Wilhelm Christian Ludwig Dilthey

Przeżycie i poezja (Das Erlebnis und die Dichtung) Berlin 1905

• punktem centralnym każdej historii literatury jest wyobraźnia

• jej stosunek do materii przeżyć rzeczywistości i tradycji

• jej stosunek do tego, co stworzyli dawniejsi poeci

• specyficzne podstawowe typy tej wyobraźni twórczej → dzieła jakie z niej powstają

• u Goethego centralne miejsce wyobraźni w twórczości jest najlepiej widoczne

• dla zrozumienia Goethego potrzeba szczególnie głębokiego wniknięcia w istotę wyobraźni ← szczególne miejsce Goethego w literaturze europejskiej

• Goethe zaczął tworzyć w epoce niemieckiego Oświecenia → zagłębianie przez człowieka samego siebie
  i ideału człowieczeństwa w ogóle

• Goethe + romatyzm = wyzwolenie wyobraźni poetyckiej spod rządów rozumu i dobrego smaku

• podjął walkę: poetycka wyobraźnia kontra z duch ówczesnej nauki

• Dilthey próbuje wniknąć w istotę siły poetyckiej Geothego (by z tej pozycji spojrzeć na dzieło jego życia )

• Goethe → świadomość „odnalezienia się jako artysta” → uzyskał jasny obraz własnej świadomości

• pęd i poszukiwanie, zajmowanie się wieloma dziedzinami to wynik niepewności, który łączy się
  z procesem kształtowania się (artystycznej) osobowości.

ŻYCIE

• poezja jest przestawieniem i wyrazem życia

• cechy życia:

• „ja” nie istnieje w izolacji, ale wraz z otoczeniem (nacisk, wpływ etc.)

• osoby i rzeczy wzajemnie nie siebie oddziaływają (poprzez związki życiowe)

• życie jest skończone - od narodzin do śmierci → tęsknota za stałością

• we wszystkim, co nas otacza przeżywamy to, co zostało doświadczone we wnętrzu (gwiazda: symbol niezmienności, za którą tęsknię, bo się zmieniam i umrę)

• we własnym wnętrzu znajduje się treść życia

• poezja: jej przedmiotem jest struktura wewnętrznego „ja” i rzeczy takie, jakie widać poprzez życiowe powiązania → każdy poeta ma inne doświadczenia etc.

• poezja to uzewnętrznienie doświadczeń relacji egzystencjalnych - jedyna idea działania poetyckiego

• poezja Goethego: jej źródłem jest nadzwyczajna intensywność przeżycia

• Goethe w poezję Oświecenia wchodzi jako element obcy, bo nastroje przetwarzają wszelką rzeczywistość → nie da się oddzielić życia od poezji (co widać w listach i wierszach) ↓

• z samego życia płyną siły, które działają w sferze wyobraźni

WYOBRAŹNIA POETYCKA

• wyobraźnia to wyraz osobowości człowieka - u różnych ludzi różnie intensywna / potężna, ma źródło
  w intensywności pewnych procesów, w oparciu o które rozwija się następnie życie duchowe danej jednostki → zawsze odrębna

• odrębność poety zaznacza się już na etapie spostrzeżenia i tworzenia

• obrazy wspomnieniowe: posiadają różny stopień jasności i intensywności, wyrazistości i plastyczności

• 
  
  obrazowe myślenie poety wymaga:

• pierwiastka zmysłowego

• ruchu ostro zarysowanych kształtów

• pełni uzyskanych kształtów

• dokładności obrazów wspomnieniowych

• 
  stosunek zasobów doświadczenia do swobodnie pracującej wyobraźni:

• 
  w procesie psychicznym człowieka nigdy nie powtarza się to samo wyobrażenie → nie pojawia się też to samo wyobrażenie u dwóch różnych osób

• przy odtwarzaniu w pamięci udział musi brać wyobraźnia

• 
  
  
  jeśli między spostrzeżeniem a odtworzeniem w pamięci pojawią się jakieś dodatkowe elementy, to one też będą wpływały na to, jak odtworzymy obraz

• nie ma wyobraźni, która nie opiera się na pamięci

• nie ma pamięci, która nie opiera się na wyobraźni

• w procesie wspominania - odkrywamy

• życiem obrazów naszej duszy rządzi prawo metamorfozy (przetwarzanie, zmienianie etc.)

• w procesach kształtowania (cecha wyobraźni) wytwarzane są nowe obrazy → wynik potęgowania, zmniejszania, porządkowania, tworzenia nowych typów - świadomie lub nieświadomie → przetworzenie w nowy twór → myślenie w obrazach

• całością życia psychicznego natur rządzi siła, która umożliwia proces twórczy, najsilniejsza u: dzieci, ludzi prymitywnych, artystów (bo są nieskrępowani wiedzą o otaczającej rzeczywistości)

II

• z dyspozycji wyobraźni powstaje sama wyobraźnia

• wyobraźnia jest wpleciona w całość życia psychicznego → każde działanie jest warunkowane obrazem czegoś, czego jeszcze nie ma: ideały życiowe

• działanie wyobraźni, dzięki której powstaje drugi świat, inny niż świat naszego działania →
  wyobraźnia = marzenie → dążenie człowieka do oswobodzenia się z więzów rzeczywistości

• świat poezji bierze początek w życiu oderwanym od rzeczywistości (czasy rycerskie i kultury dworskiej)

• wyobraźnia religijna: znaczenie niezależne od świata rzeczywistego

• poezja uwalnia ponadzmysłowy religijny świat od ograniczeń warunkowanych potrzebami naszego
  życia / uwalnia też owy świat od powiązań celościowych

• natura poetyckiej wyobraźni: suma procesów duchowych, z których powstaje świat poezji

• podstawą tych procesów są przeżycia i prawidłowość pojmowania

• powiązania życiowe rządzą wyobraźnią poetycką i w niej się uzewnętrzniają

• związek między przeżyciem i wyobraźnią w duszy poety

• świat poety istnieje już w nim - zanim wydarzenie dostarczy mu koncepcji dzieła i zanim napisze pierwsze słowa → proces ten rządzony jest prawem zachowania się poety wobec rzeczywistości życia

• poeta kontempluje doświadczenia otaczających go ludzi

• życie uczuciowe jest „życiodajną glebą” wszelkiej poezji

• poezja przeniknięta jest pierwiastkiem myślowym → różne wyobrażenia, losy etc.

• wszelka poezja uwalnia piękno woli, z której powstała → „Indywidualny charakter pisarza decyduje o jego znaczeniu u publiczności, a nie sprawność jego talentu” (Goethe)

• stosunek wyobraźni do postaci → podobnie jak stosunek do rzeczywistych ludzi

• przeżywanie dzieła- Goethe- nie wie czy umie napisać tragedię, ale już myśl o niej przepełnia go lękiem

• poeta odbiega od innych typów ludzi

• należy przyzwyczaić się do rozumowania wewnętrznego mechanizmu i zewnętrznego sposobu działania → poeta nie jest normalnym człowiekiem

marzenie: dążenie człowieka do oswobodzenia się z więzów rzeczywistości

dlatego poeci są przeważnie znakomitymi narratorami

spostrzeganie

zapamiętywanie

odtwarzanie

powstawanie obrazów

spostrzeganie

zapamiętywanie

odtwarzanie

powstawanie obrazów

spostrzeganie

zapamiętywanie

odtwarzanie

powstawanie obrazów

---