WPROWADZENIE METODOLOGICZNE
Niniejsze opracowanie jest wynikiem pierwszej części badań nad ochroną i obroną terytorium Polski w warunkach zagrożeń i wyzwań XXI w. - pod kryptonimem „STRAŻ”.
Celem badań było opracowanie teoretycznych założeń narodowego systemu ochrony i obrony terytorium narodowego, a przede wszystkim zidentyfikowanie stanu obszaru badań, koncentrując uwagę nad elementami funkcjonalnymi bezpieczeństwa narodowego, które w różnych sposób wykonują swoje zadania na terytorium narodowym oraz w interesie jego ochrony i obrony. Pozwoli to w drugiej części badań zaproponować rozwiązania optymalizujące procesy ochrony i obrony terytorium Polski.
Inspiracją do podjęcia problemu było doświadczenie, które wstrząsnęło światem - czyli atak terrorystyczny na Stany Zjednoczone 11.09.2001 r. Ta tragedia była bowiem m.in. konsekwencją braku skoordynowanego systemu ochrony i obrony terytorium USA, a po jej nastąpieniu stwierdzono, że „nikt nie jest osobiście odpowiedzialny za to, co się stało. Ale cała administracja waszyngtońska - oficjele i politycy, wojskowi i cywile, ludzie zupełnie nieznani i ci z pierwszych stron gazet - straszliwie zawiodła”.
Wydaje się, że również Polsce administracja funkcjonuje podobnie i pomimo, że dysponuje stosownym potencjałem na rzecz ochrony i obrony terytorium narodowego, to jednak w chwili zagrożenia resortowe struktury wykonawcze wymagałyby nadzwyczajnych działań koordynujących, łączących ich wysiłki w jednolity system, stosownie do oczekiwań (wyzwań chwili), chroniący terytorium narodowe w optymalny sposób.
To stało się asumptem do przeglądu możliwości w tym względzie i podjęcia wysiłku badawczego mierzącego do wypracowania stosowanej propozycji na rzecz ochrony i obrony terytorium narodowego Polski.
Autorzy gromadząc i analizując wciąż wzrastającą falę informacji z obszaru ochrony i obrony terytorium zebrali bogaty zasób wiedzy zarówno o posiadanych już możliwościach w tym względzie, jak również stanie rozproszenia wysiłków na tę okoliczność.
Swego rodzaju wyzwaniem metodologicznym, przed którym stanął zespół autorski przystępując do opracowania wyników badań pierwszego etapu był wybór treści materiałów będących przedmiotem badań, bowiem potencjał składający się na ochronę i obronę terytorium jest ogromny, tyle, że decydujący o jego wyzwoleniu i zastosowaniu jakby nie chcieli pokusić się o wysiłek na rzecz podniesienia poziomu bezpieczeństwa narodowego poprzez optymalne wyzyskanie zasobów narodowych do ochrony i obrony państwa. Tymczasem jest to przedmiotem refleksji i dyskusji, która - po 11 września 2001 roku - przetoczyła się przez większość krajów i trwa nadal. Doświadczenia praktyki sojuszników unaoczniają priorytetowe znaczenie ochrony kraju, ludności i infrastruktury. Siły do niej wyznaczone przeważają ilościowo nad tzw. siłami ekspedycyjnymi. Oba gatunki zachowują zróżnicowane stopnie gotowości kryzysowej (bojowej) jednostek. Wyznaczają one - w zasadzie - kolejność wejścia do akcji w ochronie kraju, choć pamiętać należy, że miejsce i czas działań (ataku i naszej obrony) wybiera (znowu - w zasadzie, bo mogą być wyjątki) przeciwnik. Zdaniem sojuszników nowe wyzwania w ochronie i obronie kraju i ich wymogi potrzebują nowej organizacji, zdolności i wyszkolenia instytucji bezpieczeństwa narodowego odpowiadających przyszłości, a nie przeszłości.
Problem badań zarysowany tematem zadania badawczego został ujęty w pięciu rozdziałach, które wynikły z pięciu szczegółowych problemów badawczych zmierzających do osiągnięcia celu badawczego. Problemami tymi były następujące treści, które zaprezentowano w formie poniższych pytań:
Z jakimi współcześnie wyzwaniami i zagrożeniami powinna liczyć się Polska?
Co warunkuje ochronę i obronę terytorium Polski?
W czym tkwi istota terytorialności?
Jak należy rozumieć ochronę terytorium na poziomie strategicznym?
Co obejmuje obronę terytorium na poziomie strategicznym?
Po wykorzystaniu stosowych metod badawczych - głównie analizy i syntezy - opracowano poszczególne rozdziały, zawierając w nich istotne treści wypływające z wniosków badań. W zakończeniu rozdziałów nie ujmowano wniosków, lecz w skondensowanej formie ujęto je w treści syntezy wyników badań.
W rozdziale pierwszym: wyzwania i zagrożenia początku XXI wieku - ujęto pojecie bezpieczeństwa narodowego oraz zaprezentowana jego wyzwania i zagrożenia.
W rozdziale drugim: uwarunkowania ochrony i obrony terytorium Polski - dokonano prezentacji i charakterystyki poszczególnych elementów uwarunkowań kształtujących możliwości ochrony i obrony terytorium zawracając uwagę na uwarunkowania historyczne, geopolityczne i gospodarcze, a także naturalne warunki obronności RP, charakter współczesnych operacji zbrojnych, założenia systemu obronnego Polski oraz stan bezpieczeństwa na poziomie strategicznym.
W rozdziale trzecim: terytorialność - jej obraz w nauce wojennej, w formacjach zbrojnych oraz systemy obronności terytorium i siły zbrojne terytorium, a także zaprezentowano wojska terytorialne i operacyjne w systemie obronności terytorium oraz systemy obronności terytorium.
Rozdział czwarty poświęcono ochronie terytorium na poziomie strategicznym - zawracając uwagę na ochronę: porządku konstytucyjnego, dóbr kultury, struktur administracyjnych, w zakresie bezpieczeństwa i porządku publicznego, przed negatywnymi skutkami działań człowieka i sił natury, gospodarki i infrastruktury ekonomicznej, granicy państwowej, interesu narodowego oraz udział sił zbrojnych na rzecz ochrony.
W piątym rozdziale zaprezentowano kwestie odnoszace się do obrony terytorium narodowego, a mianowicie: obronę narodową - jako podstawę obrony terytorium, organizację wojskową państwa, działanie sił zbrojnych na rzecz obrony terytorium oraz osłonę strategiczną na rzecz obrony terytorium
Autorzy prezentując wyniki pierwszego etapu badań liczą na uwagi Recenzenta, które ukierunkowałyby wypracowanie koncepcji ochrony i obrony terytorium narodowego, będącej przedmiotem drugiego, końcowego etapu badań.
[w:] T. Stybińska, Gorzka ocena skuteczności, „Rzeczpospolita” z 11.09.2002 r.
Zob.: A.J. Echevaria II, The Army and Homeland Security: A Strategic Perspective, Washington D.C. 2001.
D. Edwards, R. Dunn, The National Guard's Enhanced Role in Homeland Security, “Journal of Homeland Security”, Marzec 2001; D. Jablonsky, Army Transformation: A Tale of Two Doctrines [w:] Transforming Defense (red. (C.C. Crane), US Army War College, Carlisle 2001, s. 45-88; D.J. Bealiean, Toles for National Guards Components: Current Thoughts and Future Possibilities, Air Command and Staff College AU, Alabama 2000; D.J. Shanahan, The Army's Role in Homeland Security [w:]Transformation Concepts for National Security in the 21st Centry (red. W. Murray), US Army War College, Carlisle 2002, s. s285-309; Homeland Security (HLS) Mini-Symposium 13-15.03.2001, Military Operations Research Society, Alexandria 2001; Joint Operations Symposium, ”Homeland Security: The Civil-Military Dimensions”, Washington D.C. 2002, Panel II: Evolving Rok of the Armed Forces; M. Corbin, Honing the Sword. Strategy and Forces After 9/11, Center for Defense Information, Washington D.C. 2003, s. 19-29, 102-105; M. Lawlor, Military Support of Civil Authorites. A New Focus For a New Millenium, “Journal of Homeland Security”, październik 2000 (poprawione we wrześniu 2001).
Lord Robertson, Inwestować w bezpieczeństwo, „Przegląd NATO” nr Jesień 2002.
8