Czym jest prawo międzynarodowe :Zespół norm regulujących stosunki wzajemne między podmiotami prawami międzynarodowego (państwami, organizacjami międzynarodowymi, innym i uczestnikami stosunków międzynarodowych)

Kwestia nazwy

•Prawo narodów (ius gentium, niem. Völkerrecht)(P) narody nie są podmiotami prawa międzynarodowego

•Prawo międzynarodowe(ius intergentes/ius internationes)

Publiczne czy prywatne?

•Prawa międzynarodowego prywatnego nie należy mylić z prawem międzynarodowym publicznym

•Prawo międzynarodowe prywatne jest prawem krajowym, regulującym kwestie stosowania norm prawa cywilnego w sytuacjach z elementem międzynarodowym/ekstraterytorialnym,

•Prawo międzynarodowe publiczne jest prawem zobowiązującym państwa i inne podmioty PMP

Cechy charakterystyczne (klasycznego) prawa międzynarodowego

• Charakter kooperacyjny / równościowy

•Zasada równości: par in parem non habet imperium–równość wobec prawa (mimo faktycznych różnić);

•ALE: szczególna pozycja wielkich mocarstw w systemie ONZ

• Brak centralnej instancji prawodawczej

•Rada Bezpieczeństwa ONZ może wydawać wiążące akty prawne tylko w zakresie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa

•Prawo obowiązujące podmioty PMP tworzone jest przez nie same poprzez zawieranie umów, zwyczaj międzynarodowy

•W konsekwencji: fragmentacja/partykularyzm PMP:

•Brak ogólnego systemu norm obowiązujących wszystkie podmioty (za wyjątkiem norm ius cogens)

•STSM w sprawie „Lotus” –swoboda działania państw na płaszczyźnie międzynarodowej przy braku wiążących norm regulujących to działanie

• Brak obligatoryjnego sądownictwa

•MTS nie jest „sądem światowym”

•Art. 35. Statutu MTS -Warunki występowania państwa w charakterze strony

•1. Przed Trybunałem mają prawo stawać państwa, będące stronami w niniejszym Statucie.

• Brak „egzekutywy światowej”

•W prawie międzynarodowym nie ma scentralizowanego aparatu przymusu

•Sankcje Rady Bezpieczeństwa ONZ tylko w obronie pokoju lub celem jego przywrócenia; ONZ nie może egzekwować innych umów niż Karta ONZ

• Brak „egzekutywy światowej” –Sankcje

•Sankcje zorganizowane: są to sankcje przewidziane przez umowy międzynarodowe w sytuacji niewykonywania zobowiązań traktatowych przez którąś stronę

Np. sankcje rozdziału VII Karty ONZ

Sankcje przewidziane w systemie WTO

•Sankcje niezorganizowane: są to sankcje nieprzewidziane w umowie, lecz istniejące na płaszczyźnie międzynarodowej, oparte na zasadzie samopomocy

•Sankcje natury psychologicznej: stwierdzenie naruszenia prawa i napiętnowanie naruszającego prawo

•Sankcje natury odwetowej: Retorsje (np. zerwanie stosunków dyplomatycznych) Represalia (np. cła zaporowe, zawieszenie wykonywania umowy)

• Charakter polityczny

•Poszukiwanie konsensusu

•Częściowy prymat efektywności nad legalnością: Jellinek: „normative Kraft des Faktischen”, czyli „normatywna siła faktu”

• Charakter pośredni

•Człowiek nie jest podmiotem prawa międzynarodowego, choć może ono mieć na niego wpływ. Człowiek zaliczany jest do sfery swojego państwa i tylko ono może się ubiegać o jego prawa.

Prawo międzynarodowe –prawo wewnętrzne

•Monizm (istnieje tylko jeden system prawa)

-Monizm z prymatem prawa wewnętrznego (Hegel, Schmitt):PMP = zewnętrzne prawo państwowe, całkowicie jemu podporządkowane

-Monizm z prymatem prawa międzynarodowego (Szkoła Wiedeńska –Kelsen, Verdross): prawo międzynarodowe jest nadrzędne wobec prawa wewnętrznego

•Dualizm(prawo międzynarodowe i prawo wewnętrzne tworzą twa odrębne systemy)

•„Trzecia droga”(Fitzmaurice, Anzilotti)

Spór między monizmem a dualizmem sporem głównie teoretycznym; prawo wewnętrzne i prawo międzynarodowe regulują odmienne obszary prawne

• praktyka międzynarodowa

•Zastosowanie praktyczne

• •Prawo wewnętrzne wobec prawa międzynarodowego

•Prawo wewnętrzne nie ma wpływu na zobowiązanie przestrzegania prawa międzynarodowego

•Art. 27 KWPT: „Strona nie może powoływać się na postanowienia swojego prawa wewnętrznego dla usprawiedliwienia niewykonywania przez nią traktatu. Reguła ta nie narusza w niczym artykułu 46.”

•Prawo międzynarodowe zobowiązuje państwa do ustanowienia wewnętrznego porządku prawnego zgodnego ze zobowiązaniami danego państwa na płaszczyźnie prawa międzynarodowego

•Prawo wewnętrzne traktowane jest na równi ze zdarzeniami faktycznymi, jako obraz woli danego państwa

•Prawo międzynarodowe pozostawia regulację niektórych kwestii prawu wewnętrznemu (np. uzyskanie lub utrata obywatelstwa)

• Pozycja prawa międzynarodowego w wewnętrznym porządku prawnym

•Każde państwo samo reguluje, jaką pozycję ma prawo międzynarodowe w wewnętrznym porządku prawnym

•Różne sposoby/teorie wprowadzenia prawa międzynarodowego do krajowego porządku prawnego

•Adopcja / Inkorporacja (prawo międzynarodowe jest częścią prawa krajowego, nie tracąc swojego charakteru jako prawo międzynarodowe: „international law is part of the law of the land“) –pozycja monistyczna

•Transformacja (zamiana norm prawa międzynarodowego w normy prawa krajowego) –pozycja dualistyczna

1.Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.

2.Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego.

1.Ratyfikacja przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy:

1) pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,

2) wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,

3) członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,

4) znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,

5) spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy.

2.O zamiarze przedłożenia Prezydentowi Rzeczypospolitej do ratyfikacji umów międzynarodowych, których ratyfikacja nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie, Prezes Rady Ministrów zawiadamia Sejm.

3.Zasady oraz tryb zawierania, ratyfikowania i wypowiadania umów międzynarodowych określa ustawa.

4.Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy.

5.Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową.

6.Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.

Zarys historii prawa międzynarodowego

Starożytność

•Najstarszy dokument prawa międzynarodowego – traktat graniczny między miastami Umma i Lagasz z końca IV tysiąclecia p.n.e

•Najstarszy traktat pokojowy – Traktat z Kadesz między faraonem Egiptu Ramzesem II a królem Hetytów Hattusilim (Hattuszilem) III, około roku 1300 p.n.e.

W doktrynie prawa międzynarodowego publicznego terminowi „źródła prawa” nadaje się trzy znaczenia:

•Materialne

•Formalne

•Poznawcze

•W znaczeniu materialnym źródła prawa międzynarodowego oznaczają wszelkie czynniki wpływające na kształtowanie się norm prawnych i nabywanie przez nie mocy obowiązującej.

•W znaczeniu formalnym termin źródła prawa międzynarodowego oznacza uzewnętrznienie procesu powstawania norm prawnych, a więc wynik tego procesu.

•W znaczeniu poznawczym termin źródła prawa międzynarodowego oznacza dokumenty oraz inne działania podmiotów prawa międzynarodowego które udostępniają wiedzę o aktualnym stanie prawa międzynarodowego, np. zbiory umów międzynarodowych, niektóre prace Komisji Prawa Międzynarodowego lub innych organów i agencji ONZ itp.

Jakie są źródła prawa międzynarodowego?

Statutu MTS

1. Trybunał, którego zadaniem jest orzekać na podstawie prawa międzynarodowego w sporach, które będą mu przekazane, będzie stosował:

a) konwencje międzynarodowe, bądź ogólne, bądź specjalne, ustalające reguły, wyraźnie uznane przez państwa spór wiodące;

b) zwyczaj międzynarodowy, jako dowód istnienia powszechnej praktyki, przyjętej jako prawo;

c) zasady ogólne prawa, uznane przez narody cywilizowane;

d) z zastrzeżeniem postanowień artykułu 59, wyroki sądowe tudzież zdania najznakomitszych znawców prawa publicznego różnych narodów, jako środek pomocniczy do stwierdzania przepisów prawnych.

Art. 38 Statutu MTS nie jestkodyfikacją źródeł prawa międzynarodowego, lecz formułuje podstawę wyrokowania MTS.W piśmiennictwie od lat trwa debata nad pytaniem, czy istnieją źródła prawa międzynarodowego poza katalogiem Art. 38 Statutu. Tymniemniej można przyjąć, że Art. 38 Statutu MTS zawiera ogólnie akceptowany katalog głównych źródeł prawa międzynarodowego.

Art. 38 Statutu MTS wyróżnia trzy główne źródła prawa międzynarodowego oraz dwa źródła pomocniczne:

Główne:

•Umowy/Konwencje/Traktaty

•Zwyczaj międzynarodowy

•Ogólne zasady prawa

Pomocnicze:

•Orzeczenia sądowe

•Poglądy najznakomitszych znawców prawa publicznego

Czy istnieją źródła prawa międzynarodowego poza katalogiem Art. 38 Statutu MTS?

•Akty jednostronne

•Wiążące normatywne uchwały międzyrządowych organizacji międzynarodowych

Przykład: Rezolucje RB (i ZO) ONZ

Ale: większość wiążących uchwał organizacji międzynarodowych można również zmieścić w definicji umowy międzynarodowej lub zwyczaju międzynarodowego

Czy istnieje hierarchia źródeł prawa międzynarodowego?

Mimo że Art. 38 Statutu MTS układa źródła w pewną kolejność, nie ustala on hierarchii tych źródeł. Nie ma też powszechnej zgody co do hierarchii, są jednak pewne reguły:

•Umowy międzynarodowe stanowią dla umawiających się stron lex specialiswobec zwyczaju międzynarodowego

•Normy zwyczajowe o charakterze iuris cogenitis(mian. Ius cogens) mają pierwszeństwo przed wszystkimi innymi normami prawnymi

•Np. zakaz agresji, zakaz ludobójstwa, zakaz stosowania tortur

•Obowiązki wynikające z Karty ONZ mają mocą Art. 103 Karty ONZ pierwszeństwo przed obowiązkami wynikającymi z innych porozumień (traktaty i zwyczaj międzynarodowy)

•Problem: konflikt między obowiązkami wynikającymi z rezolucji RB ONZ a obowiązkami wynikającymi z traktatów ochrony praw człowieka: Nada v. Szwajcaria, wyrok ETPCz z dn. 12.09.2012, nr. aplikacji 10593/08

Umowa międzynarodowa wyróżnia więc cztery elementy:

•Porozumienie, czyli (jak w prawie cywilnym) dwa (lub więcej) korespondujące oświadczenia woli

•Międzypodmiotamiprawa międzynarodowego

•Regulowane przez prawo międzynarodowe

•Prawnie wiążące(czyli w odróżnieniu od „soft law”, „gentleman‘sagreement” itp.)

Klasyfikacja umów międzynarodowych

Ze względu na liczbę stron:

•Bilateralne (2 strony)

•Multilateralne (więcej stron)

Ze względu na potencjalną liczbę stron:

•Umowy zamknięte (bez możliwości późniejszego przystąpienia)

•Umowy otwarte warunkowo / półotwarte (możliwość przystąpienia kolejnych stron, jednakże po spełnieniu pewnych kryteriów)

•Umowy otwarte bezwarunkowo (możliwość przystąpienia kolejnych stron bez wymogu spełnienia dodatkowych warunków lub uzyskania zgody pozostałych stron)

W polskim porządku prawnym:

•Umowy państwowe podlegające ratyfikakcji przez głowę państwa (por. Art. 89 Konstytucji)

•Umowy rządowe podlegające zatwierdzeniu przez Radę Ministrów

•Umowy resortowe, leżące we właściwości ministra

Ze względu na treść: traktaty pokojowe, umowy sojusznicze, dwustronne umowy o ochronie inwestycji itp.

Zakres mocy obowiązującej umów międzynarodowych

•Ratione temporae (w czasie)

•Ratione loci (w przestrzeni)

•Ratione personae (strony umowy)

•Ratione materiae (przedmiot umowy)

Istnieją sytuacje, w których umowy międzynarodowe mogą być uznane za nieważne. Rozróżniamy powody nieważności:

•Względne

•Bezwzględne

Względne powody nieważności:

• •Naruszenie prawa wewnętrznego:

•Oczywiste i obiektywnie widoczne dla innych państw pogwałcenie prawa wewnętrznego regulującego kwestie kompetencji do zawierania umów międzynarodowych (art. 46 KWPT)

•Przekroczenie upoważnień do wyrażenia zgody na związanie się umową międzynarodową TYLKO w wypadku notyfikacji takiego ograniczenia innym stronom umowy (art. 47 KWPT)

• Wadliwe oświadczenie woli:

•Istotny błąd (art. 48 KWPT)

•Błąd musi dotyczyć faktu lub sytuacji, których istnienie państwo przyjęło w momencie zawierania traktatui które stanowiły istotną podstawę do zgody na związanie się traktatem

•Oszustwo, czyli świadome wprowadzenie w błąd (art. 49 KWPT)

•Przekupstwoprzedstawiciela państwa przez drugie państwo negocjujące (Art. 50 KWPT)

Bezwzględne powody nieważności::

•Przymus wobec przedstawiciela państwa (art. 51 KWPT)

•Przymus wobec państwa (groźba użycia siły lub jej użycie) (art. 52 KWPT)

•Sprzeczność z normą o charakterze iuscogens(art. 53 KWPT)

Skutki prawne nieważności umowy występują ab initioi ex tunc

Normy o charakterze iuris cogenitisto:

•Zakaz interwencji zbrojnej

•zakaz ludobójstwa

•Zakaz niewolnictwa

•Zakaz apartheidu

•Podstawowa ochrona praw człowieka

Akty jednostronne to m.in.:

•Notyfikacja= oficjalne pisemne powiadomienie drugiego podmiotu o pewnym wydarzeniu, z którym prawo międzynarodowe wiąże pewne skutki prawne (n.p. notyfikacja o blokadzie wojennej jako warunek jej legalności)

•Uznanie

•Protest= stwierdzenie przez państwo, że określona czynność lub stan rzeczy są niezgodne z prawem międzynarodowym

•Zrzeczenie się (renonciation) = rezygnacja przez państwo z pewnych przysługujących mu praw

Podmiotowość: zdolność do posiadania praw i zaciągania zobowiązań oraz do podejmowania działań przynoszących konkretny efekt prawny na arenie międzynarodowej

Rodzaje podmiotowości:

•Pierwotna

•Wtórna

Kategoryzacja podmiotów w prawie międzynarodowym wedle kompetencji:

a) kompetencja pełna (państwa);

b) kompetencja wyspecjalizowana (organizacje międzynarodowe);

c) kompetencja ograniczona (jednostki)

Atrybuty podmiotowości:

•Ius tractatuum–zdolność zawierania umów międzynarodowych

•Ius legationis–zdolność wysyłania i przyjmowania przedstawicieli dyplomatycznych i uczestniczenia w stosunkach dyplomatycznych

•Ius standi –zdolność występowania z roszczeniami

Przykłady podmiotów prawa międzynarodowego:

•Państwa

•Organizacje Międzynarodowe

•ONZ

•WTO

•UE?

•Suwerenne podmioty bezterytorialne

•Stolica Apostolska

•Suwerenny Zakon Maltański

•Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża

•Partyzanci i strony walczące

Obywatelstwo państwa można uzyskać poprzez:

•Nadanie

•Urodzenie

•Ius sanguinis

•Ius soli

Rozczłonkowanie / Dysmembracja–całkowity rozpad istniejącego państwa na co najmniej dwa nowe podmioty przy jednoczesnym zniknięciu pierwotnego państwa

Przykłady: rozpad ZSRR, rozpad Czechosłowacji

Inkorporacja–przyłączenie się jednego państwa do drugiego, bez zmiany podmiotowości prawnomiędzynarodowej drugiego państwa i przy zniknięciu państwa pierwszego

Przykład: jedynym przykładem jest inkorporacja NRD przez RFN, co spowodowało zniknięcie NRD jako podmiotu prawa międzynarodowego

UWAGA: zdarzenie to nazywane jest potocznie zjednoczeniem Niemiec, jednak nie było to zjednoczenie w sensie prawnomiędzynarodowym

Zjednoczenie / Fuzja –dwa lub więcej państw jednoczą się tworząc nowy podmiot prawa międzynarodowego przy jednoczesnym zakończeniu istnienia „pierwotnych” państw jako podmioty prawa międzynarodowego

Przykład:powstanie Republiki Tanzanii przez zjednoczenie Tanganiki i Zanzibaru

Różnicą między secesją i inkorporacją z jednej strony a dysmembracją i zjednoczeniem z drugiej strony są odmienne skutki prawne zaszłej zmiany terytorialnej.

PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE

Zagadnienie nr 1: Czynności prawne w stosunkach międzynarodowych.

Umowa międzynarodowa jest obecnie najważniejszym instrumentem regulującym stosunki międzynarodowe i jednym z dwóch niekwestionowanych źródeł prawa międzynarodowego.

Za umowę międzynarodową uważa się zgodne oświadczenie woli (porozumienie) co najmniej dwóch podmiotów prawa międzynarodowego regulowane przez prawo międzynarodowe i wywołujące skutki w sferze prawa międzynarodowego, niezależnie od tego, czy jest ujęte w jednym czy w większej liczbie dokumentów, i bez względu na jego nazwę.

Podział umów:
* kryterium - liczba stron:
• umowy dwustronne (bilateralne),
• umowy wielostronne (multilateralne),
* kryterium - sposób przystępowania:
• umowy otwarte - każde państwo może przystąpić,
• umowy warunkowo otwarte (półotwarte) - może przystąpić nowe państwo po spełnieniu określonych warunków,
• umowy zamknięte - nowe państwo może przystąpić jedynie za zgodą wszystkich dotychczasowych stron umowy, umowami zamkniętymi są np. Traktat o Unii Europejskiej, Traktat Północnoatlantycki,
* kryterium - forma zawarcia:
• umowy pisemne - w tej formie zawierana jest zdecydowana większość umów,
• umowy ustne - są ważne i wiążą strony umowy, ale może zaistnieć problem w udowodnieniu ich treści,
* kryterium - procedura zawarcia:
• umowy zawarte w trybie prostym - do związania się umową wystarczy jej podpisanie,
• umowy zawarte w trybie złożonym - do związania się umową potrzebne są dwa kolejne kroki:
1. podpisanie umowy,
2. ratyfikacja, zatwierdzenie lub przyjęcie umowy.

Wygaśnięcie umowy może nastąpić:
a) z przyczyn zawartych w samej umowie
• upływu czasu, na jaki umowa została zawarta
• spełnienie warunku rozwiązującego
• wypowiedzenie umowy zgodnie z jej postanowieniami
b) z przyczyn nie przywidzianych w umowie
• uchylenie za zgodną wolą stron
• utrata podmiotowości przez jedną ze stron
• jednostronne uznanie umowy za nieważną

Oświadczenie woli jednego państwa:
1) notyfikacja – oficjalne, jednostronne i pisemne powiadomienie drugiego państwa o pewnym wydarzeniu, z którym prawo międzynarodowe łączy określone skutki
• np. zmiana na stanowisku Ministra Spraw Zagranicznych
2) uznanie – stwierdzenie przez państwo, że przedmiot uznania istnieje i ma prawo być traktowany zgodnie z prawem międzynarodowym
3) protest – stwierdzenie sformułowane przez jedno państwo, że czynność (działanie) innego państwa jest sprzeczne z prawem międzynarodowym

Zwyczaj – praktyka długofalowa przyjęta przez wiele państw i związana z przekonaniem, że jest ona zgodna z prawem

Zagadnienie nr 2: Status uchodźcy na gruncie prawa międzynarodowego.

Status uchodźcy reguluje Konwencja Genewska z 28 lipca 1951 roku. Polska przystąpiła do niej, oraz do protokołu dodatkowego z roku 1967 jako 105. kraj.

Uchodźcą w rozumieniu konwencji jest osoba, która na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu swojej rasy, religii, narodowości i przynależności do określonej grupy społecznej przebywa poza granicami kraju, którego jest obywatelem i nie może lub, nie chce z powodu tych obaw korzystać z ochrony tego państwa. Uchodźcą jest również osoba, która nie ma żadnego obywatelstwa i znajduje się na skutek podobnych zdarzeń poza krajem swojego zamieszkania i nie może lub nie chce powrócić do tego kraju.

Konwencja zakazuje zawracania uchodźców do granic terytorium i wydalania ich, gdy grozi im z tego powodu niebezpieczeństwo. Mają oni prawo swobodnego wyznawania religii. Uchodźców nie mogą obejmować żadne nadzwyczajne środki, które państwo ich pobyty podejmuje przeciwko państwu, którego są oni obywatelami. Konwencja nie stosuje się do osób, które popełniły przestępstwo przeciwko pokojowi, zbrodnie wojenne, ciężkie przestępstwo pospolite, oraz winne czynów sprzecznych z celami i zasadami ONZ. Uchodźcy korzystają z dokumentów podróży nazywanych paszportami nansenowskimi. Były to dowody tożsamości wydawane po I wojnie światowej bezpaństwowcom.

Zagadnienie nr 3: Terytorium państwowe.

Terytorium – obszar, na którym działają ludzie; w węższym znaczeniu terytorium oznacza geograficznie wyodrębnioną część powłoki ziemskiej, nad którą dane państwa sprawują władzę terytorialną.

Obecnie jedynie Arktyka i Antarktyda nie należą do terytorium żadnego państwa.

Terytorium to także podziemie, morza i wody terytorialne, oraz przestrzeń powietrzna znajdująca się nad danym państwem.

Terytoria z punktu widzenia prawnego można podzielić na dwa rodzaje: podlegające suwerennej władzy państwowej i nie podlegające takiej władzy. Istnieje również niewyodrębniona trzecia kategoria, którą stanowią terytoria podlegające władzy wyłącznej, ale nie mającej charakteru suwerennej. Są to obszary niesuwerenne organizacji międzynarodowych.

Na niektórych terytoriach podlegających władzy państwowej państwo to może mieć ograniczone zwierzchnictwo terytorialne, natomiast na niektórych terytoriach nie podlegających żadnej władzy, państwo może mieć szczególne uprawnienia, np. w morskim pasie przyległym.

Władza państwa na jego terytorium określana jest jako suwerenność lub zwierzchnictwo terytorialne. Jest ona władzą najwyższą, pełną i wyłączną. Oznacza to, że władztwu i prawu danego państwa podlegają zarówno obywatele, jak i cudzoziemcy i ich rzeczy.

Na gruncie prawa międzynarodowego istnieje domniemanie, że na własnym terytorium państwo może robić, co chce, kierując się jedynie własnymi interesami. Zwierzchnictwo terytorialne oznacza władzę wyłączną i skutkuje tym, że żadne inne państwo nie może działać na jego terytorium bez jego zgody.

Polska wykonuje zwierzchnictwo terytorialne nad całą powierzchnią lądu, wnętrzem ziemi, morskimi wodami wewnętrznymi i morzem terytorialnym, oraz dnem morskim i wnętrzem znajdującym się pod dnem, a także przestrzenią znajdującą się nad terytorium lądowym, morskimi wodami wewnętrznymi i morzem terytorialnym. (art. 6. Ustawa o ochronie granic państwowych)

Prawo międzynarodowe ustanawia pewne ograniczenia w zwierzchnictwie terytorialnym, jednakże ten, kto się na nie powołuje, musi dowieść, iż ograniczenia takie dotyczy konkretnej normy prawa międzynarodowego i, że dane państwo takie ograniczenie uznało. Zwierzchnictwo terytorialne może być ograniczone na rzecz społeczności międzynarodowej lub na rzecz konkretnych państw.

Ograniczenia zwierzchnictwa terytorialnego:
1) obszary zdemilitaryzowane
2) obszary zneutralizowane (lub częściowo zneutralizowane, np. strefy bezatomowe)

Nabycie terytorium może być pierwotne albo pochodne. Pierwotne to zawłaszczenie ziemi niczyjej, okupacja i przyrost. Pochodne to cesja, cesja wzajemna, cesja odpłatna i plebiscyt.

Zagadnienie nr 4: Prawo morza.

Morze i jego obszar nie są jednolite. Morze dzieli się na kilka stref: morze terytorialne i wody wewnętrzne stanowią terytorium państwa, zaś te znajdujące się poza nimi nie podlegają suwerenności żadnego państwa. W praktyce dzielimy je na morze pełne i strefy przybrzeżne. Zasada swobody i wolności mórz zezwala na pełne korzystanie z morza pełnego i ogranicza korzystanie z wód pozostających w strefie interesów państw na wodach przybrzeżnych. Takie regulacje prawa międzynarodowego uzasadnione są prawidłową gospodarką morską, wykorzystaniem dóbr naturalnych i dna morskiego. Uzasadnia je również konieczność ochrony granic państwowych.

Nie wszystkie jednak wody przybrzeżne wymagają pełnego zwierzchnictwa terytorialnego. Państwo jako suweren ma zwierzchnictwo terytorialne nad wodami wewnętrznymi (między brzegiem a morzem terytorialnym – zatoki, zatoki o tytule historycznym, porty, redy i oddalone wyspy).

Do polskich wód wewnętrznych należy część Zatoki Nowowarpieńskiej, część Zatoki Gdańskiej, Zalew Szczeciński, oraz wody wszystkich portów i red, a także część Zalewu Wiślanego. Na tych wodach nie obowiązuje prawo nieszkodliwego przepływu.

Na styku lądu i morza znajdują się porty i redy. Porty to miejsca wyposażone w urządzenia zapewniające statkom załadunek, wyładunek i postój. Porty otwarte umożliwiają statkom handlowym rozładunek. Porty zamknięte (przeważnie wojskowe) mają obowiązek umożliwić wpłynięcie statkom w sytuacji niebezpieczeństwa lub awarii. Zarówno do portów otwartych, jak i zamkniętych państwo może zabronić wpływać statkom o napędzie nuklearnym, albo stwarzającym realne niebezpieczeństwo.

W przypadku strefy ekonomicznej zwierzchnictwo ma charakter funkcjonalny, a nie terytorialny. Strefa ekonomiczna może sięgać aż do 200 mil morskich. Jej zasoby państwo może eksploatować i nie musi nimi się dzielić z innymi państwami. Jeżeli występuje nadwyżka ryb, to państwo musi je udostępnić do połowu. Specjalnym rodzajem strefy ekonomicznej jest strefa specjalnego rybołówstwa, która jest obszarem wyłącznego uprawnienia państwa nadbrzeżnego do połowu ryb i może, ale nie musi pokrywać się ze strefą ekonomiczną. Na Bałtyku strefy ekonomiczne sięgają 12 mil morskich.

Szelf kontynentalny jest to naturalnie ukształtowany uskok wybrzeża, stanowiący półkę, biegnącą wzdłuż kontynentu, którą państwo nadbrzeżne może dowolnie eksploatować. Zasady eksploatacji szelfu kontynentalnego zostały uregulowane w Konwencji Genewskiej z dnia 29 kwietnia 1958 roku o szefie kontynentalnym. Prawo do eksploatacji szelfu nie wpływa na stan prawny wód znajdujących się nad nim.

Zagadnienie nr 5: Prawo przeciwwojenne.

Prawo przeciwwojenne jest zespołem reguł utrudniających lub uniemożliwiających wybuch wojny. Do tych norm należą: postanowienia wprowadzające zakaz agresji, z zakresu bezpieczeństwa zbiorowego, wspólnych systemów zapobiegania agresji opartych na umowach międzynarodowych.

Taki właśnie uniwersalny system przewiduje Karta Narodów Zjednoczonych. Na jej podstawie Rada Bezpieczeństwa może wzywać, aby strony zastosowały się do ustalonych przez nią środków tymczasowych, w przeciwnym wypadku stosuje sankcje. Sankcje niewojskowe obejmują przerwanie stosunków gospodarczych, komunikacji i łączności, oraz zerwanie stosunków dyplomatycznych. Sankcje wojskowe przewidują demonstracje, blokady i inne operacje sił zbrojnych członków ONZ.

Prawo przeciwwojenne zajmuje się również problematyką rozbrojenia i ograniczenia rozprzestrzeniania broni masowego rażenia. Przykład stanowią: Układ Moskiewski o zakazie doświadczeń z bronią jądrową w atmosferze, w przestrzeni kosmicznej i pod wodą; strefy bezatomowe, Konwencja o zakazie broni biologicznej, oraz układy Start-1 i Start-2.

Wojna w sensie prawnym oznacza zerwanie pomiędzy państwami stosunków pokojowych i przejście w stan stosunków wojennych. Stosunki te charakteryzują się walką zbrojną i innymi aktami wrogimi, skierowanymi przeciwko innemu państwu, bądź sojuszom militarnym.

Historycznie uważano, że stan wojny jest dopuszczalny jako atrybut suwerennej władzy państwowej. Nie pokrywało się to jednak ze stanem walki zbrojnej. Stan wojny to także nie to samo co działania wojenne. Często bowiem działania wojenne rozpoczynają się zanim nastąpiło wypowiedzenie wojny, zaś walka zbrojna kończy się zanim zakończy się stan wojny. Zazwyczaj mija pewien czas nim państwa podpiszą umowę międzynarodową w postaci układu pokojowego lub zakończą stan wojny jednostronnym oświadczeniem woli. Ten ostatni przypadek ma miejsce w sytuacji wojny napastniczej i jest obecnie najczęściej spotykany.

Aby był możliwy stan wojny do walki konieczne są przynajmniej dwie strony uznane przez prawo międzynarodowe za podmioty. Stroną może być państwo, koalicja i sojusz wojskowy, naród (jako grupa etniczna). W ostatnim przypadku wojna ma charakter powstania narodowo-wyzwoleńczego. Jeżeli stroną wojny jest organizacja terytorialna lub inna organizacja uznana przez prawo międzynarodowe, mamy do czynienia z tzw. wojną cywilną. Wojna taka ma charakter wewnętrzny i nazywana jest wojną domową.

Konflikt zbrojny nie jest pojęciem tożsamym, lecz jest szerszy niż wojna. Wg Góralczyka konflikt zbrojny obejmuje wszelkie przejawy walki zbrojnej, nawet wtedy, gdy wojna nie jest wypowiedziana lub uczestniczą w nim podmioty nieuznane przez prawo międzynarodowe.

Prawo wojenne obowiązuje wszystkie strony konfliktu: zarówno agresora, jak i ofiarę. Prawo wojenne to zespół norm regulujących walkę zbrojną państw i innych podmiotów, których celem jest złagodzenie okrucieństw wojny. Mają one oficjalnie charakter humanitarny. W przeciwnym razie byłyby sprzeczne z ogólnie uznanym zakazem wojny. Istnieje dowolność uznawania, bądź nie powstańców w wojnach cywilnych przez państwa nieuczestniczące w wojnie. Wynika to z zasady jednolitości przejawów walki.

Karane jest wszczynanie wojny napastniczej, ludobójstwo, przemoc (lub groźba) z powodów rasowych i religijnych, stosowanie środków masowej zagłady, obrót i wytwarzanie środków masowej zagłady, atak w sposób zabroniony przez prawo międzynarodowe, zabójstwa i tortury jeńców wojennych i ludności cywilnej, naruszanie praw człowieka, niszczenie dóbr kultury, bezprawne używanie znaków ochronnych (Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca).

Zagadnienie nr 6: Czynności konsularne.

Pierwsza grupa funkcji konsularnych – ma charakter ogólny i zróżnicowany w treści. Są one czasami wykonywane w zastępstwie innego organu. Należy do nich zaliczyć: czuwanie nad wykonywaniem umów międzynarodowych przez państwo przyjmujące, działalność informacyjną i propagandową, uprawnienia w dziedzinie handlu, kultury, nauki, sportu i turystyki, zadania specjalne oraz dyplomatyczne wykonywane czasami w zastępstwie misji dyplomatycznej.

Druga grupa funkcji konsularnych – obejmuje zadania wynikające z prawa administracyjnego państwa wysyłającego i potwierdzone szczegółowo najczęściej w konwencji konsularnej. Są to prowadzenie rejestru obywateli państwa wysyłającego zamieszkałych w okręgu konsularnym, wydawanie paszportów, wiz i innych dokumentów podróży, przyjmowanie oświadczeń o wstąpienie w związek małżeński, sporządzanie aktów urodzenia i zgonów obywateli państwa wysyłającego, przyjmowanie oświadczeń w sprawie wyboru, odzyskania bądź utraty obywatelstwa, prowadzenie ewidencji wojskowej obywateli państwa wysyłającego zamieszkałych w okręgu konsularnym.

Trzecia grupa funkcji konsularnych – obejmuje, najogólniej rzecz biorąc, uprawnienia o charakterze sądowym, określone przez prawo cywilne i karne, materialne i procesowe państwa wysyłającego, zwykle potwierdzone w umowie o pomocy prawnej w sprawach cywilnych i karnych. Obejmują one: porozumienie się z obywatelami państwa wysyłającego aresztowanymi w państwie pobytu, przesłuchiwanie własnych obywateli na wniosek władz państwa wysyłającego, doręczenie pism procesowych, uprawnienia w odniesieniu do spraw notarialnych i spadkowych oraz opiekę i kuratelę.

Do czwartej grupy – należy zaliczyć funkcje związane z żeglugą morską. Są to: wykonywanie przewidzianych przez ustawodawstwo państwa wysyłającego prawa nadzoru i inspekcji w odniesieniu do statków morskich, mających przynależność 61 państwa wysyłającego, udzielenie każdej stosownej pomocy statkom państwa wysyłającego, znajdującym się w portach i na morzu terytorialnym lub morskich wodach wewnętrznych państwa pobytu, przesłuchiwanie kapitana i członków załogi statku państwa wysyłającego, badanie i poświadczenie dokumentów pokładowych, środki podejmowane dla utrzymania porządku i dyscypliny na pokładzie statku, rozstrzyganie sporów między kapitanem i członkami złogi, udzielanie pomocy lekarskiej członkom załogi statku oraz wszelka pomoc w przypadku uszkodzenia statku na morzu terytorialnym lub morskich wodach wewnętrznych państwa przyjmującego.

Piąta grupa funkcji konsularnych – odnosi się do różnych kwestii związanych z żeglugą powietrzną. Należy do nich zaliczyć: wykonywanie określonego w prawie państwa wysyłającego nadzoru i inspekcji w stosunku do statków powietrznych zarejestrowanych w tym państwie, udzielanie wszelkiej pomocy statkom powietrznym, a jeżeli statek został uszkodzony, podjęcie środków w celu udzielania pomocy załodze i pasażerom oraz ochrona bagaży, poczty, podejmowanie środków w celu leczenia członków załogi lub pasażerów statku powietrznego, składanie służbowych wizyt na pokładzie statku i sprawdzanie wszelkich wydarzeń mających miejsce na pokładzie oraz przesłuchiwanie świadków, przyjmowanie lub uwierzytelnianie każdego oświadczenia lub innego dokumentu, które zgodnie z ustawodawstwem państwa wysyłającego dotyczą statków powietrznych.

Europejski Trybunał Praw Człowieka- organ Rady Europy; siedziba w Strasburgu, działa na podstawie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka

Europejski Trybunał Sprawiedliwości- istnieje pod inną nazwą- TS Unii Europejskiej, siedziba w Luksemburgu, organ UE

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości- siedziba w Hadze, organ ONZ

Międzynarodowy Trybunał Karny- siedziba w Hadze, działa na podstawie Statutu Rzymskiego

Międzynarodowy Trybunał Prawa Morza – siedziba w Hamburgu, działa na podstawie Konwencji z Montiego Bay

Podmioty w PMP:

 Zorganizowane

 Państwa

o Suwerenne

o Niesuwerenne

Trwale niesuwerenne (np. kolonie, protektoraty)

Czasowo niesuwerenne (np. naród walczący o niepodległość)

 Nie-państwa

o Organizacje rządowe

 Niezorganizowane

 Jednostki: osoby fizyczne, osoby prawne

3 rodzaje uchwał:

 Uchwały regulujące sprawy wewnętrzne danej organizacji, do wydawania których te organy zostały specjalnie upoważnione (np. uchwały dotyczące budżetu)

 Uchwały, które w swojej treści nawiązują do już istniejących norm prawa międzynarodowego; moc wiążącą czerpią z tego, iż opierają się na już istniejących normach

 Uchwały nienależące ani do pierwszej ani do drugiej kategorii; uznaje się je za niewiążące

Uchwały Zgromadzenia Ogólnego ONZ- początkowo wydawało się że są niewiążące, w toku prac Zgromadzenie twórczo rozwijało już istniejące normy, a normy te w drodze zwyczaju stawały się wiążące

Karta Narodów Zjednoczonych

 Charakter prawny: nazwa ma tu znaczenie, gdyż termin „karta” zarezerwowany został dla aktów o wyjątkowym charakterze, nadającym prawa. NIGDY nie udało się zrewidować KNZ

Członkostwo w ONZ

 Pierwotne- art. 3

a) państwa, które wzięły udział w konferencji w San Francisco i ratyfikowały kartę

b) nie wzięły udziału w konferencji ale wcześniej podpisały deklarację i później też ratyfikowały kartę (tylko Polska, bo nie było jednego rządu który reprezentował ją na arenie międzynarodowej)

 Wtórne- art. 4-państwa

Kto może zostać członkiem ONZ?

o Państwo miłujące pokój-decydują o tym państwa w odpowiedniej procedurze: przesłanki formalne- musi być wniosek Rady Bezpieczeństwa, a stali członkowie muszą się zgodzić, głosuje później Zgromadzenie Ogólne

Członkostwo może być zawieszone- art. 5 (dodatkowy środek wspomagający sankcję nałożoną przez Radę Bezpieczeństwa; do tej pory jeden taki przypadek-rozpoczęta procedura-RPA /polityka apartheidu/)), można też pozbawić członkostwa- art. 6 (ten przepis nigdy nie został zastosowany)

Zawieszenie prawa głosu w ramach Zgromadzenia Ogólnego: (art. 19)

- gdy dane państwo nie uiszcza swoich zobowiązań finansowych (najczęściej ze składkami zalegają Stany Zjednoczone)

Organy ONZ

 Ogólne/główne

o Zgromadzenie Ogólne

o Rada Bezpieczeństwa

o Sekretariat

o Rada Społeczna i Gospodarcza

o Rada Powiernicza

o Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości

 Wyspecjalizowane

o Powołane albo przez ONZ albo zostały włączone w strukturę ONZ’u na podstawie specjalnej umowy

o Często istniały przed ONZ

o Różne nazwy, nie zawsze nazywają się organami

o Międzynarodowy Związek Pocztowy (koordynacja działań pocztowych), Światowa Organizacja Zdrowia- WHO, siedziba w Genewie (m.in. koordynuje badania epidemiologiczne), UNESCO (siedziba w Paryżu)-prowadzi listę światowego dziedzictwa kulturalnego, przekazuje środki na ochronę tych obiektów;

Zgromadzenie Ogólne ONZ:

 Zasiadają w nim przedstawiciele wszystkich państw

 Każde państwo może mieć reprezentację składającą się z maksymalnie 5 przedstawicielli

 Każde państwo ma jeden głos

 Decyzje podejmowane są w drodze głosowania na dwa sposoby (art. 18)

o Decyzje w ważnych sprawach- 2/3 głosów

o Inne sprawy- wystarcza zwykła większość głosów

Rada Bezpieczeństwa ONZ:

 W skład wchodzi 15 państw

 5 członków stałych (USA, Rosja, Francja, Chińska Republika Ludowa, Wielka Brytania) i 10 niestałych – wybiera ich Zgromadzenie Ogólne na okres 2 lat bez możliwości bezpośredniej reelekcji, co roku następuje wymiana 5 państw

 Podejmuje decyzje zgodnie z art. 27

o Sprawy proceduralne- zgoda 9 głosów na 15

o Inne sprawy (sprawy ważniejsze) – 9 głosów włączając w to głosy wszystkich stałych członków, w drodze praktyki przyjmuje się żeby stały członek RB nie zagłosował przeciw (czyli może się wstrzymać albo być nieobecny)

Rada Gospodarcza i Społeczna:

 54 państwa wybierane na 3 letnią kadencję, co roku zmienia się 18 członków (czyli 1/3)

 Organ koordynujący pracę wszystkich organów wyspecjalizowanych

Rada powiernicza:

 Nadzór nad terytoriami powierniczymi (wcześniej były one koloniami, a zakładano że się wyemancypują)

 Skład – art. 86 KNZ

o I kategoria członków: państwa zarządzające terytoriami (USA-zarządzało m.in. Palau , Wyspy Marshalla, Zjednoczone Królestwo, Francja, Belgia, Holandia)

o II kategoria: stali członkowie Rady Bezpieczeństwa (Federacja Rosyjska, Chiny)

o III kategoria: 3 państwa wybrane przez Zgromadzenie Ogólne

 Obecnie Rada powiernicza jest organem zawieszonym

 Były pomysły aby Radzie powierniczej przydzielić zadanie administrowania wspólnym dziedzictwem ludzkości (terra communies); administrowanie morzami otwartymi (ale w międzyczasie powstała Międzynarodowa Organizacja Dna Morskiego z siedzibą na Jamajce, powstała na podstawie konwencji z Montiego Bay-); póki co nie ma żadnych pomysłów co by zrobić z Radą powierniczą

Sekretariat:

 Obsługa administracyjna i techniczna ONZ z siedzibą w Nowym Yorku

 Na czele Sekretariatu stoi Sekretarz Generalny ONZ będący zwierzchnikiem sądowym wszystkich zatrudnionych w ONZ

Sekretarz generalny

Przedstawiciel ONZ na zewnątrz, koordynuje politykę ONZ, jego pozycja nie jest przewidziana w karcie, jest rekomendowany przez Radę, a zatwierdzany przez Zgromadzenie Ogólne, zasiada maksymalnie przez 2 kadencje, jego pozycja zależy od jego osobistej charyzmy i sytuacji na świecie

 Dag Hammarskjöld,

 U Thant-birmański polityk,

 Boutros Boutros-Ghali- Egipt

 Kofi Annan- Ghana

 Ban Ki-moon- Korea Południowa

PRAWO KONSULARNE

Źródła prawa:

Konwencja wiedeńska o stosunkach konsularnych z 24 kwietnia 1963 roku, mniejsze znaczenie bo:

 Zostało zawartych wiele konwencji dwustronnych a więc są one swego rodzaju lex specialis

 Znacznie większą wagę ma prawo wewnętrzne jako źródło prawa konsularnego

Funkcje konsularne

są wykonywane nie tylko przez urzędy konsularne, są też wykonywane przez wydziały konsularne ambasad (też przez konsuli honorowych).

Powoływanie:

Listy komisyjne – wysyłane przez szefa MSZ państwa do szefa MSZ drugiego państwa

Exequatur - zgoda na objęcie przez osobę tego urzędu.

Klasy szefów urzędów konsularnych (art. 9)

 I klasa- konsul generalny

 II klasa- konsul

 III klasa- wicekonsul

 IV klasa- agent konsularny

Funkcja terytorium

Ograniczenie przestrzenne zwierzchnictwa określonego państwa (jego przestrzeń działania)

W jego skład wchodzi:

 przestrzeń lądowa

 przestrzeń morska

 przestrzeń powietrzna (w doktrynie do 80-100km, są też inne poglądy: do momentu działania grawitacji, na podstawie stężenia tlenu, tak wysoko jak sterować można samolotem)

Jak głęboko?

Do granicy eksploatacji. W teorii do środka geometrycznego Ziemi.

Państwo nie może ingerować w obce terytorium. Każde włada swoim.

Obowiązek przestrzegania norm ius cogens.

Obowiązek utrzymywania stosunków dobrosąsiedzkich.

Enklawy – terytorium oderwane, otoczone dookoła

Półenklawy – nie do końca otoczone, mają dostęp do morza (np. obwód kaliningradzki, półwysep Musandam)

Państwa w wyniku porozumień mogą swoje zwierzchnictwa ograniczać:

 strefa zdemilitaryzowana – nie mogą tam stacjonować wojska

 strefa zneutralizowana – nie będą tam nigdy prowadzone działania zbrojne

przykład: kanał sueski, Antarktyda, Japonia i Niemcy po II Wojnie Światowej

 Bazy wojskowe – ustanawiane również na podstawie umów. Żołnierze mają prawo do komunikowania się ze swoim państwem.

 Dzierżawa – umowa dwustronna, dobrowolna (często były narzucane), zawsze czasowa – polega na przekazaniu suwerenności na danym terytorium.

Sposób przekazywania władztwa

 Cesja – czyli od innego państwa, zawsze dwustronna, dla skuteczności: czynność prawna oraz realna czyli przejęcie władztwa. Dla skuteczności nie jest wymagane uznanie ze strony państw trzecich. Nie wymaga przeprowadzania referendum. (np. cesja Alaski)

 Efektywna okupacja – coś jak zawłaszczenie, dotyczy terytorium niczyjego. Nie ma już znaczenia bo już nie ma takich ziem.

 Zasiedzenie – władztwo długotrwałe, nieprzerwane ale prawo międzynarodowe nie precyzuje jak długo.

Rodzaje granic:

• Orograficzne – uwzględniają naturalne ukształtowanie terenu (np. w tatrach na grani)

• Geometryczne – nie uwzględniają

• Astronomiczne – wg określonych południków lub równoleżników (np. Libia z Egiptem, Kanada z USA, Libia i Algieria, Sudan i Czad)

Jak się wyznacza?

• Delimitacja – wyznaczenie w jakimś dokumencie (ale też orzeczenie sądu)

• Demarkacja – wyznaczenie granicy w terenie

Morze jako przedmiot regulacji podzielone jest na strefy, które zależą od zakresu władztwa państwa:

 Wody wewnętrzne- wszelkie wody, które leżą wewnątrz w stosunku do tzw. linii podstawowej; problemem podstawowym jest prawidłowe wyznaczenie tej linii podstawowej- jest to przede wszystkim styk lądu i morza w momencie największego odpływu, czyli kiedy ląd sięga najdalej (bo morze nie zawsze jest w tym samym miejscu, ponieważ występują odpływy i przypływy)- do wód wewnętrznych zaliczamy więc wszystkie wody śródlądowe, rzeki które uchodzą do morza, wody portów, problem z zatokami

Norwegia w sporze z WB- Norwegia nazywana persistent objector

Wyjątki od definicji linii podstawowej:

o Zatoki, których wejście nie przekracza 24 mil morskich

Zatoka ponadto musi być odpowiednio głęboka (powierzchnia zatoki musi być większa niż półkole opisane na średnicy, której stanowi jednocześnie linią łączącą dwa punkty wejścia do zatoki)

o Zatoki historyczne- na mocy zwyczaju zawsze były traktowane jako wody wewnętrzne danego państwa (np. zatoka Hudsona w Kanadzie, Morze Białe, zatoka West-Fiord, zatoka Wielka Syrta w Libii NIE JEST ZATOKĄ HISTORYCZNĄ)

Na wodach wewnętrznych państwo ma pełną suwerenność, czyli statki innych państw nie dysponują nawet prawem swobodnego przepływu

 Morze terytorialne- morze w odległości do długości 12 mil morskich od linii podstawowej (1 mila morska- ok. 1800m). Statkom innych państw przysługuje prawo nieszkodliwego przepływu.

Art. 19 Konwencji o prawie morza: prawo nieszkodliwego przepływu

Na morzu terytorialnym państwo ma pełną jurysdykcję

 Strefa przyległa do 24 mil morskich (od linii podstawowej)

W tej strefie państwo ma wyłączną kompetencję celną, sanitarną i fiskalną

Polska w ogóle nie wyznaczyła tej strefy, jest to swego rodzaju relikt

 Wyłączna strefa ekonomiczna i rybołówstwa (albo państwo wyznacza wyłączną strefę ekonomiczną i rybołówstwa albo wyznacza strefę szelfu kontynentalnego*)

Państwo może ją wyznaczyć do 200 mil od linii podstawowej

Państwo ma w niej monopol na korzystanie z zasobów naturalnych (np. ryb, ropy); inne państwa korzystają z całkowitej wolności żeglugi, transportu, mogą tam zakładać wszelkiego rodzaju instalacje

*wyznaczana jest wg formuły irlandzkiej- zakłada że szelf kontynentalny może być najdalej 350 mil od linii podstawowej, nie dalej jednak niż 100 mil od izobaty 2500tys m. (izobata- linia łącząca punkty o tej samej głębokości)

Morze otwarte- mogą korzystać statki wszystkich państw; podstawową swobodą z której mogą korzystać jest swoboda żeglugi (ale każdy statek musi mieć banderę, bandera powinna wyznaczać rzeczywisty związek między danym statkiem a państwem rejestracji, statek musi mieć też swojego oficera)

Przysługuje też prawo wizyty i rewizji- można skorzystać kiedy istnieje podejrzenie popełnienia przez statek określonych czynów naruszających konwencję o prawie morza (piractwo, przypuszczenie że handluje niewolnikami, gdy płynie bez bandery lub istnieje przypuszczenie że jego bandera jest nieprawdziwa)

Prawa tego nie można wykonać wobec okrętów wojennych i statków państwowych niehandlowych (wtedy zawiadamia się państwo z którego ten statek pochodzi)

Rodzaje operacji pokojowych ONZ:

• dyplomacja prewencyjna (ang. preventive diplomacy),

• tworzenie pokoju (ang. peacemaking),

• utrzymanie pokoju (ang. peacekeeping),

• budowanie pokoju (ang. peacebuilding).

W NATO stosuje się pojęcie operacja wspierania pokoju (ang. peace support operations), używane często - w celu odróżnienia od typowych operacji bojowych - jako operacje inne niż wojna (ang. operations other than war — OOTW). Spotyka się również określenie tego typu operacji jako operacje nie wynikające z artykułu V (ang. non-article V operations) w odróżnieniu od operacji militarnych podejmowanych przez NATO w celu obrony terytorialnej integralności Sojuszu i jego państw członkowskich, zgodnie z postanowieniami artykułu V Traktatu Północnoatlantyckiego.

Rodzaje operacji wspierania pokoju:

• zapobieganie konfliktom (ang. conflict prevention),

• tworzenie pokoju (ang. peacemaking),

• utrzymanie pokoju (ang. peacekeeping),

• wymuszanie pokoju (ang. peace enforcement),

• budowanie pokoju (ang. peacebuilding),

• pomoc humanitarna (ang. humanitarian aid).

Dyplomacja prewencyjna (ang. preventive diplomacy) - to działania mające na celu:

• zapobieganie powstawaniu sporów między stronami,

• przeciwdziałanie przeradzaniu się istniejących sporów w konflikty zbrojne,

• ograniczanie zasięgu konfliktów zbrojnych.

Dyplomacja prewencyjna może wymagać prewencyjnego rozmieszczenia sił (ang. preventive deployment), a w pewnych przypadkach również ustanowienia stref zdemilitaryzowanych.

Tworzenie pokoju (ang. peacemaking) - to działania mające doprowadzić do porozumienia walczących stron, przede wszystkim za pomocą środków przewidzianych w rozdziale VI Karty Narodów Zjednoczonych. Działania te w pewnych przypadkach mogą wymagać zastosowania także środków przewidzianych w rozdziale VII, czyli operacji wymuszania pokoju (ang. peace enforcement).

W terminologii NATO - to działania dyplomatyczne prowadzone po wybuchu konfliktu w celu doprowadzenia do przerwania walk i zawarcia porozumienia pokojowego. Działania te obejmują misje dobrych usług (ang. good offices), misje mediacyjne i misje rozjemcze, a także sankcje i izolowanie dyplomatyczne.

Utrzymanie pokoju (ang. peacekeeping) - to operacja poszerzająca możliwości zarówno zapobiegania konfliktom, jak i tworzenia pokoju. Polega na rozmieszczeniu sił ONZ w rejonie konfliktu, za zgodą wszystkich zainteresowanych stron, składających się zwykle z komponentu wojskowego, policyjnego i cywilnego.

W terminologii NATO - to ograniczenie, łagodzenie lub zakończenie działań zbrojnych między państwami lub wewnątrzpaństwowych przez bezstronną interwencję strony trzeciej, zorganizowaną i prowadzoną przez społeczność międzynarodową, z użyciem sił zbrojnych i komponentu cywilnego w celu uzupełnienia politycznego procesu rozwiązywania konfliktów oraz przywrócenia i utrzymania pokoju. Prowadzi się je zwykle zgodnie z postanowieniami rozdziału VI Karty Narodów Zjednoczonych.

Budowanie pokoju (ang. peacebuilding) - to wszelkie działania po zakończeniu konfliktu na rzecz utworzenia i wsparcia struktur zmierzających do umocnienia i utrwalenia osiągniętego pokoju w celu uniknięcia ponownego wybuchu konfliktu.

W terminologii NATO - to działania po zakończeniu konfliktu zmierzające do umocnienia i utrwalenia rozwiązań politycznych w celu uniknięcia odnowienia konfliktu.

Zapobieganie konfliktom (ang. conflict prevention) - to działania różnego rodzaju, zwłaszcza w ramach określonych postanowieniami rozdziału VI Karty Narodów Zjednoczonych, obejmujące misje dyplomatyczne, konsultacje, ostrzeganie, inspekcje, monitorowanie i obserwację oraz prewencyjne rozwinięcie sił w celu zapobieżenia konfliktowi zbrojnemu.

Wymuszanie pokoju (ang. peace enforcement) - to działania zgodne z postanowieniami rozdziału VII Karty Narodów Zjednoczonych, polegające na wykorzystaniu środków militarnych do przywrócenia pokoju w rejonie konfliktu.

Operacje tego rodzaju mogą być prowadzone w przypadku konfliktu międzypaństwowego i wewnętrznego, zwłaszcza w celach humanitarnych lub gdy przestały działać instytucje państwowe.

Pomoc humanitarna (ang. humanitarian aid) - to działania prowadzone w celu udzielenia pomocy ludności w trudnej sytuacji, zwłaszcza gdy odpowiedzialne władze nie mogą albo nie chcą takiej pomocy udzielić.

Pomoc humanitarna może być prowadzona w ramach operacji wspierania pokoju lub jako oddzielne zadanie.

Linia podstawowa/zasadnicza/wewnętrzna granica morza terytorialnego (często w pytaniach pojawiają się synonimy, wiec należy je zapamiętać)- oddziela morze wewnętrzne od morza terytorialnego. Typy linii:

1. zwykła: brzeg nieukształtowany, linia najdłuższego stanu wody wzdłuż wybrzeża, w czasie odpływu

2. linia zasadnicza- brzeg ukształtowany (fiordy, zatoki, rafy, wyspy, skały), system linii prostych łączących odpowiednie punkty wybrzeża

3. archipelagowa

Delimitacja morza terytorialnego: wyznaczenie wewnętrznej (stanowi ją linia zasadnicza) i zewnętrznej granicy morza terytorialnego.

Zewnętrzna granica morza terytorialnego: linia, której odległość, w każdym miejscu od najbliższego punktu linii podstawowej jest równa szerokości morza terytorialnego (maksymalnie 12mil morskich), geometryczny rzut linii podstawowej.

Zatoka historyczna: rozmiar rozwarcia zatoki nie jest ważny, przynależność wyłącznie na podstawie długotrwałego, efektywnego wykonywania przez to państwo zwierzchnictwa terytorialnego nad wodą zatoki, przy uznaniu tego faktu przez inne podmioty prawa międzynarodowego. Np. Morze Białe, Morze Karskie, Zatoka Laholm (Szwecja), Zatoka Hudsona (Kanada), West Fiord (Norwegia)

Zatoka morska jest wodą wewnętrzną państwa jeżeli:

• rozwarcie zatoki nie jest większe niż 24 mile morskie

• brzegi zatoki należą do 1 państwa

• powierzchnia odciętej wody musi być większa niż powierzchnia półkola o średnicy równej rozwarciu zatoki

Państwo archipelagowe: położone na wyspach

1. wody wewnętrzne

2. wody archipelagowe (między wyspami) wyznaczamy je systemem linii prostych, łącząc odpowiednie punkty wybrzeża ( należy spełnić dwa warunki: suma linni prostych nie może przekroczyć 100 mil morskich oraz powierzchnia wody archipelagowej do pow. lądu nie może być większa niż stosunek 9 do 1.)

3. morze terytorialne ( wokół wód archipelagowych)

wody urządzeń portowych: zaliczamy zawsze do wód wewnętrznych, natomiast wejścia do portów (redy) zaliczamy zawsze do wód morza terytorialnego, choćby znajdowały się bardziej w głąb, na wysokości strefy przyległej.

PYTANIA:

1. Na morzu otwartym występuje wolność:

   1. żeglugi

   2. rybołówstwa

   3. zakładania kabli podziemnych

   4. przelotu

2. Maksymalna szerokość strefy przyległej wynosi:

1. 24 mile morskie od linii podstawowej

2. 24 mile morskie od wewnętrznej granicy m.terytorialnego

3. 24 mile morskie od zew. granicy m. terytorialnego

4. żadna z powyższych

3. Morski pas przyległy (strefa przyległa)

1. znajduje się poza morzem terytorialnym

2. podlega ograniczonej jurysdykcji nadbrzeża

3. nie może przekraczać 24 mil morskich od linii podstawowej

4. nie może przekraczać 12 mil morskich od linii podstawowej

1. Redy, położone w morskiej strefie przyległej traktujemy jako część:

   1. strefy przyległej

   2. wybrzeża

   3. wód wewnętrznych

wszystkie odpowiedzi są nieprawidłowe. (redy są częścią morza terytorialnego)

• Konferencja Kodyfikacyjna Prawa Morza, Haga 1930 r.

• I Konferencja Genewska Prawa Morza, 1958

konwencja o morzu terytorialnym i strefie przyległej

konwencja o morzu otwartym

konwencja o rybołówstwie i ochronie zasobów morza otwartego

konwencja o szelfie kontynentalnym

• II Konferencja Genewska Prawa Morza, 1960

• III Konferencja Genewska Prawa Morza, 1973-1982.

Konwencja ONZ z Montego Bay, 1982

Wody wewnętrzne.

Pomiędzy suchym lądem a linią podstawową

1. Wody portów

2. Ujścia rzek

3. Zatoki, których brzegi w całości należą do jednego państwa ( w miejscu rozwarcia 24 mm)

4. Zatoki historyczne (szerokość rozwarcia przekracza 24 mm ale zwyczajowo należą do wód wewnętrznych

5. Wody przypływowe

Morze terytorialne.

• 12 mm

• Zwierzchnictwo państwa nadbrzeżnego: dno morskie, zasoby naturalne morza oraz przestrzeń powietrzną ponad morzem terytorialnym

• prawa nieszkodliwego przepływu (art. 17 KoPM) okrętom wojennym i statkom handlowym pływającym pod obcą banderą

Strefa przyległa.

• Do 24 mm od linii podstawowej

• Kompetencje ograniczone do celnych, finansowych, imigracyjnych i zdrowotnych

Strefa przyległa

1. W strefie przyległej do swego morza terytorialnego, zwanej strefą przyległą, Państwo nadbrzeżne może sprawować kontrolę konieczną dla:

a) zapobiegania naruszaniu jego ustaw lub przepisów celnych, skarbowych, imigracyjnych lub sanitarnych w obrębie swego terytorium lub morza terytorialnego;

Szelf kontynentalny.

Obejmuje dno morskie i podziemie obszarów podmorskich, które rozciągają się poza jego morzem terytorialnym poprzez przedłużenie terytorium lądowego do zewnętrznego skraju kontynentalnego obrzeża albo na odległość 200mm od linii podstawowej, tam gdzie zewnętrzny skraj obrzeża kontynentu nie sięga do tej odległości

Morze otwarte (pełne) – wszystkie obszary morskie położone na zewnątrz od granicy wyłącznej strefy ekonomicznej lub od granicy morza terytorialnego.

• Istotą prawną morza pełnego jest obowiązywanie na nim wolności mórz

Wolność żeglugi – statek podlega jurysdykcji państwa bandery

Wolność rybołówstwa – korzystanie z żywych zasobów morza

Wolność układania kabli podmorskich i rurociągów – obejmuje układanie, ochrona i zakaz niszczenia

Wolność budowania sztucznych wysp oraz innych instalacji dozwolonych przez prawo międzynarodowe (przy uwzględnieniu interesów innych państw)

Wolność przelotu – nad morzem statki podlegają jurysdykcji państwa przynależności

Wolność badań naukowych - (przy uwzględnieniu interesów innych państw)

Wyjątki wolności mórz

• Prawo wizyty i rewizji

• Prawo pościgu

• Wyłączenia traktatowe

• Stan wyższej konieczności

• Zderzenia na morzu

Prawo wizy i rewizy

Okręt wojenny innego państwa ma dokonania, gdy istnieje uzasadnione podejrzenie, że statek:

1. trudni się piractwem (art. 101 KoPM)

2. uprawia handel niewolnikami

3. ma przynależność państwową tą co okręt wojenny

4. nadaje nielegalne audycje

5. nie posiada przynależności państwowej

prawo pościgu.

• Gdy istnieje uzasadnione podejrzenie, że statek, członkowie załogi lub pasażerowie dopuścili się naruszenia prawa państwa nadbrzeżnego

• Podjęty przez okręty wojenne, samoloty wojskowe

• Gorący i nieprzerwany

• Po daniu optycznego lub dźwiękowego sygnału

• Rozpoczęty na wodach wewnętrznych, morzu terytorialnym, w strefie przyległej, wyłącznej strefie ekonomicznej i na wodach szelfu kontynentalnego i kontynuowany poza tymi wodami

W celu zapobieżenia katastrofie ekologicznej państwo nadbrzeżne może zająć lub zniszczyć statek

W przypadku zderzenia lub innego wypadku w żegludze dotyczącego statku na morzu pełnym, powodującego odpowiedzialność karną lub dyscyplinarną kapitana lub każdej innej osoby zatrudnionej na statku, postępowanie karne lub dyscyplinarne przeciwko takiej osobie może być wszczęte wyłącznie przed władzami sądowymi lub administracyjnymi państwa bandery albo państwa, którego obywatelstwo posiada ta osoba.

Art. 136 KoPM określa dno mórz i oceanów Obszarem stanowiącym wspólne dziedzictwo ludzkości.

1. Niezawłaszczalny

2. Żadne państwo nie morze wykonywać tam swoją suwerenność

3. Działalność Organizacji Dna Morskiego, prowadzi eksploatację bogactw naturalnych lub upoważnia państwa

4. Zasoby są niezbywalne

5. Dostępny wyłącznie w celach pokojowych przez wszystkie państwa bez dyskryminacji

Międzynarodowe drogi wolne.

• Rzeki międzynarodowe

• Kanały

• Cieśniny o szczególnym znaczeniu dla żeglugi międzynarodowej

Rzeki międzynarodowe.

Akt regulujący Konwencja barcelońska 20.04.1921 oraz reguły helsińskie 1966

• Rzeki graniczne

• Rzeki międzynarodowe przepływające przez terytoria kilku państw i żeglowne na pewnym odcinku

• Rzeki międzynarodowe żeglowne na całej lub przeważającej części swej długości, których status regulowany jest szczególnymi umowami międz.

• Dunaj – status prawny regulowany Konwencją belgradzką z 18.08.2006

• Ren – konwencja mannheimska z 17.10.1868, dwie konwencje w sprawie ochrony Renu przed zanieczyszczeniami w 1976

• Niger – konwencja z 1963

• Indus – traktat regulujący wykorzystywanie wód rzeki w 1960

• Amazonka – traktat o współpracy państw dorzecza Amazonki z 1978 r.

Kanały.

• Sztuczne przekopane drogi wodne, łączące akweny morskie lub rzeki żeglowne

• Korzystanie z kanałów reguluje prawo wewnętrzne danego państwa

• Szczególne reżimy dla niektórych kanałów

Kanał Panamski.

• Wybudowany przez prywatną kompanię

• Układ Hay-Pauncefote z 18.11.1901 konwencja brytyjsko-amerykańska

• Układ Hay-Bunau-Varilla z 18.11.1903 konwencja amerykańsko-panamska

• Całkowite przekazanie suwerenności na rzecz Panamy 31.12.1999

Kanał Kiloński.

• Udostępniony do użytku międzynarodowego na mocy Traktatu Wersalskiego z 1919

• W 1936 Niemcy wypowiedziały postanowienia traktatu w odniesieniu do kanału

• Nota jako sprzeczna z prawem międzynarodowym nie przekreśliła swobody żeglugi na kanale

Cieśniny.

• Naturalne drogi wodne łączące morza i oceany

• Cieśniny międzynarodowe łączące morza nad, których brzegami znajdują się terytoria różnych państw

• Stanowią szlaki komunikacyjne

• Przejście tranzytowe przez cieśniny (art. 38 KoPM)

• Obowiązki statków morskich i powietrznych podczas przejścia tranzytowego art. 39 KoPM

• Państwo nadbrzeżne nie ma prawa zawiesić przepływu przez cieśniny (art. 44-45 KoPM)

Granice.

• linia, płaszczyzna, w obrębie, której zawiera się terytorium państwowe

• oddziela ona je od terytorium innego państwa :

1. naturalne (morza, góry, stepy, pustynie)

2. sztuczne

3. orograficzne (uwzględniające ukształtowanie powierzchni)

4. geometryczne (przebiegające niezależnie od rzeźby terenu)

5. granice astronomiczne biegnące wzdłuż południków i równoleżników

Ustalenie granic.

• umowy międzynarodowe, rzadziej w wyniku decyzji arbitrażowej lub sądowej

1. Decyzja polityczna przyznająca terytorium

2. Delimitacja granicy państwowej

3. Demarkacja granicy państwowej

• Administracja granicy państwowej

Granica państwa na rzece żeglownej wyznacza się zgodnie z linią najgłębszego koryta – tzw. talweg

Granica państwa na rzece nieżeglownej wyznaczona jest środkiem rzeki – tzw. mediana

Granice Polski

• z Niemcami (467 km)

• z Czechami (790 km)

• ze Słowacją (541 km)

• z Ukrainą (529 km)

• z Białorusią (416 km)

• z Litwą (103 km)

• z Rosją (210 km)

Ogólna długość granic Polski (na lądzie i wodach granicznych) wynosi 3496 km.