Krzysztof Żuk
Temat: Subkultury
Szczecin, 13 maja 2009r
Kultura, jak podaje Piotr Sztompka, to całościowy sposób życia charakterystyczny dla danej zbiorowości, na który składa się wszystko to, co ludzie „robią, myślą i posiadają”, jako członkowie społeczeństwa (wzorce działania, myślenia i wyposażenia materialnego).
Kultura trwa, zachowuje ciągłość, ulega dziedziczeniu. Ale przecież równie nieustannie zmienia się, a także ma gdzieś w przeszłości początki. Każdy element kultury kiedyś powstał, ma jakąś genezę. Kultura jest, jak wszystko inne w świecie społecznym, wytworem ludzkim. Ludzi, czyli kogo? Można by zapytać. Kto jest podmiotem tej kulturowej twórczości> Nawiązują do analizy jaką prowadzimy w rozdziale siódmym, jako podstawowy sposób wytwarzania się kultury wskażemy działania masowe, Podawaliśmy tam przykład jeżyka naturalnego, który tworzy się i zmienia przez działania komunikacyjne ogromnych mas mówiących i piszących ludzi. W normalnych codziennych konwersacjach pojawiają się nowe zwroty, nowe słowa, przyjmują się, kumulują w długich okresach i w ten sposób kształtuje się - bez żadnej intencji polemistów - cały ogromnie złożony język i kultura narodowa.
Kultura jednej i tej samej zbiorowości rzadko stanowi monolit. Weźmy kulturę narodową. Pewne jej treści tworzą trzon kultury, albo jak się czasem powiada, kulturę głównego nurtu, słowem to, co nadaje jej specyfikę i tożsamość. Obok tego istnieją pewne odmiany zwyczajów, języka, symboli, używanych obiektów itp., wyróżniające pewne regiony. Powiemy wówczas o istnieniu pewnych subkultur w ramach kultury narodowej. Ale mogą też pojawić się grupy anarchistyczne czy nihilistyczne, dla których uznane szeroko narodowe tradycje i świętości są przedmiotem szyderstwa, potępienia lub odrzucenia. Można je wówczas określić jako kontrkulturę, oczywiście przez przeciwstawieni do kultury narodowej głównego nurtu. Albo inny przykład: kultura środowiska naukowego ma pewne charakterystyczne cechy, np. swoisty etos naukowy. Ale w jej ramach pewne swoistości przejawia zbiorowość matematyków, inne fizyków, a jeszcze inne filozofów. To będą w tym przypadku subkultury naukowe. W środowisku naukowym może też pojawić się grupa kwestionująca podstawowe kanony naukowości: samą ideę prawdy naukowej, poznawalności świata, metody empirycznego poznania. Przykładem może być tzw. Anarchizm metodologiczny w naukach przyrodniczych czy postmodernizm w naukach społecznych. Można wówczas określić takie stanowiska mianem kontrkultury, czyli opozycji wobec kultury naukowej głównego nurtu.
Aby przybliżyć termin „subkultury”, chciałbym odwołać się do jego encyklopedycznej definicji. Jak podaje słownik terminów, subkultura, z łac. sub = 'pod' + kultura, określa grupę społeczną i jej kulturę wyodrębnioną według jakiegoś kryterium np. zawodowego, etnicznego, religijnego czy demograficznego itp. Natomiast jak podaje Piotr Sztompka, subkultura to odrębność sposobu życia mniejszych zbiorowości mieszczących się w zasięgu uznanej przez ich członków kultury szerszej, nadrzędnej. Inaczej „wariacje” wokół wspólnego trzonu kultury. Subkultura jest segmentem kultury i nie podlega wartościowaniu na wyższą czy niższą. Członków subkultury według socjologicznej terminologii nie można nazywać kontrspołeczeństwem, ponieważ są oni wyrazicielami jakiegoś poglądu, jakichś idei. Działają przy tym w ramach ogółu społeczeństwa. Subkulturę tworzą grupy zawodowe, które wypracowały swoje, swoiste, zachodzące wyłącznie w ich obrębie, normy - np. lekarze, prawnicy, złodzieje, politycy, nauczyciele, uczniowie, studenci, fani danego gatunku muzycznego. Świadczy chociażby o tym specyficzny język. Subkultury tworzą nie tylko grupy zawodowe, ale także inne grupy społeczne, do których należą osoby niepełnosprawne - niewidzący, niesłyszący, przewlekle chorzy oraz z uszkodzonymi narządami ruchu oraz upośledzeni umysłowo. W znaczeniu potocznym określa grupy młodzieży (subkultury młodzieżowe), uznające przyjęty system wartości, a słowo subkultura nabrało znaczenie jakiejś formy patologii społecznej. W takim przypadku lepszym określeniem jest jednak termin kontrkultura. Najczęściej przyjmuje się, że subkultury odznaczają się odrębnością od dominującej kultury społeczeństwa w zakresie pewnych wartości i norm postępowania. Jeżeli subkulturowe wartości i normy są sprzeczne z tymi, które są charakterystyczne dla kultury dominującej, można mówić o subkulturach dewiacyjnych. Młodzi, dorastający ludzie znajdują się w specyficznej sytuacji społecznej. Osiągnęli już dojrzałość biologiczną, nie są więc już dziećmi. Jednocześnie jednak nie przyznaje się im praw i nie nakłada obowiązków, charakterystycznych dla ludzi dorosłych. Charakter okresu młodości dobrze opisuje pojęcie „moratorium”, czyli odroczenie. W związku z pobieraniem nauki odroczona jest odpowiedzialność, związana z finansowaniem swojego utrzymania. Podobnie jest z założeniem rodziny i opieką nad dziećmi. Psychospołeczne moratorium to swoisty okres ochronny, pozwalający młodym ludziom na wypróbowywanie różnych rodzajów aktywności bez konieczności ponoszenia wielu konsekwencji nietrafnych wyborów. Rozwój kultury młodzieżowej jest odbiciem skomplikowanych procesów społeczno - ekonomicznych i zmian cywilizacyjnych. Jej kształt wynika ze specyfiki okresu dorastania - czasu, który charakteryzuje się m. in. nasiloną potrzebą autonomii i zaburzeniami społecznego funkcjonowania. Grupy subkulturowe są istotnym elementem kultury młodzieżowej i spełniają ważne funkcje , zarazem jednak uczestnictwo w subkulturach dewiacyjnych może nieść za sobą szereg zagrożeń dla prawidłowego rozwoju młodych ludzi.
Do głównych cech subkultur młodzieżowych zalicza się:
założenia ideologiczne
obyczajowość
kreowany wizerunek, aktywność twórcza.
Wyróżnia się trójfazowy okres rozwoju spontanicznej kultury młodzieżowej:
1. Subkultura młodzieżowa - chęć odróżnienia się od reszty społeczeństwa głównie przez zewnętrzne atrybuty- ubiór, styl spędzania czasu wolnego, język, gusta muzyczne. Wzory zachowania tego rodzaju grup mieszczą się w ramach powszechnie obowiązującego porządku i norm społecznych.
2. Okres kontrkultury- młodzież uświadamia sobie wtedy swoją odrębność pokoleniową i kulturową, protest przeciwko zasadom funkcjonowania oraz wartościom, tworzącym fundament społeczeństw zachodniego kręgu kulturowego. Zakwestionowanie świata rządzonego przez wartości materialne, nastawionego na efektywność i zysk.
3. Faza kultury alternatywnej- stadium najbardziej dojrzałe: totalna krytyka zastanego świata dorosłych jest powoli zastępowana przez próby kreowania wzorców i zachowań pozytywnych. Społeczności alternatywne są nastawione raczej na twórczą aktywność na obrzeżach głównego nurtu kulturowego niż atakowanie starego zastanego systemu.
Subkultury młodzieżowe rozpoznane m.in. w Polsce:
bikiniarze
hipisi
git-ludzie
punki
skini (skinheadzi)
sataniści
rastafarianie
graficiarze
metalowcy
skejci (skaterzy)
technomani
dresiarze
szalikowcy
hakerzy
goci (subkultura gotycka)
Klub Przyjacół Radyja Maryja
Źródła:
Piotr Sztompka, Socjologia, Kraków 2006
Richard J. Gerrig, Philip G. Zimbardo, Psychologia i życie, Warszawa 2008
Cekiera C., Ryzyko uzależnień, Lublin 1994
1