Zmiany w organizacji sądownictwa w dobie Sejmu Wielkiego

Sąd czteroletni przeprowadził znaczną reorganizację sądownictwa państwowego i stanowego. Sądem centralnym najwyższym był nadal sąd sejmowy który poszerzył swoje kompetencje o sprawy odpowiedzialności prawnej ministrów zasiadających w Straży Praw i osób dopuszczających się przestępstw politycznych, zagrażających ustrojowi państwa, w tym nie tylko członków sejmu czy dygnitarzy ale wszystkich mieszkańców. Składał się on z 12 senatorów i 24 posłów. Do sądu asesorskiego będącego najwyższym sądem dla miast, wprowadzono przedstawicieli mieszczaństwa oraz dopuszczano odwołania się do niego z miast prywatnych, świeckich i duchownych. Sąd referendarski ograniczono wyjmując z jego jurysdykcji sprawy kryminalne chłopów poddanych, które były rozstrzygane odtąd przed sąd najbliższy z większych miast królewskich, działającego jako sąd apelacyjny. Przyspieszeniu uległ tok postępowania sądowego. Wprowadzono stałe terminy sesji sądowych co usprwaniło procedurę. Całkowicie nowymi sądami centralnymi były sądy komisji rządowych i porządkowych. Sądy Komisji Skarbowych rozstrzygały sprawy w sprawach skarbowych i handlowych (do 1791r). Komisja Policji sprawowała sprawy przekroczenia funduszów miejskich, fałszowania miar i wag, przestępstw urzędników miejskich i czynów skierowanych przeciw władzy miejskiej. Sądy Komisji Wojskowej rozpoznawały sprawy wojskowe i przestępstwa popełnione przez żołnierzy. Natomiast Komisje porządkowe cywilno-wojskowe rozstrzygały spory między żołnierzami a osobami cywilnymi. W sądownictwie szlacheckim połączono sądy ziemskie grodzkie i podkomorskie w sądy ziemiańskie sędziów do nich wybierały na 4 lata sejmiki wojewódzkie, z prawem ponownego wyboru. Sąd ziemiański funkcjonował przez cały rok. Instytucją odwoławczą od niego był Trybunał Koronny. Od 1791r. wyodrębniono dwa Trybunały - dla Wlkp. W Piotrkowie i Małop. w Lublinie. Funkcjonowały stale. Najszerzej zreformowano sady miejskie. Dostosowano je do podziału na sprawy cywilne i karne.

Dla karnych były dwie instancje: 1)sąd wydziałowy 2)asesorski do którego można się było odwołać w razie orzeczenia kary długiego lub dożywotniego pozbawienia wolności. Od sędziów sądów miejskich wymagano fachowości. Wykształcenie prawnicze posiadali tylko sędziowie w większych miastach, w mniejszych znajomość prawa wśród sędziów nie wychodziła poza ogólne zasady. Językiem urzędowym w sądownictwie był jezyk polski.