Metodologia historii medycyny

Historia medycyny - nauka o rozwoju myśli lekarskiej i formach praktyki lekarskiej

O zdrowiu i chorobie człowieka w aspekcie historycznym

Nauka humanistyczna wiedzy z zakresu medycyny i przyrody

Źródło historyczne

- materiały stanowiące zasób wiedzy w jakiejś dziedzinie, będące podstawą do dalszych badać, wszelka pozostałość w przeszłości związana z życiem i działalnością człowieka, przetrwała do naszych czasów bądź w martwej postaci utrwalona, bądź też w postaci żywej, dotąd istniejącej.

Źródła bezpośrednie

1. Zachowane szczątki ciała ludzkiego, pozwalające na bezpośrednie obserwacje utrwalonych zmian patologicznych

2. Zachowane narzędzia i inne przedmioty kultury materialnej, związane z medycyną

Źródła pisemne, stanowiące bezpośredni przekaz myśli autora lub opis obowiązujących poglądów i zasad postępowania, zapisane w postaci zapisów na tablicach glinianych, rytych w kamieniu, na papirusach, pergaminie

Źródła ikonograficzne - wykonane z natury lub będące wyrazem określonej koncepcji autora malowidła i rysunki, rzeźby, reliefy, drzeworyty, fotografie i filmy będące świadectwem medycyny czasów ich powstania

Źródła historyczne pośrednie:

• „z drugiej ręki”, mniej wiarygodne

• źródła pisemne -pamiętniki, opisy, podręczniki

• źródła ikonograficzne - twórczość artystyczna

• źródła etnograficzne - analogie zachować społeczeństw przeszłych do współczesności

Starożytność

Egipt

• Cywilizacja opierała się na magii,

• Dbałość o ciało ludzkie- higiena, balsamowanie

• Śmierć- uroczysta z przepychem

• Ogromna dbałość o wygląd

• Leczenie ciała - medycy(skupiali się na poszukiwaniu leku, sposobu leczenia bez deformowania ciała ludzkiego)

• Mieli błędne wyobrażenie o budowie ciała ludzkiego.

• Propozycje człowieka w środku -> na obraz i podobieństwo Nilu(kanały spływające do jednego).

Jedyny organ im znany to SERCE

Egipt dał zaczątki lecznictwa starożytnego

Źródła na płaskorzeźbach, szczątkach, źródła bezpośrednie są najlepiej udokumentowane

Wiele wypchanych zwierząt:głównie koty, ptaki

Bóg THOT-MEDYK (postać ptaka z wyciągniętym długim dziobem)

W KANOPACH przechowywano narządy

Recepty napisane hieroglifami

Nie znali mydła, używali ługów. Dożywali 35 lat.

KRZYŻ NILU - symbol Egiptu. Symbol życia i zdrowia

! IMPHOTEP - bóg egipski, pierwszy medyk

I medyk starożytności, Wezyr, poeta, architekt

! HIPOKRATES - II medyk starożytności; opanował duży zakres wiedzy medycznej

Obrzezanie-często stosowany zabieg

Egipcjanie opanowali swoisty test ciążowy.

Mezopotamia

Dla starożytności WĄŻ był bardzo ważnym symbolem (Grecja, Rzym, Egipt, Mezopotamia)

Symbol uniwersalny. Zwierzę, z którego wyrabiano lekarstwa:maści itp. Wąż gubi swoją skórę i odradza mu się nowa. Wąż był uosobieniem odrodzenia się, zaczynania od początku. Tak wyobrażano sobie boga ASKLEPIOSA (grecko-rzymski Bóg).Był medykiem (w Rzymie- ESKULAP inaczej)

• Wąż jest symbolem nieśmiertelności.

• Gliniane tabliczki-> pismo klinowe

• Kodeks Hammurabiego ->obeliks -> przepisy leczenia!

• W Babilonie za szczególny narząd uważano WĄTROBĘ.

• Wynalazcy koła (Babilończycy)

• Przywiązywali wagę do liczb:Egipcjanie -7, Babilońćzycy-5, Chińczycy- 5

Grecja

Świątynie ASKLEPIOSA -oddawano cześć bogu, leczyli tam kapłanie

Nota(?) - Przedmioty cenne za otrzymane łaski

Wazy greckie- rysunki pokazujące sztukę wojenną

Lista papirusów medycznych

• Papirus Ebersa - największe i najważniejsze źródło o medycynie w starożytnym Egipcie

• Papirus Edwina Smitha- księga chirurga o „ranach”

• Papirus Berlin 3027 - księga pediatryczna

• Papirus Berlin 3038 - zbiór 204 recept i testów ciążowych

• Papirus Hearst- zbiór 206 recept na różne dolegliwości

• Papirus z Kalum - fragm. o chorobach zwierzęcych

• Papirus z Kalum - fragm. o chorobach kobiecych

• Papirus Chester Beatty - fragm. o chorobach trawienia

• Londyński papirus medyczny - 61 recept, głównie medycznych

Źródłosłów pojęcia farmacja:

Egipski bóg THAT przedstawiany bywa jako „pilot”, „kapitan” strzegący bezpieczeństwa statku i określany jako: „PH-AR-MAKI”. W dosłownym znaczeniu „Ph-ar-maki” oznacza zapewniający bezpieczeństwo, udzielający bezpieczeństwa

W późniejszym okresie wyraz ten oznaczał środki służące do zapewnienia i utrzymania zdrowia

Grecka nazwa „PHARMAKON” oznaczająca środek magiczny, a w przyszłości lek, jest więc najprawdopodobniej pochodzenia egipskiego

Renesans pojęcia farmacja przypada na okres powstania pierwszych katedr, Farmacja na wyższych uczelniach /wiek XIX i wiek XX/

Chiny

Świat nie jest dziełem bogów, lecz rezultatem wzajemnego oddziaływania 2 pierwotnych sil kosmicznych: Jang->męskie, aktywne, jasne, suche, ciepłe

In -> żeńskie, bierne, zimne, wilgotne, ciemne

Wszystko, co istnieje, zarówno stworzenia żywe, jaki martwa materia było i jest efektem ich działania.

Za ostateczna zasadę uważano TAO - „drogę” właściwy tryb życia polegał na funkcjonowaniu zgodnie z „tao”

WIATR- jest przyczyną tysiąca chorób

Legendarnym ojcem medycyny chińskiej był HUANG TI

Wczesna filozofia chińska wykazywała skłonności do łączenia i godzenia elementów różnych religii i tworzenia z nich nowej całości

TAO- droga właściwego postępowania =>znalazło przełożenie w KONFUCJANIZMIE

Poseł chiński CHANG CHIEN spędził 10 lat w Mezopotamii skąd przywiózł szereg informacji dotyczących farmacji i uprawy winorośli

Najstarsze traktaty medyczne

• Fu-hi (cesarz) => pa - kna

• Szen -nung => czerwony cesarz Hung-ti autor zielnika medycznego (dane o 365 lekach )!

• Żółty cesarz Huang - ti

Teoria humoralna (jak w Grecji czy Rzymie) 5 humorów

5 miała duże znaczenie dla Chińczyków: 5 żywiołów, 5 jakości, 5 smaków, 5 rodzajów leków, 5 głównych organów, 5 pór roku

Serce - najważniejszy organ

Mierzenie pulsu - wnioski p chorobach

Akupunktura, obwiązywanie kobietom stóp

Żeńszeń - symbol chińskiej medycyny farmakologicznej, symbol rośliny odmładzającej, dającej siłę, energię !

5 metod leczenia:

1. Uzdrawianie ducha

2. Pielęgnacja ciała

3. Podawanie leków

4. Leczenie całego organizmu

5. Stosowanie akupunktury i przypieczeń(rośliny, które kładziono na pewne miejsce i przypalano)

Galen założył „aptekę” na VIA SACRA w Rzymie, w której przyrządzał leki. Sporządzał tam teriak (driakiew) z najupuchańczych surowców sprowadzanych z zagranicy. W poglądach lekarskich Galen kontynuował idee Hipokratesa, nadając lecznictwu kierunek, który przetrwał do XVI w, a nawet XVII w.

Teoria Galena dzieli leki na 3 kategorie:

1. Leki, przy których działanie główne i poboczne następuje w różnych kombinacjach

2. Leki o specyficznym działaniu np. trucizny, środki czyszczące, wymiotne itp.

3. Leki proste, które powodują fizjologiczne odczucia suchości, wilgoci, zimna i ciepła

W pismach swoich Galen przytacza wielką liczbę środków leczniczych: roślinnych wymienia 473, a leków mineralnych- związki PB, Cu, Fe, S, arszenik, sól morską, gips, glinkę

NA podstawie swej farmakologii Galen stosował jako:

1. VOMIA (środki wymiotne)- miód, ciermienik

2. Purgativa (środki przeczyszczające)- odwar soczewicy, figi, śliwki w miodzie, winogrona, mleko, serwatkę, kapustę

3. Środki przeciw biegunce - ser, kasztany, małże, kości palone, wino czerwone

4. Środki moczopędne - selery, pietruszkę

Największe dzieła farmaceutyczne Galena:

1. o mieszaniu i działaniu środków leczniczych -ksiąg 11

2. o środkach złożonych wg ich składników

3. o środkach złożonych wg ich rodzajów

4. o środkach spożywczych i ich działaniu

5. o truciznach i odtrutkach i inne

Alchemia

Zawdzięcza swą nazwę Arabom, którzy do greckiego wyrazu:hymeia: dodali przedrostek „al.”. Jednak pochodzenie wyrazu „chemia: jest znacznie wcześniejsze. Niektórzy z historyków uważają m ze nazwa : chemia; pochodzi od wyrazu „chemiu”, który w języku egipskim miał określać czarną nazwę mułu nilowego

! Benedyktyni przyczynili się do rozwoju aptekarstwa, wytwarzania leków

Prace alchemików średniowiecznych koncentrowały się głównie wokół odkrycia tzn. Kamienia Filozoficznego, ponieważ wg ich poglądów istniała pewna substancja, mająca właściwości umożliwiająca zmianę metali nieszlachetnych jak Cu , Sn, Pb, Fe w złoto

• /przedłużanie życia ludzkiego/

• /wytwarzanie sztucznego człowieka tzn. HOMUNKULUSA/

• ! szkoła w Salerno- prowadzona przez Benedyktynów, I ognisko szkolenia farmaceutycznego

• ! Znany alchemik GEBER-GREK, twórca alchemii średniowiecznej

• ! Przy poszukiwaniu kamienia filozof. Bum Homunkulusa - droga doświadczeń

Paracelsus i paracelsyzm (1493-1541)

Jego twórczość miała przełomowe znaczenie dla rozwoju chemii. Wielu historyków uważa rok 1526 (data ukazania się książki Paracelsusa „das Sechste Buch in der Aiztei „) za granicę kończącą okres alchemii średniowiecznej i narodziny chemii lekarskiej -CHEMIATRII

Paracelsus rozwinął znaną od wieków naukę o sygnaturze. Wg niego Bóg dał na każdą chorobę odpowiedni lek. Aby ułatwić człowiekowi ich znalezienie, dał im odpowiednie znaki zewnętrzne SYGNATURY. Ponieważ Bóg stworzył askana na każdą chorobę, jest on wg Paracelsusa „największym aptekarzem”, a cała przyroda „wielką apteką”

Paracelsus:

1. Zerwał z autorytetem dotychczasowych powag Galena, Awiceuny (-ojciec medycyny arabskiej)

2. Głosił, ze nauki przyrodnicze i medyczne muszą się opierać na doświadczeniu, a wyniki doświadczeń mogą być jedynym kryterium ich wartości

3. Choroby - wg niego- przejawiają się jako anormalne procesy chemiczne, zachodzące w organizmie ludzkim, dlatego chorego należy leczyć środkami chemicznymi

4. Celem alchemii nie jest poszukiwanie kamienia filozof. Lecz poszukiwanie lekarstw

5. środki farmakologiczne - istotę leczniczą- wg Paracelsusa, należy wydobywać z surowców roślinnych poprzez odpowiednią przeróbkę / analizę chemiczną/

! Pod wpływem paracelsyzmu alchemia przeniosła się z pracowni alchemicznych do laboratoriów aptecznych.

W dziejach medycyny, farmacji i chemii powstał nowy nurt dominujący poprzez 2 stulecia XVI-XVII, znany pod nazwą CHEMIATRII (JATROCHEMII), albo chemii lekarskiej (od gr. Wyrazu jatros-lekarz). Najwybitniejszymi przedstawicielami tego nurtu byli van Helmart, Sylvius, Glauber. Wkroczenie chemiatrii do laboratoriów aptecznych było jednym z istotnych czynników, który zadecydował o pojawieniu się pierwszych naukowców wśród aptekarzy. Należał do nich Nicolas Lemery (1645-1715) ! Pionier fitochemii, który wprowadził udoskonalone metody ekstrakcji dla uzyskania przez analizę nowych leków z surowców roślinnych. Lemery jest autorem podręcznika chemii oraz dzieła pt.” Pharamacopee universene”, w którym określił zadania farmaceutów i lekarzy

• Claude Bernard - uczeń aptekarski u M.Milleta w Londynie

• ! Lonis Pasteur - już jako student zabiegał o przyjęcie do apteki w Basancas

• Carl Wilhelm Scheele (konstrukcja sprzętu lab)

• Justus Liebig - praktykował w aptece w Hoppenheim

• J.F.Bótter- wynalazca metody produkcji europ. Porcelany

• Ignacy Łukasiewicz- w laboratorium apteki przeprowadził destylację ropy naftowej wydzielił z niej naftę oraz skonstruował pierwszą lampę naftową na świecie.

W dziedzinie badań nad lekiem zasadniczy przełom dokonał się w latach 1760-1830

z surowców roślinnych

Wyodrębniono w czystej formie chemicznej

Związki o wysokiej skuteczności działania leczniczego:

• Izolacja alkaloidów

• Izolacja glikozydów

• Izolacja substancji o działaniu narkotycznym

• Odkrycie F.W.SERTURNERA , który w 1805 wyodrębnił z opium- MORFINĘ

• odkrycie L.N.VAVQCELINA, który wyizolował NIKOTYNĘ (1811)

• J.B.CAVENTON i J.PELLTIER wykryli STRYCHNINĘ i BRUCYNĘ i wyizolowali z kory chinowej CHIMNĘ (1820)

• F.F.RUNGE otrzymali w 1821 KOFEINĘ

• A.BALARD - Brom

W Polsce badania nad lekami koncentrowały się w 3 ośrodkach uniwersyteckich Krakowie, Wilnie i W-wie

1783 - ustanowienie Katedry Farmacji o Materii Medycznej w Szkole Głównej Koronnej, czyli na Uniwersytecie Jagiellońskim. Na stanowisko profesora został powołany Jan Szoster.

W latach 1820-1822 wydawany był „Pamiętnik farmaceutyczny wileński”

1834 - „Pamiętnik farmaceutyczny krakowski”

1797 - powołanie Jędrzeja Śniadeckiego na katedrę chemii i farmacji na Wszechnicy Wileńskiej

1800 - ukazało się ................ dzieło J. Śniadckiego „Początki chemii”

1809 zatwierdzenie ustawy o powstaniu akademii lekarskiej w W-wie pod nazwą Wydział Akademicko - Lekarski z jednakowymi wymaganiami na studia lekarskie (4 lata) i farmaceutyczne (2 lata)

1872 - powołanie Warszawskiego Towarzystwa Farmaceutycznego

1898-1900 - pierwsze kobiety w Polsce uzyskały prawo wstępu na wyższe studia farmaceutyczne.

---