskiego egzystencjalizmu (religijność poematu , historyzm)
Każda postać utworu to porte-parole poety (przekonanie współczesnie nieuzasadnione)
-np. Maria wyraża główną idee poematu (światopoglądowy dramat Malczewskiego)
"O poezji romantycznej" A. Mickiewicz = geniusze XIX wiecznej Anglii (Scott , Byron)
-poeta podkreśla rolę , jaką poemat Malczewskiego odegrał w procesie kształtowania się epiki poetyckiej
a)Malczewski nie podjął ideowego sporu ze swoim ulubionym poetą (Byron)
b)Malczewski zmarł z przekonaniem , że Byron wyraził całą ostateczną prawdę o człowieku
POWSTANIE POLSKIEJ POWIEŚCI POETYCKIEJ
Przeniesienie do literatury polskiej bajronicznej formy epiki poetyckiej (Malczewski)
-tzw. powieść poetycka = romantyczny poemat filozoficzno-moralny
a)wyprowadzenie polskiej epiki z dołka (poemat epicki , wiersz bohaterski)
b)zakwestionowanie epopei bohaterskiej (przestarzała forma)
Dyskusja literacka (J. Styczyński , W, Buczyński)
-epopeja narodowa = podstawa , na której należy budować gmach epiki
-spór o treści epopei bohaterskiej = który z 2 utworów realizuje te treści w pełni (Pułtawa , Jagielloniada)
ROZWÓJ EPIKI WIERSZOWANEJ W XIX WIEKU = modyfikacje epopei narodowej
"Żywila" (1818) A. Mickiewicz = powiastka historyczna
-konflikt między osobistym szczęściem a powinnością wobec ojczyzny
-potępienie korzyści jednostki = opis przepędzenia najeźdźców z grodu
-Mickiewicz rozpoczął poszukiwania właściwej formy dla epickiego obrazu historii
"Grażyna" A. Mickiewicz = poemat napisany pod hasłem "żadnej ugody z najeźdźcą"
a)historia = nauczycielka ludzi , którzy sprzeciwiali się ustaleniom Kongresu Wiedeńskiego (1815)
b)historia = aluzja do liberalnej polityki (ostrożna polityka bez przemocy i ofiar)
-historyzm pseudoklasycystyczny = kongres wiedeński (IV rozbiór)
"Grażyna" = modyfikacja epopei narodowej
-wszelkie ulepszanie epopei jest bezcelowe i nie przynosi żadnych rezultatów
-wypowiedzi Mickiewicza = Byron (poeta prawdy o człowieku) + zniechęcenie do "Grażyny"
"Grażyna" = umiejętność poszukiwania w historii wartości rewolucyjnych i politycznych
-poemat zamknięty z punktu widzenia zagadnień moralnych i filozoficznych
-poeta nie zrezygnował z formy wiersza bohaterskiego , lecz odrzucił jedynie zasady estetycznych
NOWATORSTWO MALCZEWSKIEGO = zerwanie z krzątaniną wokół eposu
-podjęcie nowoczesnej formy literackiej (powieść poetycka)
-forma powieści poetyckiej = odrzucenie historyzmu wiersza bohaterskiego (droga Byrona)
HISTORIA = konwencja (maska , pretekst)
-nacisk położony na konwencje literacką = oderwanie się od konkretnego historycznego kształtu życia
-rozmyślania nad dramatem współczesnego człowieka = prawdy wykraczające poza epokę
-obraz historii (powieść poetycka) = ogólnikowy rys (anachroniczny w stosunku do fabuły)
STUDIA NAD OBYCZAJAMI (Malczewski) = poeta pragnął stworzyć ścisłą historycznie wizję Polski w XVII wieku
1)Malczewski podjął przeklęte zagadnienie polskiej literatury
-przeklęte zagadnienie = dramat człowieka uwikłanego w zdarzenia historyczne
-tematyka zmusiła poetę do bardziej realistycznego potraktowania swojej fantazji historycznej
2)Poemat miał dać syntezę , nie zaś obraz historii
-poeta zamierzał oprzeć swoją syntezę o materiał historyczny
-nawiązanie do tradycji W. Scotta = dokładność , realia , koloryt lokalny
3)Sprzeczności w charakterze fabuły poematu
-współczesne zagadnienia moralne oraz umowne traktowanie historii
-zainteresowanie tematyką historyczną (przedmiot sam w sobie godny przemyślenia)
-pomieszanie danych historycznych z pobłażliwością dla prawdopodobieństwa
ROMANTYCZNY POEMAT FILOZOFICZNY
-opowieść o ludziach , którzy bronią swoich przekonań o sensowności ludzkiego bytu
Każdą z 2 pieśni otwiera motyw przemijania ludzkiego losu
-rozmyślania nad sensem człowieczego losu = motyw literatury sentymentalnej i elegijnej (XVIII wiek)
Przeciwko społecznej etyce oświecenia (Malczewski)
-poemat = wyraz poszukiwania nowej etyki (ironia życia burzyła stara moralność)
-przekonanie o potworności świata = pocieszenie boskie nie broniło człowieka przed rozpaczą i nie zmieniało postaci świata
BUNT ROMANTYCZNY
POSTAĆ WACŁAWA = jeden z pierwszych manifestów rozpaczy romantycznej
-dowód , że przeznaczeniem człowieka jest odczucie utraty wszelkich dóbr i prawd
-ludzie zanim dokonają smutnego losu , usiłują bronić się przed pustką
-dlatego Wacław wierzy , że prawdziwa miłość nadaje sens życiu
Wacław i Maria to nie jest klasyczna para kochanków
-romantyczni kochankowie ubóstwiali kobiety sentymentalne (poezja przed 1830)
-np. wybranki Gustawa , Konrada Wallenroda , Jana Bieleckiego
POSTAĆ MARII (tradycja sentymentalna)
-wątki sentymentalne = kochanek jedzie walczyć za ojczyznę (ból , duma , niepokój , religia)
-Maria mówi i czuje pięknie i poetycko
-Maria = osoba religijna (nie jest w stanie zdobyć się na śmierć samobójczą)
Maria nie została postawiona w obliczu dramatycznej decyzji (wybór między buntem a pokorą)
-miłość Marii = uczucie sentymentalne
-miłość Wacława = uczucie romantyczne , które wiedzie do buntu (nie zaś pokory)
POEMAT MALCZEWSKIEGO = opowieść o ojcu , który zamordował żonę swojego syna
-Wacław został wystawiony na próbę = zemsta powinna się obrócić przeciwko ojcu (konkretyzacja dzieła)
-dla Wacława czas nieszczęścia jest jednocześnie czasem moralnych decyzji
1)Krytyka moralności oświeceniowej (Malczewski)
-zgodność interesów jednostki i społeczeństwa , szczęście jako podporządkowanie się społeczeństwu
2)Manifest skrajnego indywidualizmu (Malczewski)
-człowiek otrzymuje pozwolenie na wymierzenie sprawiedliwości ponad normami moralnymi
-bezsilność norm społecznych wobec ironii świata = usprawiedliwienie indywidualizmu
ROMANTYCZNY PESYMIZM
POSTAĆ MIECZNIKA = obrona wiary w sensowność ludzkiego losu
-koncepcja szczęścia = miłość i poświęcenie się dla ojczyzny czyni życie wartościowym
-wartości Wacława (miłość , patriotyzm) są skazane na klęskę w obliczu czasu i przypadku
Zakończenie poematu = patetyczny obraz starca , któremu pozostało już tylko przeżycie ohydy tego świata
-gdy miecznik narażał swoje życie dla ojczyzny , wojewoda dokonał mordu na jego synowej
-szlachetność miecznika została zbeszczeszczona cynizmem zbrodniarza
Poeta nie znajduje żadnego godnego celu dążeń (bezsilność)
-poeta postawił nad wszystkimi ludzkimi usiłowaniami znak zapytania
-wszystkie ludzkie trudy i wysiłki tracą swój sens
PODWÓJNA MOTYWACJA LUDZKICH LOSÓW w poemacie Malczewskiego (Ujejski)
-postępowanie bohaterów tłumaczy się na 2 sposoby
a)realnie = stosunki pomiędzy realnymi postaciami (wojewoda , miecznik)
b)fantastycznie = związki bohaterów z postaciami fantastycznymi (maski , pachole)
POSTACI FANTASTYCZNE (maski , pacholę) = wykładnik pojęcia poety o fatalistycznym tragizmie ludzkim
-postaci fantastyczne działają na 2 płaszczyznach (realna , narzędzie losu)
1)Pacholę (Mazanowski) = personifikacja zgryzoty i niedoli w duchu polskiej poezji gminnej
-pochodzenie postaci = ludowa gawęda ukraińska ("detyna małeńka") - personifikacja biedy
2)Pacholę (Ujejski) = upostaciowany symbol doli ludzkiej
-teza filozoficzna uogólniona w poetyckiej postaci (abstrahowanie od ludowości postaci)
Pachole i Maski śpiewają pieśń o przeznaczeniu człowieka
-maski realizują zbrodniczy zamiar wojewody
-pacholę opowiada Wacławowi o zbrodni (wszechwiedzący symbol bólu istnienia)
DZIEJE WACŁAWA I MARII = wyraz dramatu pokolenia Malczewskiego
-atmosfera po nadziejach wojen napoleońskich = rezygnacja i kapitulacja wobec podłości świata (zanim przystąpiono do powstania)
-twórczość Goszczyńskiego (np. Uczta Zemsty , Pustelnik)
Malczewski rozwinął myśl Byrona = człowiek jako pomyłka natury
-przywołanie obrazu dziejów narodu (wielki dom rozpaczy)
Zagadnienia historyczne zajmują poczesne miejsce w poemacie
-Malczewski ujął historię w aspekcie filozoficznym , nie zaś politycznym (nowatorstwo)
KANWA POETYCKA POWIEŚCI MALCZEWSKIEGO
-tragiczna historia Gertrudy Komorowskiej (przełom XVIII i XIX wieku)
a)poeta przejął z opowieści surowe fakty (1771)
b)poeta zmienił w utworze tło historyczne , stanowiska społeczne , charaktery bohaterów
Kanwa poetycka powieści Malczewskiego
-Gertruda Komorowska (hrabina) , Stanisław Potocki (tchórz bez iskry uczucia) , Komorowski (sługus carski)
-obraz ponurej i cynicznej zbrodni feudalnego magnata (wersja wspólna dla powieści i podania)
ROMANTYCZNA SYNTEZA HISTORII (Malczewski)
-podstawowe wartości ludzkie = miara dziejów (prawo do szczęścia , które dała natura)
-kontynuacja poglądów Niemcewicza = odraza do bezprawia Polski szlacheckiej
Narodowe treści "Marii" = potępienie okrucieństwa zaślepionego magnata
-oskarżycielski dramat społeczny = oskarżenie dziejów o tolerowanie przestępstw przeciwko naturze
-poszukiwanie wartości zgodnych z humanistycznym pojęciem piękna (postać miecznika)
-patriotyzm = najcenniejsza wartość jaka po sobie pozostawiła Rzeczpospolita szlachecka
Postępowa krytyka romantyczna (humanizm)
-postać miecznika nawiązuje do pana Podstolego (cnotliwy i rozsądny mieszczanin)
Historia = wielki moloch , który pobawiwszy się człowiekiem , wyrzuca go jak stare ubranie
-miecznik był posłuszny historycznej racji społecznej (szyderstwo)
-człowiek nie otrzymuje od historii nic = niewypłacalność historii
Malczewski zmienia tezę F. Schiller ("w historii mieszka sędzia świata")
-świat jako sędzia dziejów (twórczość Goszczyńskiego , Mochnackiego)
JĘZYK MALCZEWSKIEGO
JĘZYK POETYCKO DOSKONAŁY (dziwności , niegramatyczności)
-pośpiech i trudności (historyczny kształt mowy w XIX wieku)
-oboczności gramatyczne = zderzenie się form staropolskich i form XIX wiecznych
TENDENCJA MALCZEWSKIEGO = oboczności , które klasyk uznałby za niedopuszczalne
-poddanie się żywiołowi języka mówionego (kolokwializmy)
-prowincjonalizmy (Galicja , Francja , rutenizmy) = oskarżenie o skażenie polskiej mowy (opis krajobrazu)
-zwroty staropolskie (wpływ E. Słowackiego) , delikatne archaizowanie
-zwroty ludowe (gminność , wulgarność)
DUŻA SWOBODA JĘZYKOWA = liczne nowotwory
-pierwsze dzieło romantyczne , w którym autor odważył się na eksperyment
-geneza nowotworów = fantazja językowa , potrzeba zmieszczenia się w szeregu fonicznym
-tworzenie nowych słów = ucięcie przedrostka , dodanie głoski (poszukiwanie rymu)
STYLISTYKA POEMATU (Ujejski , Kubacki)
-3 techniki pisarskie (style) = styl pieśni ludowej , styl retoryczny , styl sentymentalno-romantyczny
-liczne powtórzenia (ludowe , retoryczne , uczuciowe) , upersonifikowane abstrakcje (Byron)
WPŁYW POEZJI SENTYMENTALNEJ = pozostałości poetyk nieromantycznych
-duża ilość epitetów i rozbudowanych przenośni używanych w poezji sentymentalnej (pieściwe , wyszukane)
-metafora pseudoklasyczna = technika kojarzenia zjawisk (technika przemijania)
3 rodzaje stylizacji grupują się wokół określonych postaci działających
-stylizacje ludowe (kozak , pachole) , stylizacja retoryczna (miecznik , rycerstwo)
-stylizacja sentymentalno-romantyczna (partie odautorskie)
PRZYKŁADY
-Maria w rozmowie z miecznikiem = ton bohaterki tragedii klasycystycznej
-Maria w rozmowie z Wacławem = ton sentymentalnej Julii
WIERSZ MALCZEWSKIEGO = początkowy etap romantycznego burzenia klasycystycznego wiersza
-przystosowanie poematu do teorii wiersza Felińskiego
-13 zgłoskowiec , czystość rymu , średniówka (7+6) , rozstroje syntaktyczne)
-wyjątkowe odstępstwa = 2 pieśni masek , repryza w finałowym opowiadaniu pacholęcia (8 zgłoskowiec)
1)wykorzystanie pauzy = nasycanie pauzami wersu przed średniówką
2)mówiony tok języka = mało przerzutni
KOMPOZYCJA POWIEŚCI POETYCKIEJ (nowatorstwo w narracji)
BOHATER POWIEŚCI POETYCKIEJ jest pokazany na krótka chwilę
-akcja zatrzymuje się często w najbardziej interesującym momencie
-narracja obejmuje mały fragment życia bohatera
-eliminowanie wszystkiego , co byłoby zbędne z punktu widzenia bohatera
KOMPOZYCYJNE NOWOŚCI są powiązane z prawdą o człowieku (Mickiewicz)
-wyrywanie człowieka z chaosu świata (ukazanie chwili jego cierpienia)
-pogrążanie człowieka na powrót w rzece zjawisk (tzw. maniera literacka)
POETYKA NEOKLASYCYSTYCZNA (Dmochowski)
-po pytaniu "hej ty na szybkim koniu , dokąd pędzisz kozacze" powinna nastąpić odpowiedź a potem opis
Rosyjski recenzent "Zamku kaniowskiego" (W. Żirmunski)
-powieść poetycka = męcząca zagadka (ciągłe przerzuty od jednego obrazu do drugiego)
ZASADY ORGANIZUJĄCE NARRACJE MALCZEWSKIEGO
Zarzucenie stopniowych przejść od wątku do wątku i retardacji dla wytchnienia
-brak historycznie powiązanej i ciągłej narracji
-brak pełnego łańcucha zdarzeń (początek-koniec)
-świadome zaciemnianie akcji = tajemniczość fabuły
Poeta wydziela artystycznie efektowne wierzchołki akcji , które zamyka w obrazie lub scenie
-efektowne wierzchołki akcji = momenty największego dramatycznego napięcia
-poeta zostawia czytelnikowi łączący tok zdarzeń , niezbędny dla jedności dramatycznej , ale mniej ważki z estetycznego punktu widzenia
POWIEŚĆ POETYCKA = HISTORIA IDEI
Bohater = wyraziciel idei
-idea determinuje główne cechy kompozycji = rozdzielenie tego , co miał powiedzieć narrator i bohater
a)najistotniejsze sądy ideowe są podzielone między bohatera i obiektywnego narratora epickiego
b)najistotniejsze sądy ideowe = forma monologu lub relacji
Narrator = opis świata (akcja , zdarzenia , myśli bohatera)
Narrator uzupełnia bohatera (relacja , osąd , samodzielna refleksja)
Autor = wtręty powstałe na zasadzie swobodnych skojarzeń (fragmenty luźno lub wcale nie powiązane z akcją)
Tendencja do maksymalnej obiektywizacji wypowiedzi narratora
-pomimo , że wypowiedzi narratora są czasem burzliwe i gwałtowne (relacje stanów duchowych bohatera)
Obiektywny narrator epicki i bohaterowie eliminują niemal zupełnie autora
-poemat = dyskusja między bohaterami poematu a światem , z której ostateczne wnioski wyprowadza autor
STRUKTURY JĘZYKOWE grupują się wokół tych 3 partnerów dyskusji
a)obiektywna narracja = monologi , dialogi , relacje stanów duchowych , opisy i normalny tok wypowiedzi
b)rzadkie lecz wyraźne wstawki od autorskie
-dla poematu są charakterystyczne fragmenty , których nie wiemy komu przypisać
-np. "w tym ciemnym ludzkich uczuć i posępnym lesie"
TENDENCJA MALCZEWSKIEGO
-subiektywizacja wypowiedzi = źródło lirycznego i refleksyjnego tonu powieści poetyckiej
-postacie podporządkowane refleksji
Konsekwencje zasad organizowania narracji w epice poetyckiej sięgały językowych warstw poematu epickiego
-decydująca rola sytuacji = element , pod którego postacią występuje główny materiał fabularny powieści (akcja)
-częste używanie czasu teraźniejszego
-dążenie do opisu o narzuconej strukturze opowiadania
Zwrot romantycznej epiki ku bezpośredniemu wyrazowi
-ucieczka od mowy zależnej (abstrakcyjność , sztywność , nie czuć w niej życia)
-zwrot ku mowie niezależnej = wyrazistość , bezpośredniość ujawnienia stanów duszy mówiącego
Malczewski wprowadza tzw. romantyczny rodzaj posłańca (dramat klasyczny)
-postać epizodyczna stworzona w celu realizacji mowy niezależnej
-relacjonuje on fakty (relacja naoczna , żywa , 1 osoba)
Sztuczna konwencja = bohaterowie wyrażają swojej uczucia w formach pieśni
Bajronizm obejmuje najbardziej ideowe elementy powieści (M. Grabowski)
-poszczególne postaci (problem bohatera literackiego)
-indywidualne oblicze bohatera (myśli , głos) , umowna maska zza której przemawia autor
"MARIA" ANTONI MALCZEWSKI
TRADYCJNE ODCZYTYWANIE "MARII" = chrześcijańska reakcja na rewolucyjną poezję Byrona
-dosłowne naśladownictwo Byrona (Gramlewicz , Windakiewicz) = lista frazeologicznych i sytuacyjnych zbieżności
-polemika z Byronem i krytyka jego obłąkanej dumy (Dmochowski , Mickiewicz "Literatura słowiańska")
-wyraz chrześcijańskiego pesymizmu (Nehring , Chmielowski) = poemat o religijnym pocieszeniu człowieka (cecha polskiego usposobienia)
HISTORYCZNE ODCZYTYWANIE "MARII"
"O poezji romantycznej" A. Mickiewicz
-geniusze XIX wiecznej literatury angielskiej (Scott , Byron)
-podkreślenie roli , jaką poemat odegrał w procesie kształtowania się epiki poetyckiej
-Malczewski nie podjął ideowego sporu ze swoim ulubionym poetą (Byron wyraził całą ostateczną prawdę o człowieku)
Prace badawcze (Bruckner , Ujejski)
-poemat historyczny = wyraz chrześcijańskiego egzystencjalizmu (religijność poematu) + dzieje polskie (historyzm)
-poemat światopoglądowy = bohaterowie poematu są porte-parole poety (np. Maria wyraża główną idee poematu)
POWSTANIE POLSKIEJ POWIEŚCI POETYCKIEJ
-przeniesienie do literatury polskiej bajronicznej formy epiki poetyckiej (Malczewski)
-tzw. powieść poetycka = romantyczny poemat filozoficzno-moralny
NOWATORSTWO MALCZEWSKIEGO = zerwanie z krzątaniną wokół eposu
1)wyprowadzenie polskiej epiki z dołka (poemat epicki , wiersz bohaterski) = zakwestionowanie epopei bohaterskiej (przestarzała forma)
2)podjęcie nowoczesnej formy literackiej (powieść poetycka)
-forma powieści poetyckiej = odrzucenie historyzmu wiersza bohaterskiego (podążanie drogą Byrona)
Historia (powieść poetycka) = konwencja (maska , pretekst)
-oderwanie się od konkretnego historycznego kształtu życia
-rozmyślania nad dramatem współczesnego człowieka (prawdy wykraczające poza epokę)
ROZWÓJ EPIKI WIERSZOWANEJ W XIX WIEKU = modyfikacje epopei narodowej
-dyskusja literacka (J. Styczyński , W, Buczyński) = który utwór realizuje treści epopei w pełni (Pułtawa , Jagielloniada)
-epopeja narodowa = podstawa , na której należy budować gmach epiki (spór o treści epopei bohaterskiej)
"Żywila" (1818) A. Mickiewicz = powiastka historyczna (poeta rozpoczął poszukiwania właściwej formy dla epickiego obrazu historii)
"Grażyna" (1823) A. Mickiewicz = modyfikacja epopei narodowej (wszelkie ulepszanie epopei jest bezcelowe i nie przynosi rezultatów)
-wypowiedzi Mickiewicza = Byron (poeta prawdy o człowieku) , krytyka "Grażyny"
STUDIA NAD OBYCZAJAMI (Malczewski) = poeta pragnął stworzyć ścisłą historycznie wizję Polski w XVII wieku
-poeta podjął przeklęte zagadnienie polskiej literatury = dramat człowieka uwikłanego w zdarzenia historyczne
-tematyka zmusiła poetę do bardziej realistycznego potraktowania swojej fantazji historycznej
ROMANTYCZNY POEMAT FILOZOFICZNY = opowieść o ludziach , którzy bronią swoich przekonań o sensowności ludzkiego bytu
-rozmyślania nad sensem człowieczego losu = motyw literatury sentymentalnej i elegijnej (XVIII wiek)
1)Krytyka moralności oświeceniowej = zgodność interesów jednostki i społeczeństwa , szczęście jako podporządkowanie się społeczeństwu
2)Manifest skrajnego indywidualizmu = człowiek otrzymuje pozwolenie na wymierzenie sprawiedliwości ponad normami moralnymi
-bezsilność norm społecznych wobec ironii świata = usprawiedliwienie indywidualizmu
-przekonanie o potworności świata = pocieszenie boskie nie broniło człowieka przed rozpaczą i nie zmieniało postaci świata
-poszukiwanie nowej etyki = ironia życia burzyła stara moralność
BUNT ROMANTYCZNY (postać Wacława) = jeden z pierwszych manifestów buntu romantycznego
-przeznaczenie człowieka = odczucie utraty wszelkich dóbr i prawd
-wiara w prawdziwą miłość , która nadaje sens życiu
a)miłość Wacława = uczucie romantyczne , które wiedzie do buntu (nie zaś pokory)
b)miłość Marii = uczucie sentymentalne (osoba religijna , która mówi i czuje pięknie i poetycko)
PESYMIZM ROMANTYCZNY (postać miecznika) = człowiek jako pomyłka natury (Byron)
-obrona wiary w sensowność ludzkiego losu = miłość i poświęcenie się dla ojczyzny czyni życie wartościowym
Zakończenie poematu = patetyczny obraz starca , któremu pozostało już tylko przeżycie ohydy tego świata
-gdy miecznik narażał swoje życie dla ojczyzny , wojewoda dokonał mordu na jego synowej
-poeta postawił nad wszystkimi ludzkimi usiłowaniami znak zapytania (bezsilność , bezsens)
PODWÓJNA MOTYWACJA LUDZKICH LOSÓW (Ujejski)
1)realna = stosunki pomiędzy realnymi postaciami (wojewoda , miecznik)
2)fantastyczna = związki bohaterów z postaciami fantastycznymi (maski , pachole)
POSTACI FANTASTYCZNE (maski , pacholę) = wykładnik pojęcia poety o fatalistycznym tragizmie ludzkim
-postaci fantastyczne działają na 2 płaszczyznach (realna , narzędzie losu)
1)Maski śpiewają pieśń o przeznaczeniu człowieka i realizują zbrodniczy zamiar wojewody
2)Pacholę (Ujejski) = teza filozoficzna uogólniona w poetyckiej postaci (abstrahowanie od ludowości postaci)
-Pacholę (Mazanowski) = personifikacja zgryzoty i biedy (polska poezja gminna)
-pochodzenie postaci = ludowa gawęda ukraińska ("detyna małeńka")
KANWA POETYCKA POWIEŚCI MALCZEWSKIEGO
Tragiczna historia Gertrudy Komorowskiej (przełom XVIII i XIX wieku)
-poeta przejął z opowieści surowe fakty (1771) , lecz zmienił tło historyczne , stanowiska społeczne , charaktery bohaterów
-obraz ponurej i cynicznej zbrodni feudalnego magnata (wersja wspólna dla powieści i podania)
-Gertruda Komorowska (hrabina) , Stanisław Potocki (tchórz bez iskry uczucia) , Komorowski (sługus carski)
ROMANTYCZNA SYNTEZA HISTORII (Malczewski)
-kontynuacja poglądów Niemcewicza = odraza do bezprawia Polski szlacheckiej (potępienie okrucieństwa zaślepionego magnata)
-patriotyzm = najcenniejsza wartość jaka po sobie pozostawiła Rzeczpospolita szlachecka (postać miecznika)
KOMPOZYCJA POWIEŚCI POETYCKIEJ (nowatorstwo w narracji)
POWIEŚĆ POETYCKA
1)Zerwanie z łańcuchem przyczynowo-skutkowym = epizodyczność budowy
-kolejna scena nie musi być logicznym następstwem sceny ją poprzedzającej
Zarzucenie stopniowych przejść od wątku do wątku i retardacji dla wytchnienia
-brak historycznie powiązanej i ciągłej narracji = brak pełnego łańcucha zdarzeń (początek-koniec)
-świadome zaciemnianie akcji = tajemniczość fabuły
2)Achronologiczność = poeta dowolnie pokazuje różne sceny
-inwersja czasowa fabuły = liczne retrospekcje do wydarzeń , które miały miejsce dawniej niż , niż już opisane
Poeta wydziela artystycznie efektowne wierzchołki akcji , które zamyka w obrazie lub scenie
-efektowne wierzchołki akcji = momenty największego dramatycznego napięcia
-poeta zostawia czytelnikowi łączący tok zdarzeń , niezbędny dla jedności dramatycznej , ale mniej ważki z estetycznego punktu widzenia
3)Synkretyzm rodzajowy = mieszanie różnych elementów literackich
-synkretyzm gatunkowych = współistnienie w utworze różnych gatunków literackich (np. powieść , pieśń , ballada)
4)Umieszczenie akcji w przeszłości historycznej (kostium historyczny , poetyka maski)
5)Bohater powieści poetyckiej jest pokazany na krótka chwilę
-akcja zatrzymuje się często w najbardziej interesującym momencie
-narracja obejmuje mały fragment życia bohatera
-eliminowanie wszystkiego , co byłoby zbędne z punktu widzenia bohatera
6)Kompozycyjne nowości są powiązane z prawdą o człowieku
-wyrywanie człowieka z chaosu świata (ukazanie chwili jego cierpienia)
-pogrążanie człowieka na powrót w rzece zjawisk (tzw. maniera literacka)
7)Subiektywizacja wypowiedzi = źródło lirycznego i refleksyjnego tonu powieści poetyckiej
-postacie podporządkowane refleksji
8)Zwrot romantycznej epiki ku bezpośredniemu wyrazowi
-ucieczka od mowy zależnej (abstrakcyjność) = zwrot ku mowie niezależnej (konkretność)
-poeta wprowadza romantyczny rodzaj posłańca (naoczna relacja) = postać epizodyczna stworzona w celu realizacji mowy niezależnej
POETYKA NEOKLASYCYSTYCZNA (Dmochowski)
-po pytaniu "hej ty na szybkim koniu , dokąd pędzisz kozacze" powinna nastąpić odpowiedź a potem opis
-rosyjski recenzent poematu (W. Żirmunski) = męcząca zagadka (ciągłe przerzuty od jednego obrazu do drugiego)
POWIEŚĆ POETYCKA "MARIA" (dedykacja Niemcewiczowi)
-motto (pieśń I-II) = fragment pieśni Kochanowskiego ("wszystko się dziwnie plecie na tym biednym, świecie") + fragment "Korsarza"
Kozak leci na spienionym koniu z wiadomością od wojewody do miecznika
-konflikt wojewody i syna , wojewoda nie może zasnąć (pycha , pochlebstwo) , wymarsz wojsk z Wacławem
Opis Miecznika i Marii (żałoba po śmierci żony)
-rozmowa o Wacławie , którego Miecznik akceptuje , Miecznik obawia się o pychę wojewody
Kozak oddaje list Miecznikowi (treść listu)
-wojewoda pragnie zapomnieć o sporach i proponuje zgodę , wojewoda żałuje za grzechy (zgoda na ślub)
-niebezpieczeństwo Tatarów (wojewoda przysyła wojska z Wacławem)
Powitanie (Maria , Miecznik , Wacław) = rozmowa o uczuciu i ślubie
PIEŚŃ II
Wacław i Miecznik wyruszają na walkę z Tatarami
-Maria pozostaje samotna
Młode pacholę pełne rozpaczy ucieka od tej rozpaczy = śmierć mu pozostawiła czarne blizny na piersiach
Maski = pieśń o weneckich zapustach (stary sługa wpuszcza przebierańców)
-"Ach na tym świecie , śmierć wszystko zmiecie , robak się lęgnie i w bujnym kwiecie" (refren)
Opis walki z Tatarami
Wacław dostrzega nagle swoją sławę spłakaną łzami Marii (niepokój) = zwycięstwo Polaków nad Tatarami
Wacław żegna się z Miecznikiem i podąża do Marii
-Wacław przybywa do stanicy = dworzec ograbiony , nieżywa Maria leży na łożu
-Wacław chce ją cucić wodą , lecz pacholę go powstrzymuje
Opowieść pacholęcia (opowieść szeptana Wacławowi do ucha)
-nie trzeba już zmarłej wody , ponieważ maski utopiły Marię w wodzie
Wacław wpada w rozpacz i wściekłość
-reakcja Wacława = Wacław zamierza zostać ojcobójcą (wzgarda , gniew)
-Wacław wyrzuca sobie , że zaufał ludziom i porzucił Marię , Wacław wraz z pacholęciem siadają na koń (zemsta)
Pogrzeb Marii (Wacław , Miecznik) = Miecznik wkrótce umiera nad grobem żony i córki
-"i pusto , smutno , tęskno w bujnej Ukrainie"