Wilhelm Dilthey patron zwrotu antypozytywistycznego w humanistyce.
„Doświadczenie życiowe” jest wspólnym źródłem wiedzy dla humanistyki i przyrodoznawstwa, różnica między nimi ma charakter metodologiczny, nie
przedmiotowy.
Nauki humanistyczne- „nauki o duchu” |
Nauki przyrodnicze |
- Zajmują się one aktywnością ludzką i jej wytworami, które składają się na duchową sferę kultury.
- podmiot przenosi uwagę z przyrody na samego siebie
- „związek w świecie duchowym jest przeżywany i odtwórczo rozumiany(…) ERLEBNIS - asymilacja+ interioryzacja doświadczenia
- podmiot przeżywa siebie i swój „stosunek życiowy”, łączący go ze światem dążąc do nadawania sensów otaczającej go rzeczywistości.- w rozumieniu powstaje OBIEKT DUCHOWY |
- uchwycić cechy świata zewnętrznego
- (Przyrodoznawca) Odbierając wrażenia zmysłowe abstrahuje od swojego udziału w ich powstaniu, stara się odtworzyć „porządek praw”:
- doświadczenie czysto zewnętrzne
- w poznaniu PRZEDMIOT FIZYCZNY |
- ROZUMIENIE- jako metoda naukowa humanistyki skierowanie uwagi człowieka na samego siebie, nadawanie sensu (interpretowanie) otaczającej rzeczywistości. Rozumienie angażuje wszystkie czynności psychiczne (całość życia): intelekt, emocje, wolę. |
- WYJAŚNIENIE- proces intelektualny- postępowanie badawcze polegające na tworzeniu „porządku praw”, poszukiwaniu ogólnych zasad, próba uchwycenia świata zewnętrznego. Człowiek pomija własny udział w powstaniu wyobrażeń na temat przyrody. |
doświadczenie - przeżycie - ekspresja - działanie estetyczne - przeżycie odtwórcze.
PRZEŻYCIE ESTETYCZNE -- PRZEŻYCIE ODTWÓRCZE
(Artysta) (Odbiorca)
Celem dzieła jest wywołanie reakcji estetycznej
Odbiór utworu jest jedną z wersji rozumienia.
Czytelnik jest „sługą dzieła”- zrozumienie utworu
to klucz do zrozumienia siebie.
Tworzenie kultury jest więc nadawaniem sensu zjawiskom posiadającym cechy fizyczne, np. dzieło malarskie posiada mierzalny kształt i fakturę, ale o jego znaczeniu decyduje to, jaka postawa podmiotu została w nim wyrażona i jaką postawę budzi u odbiorcy.
Główna teza Diltheya ma walor polemiczny wobec naturalistycznej teorii literatury i wobec pozytywistycznej estetyki. Poezja nie jest obserwacją czy naśladowaniem rzeczywistości zewnętrznej, nie jest ona poznaniem. Naczelnym zadaniem artyzmu jest wyrażanie osobowości. Dilthey, (w odróżnieniu do H. Taine'a, który proponował analizę literatury w drodze określania determinacji wpływających na artystę), ukazuje ścisły związek biografii i dzieła odwołując się do kategorii wyrazu. Pisząc o utworze poetyckim w kategoriach ekspresji, Dilthey zwraca uwagę na fakt, ze sztuka jest aktywnością, za pomocą której artysta chce wciągnąć czytelnika w obręb swoich przeżyć, doświadczeń, fantazji. Interesują go operacje psychiczne, wiodące do powstawania utworów (świadoma wola i praca artysty). Polem jego dociekań jest również wyobraźnia artysty.
W teorii ekspresji dane ze świata zewnętrznego muszą zostać zinterioryzowane, wtopione w strukturę psychiczną artysty, wejść w proces przeżycia, które przekształca je w wyobrażenie artystyczne, dopiero potem zostają one wyrażone w dziele artystycznym. Interioryzacja połączona z wartościowanie prowadzi do wyboru przedstawionych wydarzeń, przedstawienie poetyckie nie naśladuje wszystkiego. Kryterium wyboru są wartości życia.