Nauki pomocnicze - paleografia i kodykologia
18.03.2010
rylec wykonany mógł być z drewna, gliny lub metalu
trzcinka = calamus = canna - sięga czasów starożytnego Egiptu. W średniowieczu stosowano ją do XII w. W wieku XV humaniści włoscy przywrócili trzcinkę. Z biegiem czasu słowo calamus przeszło w „kałamarz”, a canna służyło jako nazwa dla ówczesnych piórników
pióra ptasiego używano od XII do XIX w. n.e.
do duktu kaligraficznego stosowano gęsie pióro o twardej stosinie, płasko przycięte
zasada Waltera Schlägla na świecie, w Polsce dzięki Kazimierzowi Bobrowskiemu
czarny inkaust nazywano atramentum, od łac. ater - czarny
geso - klej z ryby, służący do przyklejania płatków złota w czasie zdobień
nazwa papirus pochodzi od pap-iur, czyli „roślina rzeczna”
zwój papirusowy nawinięty na wałek nazywano rotullusem
pergamin, to obrobiona skóra zwierzęca
najstarszy tekst na papirusie, to fragment „Księgi Umarłych”, przechowywany obecnie w kairskim muzeum
legenda głosi, ze wynalazcą pergaminu był Eumenes - król Pergamonu (miasto greckie leżące na półwyspie Azji Mniejszej)
pierwsze zachowane zapiski na pergaminie pochodzą z IV w. n.e.
pergamin pozyskiwano ze skór owiec i skór cielęcych
zewnętrzna strona pergaminu (z włosiem) to album, a strona wewnętrzna to miazdra
charta non nata / virginea - pergamin pozyskany z nienarodzonych jagniąt (embrionów)
pergamin włoski - wyprawiany tylko z jednej strony
charta teutonica - niemiecki pergamin, wyprawiany z obu stron
palimpsest i codex rescriptus - materiał wyskrobany i zapisany ponownie
w Chinach papier produkowano z bambusów, włókien konopi, kory morwowej i szmat
w Europie zrezygnowano z konopi i morwy na rzecz szmat i wapna
rizmar = ryza
25.03.2010
do IV w. n.e. zwój był jedyną znaną formą książki
pomysł zwoju sięga 4. tysiąclecia p.n.e. w Egipcie
najstarsze zachowane zwoje pochodzą z Egiptu ok. 3000 lat p.n.e.; złozone z kart o długości 1m
w 2. tysiącleciu p.n.e. wymiary jednej karty wynosiły: dł. ok. 30-40cm, szer. ok. 15-20cm
długość zwoju wynosiła ok. 6-10m
na zwoju papirusowym pisano trzcinką po stronie poziomych włókien
jedna karta, to jedna kolumna tekstu
volumen od volvere - zwijać
zwiniętą rolę przechowywano w skórzanym futerale
kilka zwojów jednego dzieła nazywano tomi, przechowywane były w pudełku zw. capsa lub bibliotheca
zwoje lub capsy oznaczane były indexami, czyli etykietami z autorem i tytułem dzieła
rotullusy (rotuły) - średniowieczne zwoje
warunki naturalne sprawiają, że papirus rozpada się po ok. 200 latach
diploma - podwójnie złożony
kodeks był połączeniem mniejszych części zw. „składkami”
numerowanie stron nazywano paginacja, a numerowanie kart - foliacja
w średniowieczu karty numerowano w prawym górnym rogu oznaczeniami, np. fol. 8r (folium octavium recto - na karcie 8.), fol. 8v (folium octavium verso - na odwrocie karty8.) lub fol. 8r-v (wówczas tekst znajdował się na karcie 8 i jej odwrocie)
pecje - nie zszyte składki, nie połączone w całość bloku
pecje przepisywane były przez katedralistów (od cathedra - wysokie krzesło, np. biskupie). Na takim krześle (połączonym z pulpitem) przepisywano tez składki
połączone składki okładano luźnymi kartami, tzw. przybyszowymi (chroniły pierwszą i ostatnią składkę)
kapitałki - małe paski w oprawie książki średniowiecznej
książki oprawiano zwykle w skórę świńską
skórę rzeźbiono dłutkami, ryjąc jej wierzchnią warstwę
ksylografia - technika druku, polegająca na odbijaniu na karcie negatywu wyrzeźbionego na drewnianej deseczce
kolofon - informacja dotycząca dzieła (autor, tytuł, miejsce i rok druku), zamieszczona na końcu książki
w okresie powstawania inkunabułów, technika druku wielokolorowego nie była jeszcze znana
skład drewniany wytrzymywał druk kilkudziesięciu egzemplarzy
spis treści, jako element książki pojawił się dopiero w starodrukach (2. poł. XVI - 1. poł. XVII w.)
skład metalowy miał wytrzymałość kilkuset egzemplarzy.
??.??.2010
1313r. p.n.e. - Kademos, syn Agenora, króla Tyrii, miał wynaleźć 16 liter pisma greckiego
403r. p.n.e. - w Atenach przyjęto jońską odmianę alfabetu z Miletu
Grecy w swoim alfabecie dokonali podziału na spółgłoski twarde i miękkie
Hammerström dowiódł, że alfabet łaciński wywodzi się z alfabetu etruskiego
lapis Niger - najstarszy i przez długi czas najważniejszy dla Rzymian monument na Forum Romanum. Położony jest naprzeciw Kurii, niedaleko łuku Septymiusza, otoczony przez fragmenty muru. Lapis Niger nie jest kamieniem lecz miejscem przykrytym płytami z czarnego (stąd nazwa) marmuru, gdzie według legendy został zabity lub wzięty do nieba Romulus. Źródła starożytne wspominają też o istniejącym tu sanktuarium Wulkana. Wykopaliska odkryły pod nim pozostałości małego, otwartego miejsca kultu, wyposażonego w ołtarz, bazę dla posągu i kamienną tablicę z inskrypcją w archaicznej łacinie, napisaną bustrofedonem. Inskrypcja jest znacznie uszkodzona, ale prawdopodobnie zawiera klątwę, jaka groziła za sprofanowanie tego miejsca, a której podlegali nawet królowie. Tablicę wydatowano na środek okresu królewskiego
bustrofedon - sposób pisania w kolejnych wierszach tekstu na przemian od prawej do lewej, i od lewej do prawej
29.04.2010r.
scriptura semiuncialis = półuncjała
półuncjała funkcjonowała od IV do VI/VIIw. n.e.
nazwa „półuncjała” nadana została przez Maurynów
półuncjała stała się podstawą dla pism insularnych (m.in. minuskuły karolińskiej)
podejrzewa się, ze kursywa rzymska starsza (majuskularna) pochodzi od rustyki
rustyka (Capitalis rustica) - wbrew nazwie nie jest pismo chłopskie; nazwa została ukuta dopiero przez nowożytnych badaczy. Jest to pismo książkowe wykonywane piórem trzymanym tak, że najgrubsze są linie skośne prowadzone w dół na prawo, najcieńsze są skośne prowadzone w dół na lewo, a poziome linie są grubsze od pionowych. Pionowe linie zakończone są szeryfami, pióro jednak nie jest obracane do ich wykonania, w związku z czym szeryfy bywają grubsze niż główna linia litery. Dla przykładu "I" składa się z trzech linii: grubych szeryfów u góry i u dołu oraz cieńszej od nich głównej linii. Zachowały się starożytne manuskrypty wykonane tym pismem, najsławniejsze z nich to dwa kodeksy znajdujące się w Watykanie i zawierające dzieła Wergiliusza: Vergilius Vaticanus oraz Vergilius Romanus. Sławę swą zawdzięczają one przede wszystkim ilustracjom będącym rzadkim przykładem antycznego malarstwa, pismo jednakże jest również godne uwagi. Są to stosunkowo późne pergaminowe kodeksy, Vaticanus powstał prawdopodobnie w V wieku, a Romanus jeszcze później, jednakże ich styl pisma jest bardzo podobny do napisów z Pompei, których większość wykonano rustyką. Świadczyłoby to o tym, że przez długi czas było to standardowe pismo służące do przepisywania ksiąg, dużo szybsze w wykonaniu niż capitalis elegans, a jednocześnie czytelne i - co bynajmniej nie jest bez znaczenia - miłe dla oka. Było ono najwyraźniej wystarczająco miłe dla oka, by uznać je godnym uwiecznienia w kutych w kamieniu napisach, istnieją bowiem również inskrypcje w tym piśmie z pierwszych wieków po Chrystusie.
kursywa rzymska młodsza (minuskularna) doprowadziła do narodzenia się pisma małych liter
odmiany kursywy rzymskiej młodszej: raweńska, cesarska
cesarska była wyraźniejsza, raweńska łączyła nawet po kilka słów
ang. symbol „&” wywodzi się z odmiany raweńskiej
1231r. - konstytucja zabraniająca pisania odmianą raweńską
pisma szczepowe mają podstawę graficzną w piśmie rzymskim
charakter efemeryczny pisma = nietrwały
podstawą minuskuły merowińskiej była kursywa rzymska młodsza