HLP: KLASYCYZM PO 1795 R. I ROMANTYZM 29.10.2008 r.

„Maria” - powieść poetycka wydana drukiem na koszt autora między 7 a 9 sierpnia 1825r.

Wg Żmigrodzkiej w roku wydania Marii rodzi się inny romantyzm, tzw. Czarny romantyzm (nurt ten nie rozwinął się)

1. 
   Witkowska, R. Przybylski, Romantyzm,Warszawa 2007.

Powieść poetycka:

1. jej powstanie jest związane z nazwiskami Waltera Scota i Byrona, którzy tworzyli epickie poematy wierszowane odmienne od znanych wówczas gatunków epickich;

2. nazwa „powieść poetycka” nie była ówcześnie używana ani przez twórców, ani teoretyków; w Polsce upowszechniła się w drugiej połowie XIX w.;

3. gatunek związany z wczesną fazą romantyzmu, poprzedzająca powstanie listopadowe;

4. przykłady - Grażyna (1823), Maria (1825), Konrad Wallenrod (1828), Zamek Kaniowski (1828);

5. gatunek prowadzający do lit. polskiej epikę romantyczną, bohatera bajronicznego

i filozofię istnienia opartą na metafizycznej tajemnicy bytu;

6. tytuły powieści poetyckiej odsłaniają istotne założenia gatunku (Grażyna. Powieść litewska, Maria. Powieść ukraińska); powieść zgodnie z ówczesnym rozumieniem znaczy tyle co opowieść, relacja oparta na źródłach regionalnych lub historycznych; podtytuły ujawniają istotne dla romantyzmu założenia estetyczno-ideowe: regionalizm oraz autentyzm (dzięki temu powieść poetycka określą swą odrębność w stosunku do heroicznej epiki klasycystycznej, jej nieprawdopodobieństw, machiny cudownej

i retorycznej deklamacyjności);

7. narracja ograniczająca retoryczność, dbała o wierność związaną ze społeczną kondycją postaci, prawda psychologiczną, stanami uczuciowymi bohaterów

i kolorytem chwili (stąd w Marii znaczne zróżnicowanie wypowiedzi poszczególnych postaci, u Mieczniki widzimy kolokwialność i maksymy starego żołnierza, a u Marii sentymentalną czułość);

8. nowością jest mowa pozornie zależna, dzięki której narrator traci swe cechy autorytatywne, stając się medium postaci i cząstką konstrukcji zdarzeniowych;

9. otwarta na alianse z innymi gatunkami (synkretyzm), przede wszystkim z liryką

i dramatem

- liryzacja widoczna w przytoczeniach oraz w wypowiedziach utrzymanych

w mowie pozornie zależnej (rozmyślania bohaterów, opisy krajobrazu podporządkowane tonacji uczuciowej postaci) oraz filozoficzno emocjonalnej aurze utworu; dzięki temu pejzaż staje się tzw. pejzażem mentalnym- projekcją stanów duchowych o wyrazistej semantyce, powiązanej z całością sensów utworu (w Marii dominuje pejzaż stepowy pojęty jako synonim pustki, smutku i tęsknoty),

- dramatyzacja polega na wprowadzeniu dialogu lub wypowiedzi zbudowanych na podobieństwo dialogu (w Marii dialogiem wprost jest rozmowa Miecznika z kozakiem);

j) powieść poetycka z dużą swoboda traktowała wewnętrzne rygory kompozycyjne (pozostawianie luk w narracji, niejasności, niedopowiedzenia, np. w przebiegu wydarzeń bądź w losach bohaterów), mówi się o fragmentaryczności powieści poetyckich;

k) zagadkowa i pozorna niespójność znajduje uzasadnienie nie tylko w obrębie założeń narracyjnych, ale przede wszystkim w filozofii powieści poetyckiej opartej na metafizycznej tajemnicy bytu; wyznaczniki tajemnicy to nieodgadniony sens ludzkich losów, niedocieczoność biegu wypadku, którym podlegają człowiek i historia, ingerencja sił metafizycznych

- w Marii jest to głównie tajemnica losu i przeznaczeń człowieka,

- w Marii los jest nieodgadniony i ironiczny, igra z człowiekiem, drwi z jego zamierzeń, szlachetnym za ich dobre czyny odpłaca złem; pewne jest tylko panowanie śmierci i wszechmoc zagłady, która wszelkie byty ludzkie i materialne przenosi do nicości,

- filozofia egzystencjalnego pesymizmu Marii, traktująca człowieka jako byt ku śmierci, przecinała się z ową metafizyczną tajemnicą istnienia ( z zasada metafizycznej tajemnicy powiązane jest np. Pacholę- tekst nie daje podstaw do jednoznacznego zakwalifikowania tej postaci);

l) główni bohaterowie powieści poetyckich są ludźmi z krwi i kości, choć zazwyczaj podlegają działaniu sił niewyjaśnionych; dominantę ich biografii stanowi problem moralny, czasem głęboko ukryty dramat sumienia, konflikt wewnętrzny bądź skłócenie ze światem z powodów osobistych (miłość), ideowo-politycznych czy narodowych; toteż bohater jest zawsze osobistością cierpiącą, ale często wobec świata agresywną;

ł) podobieństwo bohaterów powieści poetyckich tłumaczy się tym samym europejskim rodowodem literackim zapoczątkowanym przez Byrona; dlatego bohater

w powieściach poetyckich nazywany bywa bajronicznym (karierę bohatera tego typu dyktowała wyjątkowo żywa odczuwana zbieżność polskich losów indywidualnych

i zbiorowych z etycznymi konfliktami bohaterów Byrona.

---