Podstawy dydaktyki ogólnej wykład I

1. Przedmiot i podstawowe pojęcia dydaktyki

2. Rozwój systemów dydaktycznych

3. Planowanie w pracy nauczyciela

Przedmiot i podstawowe pojęcia dydaktyki

Przedmiotem dydaktyki są fakty związane pośrednio i bezpośrednio z nauczaniem i uczeniem się. Dydaktyka tłumaczy zjawiska w sposób wyczynowy bada skutki pewnych czynności a także znaleźności między postępowaniem nauczyciela w toku działań dydaktycznych a postępowaniem uczniów i zmianami, jakie dokonują się pod wpływem oddziaływania nauczyciela na ucznia. ( szersze ujecie)

Prostsze ujecie

Dydaktyka zajmuje się analizą wszystkich czynności składających się na proces nauczania i uczenia się łącznie z czynnikami, jakie go wywołują, warunkami, w jakich przebiega oraz rezultatami, do jakich prowadzi.

Podstawowe pojęcia

Uczenie się- OKOŃ jest procesem w toku którego- na podstawie doświadczenia, poznania i ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się i działania lub ulegają zmianom formy wcześniej nabyte. Jest ono rodzajem ludzkiej działalności, który w latach dzieciństwa i młodości uzyskuje przewagę nad innymi formami, tj. nad zabawą, pracą. Cechy świadomie organizowanego uczenia się (Wroczyński): aktywność osoby uczącej się, ukierunkowanie- dążenie osoby uczącej się do uzyskania założonego wcześniej wyniku, planowość, a wraz z nią ciągłość oraz wewnętrzna spoistość poszczególnych czynności

Czynniki uczenia się - pozytywna motywacja wewnętrzna i zewnętrzna, odpowiednie bodźce środowisko(odpowiednie warunki, pomoce dydaktyczne), zdolności.

Nauczanie - OKOŃ przez nauczanie rozumiemy planową i systematyczną pracę nauczyciela z uczniami, polegającą na wywołaniu i utrwaleniu zmian w ich wiedzy, dyspozycjach, postępowaniu- pod wpływem uczenia się i opanowania wiedzy, przeżywania wartości i własnej działalności praktycznej. Nauczanie jest działalnością intencjonalną. Wiąże się z kształceniem i wychowaniem.

Kształcenie-(uczenie i nauczanie razem) ogół czynności i procesów umożliwiających ludziom poznanie przyrody, społeczeństwa i kultury, a zarazem uczestnictwo w ich przekształcaniu, jak również możliwie wszechstronny rozwój własnej sprawności fizycznej i umysłowej, zainteresowań i zdolności. Proces kształcenia opiera się na nauczaniu i uczeniu się, zakłada się w nim uczestnictwo osób nauczających i uczących się, realizowany samodzielnie przez osobę uczącą się nosi nazwę samokształcenia, które umożliwia nabycie kwalifikacji ogólnych. Rezultatem kształcenia jest wykształcenie. Kształcenie może być organizowane bezpośrednio i pośrednio.

Wychowanie- oddziaływania organizowane celowo, mające prowadzić do pożądanych zmian w funkcjonowaniu jednostek i grup. Oznacza celową interwencję w jej przebiegu. Szczególne zadania wychowawcze spoczywają tradycyjnie na rodzinie. Wychowanie obejmuje oddziaływania środowiska społecznego i przyrodniczego na człowieka, a więc zarówno spontaniczne i okazjonalne wpływy innych ludzi lub grup ludzkich, jak i wpływy przyrody.

Funkcje dydaktyki

1. Opisująca (deskryptywna / diagnostyczna)

Oznacza to, że nauczyciel przystępując do czynności nauczania musi sobie odpowiedzieć na pytanie jak jest?. Musi umieć opisać środowisko, w którym się znalazł. Opisać to oznacza odpowiedzieć sobie na podstawowe pytania:

- czego chcę nauczać

- jak chce nauczyć

- jakie są potrzeby jego uczniów

2. Wyjaśniająco- eksplanacyjna - wyjaśnienie zjawisk i problemów w rzeczywistości pedagogicznej. Jest to szukanie przyczyn. Wchodząc w środowisko nauczyciel zadaje sobie pytanie, dlaczego jest takie a nie inne?

3. Prognostyczna - predyktywna - antycypacji - funkcja przewidywania, opiera się na prognozie jakie mogą być rezultaty np: naszego działania

4. Ewaluacyjna - oceniamy jak to środowisko funkcjonuje

Rozwój systemów dydaktycznych

Według Profesor Joanny Rutkowiak( jedną ze znanych osób zajmujących się i teorią wychowania) klasyfikowanie systemów wychowawczych systemów dydaktycznych trzeba podzielić je następująco:

1. Herbartyzm

System dydaktyczny Herbarta polegał na analizie przyswajaniu wiedzy.

J. F. Herbart był niemieckim filozofem, pedagogiem i psychologiem, który stworzył własny system dydaktyczny oparty na zasadach etyki i psychologii; etyka stanowiła podstawę dla formułowania celów wychowania natomiast psychologia - dla środków osiągania tych celów. Główny cel wychowania stanowiło moralne kształcenie silnego charakteru u podopiecznych, którzy będą się kierować w swoim postępowaniu pewnymi ideami moralnymi określającymi ideał osobowości oraz zasadniczy cel życia człowieka:

• idea doskonałości

• idea prawa

• idea słuszności

• idea wewnętrznej słuszności

• idea życzliwości

Herbart ujmował dydaktykę jako część pedagogiki a jej przedmiot (nauczanie wychowujące) uważał za najważniejszy czynnik wychowania. Teoria nauczania wychowującego została później nazwana teorią stopni formalnych i obejmowała ona:

• jasność - jeżeli nie zrozumiesz to się nie nauczysz

• kojarzenie - asymilacja, skojarzenie z tym co już wiesz

• system - powtarzanie materiału w różnych kontekstach w różnym ujęciu

• metodę - sposób w jaki sposób przekazujemy wiedzę

Przed Herbartem był J.A. Komeński ( pominięty przez J. Rutkowiak.

J.A. Komeński (ur. 28 marca 1592 w Nivnicach na Morawach, zm. 15 listopada 1670 w Amsterdamie) -. czeski pedagog, reformator, twórca nowożytnej pedagogiki, duchowny, nauczyciel szkół braci czeskich; pierwszy w Europie opracował projekt jednolitego systemu szkolnego dla całej ludności, bez względu na stan i płeć; zalecał nauczanie początkowe w j. ojczystym i pragnął objąć nim dzieci wszystkich warstw społecznych dopiero w szkole poglądy wyłożył w dziele Wielka dydaktyka (1657);

POGLĄDY PEDAGOGICZNE

• Komeński wierzy w moc wychowania i wykształcenia. Podziela optymizm pedagogiczny epoki Odrodzenia. Nie podziela poglądu, iż „ są umysły tak tępe, że niczego w nie wpoić niepodobna”.

• Domaga się powszechnego nauczania i wychowania niezależnie od płci, pochodzenia społecznego czy miejsca zamieszkania.

• Opracowuje system jednakiego szkolnictwa dla całej ludności - pierwszego w historii wychowania.

Rozróżnia on cztery okresy w rozwoju człowieka i odpowiednio do nich cztery typy szkół:

• Okres dzieciństwa - do szóstego roku życia, któremu odpowiadała szkoła macierzysta, czyli wychowanie głównie w rodzinie gdzie podstawowa role nauczyciela pełni sama matka.

• Okres chłopięctwa - od szóstego roku życia do dwunastego, któremu odpowiadała szkoła elementarna, z językiem ojczystym; uczą się w niej chłopcy i dziewczęta; powinna być w każdym miasteczku, wsi, osiedlu.

• Okres młodzieńczości - od dwunastego do osiemnastego roku życia - odpowiadała mu szkoła języka łacińskiego - szkoła średnia, gimnazjum, która powinna być w każdym większym mieście, a uczyć się w niej powinni wszyscy, którzy tylko odznaczają się wystarczającymi zdolnościami umysłowymi.

• Okres dojrzewającej męskości - od osiemnastego do dwudziestego czwartego roku życia - odpowiadała mu Akademia, do której powinni być kierowani ci, którzy maja być uczonymi. Akademia powinna być zorganizowana w każdym państwie, a zakończenie w niej nauki powinno być uwieńczone, według Komeńskiego podróżami zagranicznymi. W swoich słowach tak ją uzasadniał: "doktorów i przyszłych wodzów dla innych, aby nigdy nie brakło odpowiednich kierowników dla kościołów, szkół i spraw państwowych"

• Opracowuje nowy program wykształcenia i nowy układ materiału programowego. Domaga się najpierw nauczania w języku ojczystym, a potem w języku łacińskim. Podkreśla też potrzebę dostarczenia podręczników uczniom.

• Tworzy i uzasadnia podstawy organizacji pracy szkolnej, w klasie, systemem lekcyjnym. Szkoła podzielona jest na sześć klas, nauka podzielona jest na lekcje, zaś lekcje na godziny.

• Stworzył podział na przedmioty.

• Wprowadza do początkowej nauki środki zmysłowe, zastąpione w późniejszym wieku przez słowa. Nową ideą były także ilustracje w podręcznikach, ściśle związane z jego treścią. Wiedza oparta miała być na naturze a nauka odbywać się krok po kroku.

• Uważał, że należy stopniować trudność nauki, od ogółu do szczegółu i od konkretu do abstrakcji.

• Dokonuje dokładnej analizy procesu nauczania oraz formułuje nowe podstawowe zasady nauczania.

Nowe wychowanie

Maria Montessori, 1870 - 1952

Lekarka, pedagog, urodzona we Włoszech. Swoją pedagogikę opierała głownie na badaniach fizjologicznych i psychicznych dziecka co było wynikiem jej kierunkowego wykształcenia - odbyła ona studia medyczne w Rzymie i tak także obroniła doktorat.

GŁÓWNE IDEE I DZIAŁANIA MONTESSORI:

• Badania z psychologii i socjologii

• Liberalny styl wychowania

• Rozpoznanie medyczne dziecka

• Brak kar cielesnych

• Rozwój zmysłów

• Zasada współpracy rodziców z przedszkolem

• Odczyty i pogadanki dla rodziców

• Wychowanie przez nauczanie - dydaktyzm

• Wychowawca zobligowany doprowadzenia karty bibliograficznej dziecka

• Pobudzanie dzieci do samorządnej aktywności

• Ćwiczenia fizyczne, gry zabawy

• Zminiaturyzowany świat dorosłych, na potrzeby dziecka: meble, zabawki

• Metoda samokontroli dzieci, np. odpowiedzi na końcu podręcznika

• Uprawa, hodowla roślin, budownictwo

Francuski pedagog, twórca francuskiej szkoły nowoczesnej, zaliczany do przedstawicieli pedagogiki naturalistycznej, na którego bardzo silnie wpłynęły także miedzy innymi takie prądy jak psychoanaliza czy psychologia funkcjonalna. W swoich działaniach, interesował się on głównie rozwojem dziecka: wyodrębniał trzy fazy:

1. szukanie po omacku

2. urządzanie się w świecie

3. zamiana zabawy w pracę

Prócz tego wymyślił Freinet i opisał liczne pomoce mające przynieść korzyść w postaci sprawniejszej pracy nauczyciela i działaniach ucznia. Były to miedzy innymi:

1. techniki swobodnego tekstu

2. korespondencja między szkolna

3. fiszki auto - korektywne

4. gazetki szkolne

5. swobodna ekspresja plastyczna, muzyczna i teatralna

6. doświadczenia poszukujące

Z pedagogiki Marii Montessori wyniósł Celestyn Freinet miedzy innymi pogląd o bezcelowości i bezsensowności podręczników szkolnych. Uważał także że nauka powinna być oparta na własnych doświadczeniach pozytywnych jak i negatywnych, wychowanka. Dlatego tez opowiadał się on za całkowitą swoboda w poznawaniu świata przez dziecko. Zachęcał uczniów na przykład do działalności samorządowej i tworzenia gazetki szkolnej, czyli wyrabiania samodzielności. Opisał to szczegółowo w swojej książce pod tytułem "Drukarnia w szkole".

System dydaktyczny Deweya

John Dewey (ur. 20 października 1859 w Burlington w stanie Vermont, zm. 1 czerwca 1952 w Nowym Jorku) był wybitnym amerykańskim filozofem i pedagogiem. Jak podstawę swoich przemyśleń obrał on filozofię pragmatyczną w postaci instrumentalizmu. Poglądy Dewey'a były bezpośrednio związane z praktyką szkolną. Jego koncepcja dydaktyczna została określona mianem "postępowej", gdyż stanowiła wyraźny krok na przód na gruncie dydaktyk łącząc poznanie z działaniem. Dewey, będący zwolennikiem przyrodniczego empiryzmu, uważał poznanie i działanie za niezbędne w rozwiązywaniu codziennych problemów. Ten proces rozwiązania problemów wzorował on na eksperymencie, który zmierzał do odkrywania przez uczniów nowych wiadomość w toku kolejnych pięciu stopni:

1. odczucie trudności

2. wykrycie trudności i jej określenie

3. określenie możliwych rozwiązań

4. wyprowadzenie wniosków z założonego rozwiązania

5. dalsza obserwacja i eksperymenty zmierzające do przyjęcia bądź odrzucenia hipotezy

Powyższe etapy myślenia zostały określone stopniami formalnymi według których zaczęto budować lekcje szkolne.

Dydaktyka wykład II.

Planowanie w pracy nauczyciela

Do pozytywnych skutków planowania możemy zaliczyć:

• Poprawę organizacji pracy

• Świadomości czynności dydaktycznych

• Wpływa na efektywność pracy

Negatywną stroną planowania mogą być mało racjonalne zaplanowane działania.

1. Modele planowania, - w jaki sposób można planować

2. Co można zaplanować?

3. Sposoby ujmowania celów dydaktycznych

4. Dobór treści

Modele planowania, - w jaki sposób można planować

Modele planowania są to schematy, które opisują czynności ( etapy) nauczyciela wchodzące w skład planowania.

Istnieją dwa modele planowania:

1. model liniowy

2. model nieliniowy

Liniowy model planowania

CELE DZIAŁANIA WYNIKI

Model liniowy to taki w którym najważniejsze są cele i zamierzenia, im są ściślej określone tym lepiej.

Ważnym założeniem przy tym jest, że ten, kto planuje i ten, kto wykonuje jest tą samą osobą. Przy tym modelu planowaniem zajmuje się nauczyciel.

Zakłada się również, że środowisko nauczania jest niezmienne( w praktyce mało realistyczne)

Nieliniowy model planowania

DZIAŁANIA WYNIKI CELE

W modelu nieliniowym najważniejszą rzeczą są czynności i te działania poprzedzają stanowienie celów.

Modele te różnią się zastosowaniem

Model liniowy sprawdza się idealnie jeżeli uczniowie nie mieli z danymi treściami doczynienia( np. nauka matematyki w I klasie ). Natomiast jeżeli uczniowie mieli już wcześniej kontakt z danymi treściami nauczania stosujemy model nieliniowy.

Na jaki okres czasu możemy zaplanować

I. Najkrótszy okres czasu, na jaki możemy zaplanować jest 1 - godzina lekcyjna.

Godzinę lekcyjna planujemy przy pomocy konspektu.

1. Konspekt zawiera:

2. Temat

3. Cele

4. Metody, jakimi się posłużymy

5. Źródła - podręczniki strony internetowe itp.

6. Podział lekcji z podziałami na fazy

7. Pracę domową - w dwóch wersjach podstawowej i rozszerzonej.

Konspekty stosuję się w psychoedukacji kiedy zajmujemy się Np. profilaktyka uzależnień, organizujemy zajęcia warsztatowe Np. z zakresu doradztwa zawodowego itp. Ważne żeby obejmował jedno zagadnienie( godzinę, blok zajęć, jeden dzień)

II. Planowanie tygodniowe.

Planujemy działy Np. w języku polskim okres literacki.

III. Planowanie semestralne bądź roczne.

Planowaniu temu odpowiada rozkład materiału nauczania.

Jest to dokument, który nauczyciel przygotowuje na początku roku, odlicza sobie ile godzin ma na realizacje przedmiotu w tygodniu, mnoży to przez ilość tygodni roku szkolnego, odejmuje dni wolne ( ferie, święta + jeden tydzień).

Następnie rozkłada sobie materiał, jaki chce zrealizować.

Schemat rozkładu materiału nauczania

Lp.	Dział	Cele główne	Metody	Źródła	Kolejne etapy	Kryteria oceny
Ilość jednostek lekcyjnych	Którego te lekcje będą dotyczyć	Co chcemy osiągnąć?				Jaki poziom wiedzy uważamy za wystarczający, aby uczeń dostał ocenę dostateczną czy dopuszczającą.( w procentach lub opisowo) Kryteria wyrażane są często w celach operacyjnych.

Planując rocznie czy semestralnie trzeba pamiętać o myśli przewodniej, czyli, po co nam to i co uczeń z tym zrobi. Musimy pamiętać o zakresie, czyli ile i jaki materiał mamy zrobić. Oraz o cykliczności, czyli o takim zjawisku w planowaniu, że do pewnych treści się powraca na różnych etapach kształcenia.

Sposoby formułowania celów

Nazewnictwo celów

1.Cel ogólny (główny, globalny)

Jest to ogólne zamierzenie ogólny stan wiedzy, kompetencji, czy umiejętności uczniów, dotyczy pewnego poziomu, etapu np. znajomość literatury polskiej lub umiejętność wykonywania działań na liczbach całkowitych lub ułamkach.

2. Cel szczegółowy

Jest to składowa celu ogólnego będą to pewne elementy wiedzy czy kompetencji, umiejętności, które nas do celu głównego doprowadzą. Np. jeżeli mamy znajomość literatury polskiej to musimy mieć też znajomość gatunków literackich, chronologia okresów literackich wiedzę historyczna dotycząca tych okresów itp.

3. Cel operacyjny

Jest to potwierdzenie faktu, że uczeń coś umie, że jakąś umiejętność opanował. Cel operacyjny jest zawsze wyrażany czynnością w formie dokonanej. Np uczeń opanował odmianę czasowników w czasie teraźniejszym.

Istnieją trzy możliwości stanowienia celów

1. Schemat celów operacyjnych wg R.Magera

Klasyfikuje się w nim cele według określonych czynności czy zachowań.

1. Opis zachowania ucznia-co uczeń wykona lub jakie działania ucznia nauczyciel uzna za dowód osiągnięcia celu

2. Sytuacja sprawdzania-warunki, w których należy się spodziewać działania ucznia lub, w których będzie ono obserwowane

3. Kryteria osiągnięć- standard lub poziom wykonania uznany za wystarczający

2. Schemat Gronlunda

I. cele ogólne

II. cele szczegółowe

3. Taksonomia lub klasyfikacja BLOOMA. W tej klasyfikacji istnieją trzy dziedziny działalności ucznia.

1. Dziedzina poznawcza

2. Dziedzina emocjonalna

3. Dziedzina psychomotoryczna

I W procesie nabywania wiedzy taksonomia wyodrębniła 6 poziomów, na których dokonują się odrębne procesy poznawcze. Ujmuje w nich wszystkie ogólne procesy intelektualne. (Wiadomości, rozumienie, zastosowanie, analiza, synteza, ocena).

II dzieli się na 5 kategorii a każda określa stopień zaangażowania lub napięcia emocjonalnego wymaganego od uczniów.(Odbieranie bodźców, reagowanie, wartościowanie, systematyzacja wartości, uwewnętrznienie systemu wartości).

III dzieli się na 6 kategorii. Są one uszeregowane od prostego odruchu do złożonej czynności komunikowania innym myśli i emocji.(odruchy, ruchy podstawowe, zdolności percepcyjne, zdolności fizyczne, ruchy wyćwiczeniowe , ruchowe środki wyrazu).

1

---