Wykłady z historii Polski 1918 – 1945

Wykład I.

II RP to nie jest to samo, co okres międzywojenny! Końca II RP nie było!

1. I RP a II RP – porównanie: czas istnienia, obszar i ludność, skład społeczny i etniczno – narodowy, ustrój.

2. Przyczyny odzyskania niepodległości przez Polskę po I wojnie św. w ujęciu historiograficznym.

3. Wpływ uwarunkowań społ. – polit. na oblicze konstytucji z 21 III 1921

4. Mozaika polit. II RP: ogólna charakterystyka całego życia politycznego.

5. Obóz endecji w latach 1919 – 1939. Struktury organizacyjne, zaplecze społ., program i przywódcy.

6. Obóz belwederski i sanacyjny w latach 1919 – 1939. Struktury organizacyjne, zaplecze społ., program i przywódcy.

7. Ruch ludowy w Polsce międzywojennej, jego rozbicie i zjednoczenie, formy organizacyjne.

Kiedy była I RP? Nazwa I RP powstała w czasie II RP, skończyła się w 1795 r. po III rozbiorze, a niewiadomo kiedy się rozpoczęła, może być chrzest Polski, koronacja – chodzi o ciągłość, trwałość, bez utraty niepodległości.

II RP to okres dziś oznaczony datą początkową – 11 XI 1918 r. – gdy Niemcy podpisały kapitulację. 11 XI obchodziły w II RP wszystkie odłamy polityczne, za wyj. lewicy. Dla endecji 11 XI oznaczał kapitulację Niemiec, a dla Piłsudczyków oznaczało powrót Piłsudskiego z Magdeburga. 11 XI jest symbolem utworzenia
II RP, choć wtedy nie było jeszcze granic, dobrze uformowanego rządu itd.

Listopad 1918 – styczeń 1919 r. – to okres w którym powstała II RP. Do rządu trafia Ignacy Paderewski, który uznany był za granicą.

Za koniec II RP uznaje się – 22 VII 1944 r. – manifest PKWN (dla prof. Wanatowicz); koniec II RP, oznacza zmianę struktur, przechodzenie do nowego ustroju (RP Ludowej). Już do końca 1944 r. Polska lubelska była zorganizowana zgodnie z manifestem PKWN. Powstanie Warszawskie wchodzi jeszcze do II RP, bo zorganizowały je struktury starego państwa, przeciwko nadchodzącym strukturom nowego państwa. Do 1950 r. spotykamy się z reliktami II RP – Ignacy Mościckie chcąc zachować ciągłość II RP szybko mianował swojego następcę.

Obszar.

Obszar I RP: 736 (730) tys. km². II RP: 388 tys. km², została przesunięta ze wsch. na zachód, na wsch. utraciła cały obszar I i cz. II zaboru.

Ruch endecki wyznaczył Polskę jednolitą narodowo, etnicznie. Polska usilnie chciała wrócić na mapę Europy w tych samych granicach, ale pojawiły się dążenia narodów, np. Ukraińcy chcieli własnego państwa.

Ludność.

Do poł. XIX w. nie było nowoczesnych spisów ludności, a te które były, nie były precyzyjne. Przed I rozbiorem Polskę zamieszkiwało od 13 – 15 mln ludzi. W II RP spis ludności z IX 1921 r. był nowoczesny i precyzyjny, nie obejmował Wileńszczyzny i Górnego Śląska, ale po doszacowaniu, ludność II RP liczyła ok. 27 mln. Mimo mniejszego obszaru podwoiła się liczba ludności. II spis ludności odbył się w XII 1931 r. III spis miał się odbyć w 1941 r. W 1931 r. było w Polsce 32 mln ludności, w VI 1938 r. prawdopodobnie ok. 35 mln. Jak to się stało, że nastąpił taki wzrost ludności? W XIX w. było mniej wojen, poprawiła się opieka medyczna, nauka i technologia, to wpłynęło na większy przyrost naruralny i mniejszą śmiertelność.

Struktura społeczeństwa.

I RP to państwo feudalne. Konstytucja z 3 V 1791 r. mimo, że demokratyczna była konstytucją przeznaczoną dla państwa feudalnego. Nic nie dała chłopstwu. Mieszczanie musieli się procesować, tylko szlachta miała prawa obywatelskie. Konstytucja z 3 V reformowała ustrój feudalny.

Co wnosi XIX w.?

Pod wpływem rewolucji francuskiej dokonuję się okres transformacji społeczeństwa feudalnego w burżuazyjne. Wszystkich traktowano jednakowo. Kostytucja Ks. Warszawskiego – art. 4 – „znosi się niewolę, wszyscy są równi wobec prawa”.

Procesy uwłaszczeniowe.

1. W zaborze pruskim uwłaszczenie następowało w kilku etapach. Zakończyło się definitywnie w 1850 r. Chłop zostawał pozbawiony ziemi stawał się robotnikiem, jeśli był sprytny mógł zachować trochę ziemi dla siebie. Po raz pierwszy pojawił się obywatel pochodzenia chłopskiego – może brać udział w wyborach.

2. W Ks. Warszawskim obywatele mieli być równi wobec prawa. Proces ten przerwał upadek Ks. War. I powstanie Królestwa Polskiego. Wprowadzono przejściowy etap uwłaszczenia. Uwłaszczenie w zaborze rosyjskim zaczęło się w 1864 r. po upadku powstania styczniowego. Chłop albo stawał się właścicielem ziemi, albo był jej pozbawiony.

3. Zabór austriacki – w okresie Wiosny Ludów cesarz jednorazowo uwłaszczył chłopów dając im na własność wszystko co posiadali. Jak mieli za to zapłacić? Dalej odrabiając pańszczyznę, w pieniądzu, w plonach, często rozłożone na raty pokoleniowe.

Równe uprawnienie chłopów we wszystkich dziedzinach życia, ale wprowadzono cenzus majątkowy (biedny chłop nie miał praw). Powstała równa, uobywatelniona klasa.

Obok rodzi się w latach 70 i 80 XIX w. nowa klasa – robotnicza (nazwa użyta po raz pierwszy przez Engelsa). Jest to grupa odrębna, bo ma swój regulamin pracy, inne przywileje. Szybko następuje uobywatelnienie klasy robotniczej.

W ten sposób pojawiły się 2 klasy plebejskie, które mają pełne prawa obywatelskie: chłopi i robotnicy. Powstają też inne grupy, które istniały, ale nie miały swojego miejsca, np. inteligencja (zaczyna być grupą, która utrzymuje się z tego co ma w „głowie”).

Zmienia swój charakter mieszczaństwo z rzemieślniczego na drobnomieszczaństwo zamieszkujące tereny przy fabrykach. Była to warstwa zamknięta ale wewnątrz rozbita.

Całkiem nową klasą zaczęła być burżuazja (przemysłowa, handlowa i bankowa).

Szlachta traci monopol polityczny w XIX w. Jej miejsce zajmuje inteligencja i drobnomieszczaństwo. Szlachta zmienia się w kapitalistyczne ziemiaństwo tracąc przywileje. Spis z 1921 r. mówi o 0,33% szlachty w społ.

Pod zaborami ukształtowało się nowe społ., do którego konstytucja z 3 V 1791 r. ma się nijak. Można z niej było wziąć tylko preambułę.

Na przeł. XIX i XX w. ziemie polskie weszły w okres ustroju burżuazyjnego – taka różnica pomiędzy I a II RP.

Wykład II.

1. Chrześcijańska Demokracja, Narodowa Partia Robotnicza, Stronnictwo Pracy – ich geneza, zaplecze społ., program, przywódcy, miejsce w życiu politycznym II RP.

2. Partie Lewicy: PPS, Komunistyczna Partia Polski – ich geneza, zaplecze społ., program, przywódcy, miejsce w życiu politycznym II RP.

3. Mniejszości narodowe w II RP: ilość, podział narodowościowy i wyznaniowy, rozmieszczenie, struktura społeczna, ich reprezentacja polityczna. Stosunek partii do mniejszości.

4. Życie gospodarcze II RP. Główne ośrodki przemysłowe, fazy rozwojowe, rynki zbytu, trudności rozwojowe i osiągnięcia.

5. Dziedzictwo zaborów i jego przezwyciężanie. Unifikacja, integracja kraju, szkolnictwo, nauka, kultura II RP.

6. Podział ziem polskich w czasie II w. św. i zróżnicowanie polityki okupanta wobec poszczególnych ziem polskich.

7. Polskie Państwo Podziemne w czasie II w. św. i jego struktury wojskowe, polityczne i administracyjne.

8. Główne formy ekterminacji obywateli polskich w czasie II w. św.

Przyczyny odzyskania przez Polskę niepodległości po I w. św. w ujęciu historiograficznym.

Co sami Polacy mówią o odzyskaniu niepodległości?

Utarta teza, która wszystkim odpowiada: Polacy utracili niepodległość dzięki złym sąsiadom, a odzyskali dzięki samym sobie. Podkreślano różnorodne formy egzystencji narodu polskiego, fazy polityczne, organizacje okresu Wielkie Emigracji, istnienie wydawnictwa Ossolineum, fakty i mity powstań narodowych. Kunkluzja: nie istniało państwo, ale istniał naród, który się rozrósł społecznie (teraz naród to nie tylko szlachta, to też mieszczanin i chłop). Społeczeństwo polskie nie utraciło XIX w., korzystało z niego jak inne państwa: kształcenie na zagranicznych uczelniach, rozwój gosp., w sensie społ. – ekonom. – kulturalnym. Mocno podkreślano dokonania Polaków do I w. św. i to co zrobili Polacy do utrwalenia granic po wojnie! – powstanie wielkopolskie, wojna polsko – bolszewicka, wojna z Czechosłowacją.

Co mówiono o Entencie?

Bardzo mało wspomina o niej endecja i historycy z nią związani. Szymon Askenazy podkreślał wkład Francji. Polacy niechętnie podkreślają wkład Anglii, ze względu na linię Curzona. Za zdrajców uznano też Włochów
i prezydenta USA.

Spór toczy się o to, kto miał większe zasługi dla odzyskania niepodległości – piłsudczycy, czy Narodowa Demokracja? Nikt nie mówił o wpływie rewolucji na powstanie państwa polskiego. Większy wkład przypisywano Józefowi Piłsudskiemu! Teza Żeromskiego: Piłsudski spełnił „sen Polaków o szpadzie”. Roman Dmowski odegrał tylko rolę dyplomatyczną, nie walczył o granice tak jak Piłsudski. Piłsudski wyrósł na osobę z „pierwszego rzędu”, na narodowego bohatera.

Kiedy pojawiła się teza o ogromnym znaczeniu reolucji październikowej dla odzyskania przez Polskę niepodległości?

W czasie II w. św., gdy w ZSRR montowały się 2 polskie armie! Pojawiły się broszurki, że po raz 2 społ. polskie będzie zawdzięczało ZSRR odzyskanie niepodległości. Wspominano, że traktat radziecko – niemiecki
z VIII 1918 r. przekreślał traktaty rozbiorowe i określał nowy układ stosunków po traktacie brzeskim. Nagłaśniano hasło „państw do samookreślenia się”; podkreślano, że gdyby nie Sowieci, sprawa polska byłaby tylko sprawą wewnętrzną, a tak została umiędzynarodowiona.

Pierwsze 20 – 30 lat Polski ludowej – apogeum tezy o wpływie rewolucji w Rosji na odzyskanie niepodległości. W pewnym momencie pojawiła się teza o wpływie Stalina na odzyskanie niepodległości – miał zająć Warszawę, ale wolał Lwów. W Warszawie przejąć władzę może Polska. Znika teza o wpływie samych Polaków na odzyskanie niepodległości! Zmasowany atak na II RP, podkreślano, że nie było w niej nic pozytywnego. Fakty są te same, ale zależne od polityki i czasów. Ten trend trwał do wyboru na papieża Jana Pawła II . Dopiero w roku 1978 pozwolono na obchody 60-tej rocznicy odzyskania niepodległości, w PAN – wygłoszono referaty, jeden z nich wygłosił Prof. Józef Chlebowczyk z Uniwersytetu Śląskiego: „Internacjonalizacja historii polskiej w czasie II wojny światowej” i obcy referat „Polskie drogi i ścieżki do niepodległej Polski” Kieniewicza (odciął się od potępienia lojalności i trólojalizmu uważa te postępowanie za pozytywy, gdyż oznaczał to pozytywny lojalizm, jego referat nawiązuje w części też do III RP, a referat Chlebowczyka – nowe akcenty, wyważenie wszystkich czynników zewnętrznych jak i wewn., zgadaza się z Kieniewiczem.

Chlebowczyk zaczął „Internacjonalizację…” od krytyki tych wszystkich, którzy krytykują akt 5 XI 1916 r., który wydały Niemcy i Austro – Węgry, po którym powstaje Królestwo Polskie, które tworzy administrację, szkolnictwo (duży wkład, nie tylko stworzono go, aby zyskać „mięso armatnie”). Chlebowczyk krytykuje tych, którzy niedoceniają aktu 5 XI 1916 r.! Podkreśla, że dalej za aktem:

1. W świat idzie informacja o powstaniu Królewstwa(?). Polacy na emigracji cieszą się, tworzą kontakty.

2. Przestraszony car Mikołaj II chce aby Polacy poparli Rosję.

3. Nie da się zapanować nad działalnością Polaków, nie ma prawie u (?) rusyfikacji.

4. I 1917 r. prezydent USA popiera utworzenie państwa polskiego, mające objąć ziemie etnicznie polskie; popiera akt 5 XI 1916 r.

Czyli akt 5 XI 1916 r. pociąga za sobą wszystkie inne wydarzenia.

Chlebowczyk dalej mówi o rewolucjach: Rada Delegatów Piotrogradzkich nie uzanawana przez Zachód, a deklaracja księcia Lwowa, który mówi o powstaniu państwa polskiego; a władza we Lwowie uznana jest na zachodzie; to Zachód bierze pod uwagę sprawę polską, deklaruje poparcie dla powstania Polski. Francja zgadza się na utworzenie armii polskiej („Armia Błękitna” Hallera) we Francji, przy armii francuskiej; dalej deklaracje innych państw o potrzebie powstania Polski.

Chlebowczyk nie neguje rewolucji; rewolucja socjalistyczna w Rosji sprzyja krzepnięciu państwa polskiego.

Rosja „biała” nigdy nie chciała w pełni niepodległego państwa polskiego. Rewolucja socjalistyczna – ogromny ferment, na którym skorzystała Polska, ale Chlebowczyk stwierdza, że ostatecznie o powstaniu państwa polskiego zadecydowała klęska Niemiec i Austro – Węgier! A po tym Polacy zdali sobie sprawę, że czas na odbudowę państwa polskiego. Klęska tych państw przyczyniła się do odbudowy Polski.

Warunki do powstania państwa polskiego, stworzyły wydarzenia podczas I w. św. Niespodziewana klęska wszystkich 3 państw zaborczych, poza tym prężny naród, który potrafił szybko się zorganizować!

W latach 80 – tych, jeszcze w PRL, nastąpiła obiektywizacja badań! Pojawiają się nowe książki, biografie polityczne, dotyczące okresu II RP. Nie odchodzono od tezy rewolucji, ale mówiono o wkładzie Polaków! W III RP aż tak istotnych zmian nie ma. III RP na nowo odkrywa II RP – nawiązuje ze wszystkim do niej. Od poł. lat 80 – tych jest nieco inne spojrzenie na wojnę polsko – bolszewicką, na powstania śląskie – stopniowo poszerzająca się obiektywizacja badań nad II RP i odzyskaniem niepodległości! Dopracowano głębiej zagadnienia.

Na pocz. III RP powołano polsko – rosyjską komisję do wyjaśnienia pewnych wydarzeń, np. wojna polsko – radziecka, sprawa Katynia itd. Pogłębia się, drąży problem, dochodzą detale.

W okresie międzywojennym nie ma mowy o znaczeniu rewolucji w odzyskaniu niepodległości!

Na emigracji:

Mieli swoje siedziby w Londynie i Paryżu.

Paweł Zaręba „20 – lecie międzywojenne” – antysowiecki autor, zniszczył obie rewolucje, wyśmiewa je! Wniosek – PRL nie jest monolitem.

Wykład III.

Wpływ klimatu politycznego w Polsce na oblicze konstytucji z III 1921 r.

Konstytucja marcowa uchodziła w Europie „za lewą”, jest tak do dziś. Dowodzi temu fakt, że czasie PRL wiele z niej przejęto tworząc konstytucję PRL.

Jak to się stało, że odradzająca się Polska nie nawiązała do XIX – wiecznych tradycji?

Był to wynik, nie tylko tego, że Polska zeszła do grobu politycznego, a narodziła się z prawnego elementu burżuazyjnego. Jedną z głównych przyczyn była: GEOPOLITYKA – granice rzutują na sytuację w odradzającej się Polsce; ponad połowa ziem, które rościła sobie Polska, należały do zaboru rosyjskiego. Bezdyskusyjnie stolicą Polski miała zostać Warszawa, która leżała w owej „czerwonej kongresówce”. „Czerwona” ulica miała wpływ na powstanie konstytucji.

Dlaczego w Kongresówce wszystkie partie poprzesuwały swoje programy na lewo?

Gdyby sejm obradował w Poznaniu lub Krakowie, konstytucja byłaby bardziej centroprawicowa.

Sytuacja Kongresówki – powstają Rady Delegatów Robotniczych (ok. 900), tworzone były przez przedstawicieli nurtów lewicowych z Komunistyczną Partią Polski i PPS. Program Rad Delegatów sam w sobie nie był aż tak lewicowy, na tle tego co się działo w Wielkopolsce, na Śląsku.

Rady były na terenie całego kraju. Na terenach Wielkopolski – Rady ludowe złożone były z wszystkich przedstawicieli społeczeństwa, z dominacją mieszczaństwa. Celem Rad było tworzenie administracji polskiej, ośrodku władzy polskiej (na terenie austriackim też!).

Wynika to z tego, że w programach rad ludowych, rad obywatelskich głoszących hasła solidaryzmu społecznego, dominuje kwestia narodowa polska, a programy socjalne schodzą na margines (Niemcy i Austria – osłony socjalne warstw plebejskich były bardzo rozbudowane, a w Rosji – nie! Kongresówka bardzo odstawała – brak ubezpieczeń zdrowotnych i emerytalnych. Czas pracy nawet do 16 h, stąd Rady Delegatów Robotniczych żądały poprawy tych stosunków – skrócenia czasu pracy, ubezpieczenia, domy mieszkalne).

Istnienie rad robotniczych w Kongresówce z radykalnym programem i lewicowym zapleczem, wpłynęło na społeczeństwo. Socjaliści chcieli, aby te rady przekształcały się w lokalne ośrodki administracyjne.

Fak braku ustawowych unormowań spowodował taką sytuację. Kongresówka była opóźniona o 100 lat w stosunku do pozostałych 2 zaborców.

Wpływ Rad najbardziej widoczny jest w programie Tymczasowego Rządu Ludowego w Lublinie. Rząd ten złożony z socjalistów, PPS, PSL „Wyzwolenie” i grupki bezpartyjnej, miał radykalny program lewicowy, nieporównywalny z innymi ośrodkami władzy na ziemiach polskich.

Gdy J. Piłsudski przybywa do Warszawy dzięki Radzie Regencyjnej. Piłsudski symbolizował swój program z PPSu. „Polska Ludowa” – hasło wysuwane przez Radę Regencyjną, gdzie zasiadały elementy prawicowe. Piłsudskiego wita Lubomirski(?).

Jaką drogę wybiera Piłsudski?

Taką, że zmienia skład rządu: rząd Jędrzeja Moraczewskiego. Piłsudski wprowadza I dekret – o 8 godz. dniu pracy (XI 1918), zakaz pracy w niedziele, tzw. „angielską” sobotę – nadgodziny płatne 100% więcej. II dekret – dotyczący ubezpieczeń chorobowych, wysokie urlopy macierzyńskie. III dekret – o inspekcji pracy, przetrwał do 1956 r. – robotnicy mogli zasiadać w radach pracowniczych z pracodawcami. IV dekret – o związkach zawodowych – możliwość zakładania związków zaw., których nie można było rozwiązać ze względów politycznych, ale tylko za jakieś malwersacje. Te cztery dekrety ogłoszono, aby zaspokoić nastroje ludu. Postawa socjalistów i PSL „Wyzwolenie” – Stanisław Thugutt (z PSL „W”) wydał dekret zdejmujący koronę z głowy orła. 10 lat później napisał, że nie było innego wyjścia, że chciał pokazać robotnikom, że realizuje 2 cele: 1) niepodległość, 2) podniesienia społ. kongresówki na wyższy poziom, np. ordynacja wyborcza (najbardziej lewicowa w Europie). W parze z klimatem politycznym idzie ustawodawstwo.

I 1919 r. – nowy rząd Ignacego Paderewskiego z akcentem endecji. Wybory do rady miejskiej w Warszawie przegrywa lewica, do władzy dochodzą partie centro – lewicowe. Piłsudski rozmawia z nimi. Rząd Paderewskiego symbolizuje odchodzenie od radykalizmu społ. W I 1919 r. zlikwidowano czerwoną milicję w Warszawie. Wszystkie dekrety, które wydał Piłsudski potwierdził Sejm Ustawodawczy w formie ustaw.

I poł. 1919 r. – rozładowanie nastrojów: 1) (?) konferencji paryskiej, 2) w czasie wojny polsko – bolszewickiej brano do wojska młode, radykalne elementy złożone z chłopów i robotników, 3) skład sejmu z 1919 r. – zwyciężyły nurty centro – prawicowe (chłopi wybierali endeków, gdyż ci szerzyli (?) wśród chłopów, co więcej endecy byli wybierani do Dumy rosyjskiej). Obrady parlamentu, który zatwierdza dekrety Piłsudskiego..

Lipiec 1919 r. na terenie Kongresówki rozwiązano Rady Delegatów Robotniczych – całkowite rozładowanie nastrojów społecznych. Socjaliści wycofali się z Rad Delegatów, bo nie chcieli być utożsamiani z komunistami.

Kwiecień 1919 r. – połączenie 3 odłamów socjalistów polskich w Krakowie, niezgodził się na to PPS zaboru austriackiego oraz przywódca PPS zaboru pruskiego – nie godziły się na radykalny program PPS. Dopiero na zjeździe w Krakowie w IV 1919 r. ustaliła, że numerem 1 programu na być wywalczenie granic państwa polskiego i uzyskanie suwerenności. PPS od IV 1919 r. na czoło programu wysuwa hasło „niepodległości”.

Projekt konstytucji wg PPS był brany pod uwagę, jako jeden z najważniejszych. Był to też program PSL „W”. Autorem: Mieczysław Niedziałkowski.

W I poł. 1919 r. powołano Komisję Sejmową dla opracowania konstytucji. Projektów było mnóstwo, bo każda partia, jednostka uprawniona mogła dać propozycję.

W VII 1919 r. element radykalny został wyprowadzony na wschód za Bug.

Po projektach reformy agrarnej widać było odchodzenie od lewicy.

W II poł. 1919 r. nastąpiło uspokojenie wrzenia politycznego.

Kompromis między lewicą a centro – prawicą. Ochrona własności prywatnej, dwuizbowy parlament, Kościół katolicki.

Konstytucja nosiła wiele znamion wypracowanych w okresie 2 miesięcy 1918 r. i I poł. 1919 r.

Wykład 4. 26 XI 2008 r.

Mozaika polityczna II RP. Ogólna charakterystyka życia politycznego II RP.

Życie polityczne II RP było ogromnie sfragmentaryzowane. Polska była krajem, w którym ta fragmentaryzacja była dużo większa niż u sąsiadów. Czynniki:

1. Wspólne dla całej demokratycznej epoki

2. Specyficzne dla Polski

Ad.1.

Europa powersalska była kontynentem, w którym w wyniku wojny było przesunięcie poglądów polit. na lewo, upadek monarchii, powstania republik, konstytucje i ordynacje wyborcze bardzo demokratyczne bez względu na wiek, wykaształcenie itp. Generalne prądy demokratyczne dające możliwość zrzeszania i zgromadzeń (dopiero w 1932 r. pojawia się słowo partia). Pierwszym czynnikiem sprzyjającym była zadeklarowana demokratyzacja stosunków społ., swoboda zakładania stowarzyszeń, związków.

Kapitalistyczna struktura społ., w której wyróżniamy 6 klas i warstw społ., nieprzystawalna do siebie – ziemiaństwo, chłopi, burżuazja, robotnicy, drobnomieszczaństwo, inteligencja). Poza tym wewn. klas było silne zróżnicowanie (np. chłop chłopowi nierówny, biedni w Galicji, bogaci w Wlkp.). Wewn. rozbicie, zróżnicowanie statusu materialnego, wykształcenia. Rozbicie pozycji społecznej, ekonomicznej przyczyniło się do rozbica życia politycznego.

Ad.2.

Dziedzictwo zaborów.
W największym stopniu wpłynęło na zdecentralizowanie: tradycje, partie mają charakter dzielnicowy, np. PPS, która zjednoczyła się w 1918 r. Partie zaborowe, albo się łączyły, albo dzieliły z powodu niezgadzających się programów, np. na Śląsku – 2 endecje: cieszyńska i górnośląska – przez cały czas były odrębne. Różnice dzielnicowe widzimy już w ogólnopolskich partiach, najbardziej widoczne w małych „kanapowych” partiach. Ewidentnie obserwujemy spadek dziedzictwa zaborów, ale powoli. Pisał o tym Stanisław Thugutt.

Mniejszości narodowe.

Polska zajmowała (?) miejsce w ilości mniejszości narodowych w Europie – ok. 1/3. Kilka grup mniejszości bardzo aktywnych: Ukraińcy, Żydzi, Białorusini, Niemcy, Litwini. Te mniejszości wytwarzały własne życie polityczne. Miały odrębne partie, które rozrastały się.

WAŻNE: Litwini nigdy nie uznawali się za mniejszość, gdyż było to dla nich upokorzeniem.

Holtzer „Mozaika polityczna II RP”.

Andrzej Micewski „ Z geografii politycznej II RP”

Obóz Zjednoczenia Narodowego – I próba połączenia sanacji i endecji, gdyby trwała jeszcze 10 lat II RP, to nie byłoby takich podziałów. [Holtzer]

Ogromna ilość tytułów gazet związana z poszczególnymi partiami politycznymi, np. wszelkie „Gońce”, „Kuriery” – endecja. „Dzienniki” – sanacja.

Doskonałym źródłem do badania życia politycznego II RP są stenogramy sejmu II RP (szczegółowo z detalami, np. godzina, tekst przemówienia, ilość minut itd.). Większość nie miała żadnej kultury politycznej, mieli ją tylko niektórzy z Dumy czy Reichstagu.

4 przyczyny: demokratyzacja życia, kapitalistyczna struktura społ., dziedzictwo zaborów, duża liczba mniejszości narodowych, które między sobą także między sobą się nie łączyły.

Podział życia politycznego na 3 okresy:

1. Do przewrotu majowego – endecja jako grupa prawicowa z ugrupowaniami centrowymi PSL „Piast”, ChD, NPR, PS?

2. Po przewrocie majowym – grupy centrowo – prawicowe znalazły się w opozycji. Reorientacja sił politycznych na te które dostały się do władzy, i te które straciły władzę (do 1939 r. w opozycji). Rządzi sanacja, która wyłania nowe władze, zmienia skład całej administracji. Sanacja utworzyła swoją organizację polityczną – BBWR (1926 – 1939)

3. II wojna światowa – w życiu politycznym jest kontynuacją życia II RP, trochę zmieniają się nazwy, programy, ale to jest to samo. Nastąpiło ponowne przeorientowanie – w podziemiu rządzi znów opozycja wobec sanacji. Wszystkie partie opozycyjne porozumiały się przeciwko sanacji, gdyż oskarżały ją o wojnę, ale i tak potrzebni byli sanacyjni wojskowi, stąd też się na nich opierali.
   Czyli II w. św. jest kontynuacją II RP, ale do władzy dochodzi opozycja przedwojenna.

Wybory parlamentarne i oblicze poszczególnych parlamentów w II RP.

1. Sejm ustawodawczy – wybory 26 I 1919 r., pierwsze obrady 10 II 1919 r. – tworzył państwowość polską, która nie miała jeszcze granic, nawiązywała do tradycji, Polacy bardzo dumni, Polskę było stać na wyłonienie elit po 123 latach niewoli. Istnieje do XI 1922 r. Nie miał z góry określonej kadencji. Sejm ten ustanawiał tylko kolejne akty prawne (albo stare albo unifikowano nowe), np. ujednolicenie waluty, administracji i prawa. Oblicze polityczne zróżnicowane, ale z przewagą endecji i ugrupowań centrowych. Dlaczego? Bo chłop niepiszący nie wybierze drugiego takiego samego, tylko wykształconego, który godnie by go reprezentował.

2. I kadencja – XI 1922 – XI 1927 r. – ważna kadencja, przepołowiona przewrotem majowym. Skład parlamentu się nie zmienił, ale „góra” już inaczej rządzi, zmienia się władze w terenie.

3. II kadencja – III 1928 – VIII 1930 r. – krótki, inne oblicze polityczne, mniejszy udział opozycji, coraz większy udział BBWR.

4. Sejm brzeski (uwięziono przywódców opozycji w Brześciu) – XI 1930 – połowa 1935 r. – opozycja traci wpływy, rządzi sanacja. Przypada na okres wielkiego kryzysu, rzutuje to na pracę parlamentu. Czyli pod znakiem kryzysu.

5. IV kadencja – IX 1935 – X 1938 r. – zmniejszył się parlament (senat z 111 do 96, sejm też). Inna ordynacja wyborcza, nie ma opozycji. Nie ma BBWR, a sejm nosi nazwę sejmu sanacyjnego, bo nie ma opozycji. Sanacja rozbija się na grupy zwalczające się nawzajem.

6. V kadencja – 1938 – VII 1939 r. – (po zajęciu Zaolzia rozpisano nowe wybory i zmieniono ordynację wyborczą). Jest w nim opozycja, dominuje wątek zagrożenia agresją. Zmalały porachunki wewnętrzne, skupiono się na sytuacji międzynarodowej.

7. Parlament podziemny – w okresie II wojny św.

Klucz do życia politycznego II RP.

Życie polit. dzieliło się na obozy, bloki, partie polityczne.

3 obozy polityczne:

1. Endecja – istnieje przez cały czas

2. Piłsudczykowski – po przewrocie majowym

3. Ruchu ludowego – łączy ich to, że wszyscy są chłopami i mają wspólny program.

Lewica: PPS, KPP

Centrolew: 6 partii opozycyjnych wobec sanacji: PSL „P”, PSL „W”, PSChD, NPR, PPS, SCh. Poza Centrolewem jest endecja, gdyż nie chce się połączyć, ponieważ pomysł wyszedł od PPS, oraz komuniści, ale oni są zdelegalizowani. Nieliczono się z nimi, bo wszyscy bali się komunizmu.

1931 r. – ruch ludowy się łączy i powstaje tylko jedna partia – Stronnictwo Ludowe

1937 r. – zjednoczyła się ChD i NPR, utworzyły Stronnictwo Pracy

1938 r. – powstaje Stronnictwo Demokratyczne

Teraz trzeba się przyglądać poszczególnym partiom.

Obóz Piłsudczykowski po przewrocie postrzegany był jako prawica! Miał podobne poglądy do endecji.

Endecja – ukształtowana z jednolitym programem.

Wykład 5. 10 XII 2008 r.

ENDECJA (Narodowa Demokracja). Geneza obozu, nazwy pod jakimi występowała, struktury organizacyjne, zaplecze społ. i program.

Narodowa Demokracja – nazwa popularna, ale nie własna. Endecja nie ma jednolitej struktury. Początki – Liga Polska (1887), ale mocniejszy akcent powinien być położony na rok 1886 r. Powstaje ZET, który miał podobny program do Ligi Polskiej. Lata 80 – te XIX w. – silne akcenty patriotyczne. ZET zakłada, że nie będzie organizacją nacjonalistyczną i hurapatriotyczną.

Liga Polska – początki endecji.

W 1892 r. ogromna presja prądów nacjonalistycznych spowodowała, że Liga Polska zmienia nazwę na Ligę Narodową! W 1908 r. LN liczyła kilkadziesiąt osób, najważniejsi to Roman Dmowski, Zygmunt Balicki i Jan Ludwik Popławski (zm. 1907, interesował się rozojem ruchu narodowego na Śląsku). Organem prasowym LN był „Przegląd Wszechpolski”, ukazujący się od 1895 r. w Krakowie, a potem we Lwowie. Na jego łamach pokazywano program endecji, stan narodu polskiego, jego stosunek do zaborców. W każdym numerze zamieszczano instrukcję co się dzieje na Śląsku. Nazwa nie jest przypadkowa, zakładano, że obejmie swoim zasięgiem wszystkie ziemie polskie.

Stronnictwo Demokratyczno – Narodowe w Galicji.

Stronnictwo Narodowo – Demokratyczne w zaborze rosyjskim.

Na terenie Galicji nie stawiano na nacjonalizację, bo miała autonomię, więc walka o polskość nie była tu na
I miejscu (miała prasę, polskie szkoły).

W zaborze pruskim – Związek Ludowy, Związek Narodowo – Ludowy.

Najważniejsze są PISMA – redakcje ich były ośrodkami kierującymi działalnością endecji.

Śląsk – „Górnoślązak” (1901) – Wojciech Korfanty redaktorem, związanych z nim było ok. 80 osób. Jan Kowalczyk wydawał tygodnik (2 tygodnik) „Praca” – wydawany w Poznaniu dla G. Śląska.

W Wielkopolsce wydawano: „Dziennik Poznański”, „Gazetę Ludową” i „Gońca Wielkopolskiego”.

W Warszawie: „Gazeta Warszawska”

W Krakowie: „Polak” i „Przegląd Wszechpolski”.

Endecja miała wpływy w Towarzystwie Czytelni Ludowych (Wlkp). Jego zasługą jest powstanie na Śląsku blisko 300 czytelni, bibliotek.

Endecja była pierwszym nurtem politycznym, który umocował się na Śląsku!

W Galicji istniało Towarzystwo Szkoły Ludowej, które miało za cel kształtowanie wśród chłopów świadomości narodowej, przybliżenie kultury polskiej.

Eleusis – w Krakowie, stowarzyszenie abstynenckie, założone przez Wincentego Lutosławskiego.

Towarzystwo Gimnastyczne Sokół – w zaborze rosyjskim – Towarzystwo Oświaty Narodowej, wszystkie działają w Polsce międzywojennej, a powstały przed wojną!

Endecja rozróżniała pojęcia: polskość etniczna i polskość ideologiczna. O polskości decyduje świadomość narodowa, a nie język.

Endecja odcina się od szlachty twierdząc, że spełniła już swoją rolę. Uznaje konieczność współpracy wszystkich klas. Na nowych klasach: inteligencji i drobnomieszczaństwie, ciąży obowiązek odnalezienia państwa polskiego. Do 1906 r. endecja rozszerza się wśród ziemiaństwa (spora grupa konserwatystów), ale później obróciła się ku robotnikom. W 1906 r. powstał Narodowy Związek Robotniczy – chodziło o to, aby odciągnąć robotników od rewolucji i KPP.

Dlaczego do endecji dąży ziemiaństwo i burżuazja?

Bo endecja głosiła, że Polska odrodzi się z nienaruszalną własnością prywatną!

Endecja startuje w okres polski niepodległej, jako obóz solidarystyczny, ma zaplecze w całej społeczności, ale przede wszystkim bazuje na drobnomieszczaństwie i inteligencji, a pozostałe klasy chce odciągnąć od wpływów innych partii!

Nurt solidarystyczny i stosunek do mniejszości narodowych rodzi się dopiero po powstaniu państwa.

Endecja nie uznaje takich narodów jak Ukraińcy i Białorusini. Dopiero musi się z tym pogodzić w okresie międzywojennym.

„Nasz patriotyzm” Romana Dmowskiego (1903 r.) – wykłada w tej książce swój program.

„Niemcy, Rosja a kwestia polska” (1907) – program dotyczący zewn. Kontaktów państwa (polit. zagraniczna). W tej książce Dmowski zawarł koncepcję odzyskania przez Polskę niepodległości. Stawianie na Rosję, orientacja prorosyjska, bo Niemcy silne nie dadzą Polsce niepodległości. Rosja skoro najpierw dała Polsce autonomię, to z czasem da niepodległość. Wielu Polakom się to nie podobało. Stawiali głównie na niepodległość. Stąd lata 1907 – 1914 są latami osłabienia endecji. Wrogiem nr 1 są Niemcy, bo postępy asymilacji, germanizacji są dużo większe niż rusyfikacja. Stawiano na Rosję taktycznie, jeśli osłabnie, rozpadnie się i to będzie pierwszym krokiem ku niepodległości. Książki te zawierają dużo elementów nacjonalistycznych.

Okres 20 – lecia międzywojennego.

Konsolidacja we wszystkich 3 zaborach. Na forum w parlemencie w 1919 r. powstaje Związek Sejmowy Ludowo – Narodowy – pierwsza struktura endecji po odzyskaniu niepodległości. W końcu 1919 r. podjął decyzję, że wychodzi poza parlament i zmienił nazwę na Związek Ludowo – Narodowy (1920). Objął swym zasięgiem teren całej Polski. Na Śląsku działaczem był Edward Rybarz. ZLN był bardzo silny w parlamencie do przewrotu majowego! Dużo premierów(?) z tego ugrupowania, np. Ignacy Jan Paderewski (silnie związany z KNP). Znanymi działaczami byli: Władysław i Stanisław Grabscy.

W XII 1926 r. powstała nowa struktura – Obóz Wielkiej Polski (do 1932/3). OWP na mocy ustawy o stowarzyszeniach z 1932 r. zaliczony został do opozycyjnych. Jako, że zaczął wysuwać hasła antyrządowe, antysanacyjne został rozwiązany w 1932 r., ale działał w niektórych województwach do 1933 r.

W 1928 r. w miejsce ZLN powstaje Stronnictwo Narodowe, istniejące do 1945 r. Gdy rozwiązano OWP w jego miejsce powstał Obóz Narodowo – Radykalny – kształtuje się od 1934 r. Wilhelm Szewczyk: „odpowiadać nacjonalizmem na nacjonalizm”. Wyłania się grupa młodych, np. Tadeusz Bielecki, Bolesław Piasecki, Jędrzej Giertych.

Dalej istnieje Towarzystwo Czytelni Ludowych, Sokół, Macierz Polska itd. Uczelnie miały autonomię i tylko senaty uniwersytetów decydowały o orientacji politycznej. Stąd Towarzystwo Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych to ostoja endecji! Stąd hasła: numerus clausus, a potem numerus nullus. Najpierw ograniczyć liczbę Żydów, a następnie ich zlikwidować. Nie udało się tego zreazlizować, bo Żydzi mieli pieniądze!

Program endecji:

Pełna akceptacja ustroju kapitalistycznego, własność prywatna nienaruszalna, nadrzędna rola Kościoła katolickiego (Polak – Katolik), ale to tylko hasło, bo na Śl. Cieszyńskim i w Warszawie w endecji było wielu ewangelików. Miało to służyć konsolidacji Polaków. Integracja narodowa – mają się konsolidować wszędzie gdzie przebywają, także poza granicami. Stosunek do mniejszości negatywny, bo zagrażają monopolowi Polaków, nie da się ich zasymilować, stąd trzeba utrudniać im życie, nieprzyjmować na urzędy, pilnować, żeby płacili podatki, mały przyrost naturalny, więc będą się wukruszali. Należy ułatwić im emigrację, np. na Madagaskar. Ukraińcy i Białorusini nie są traktowani jako narodowości, zakładano ich powolną asymilację, dla tych, którzy się nie zasymilują przewidywano emigrację.

Stosunek do sąsiadów: wróg nr 1 – Niemcy, wróg nr 2 – Rosja. Należy jednak nawiązać kontakt handlowy
z Rosją bolszewicką, gdyż z jego braku Polska cierpiała (spadek handlu z 90% na 2%).

Stosunek do Czechosłowacji: jest głupotą czynienie sobie wroga z tego państwa! Te 2 powiaty(?) można będzie gospodarczo wynegocjować. Porozumienie z 1925 r. z Czechosłowacją dzięki Dmowskiemu, wtedy zawarto wiele umów gosp., i o mniejszościach narodowych.

Życzliwy stosunek do Francji, mniej życzliwy wobec Anglii.

Do przewrotu majowego endecja ma duże wpływy, po 1926 r. zawsze już była w opozycji! Trochę podupada i po wojnie nie zostaje reaktywowana.

Endecja – niejednolity obóz polityczny.

Stosunek Dmowskiego do A.Hitlera: podobała mu się ta zawziętość, nacjonalizm, ale nie pozwolił mówić na siebie Fuhrer, popierał związki zawodowe i stowarzyszenia.

Wykład 6. 7 I 2009 r.

Obóz piłsudczykowsko – sanacyjny.

*dwuczłonowa nazwa, gdyż obóz ten był już przed 1926 r., wtedy piłsudczycy, a po 1926 r. sanacyjny. Gdyby go nie było nie było by prawdopodobnie przewrotu majowego! Pojęcie obóz belwederski jest węższe i dotyczy ludzi blisko Piłsudskiego, którzy mogli się z nim spotykać i doradzać.

1. Geneza obozu:

Sięga lat 80 – tych XIX w. W latach 80 –tych powstały już 2 rywalizujące ze sobą organizacje reprezentowane przez proletariat: Związek Robotników Polskich, (?), już wtedy w tym obozie socjalistycznym widać rozłam na 2 grupy: komunistyczną (wyższość rewolucji nad zmianami) – należy do niej proletariat.

Geneza związana ze Związkiem Robotników Polskich. W 1882 r. miał miejsce zjazd paryski, padły kwestie programowe: priorytet kwestii narodowej!

W 1883 r. w Wilnie Józef Piłsudski zakłada PPS. Mimo podziału na późniejszych komunistów i socjalistów niepodległościowych w latach 1883 – 1906 wtedy jeszcze trwały ogromne spory wewn. partii, na co stawiać na pierwszym miejscu.

1906 r. – podział na PPS Frakcja Rewolucyjna i PPS Lewica (bliska poglądom komunistów, w XII 1911 r. zjednoczyła się z SDKPiL i utworzono Komunistyczą Robotniczą Partie Polski(?)).

Nazwa Frakcja Rewolucyjna świadczy o gwałtownej przemianie, a nie rewolucji społecznej.

J. Piłsudski – znawca powstania styczniowego (w 1924 r. napisał książkę, pokazuje błędy powstanców – upadło, bo chłopi, robotnicy nie poparli powstania). 1906 r. – część historyków uważa, że J.P. wysiadł z „czerwonego tramwaju na przystanku niepodległość”. Po 1906 r. formuje się zaplecze PPS FR. W tym czasie następuje przygotowanie się państw europejskich do wojny, stąd J.P. tworzy na terenie Austrii organizacje paramilitarną (zaplecze piłsudczyków) – Legiony (nawiązuje do Legionów Dąbrowskiego), cały szereg organizacji: Związek Walki Czynnej, Polska Organizacja Wojskowa (te organizacje powstały głównie w zaborze austriackim i stanowią główne zaplecze piłsudczyków w czasie międzywojnia, brały udział w wojnie sowieckiej, a potem zmieniły się w związki kombatanckie).

Wojna polsko – bolszewicka bardzo pomogła Piłsudskiemu w formowaniu silnego zaplecza politycznego (legenda Piłsudskiego). Obóz piłsudczykowski łączył wszystkich zwolenników i uczestników wojny z Rosją Sowiecką.

Poparcie: związki kombatanckie, PPS, PSL „W”!!!

Dużą rolę w konsolidowaniu obozu przy Piłsudskim była jego rola namiestnika (zastępował prezydenta, był na „świeczniku”, wtedy też zaczął się tworzyć obóz belwederski).

Wybory prezydenckie: Stanisław Wojciechowski – nie był wrogiem Piłsudskiego, też był socjalistą.

Zaplecze przed przewrotem: związki kombatanckie, PPS, PSL „W”, organizacje społeczne: Stowarzyszenie Nauczycieli Szkół Powszechnych, Związek Inżynierów i Techników Województwa Śląskiego, Związek Gospodarczy Lekarzy Województwa Śląskiego.

Hasło „sanacji” wysuwane już przed przewrotem majowym, stąd nazwa obozu. Związek Naprawy RP – koniec 1925 r. powstaje na Śląsku, wysuwa hasła sanacji, działa też po przewrocie.

Pierwszą formacją zorganizowaną przed BBWR jest Związek Naprawy RP (szybko rozbudowuje się po przewrocie), skupia przede wszystkim element urzędniczy średniego i wyższego stopnia (organizacje inteligenckie), oprócz tego – nauczyciele.

Drugą formacją była Partia Pracy. Nazwa nie akceptowana przez Piłsudskiego, stąd po roku nazwa się rozpada.

Uaktywniają się organizacje kombatanckie.

Proces fluktuacji – przechodzenia z jednych partii do drugich. Wtedy wiele osób przeszło do sanacji, np. NPR na Śląsku, większość postulatów sanacji jej odpowiadała! Stąd oparcie dla sanacji.

Chrześcijańska Demokracja traci inteligencję na rzecz sanacji, która tworzy Związki Urzędnicze!

Pierwsze pogłoski, że należy przystąpić do organizacji politycznego zaplecza, pojawiają się na przełomie
VII i VIII 1927 r. Dlaczego? Ponieważ wtedy kończyła się kadencja I parlamentu, ale wyobry odbywają się w III 1928 r. Dlaczego? Bo wszystkie partie chciały do tych wyborów przygotować, bo pojawia się opozycja w formie sanacji, która pozyskuje Związek Burżuazji Polskiej „Lewiatan” na czele z Andrzejem Wierzbickim, do tej pory czysto endecki. Jeszcze przed wyborami sanacja miała zaplecze we wszystkich warstwach społecznych! (w tym upodabnia się do endecji) i we wszystkich klasach społecznych!

Gł. spoiwem okazała się osoba J.P. W łonie endecji jest z kolei wiele ideologów – Dmowski, Bielecki, Giedroń.

Program sanacji:

Jedyny dokument programowy określał idee Piłsudskiego jako człowieka czynu! Adam Skwarczyński „Czyn bez ideologii” – broszura (program sanacji).

Organizacja: 1) Liga Morska i Kolonialna, 2) Liga Obrony Przeciwlotniczej i Przeciwczołgowej (ponad 2 mln członków). Miały one realizować przygotowania społ. do tego, że Polska jest wielka, że powinna spełniać rolę mocarstwową.

Sanacja ma działać na rzecz Polski silnej i mocarstwowej!

Skąd te kolonie?

Uważa, że 9% kolonii niemieckich powinna dostać Polska, za wielowiekowy ucisk na terenie Pomorza, Wlkp., a nawet G. Śląska.

Sanacja ma działać bezinteresownie! J.P. nigdy nikogo materialnie nie wynagradzał. Wniósł czystą ideologię.

Sanacja nie formułuje jacy powinni być jej członkowie, stąd tak dużo różnych osób.

Zaplecze społeczne (imiennie):

Umiarkowani piłsudczycy: Igacy Mościcki, Kazimierz Bartel, kierują się tylko zdaniem Piłsudskiego.

Prawica sanacyjna: ziemiaństwo, burżuazja, cz. drobnomieszczaństwa

Do lewicy sanacyjnej: PPS (w 1928 r. wydziela się PPS FR, popierająca J.P. – podział Andrzeja Mieleckiego)

BBWR – nazwa przyjęta pod koniec 1927 r. – podstawowa formacja skupiająca zwolenników sanacji. Rozwiązana w 1935 r., ale na Śląsku działała dalej. A w 1937 r. powstaje OZON – Obóz Zjednoczenia Narodowego. Śląska odmiana BBWR – Narodowo – Chrześcijańskie Zjednoczenie Pracy. W wyborach w 1928 r. BBWR wystąpił jako blok wyborczy.

Sanacja na Śląsku była bardzo silna, biła na głowę inne partie.

Co się stało, że zmieniono nazwę BBWR na OZON?

Do 1935 r. sanacja podkreśla hasło integracji obywatelskiej, obyczajowej, wszyscy mieszkający na terenie polski mają się integrować, stąd nie występują przeciwko mniejszościom narodowym. Po śmierci J.P. BBWR traci na znaczeniu: 1)dezintegracja obozu przez walkę o władzę, wewnątrz obozu walka, a OZON – Organizacja Zjednoczenia Narodowego = polskiego. Nie było w nim mniejszości narodowych, członków PPS, chcących dać mniejszościom autonomię, stąd zmniejsza się zaplecze.

Powodem powstania OZONu był klimat zmieniających się sytuacji w Europie.

Rodzi się Fundusz Obrony Narodowej.

OZON – odejście od haseł integracji państwowej na hasła integracji narodowej (tak jak endecja) – konsolidacja wszystkich Polaków, twierdzi się, że mniejszości narodowe w przypadku wojny będą prowadzić działalność V kolumny.

Sanacja umiała walczyć z wrogami – J.P. wydaje liczne ustawy antydemokratyczne. 1931 r. – ograniczono niezawisłość sędziów, zrównano więźniów kryminalnych z politycznymi, wprowadzono cenzurę.
1932 r. – ustawa o stowarzyszeniach – podział na: prorządowe i opozycyjne (w grucie rzeczy chodziło o partie), zakazuje działalności partii szkodzących państwu. 1933 r. – zniesienie autonomii wyższych uczelni, by podporządkować życie uczelniane sanacji.

Endecja i sanacja różnią się w zakresie polityki zagranicznej i stosunku do mniejszości narodowych (do 1935). Endecja szuka poparcia u Francji, antyniemiecka, proczeska. Sanacja – szuka poparcia Anglików, antyczeska (Zaolzie w 1938), antysowiecka.

Wpływy sanacji ugrunowuje prasa!

„Z geografii politycznej…” Andrzej Micewski – gdyby nie było wojny, to za 10 lat sanacja niczym nie różniłaby się od endecji.

Nazwa „obóz” pojawia się dopiero pod koniec lat 70 –tych.

Ideologów obozu sanacyjnego znamy bardzo niewielu, w endecji wręcz przeciwnie.

Wykład 7 i 8. 20 I 2009 r. i 18 II 2009 r.

Ruch ludowy = ruch chłopski.

Geneza XIX wieczna. Rozwinął się tylko w zaborze austriackim. Kolebką ruchu ludowego była Galicja. Związane jest to z autonomią – większa możliwość stowarzyszeń, zrzeszeń.

Początki przypadają na lata 70 – te XIX w. Czasopisma: „Wieniec”, „Pszczółka” prowadziły propagandę na rzecz organizowania się chłopów. Konstytucja z lat 70 – tych wprowadzała system kurialny i majątkowy, dlatego chłopi aby coś wywalczyć musieli mieć własną reprezentację.

Galicja zamieszkana była przez ogromne masy chłopów – ogromna bieda, rozdrobnienie gruntów chłposkich.

W 1885 r. w Rzeszowie powstaje Stronnictwo Ludowe, wtedy można nazwać je partią – ma zarząd, prezesa, własny program i własne pisma. Przedstawicielami byli: Wincenty Witos, Jakub Bojko (autor „Dwie dusze”), Jan Stapiński – triumwirat ruchu ludowego.

O co walczy?

1) o reformę prawa wyborczego, aby otrzymać więcej głosów i przeprowadzić reformę rolną (aby zaspokoić głód ziemi), zniesienie pozostałości ustroju feudalnego

2) o demokratyzację stosunków społecznych – zniesienie licznych przywilejów szlacheckich, tytułów;

3) o podniesienie poziomu oświaty i rozwoju świadomości narodowej;

4) o uwolnienie się chłopów spod ucisku duchownych, ale nie oznaczało to, że byli niewierzący, wręcz przeciwnie;

Chłopi mieli pretensje o to, że duchowni nie wstawiali się za nimi, nie bronili ich, tylko obarczali dodatkowymi pracami, stąd walka z klerem.

Chłopi byli biedni, ale nie wszyscy jednakowo.

1903 r. – zmiana nazwy na Polskie Stronnictwo Ludowe. Powodem chęć położenia akcentu na polskość, podkreślenia walki o świadomość narodową.

1913 r. – rozbicie na: PSL „Piast” (W. Witos) i PSL „Lewica” (J.Bojko, J. Stapiński).

W. Witos reprezentował interesy bogatych chłopów.

Aktywność polityczna podczas I w. św. była już duża, PSL mogła konkurować z PPS.

Pomorze, Śląsk i Wielkopolska – nie było tak prężnego ruchu. W zaborze pruskim tylko 6% chłopów miała gospodarstwa poniżej 7 ha. Założenia ruchu w Galicji nie bardzo odpowiadały zaborowi pruskiemu.

1871 r. – pismo „Orędownik”, redagowane przez inteligencję, brało w obronę chłopów, ale ruch ludowy w zaborze pruskim skupia chłopów, mieszczaństwo i inteligencję.

Do I w. św. nie było typowej partii ludowej.

Konstytucja wprowadza cenzus majątkowy, ale w z. pruskim chłopi są bogaci, więc wybierają swych przedstawicieli, którymi są inteligenci, a nie chłopi – większa świadomość narodowa i brak analfabetyzmu.

Zabór rosyjski:

Namiastki ruchu ludowego. W Warszawie wydawano pismo: „Zaranie” – wydawane przez inteligencję, w ramach obrony interesów chłopów. W zab. rosyjskim był największy procent analfabetyzmu, ponieważ nie było obowiązku szkolnego (wprowadzono go dopiero w 1919 r.)

W 1915 r. wyrósł odłam ruchu ludowego – PSL, a w 1918 r. – PSL „Wyzwolenie” – większe poparcie wśród chłopów niż PSL „Piast”.

Jedyną partią trójzaborową był PSL „Piast”.

Manifest Tymczasowego Rządu Republiki Polskiej – program PSL „W” i PPS – bardzo radykalny; reforma rolna bez odszkodowania. Witos nie akceptuje manifestu, ale podpisano go za niego, jego nazwiskiem.

Etap do przewrotu majowego.

Inne partie polityczne się łączą, natomiast ruch ludowy przeżywa dynamiczny rozwój, szczególnie w byłym zaborze rosyjskim i Galicji. Było ogromne rozdrobnienie – od 30 do 40 nazw ugrupowań.

W 1924 r. większość działaczy PSL „Lewicy” zakłada Niezależną Partię Chłopską, o programie zbliżonym do KPP – bardzo lewicowy program. NPCh działała legalnie do 1927 r., potem została zdelegalizowana, utworzyła sobie inne organizację, ale prawie zniknęła.

I – II 1926 r. powstaje Stronnictwo Chłopskie (centrowe). Całość ruchu ludowego: prawica – PSL „P”,
lewica – PSL „W”, centrum – SCh.

Ruch ludowy, podobnie jak ruch robotniczy, ma jednolitą bazę społeczną: chłopi. Pomimo tej wspólnej płaszczyzny nie mogą się dogadać.

Przed przewrotem PSL „Piast” był bliski endecji, natomiast PSL „W” dało poparcie sanacji. Różnice: stosunek do reformy rolnej, stosunek do konstytucji. PSL „P” było za dwuizbowym parlamentem, religią katolicką i ograniczeniem praw mniejszości narodowych. PSL „W” było za jednoizbowym parlamentem, laicyzacją kraju, uprawnieniami dla mniejszości narodowych.

Piast i endecja mówili jednym głosem. W momencie przewrotu majowego PSL „P” zostaje obalone. PSL „W” i SCh stoi przy obozie piłsudczykowskim.

1931 r. – zjednoczenie ruchu ludowego w Stronnicto Ludowe.

Co się stało, że odłamy ruchu ludowego połączyły się w SL?

PSL „P” po przewrocie nie chciał się znajdować w tym samym obozie co endecja, gdyż W. Witos nie chciał się zgodzić z endecką reformą rolną. Witos nie składał tak daleko idących zmian konstytucji jak endecja. Rozluźnienie więzów Piasta z endecją sprzyja dialogowi z dwoma pozostałymi ruchami ludowymi, które po przewrocie przeżywają rozczarowanie (nie akceptują dialogu J.P. z ziemiaństwem). Ale Wyzwolenie i SCh tworzyły z innymi zwolennikami sanacji BBWR.

PSL „W” i SCh spodziewały się większych wpływów w parlamencie! Zarówno w 1928 r. i 1930 r. przegrali w wyborach i wprowadzili znacznie mniejszą liczbę posłów do sejmu – spadek o 1/3 całego ruchu ludowego. Wybory brzeskie z XI 1930 r. wprowadziły do sejmu ponad 40 posłów (z ponad 120).

1. Rozluźnienie więzów PSL „P” z endecją, PSL „W” i SCh z sanacją.

2. Wynik wyborów, spadek lb. posłów.

3. Projekty zmian konstytucji – centrolewicowe ugrupowania ruchu ludowego nie akceptowały tych zmian, co stwarzało płaszczyznę dialogu.

Rozczarowanie po wyborach narasta.

Płaszczyzną, która zjednoczyła ruch ludowy był CENTROLEW!

Na pocz. w Centrolewie są 2 bloki:

1) NPR, ChD, PSL „P” – przeciwne komunizmowi odłamy solidarystyczne;

2) PPS, PSL „W”, SCh,

We IX 1929 r. utworzyła się opozycja antyrządowa legalnych partii politycznych (opozycja parlamentarna).

Po raz pierwszy 3 partie chłopskie zjednoczyły się w Centrolewie. Musiały utworzyć własny program. Ważnym momentem zjednoczenia się ruchu ludowego była manifestacja w Krakowie w VI 1930 r. – największa demonstracja antysanacyjna. Rozwiązany został parlament (najpierw ogólnopolski, potem śląski, by można było aresztować Korfantego.

Aresztowani w Brześciu, to głównie przedstawiciele ruchu ludowego, dogadali się właśnie tam. Wychodząc z aresztu byli de facto zjednoczeni.

Marzec 1931 r. ruch ludowy zjednoczył się!

„Trójpolówka” – trzy stopniowy zarząd SL: 1) zjazd ludowców, 2) zarząd główny, 3) rada narodowa.

Następuje unifikacja ruchu ludowego – ujednolicenie, wspólna nazwa, program, sposób działania.

SL utrzymuje się do wojny. W czasie wojny też, choć są pewne zmiany. Były czynniki, które ten ruch utrzymały: wielki kryzys gospodarczy – bardzo mocno dotknął wieś, przemysł zrezygnował z chłopa – robotnika, chłopów nie było stać na przedmioty przemysłowe.

Co zjednoczyło ruch ludowy?

1. Odżyła idea agraryzmu – rolnictwo powinno być pierwszoplanową gałęzią gosp., a przemysł ma wspierać rolnictwo

2. Krytyka ustroju kapitalistycznego – nie zniesienie, ale reformy. Witos propaguje zakładanie spółdzielni. Pojawiają się manifestacje chłopskie. Chłopi domagają się zmiany reformy rolnej.

SL było stale w opozycji do sanacji, ostre przemówienia, bojkotuje wybory z 1935 r.

Rok 1938 r. – Witos zagrożony przez sanację ucieka z Polski (z Korfantym) do Czechosłowacji, po zajęciu Zaolzia. Twierdził, że chmury wiszą nad Polską, więc w 1938 r. ruch ludowy bierze udział w wyborach.

W czasie wojny ruch ludowy stanowił podporę rządów londyńskich! Witos był w kraju.

2 ważne osoby: Wincenty Witos i Stanisław Thugutt.

Chłopi stanowili 60% społ. polskiego. Analfabetyzm spadł z 35% do 25%, potem nawet do 12 – 15%. Nastąpił ogrmony wzrost liczby prasy chłopskiej, ogromna moda na pamiętniki wśród chłopów. Procese kształtowania świadomości narodowej wśród chłopów do II w. św. został zakończony!

Wykład 9. 4 III 2009 r.

Ruch lewicowy. Nurty lewicowe: lewica radykalna, niepodległościowa (reformistyczna), komunistyczna.

Komunistyczna Partia Robotnicza Polski powstała 16 XII 1918 r. ze zjednoczenia PPS Lewicy i SDKPiL. Rozwiązana została w 1938 r. Tak więc dla tego okresu istnieje lewica rewolucyjna. W poł. 1919 r. została zdelegalizowana, gdyż godziła w narodową rację stanu, ponieważ przejęła doktrynę Róży Luksemburg.

Komuniści twierdzili, że niepotrzebne są granice. Spowodowało to spadek ich popularności i poparcia (co obrazują wybory do rad miejskich, w których w całej kongresówce komuniści nie zdobyli żadnego głosu). Idea państwowości wygrała.

Komuniści mieli duże wpływy w radach delegatów robotniczych. Nie chcieli państwa, głosili, że rady delegatów są zalążkami radzieckich rad.

Konflikt między komunistami a socjalistami (XII 1918 r. – pierwsza próba zjednoczenia socjalistów w Warszawie). Były 3 partie socjalistyczne. Okazało się, że te grupy chciały dać priorytet zmianom społ., aby zyskać poparcie robotników. Wtedy wielu działaczy, np. Ignacy Daszyński z PPSD Galicji i Śląska obawiał się radykalizacji nastrojów społ., choć sam miał bardzo lewy program.

Po konfliktach w łonie partii (w zaborze pruskim – PPS zaboru pruskiego, w rosyjskim – PPS, w austriackim – PPSD G. i Śl.) na temat reform – ich szybkość, stosunek do mniejszości, do kwestii robotniczej. Każda z 3 partii musiała się dostosować do sytuacji w swoim zaborze, np. w pruskim robotnik ma się dobrze, w rosyjskim potrzebuje wszystkich reform.

W końcu w Krakowie 21 IV 1919 r. nastąpił zjazd założycielski (Kraków – miasto o charakterze konserwatywnym, miejsca obrad nie wybiera się przypadkiem, ma ogromny wpływ na obrady!), gdzie dokonano zjednoczenia PPS na płaszczyźnie niepodległościowej!

1. Walka o granice.

2. Walka o utrzymanie odzyskanej niepodległości.

Od tego czasu zaczęła się ostra walka między komunistami a socjalistami. Socjaliści w V 1919 r. zadeklarowali wystąpienie z rad delegatów, proces trwa do poł. VII 1919 r. W radach zostali sami komuniści, stąd rząd rozwiązuje rady, bo ich zaplecze tworzy zdelegalizowana partia!

Komuniści jako partia nielegalna nie mieli swoich przedstawicieli w parlamencie, ale wybierani byli z innych organizacji, np. wolnych związków zawodowych. W II sejmie śląskim zasiadało 2 komunistów: Józef Wieczorek i Paweł Komander.

Datą przełomową jest rok 1923 r. kiedy doszło do konfliktu w łonie KPRP: Julian Leński – Leszczyński był nadal przeciwko państwu polskiemu, przeciwko niemu wystąpił Adolf Warski – Warszawski, który twierdził, że trzeba uznać państwo polskie, bo ludność cieszy się z niepodległości, trzeba zmienić program. Powstaje KPP. Odcina się od negacji państwa polskiego, ale nadal wpływ mają na pocz. zwolennicy negacji, potem się to zmienia. Komuniści poparli przewrót majowy – wiązali nadzieje, że nowe władze będą bardziej demokratyczne, będą miały inny stosunek do mniejszości i do robotników.

Socjaliści byli partią legalną i wchodzili w sojusze z innymi partiami, co zawsze potępiali komuniści. Socjaliści do przewrotu odgrywali dużą rolę, np. Mieczysław Niedziałkowski pracował nad konstytucją marcową. Kilkudziesięciu socjalistów weszło do sejmu ustawodawczego, sejmu II kadencji. Socjaliści wchodzili w skład różnych komisji – ustawy o czasie pracy, o ubezpieczeniach chorobowych, związkach zawodowych, inspekcji pracy. Ustawa z V 1920 r. jest dziełem socjalistów i PSL „W” i jest najbardziej lewicową i radykalną ustawą o ubezpieczeniach w Europie (weszła na Śląsku Cieszyńskim, ale nie weszła na G. Śl. ponieważ pracodawcy nie chcieli ponosić większych kosztów).

Dziełem socjalistów jest przeforsowane w parlamencie w 1924 r. ubezpieczenie od bezrobocia! Pierwsze w Europie.

PPS działa legalnie, miał duży udział w sejmie ustawodawczym.

W 1926 r. socjaliści poparli przewrót – „błąd majowy socjalistów”, bo część z nich się rozczarowała. Wchodzą do BBWR i poparli wybory z 1928 r. – rozczarowały one socjalistów, bo utracili duży wpływ w parlamencie.

W V 1928 r. doszło do rozłamu: 1) grupa silniejsza PPS - propiłsudczykowska, 2/3 przedstawicieli, 2) PPS FR -w opozycji do sanacji.

Na Śląsku – Śląska Partia Socjalistyczna.

PPS nadaje ton programowy Centrolewowi. 14 IX 1929 r. powstaje Centrolew (PSL „P”, ChD i NPR). Komuniści atakowali socjalistów za wstąpienie do Centrolewu. KPP potępiła PPS i groziła swoim członkom wydaleniem za kontakty i wchodzenie do Centrolewu. Dla komunistów PPS stała się partią burżuazyjną.

Od 1928 r. socjaliści są w opozycji wobec sanacji, zwłaszcza po wyborach brzeskich, gdy PPS traci wpływy, ale utrzymuje kontakty z innymi partiami lewicowymi.

PPS w okresie kryzysu gosp. koncentruje się na sprawach płac robotników. Różnica między komunistami, którzy zawsze wysuwali petycje niemożliwe, np. 100% podwyżki, ich hasła są nierealne. Socjaliści chcą zmian możliwych do zrealizowania, np. częściowe redukcje.

Kryzys osłabia wpływy PPS, NPR, ChD – robotnicy przechodzą do sanacyjnych związków zawodowych, bo tylko one potrafią bronić pracowników i w nich jest nadzieja. Np. w 1934 r. potężny związek zawodowy oparty na NPR – Zjednoczenie Zawodowe Polskie, liczący ponad 100 tys. członków, przechodzi do sanacji.

Nastąpił ogromny spadek składek, na pysk leci PPS, przestaje wydawać gazetę robotniczą, centralnym organem pozostaje „Robotnik”.

PPS traci wpływy, ostro występuje przeciwko różnym propozycjom, żadnych wpływów w sejmie sanacyjnym (1935 – 1938).

Kiedy wzrastają wpływy?

W 1938 r. Nie bojkotuje wyborów, wchodzi do sejmu.

„Zawisły czarne chmury” nad Polską i Europą, oczy zwrócone ku działaniom Niemiec (Anschluss Austrii, ustawy norymberskie – socjaliści bojkotują te działania, są oburzeni. Hitler podnosi socjal – PPS wie, że oznacza to przygotowania do wojny.

Porozumienie między socjalistami i komunistami miało oprzeć się na …(?) frontach ludowych, ale nie doszło to do skutku, a co więcej w 1938 r. komuniści zostali rozwiązani.

PPS nawołuje do konsolidacji społ. Socjaliści nie wchodzą do OZONu (tylko nieliczni), gdyż mieli zawsze pozytywny stosunek do mniejszości narodowych! Np. w 1922 r. PPS przeforsowało ustawę o nadaniu autonomii 3 województwom: lwowskiemu, tarnopolskiemu i stanisławowskiemu. Lecz w 1923 r. gdy alianci zatwierdzali granicę Polski to to uchwalą (choć była uchwalona), stąd Ukraińcy mieli o to pretensje.

PPS była przeciwna numerus nullus. Nie było wśród nich przejawów antysemityzmu.

Socjaliści w skali całego kraju – pozycja silna do słabnącej.

Wykład 10. 18 III 2009 r.

Chrześcijańska Demokracja i Narodowa Partia Robotnicza.

Chrześcijańska Demokracja (chadecja) i NPR to partie, nie obozy!

Kształtowania się tych partii szukamy po I w. św. – 1918 – 1919 r.

ChD była organizacją kościelną, katolicką zainicjowaną encyklikami papieskimi, gł. encykliką Leona XIII „Rerum novarum”, określającą stosunek Kościoła katolickiego do nurtujących kwestii społ. m.in. bieda, kwestia robotnicza. Kościół apelował do przywódców o godne traktowanie podległych im warstw robotniczych. Jest to też odpowiedź na ruch ludowy, który brał pod opiekę ludność plebejską i wiejską.

Powstają organizacje o charakterze społ., np. na terenie Wlkp. działa Stanisław Adamski (wybitny działacz polskiego narodowego ruchu spółdzielczego, współzałożyciel poznańskiej Naczelnej Rady Ludowej).

Jeszcze przed wojną Adamski opracował szeroki program katolickich organizacji społ., który potem stał się programem ChD.

Założycielami ChD byli księża katoliccy i inteligenci. Przed wojną katolicy w ND nie repektowali tak rygorystycznego programu oddzielenia katolików polskich od niemieckich, ukraińskich itp.

Twórcą ChD na Śląsku był Wojciech Korfanty, przed wojną aktywny działacz endecji, wygrywając wybory w 1903 i 1907 r. reprezentował ND, opowiadał się za oddzieleniem Polaków od Niemców. Jednakże obserwując stosunki na Śląsku tłumaczył, że partia Zentrum (1871) skupia wiele ludności polskojęzycznej, która nie posiadała świadomości narodowej. Zentrum (niemiecka ChD) odegrało wielką rolę w okresie kulturkampfu
i na jej podstawie powstaje polska ChD. Zentrum broni j. polskiego, uchodzi za jego obrońcę, broni przed ewangelicyzmem. Korfanty zaczął rozumieć, że stając na czele endecji nie pozyska robotników, którzy stoją za niemiecką ChD. Dlatego, żeby ich pozyskać rzuca hasło: „Precz z Zentrum!”, chodziło mu o precz z niemiecką partią, która posiadała na Śląsku ogromne wpływy. Korfanty naraził się Kościołowi, ale na łamach gazet zaczął wyjaśniać o co mu chodziło. W 1909 (1911) ogłosił chęć wystąpienia z endecji – trzeba utworzyć polską ChD. Partia ta powstaje na kanwie walki o dusze polskojęzyczną, hasło przynależności Śląska do Polski jako ziem piastowskich.

W okresie powstań i plebiscytu na Śląsku rozpoczyna się ostra rywalizacja chadecji niemieckiej z polską. W 1919 r. Korfanty tworzy zalążki chadecji, w 1920 r. …(?) ją jako Chrześcijańską Demokrację.

Mówiono, że zaplecze polskiej ChD pochodzi z partii Zentrum. Główny rywal Korfantego – Jan Kapica, gdy był w Zentrum pisał swoje nazwisko przez tz – Kapitza, gdy przeszedł na stronę Korfantego przyciągnął kilkunastu duchownych. Dlaczego przeszedł? Bo przyjął program Korfantego z 1901 r. i poczuł się Polakiem uświadomionym (w jego domu mówiło się po polsku).

ChD powstała także w Krakowie i Warszawie. Pocz. miała wpływy głównie w miastach. ChD długo nie miała swojego pisma, organizacji. Korzystała z pisma „Goniec”(?) i „Polak”. W 1923 r. została założona w Zagłębiu Dąbrowskim przez Korfantego. Pierwszym pismem ChD na Śląsku była „Polonia” – 1 IX 1924 r., duży nakład, od 20 do 40 stron. „Polonię” wyprzedził krakowski „Głos Narodu” – Józef Chaciński.
ChD miała duży udział w kampanii plebiscytowej.

Po wojnie i podziale Śląska w sejmie ustawodawczym pojawiają się przedstawiciele ChD. W sejmie I kadencji (1922 – 1927) wraz z NPR i PSL „P” tworzą centrowe skrzydło (w Centrolewie też!).

Po podziale Śląska znaczenie wzrosło znaczenie Korfantego i nazywany był przedstawicielem prawicy. Dlaczego? Duże różnice między PPS, NPR, PSL „P”. Korfanty nie był wojewodą, ale wyznaczył Józefa Rymera (V 1922 – XII 1922). Trzej następni wojewodowie byli chadekami: Antoni Schultis (II 1923 – X 1923), Tadeusz Koncki (X 1923 – V 1924), Mieczysław Bilski (V 1924 – VIII 1926), sprowadził ich z Galicji. ChD miała najwięcej mandatów w sejmie śląskim. ChD była nazywana była partią prawicy, bo współpracowała z endecją. Podobieństwa: zabiegają o poparcie we wszystkich klasach i warstwach społecznych, głoszą hasła solidaryzmu społecznego (współdziałanie klas dla dobra wzajemnego).

Program ChD – sformułował, zredagował Stanisław Adamski, oparty na encyklikach papieskich (wyżej opisane). Formalnie St. Adamski musiał ustąpić z władz ChD w 1927 r., bo Kościół zakazał oficjalnej przynależności do partii politycznych. Księża mogli wspierać, ale nie należeć do partii. ChD zaczęła walczyć o bycie partią reprezentującą Kościół katolicki, ale ten nie chce, bo gdyby poparł jedną partię, to oznaczałoby, że odwróci się od katolików z innych partii.

Najsliniejszy wpływ na Śląsku do przewrotu majowego miała ChD!

NPR ma swoje korzenie w okresie przedwojennym. W 1906 r. powstaje z inicjatywy endecji na terenie kongresówki organizacja zawodowa Narodowy Związek Robotniczy. W przeciwieństwie do ChD, jego bazą była tylko klasa robotnicza. ChD głównie bazuje na inteligencji, drobnomieszczaństwie i robotnikach. NPR został powołany, żeby odciągnąć robotników od wpływu PPS.

NPR stworzono w całej Polsce, ale wpływy największe miał w okręgach przemysłowych – Zagłębie, Łódź i Śląsk. Podstawą do jej założenia były organizacje powstające w Westfalii, skupiające Polaków – Zjednoczenie Zawodowe Polskie (ruch zawodowy robotników) liczyło blisko 200 tys. osób.

Teodor Kubina – ksiądz, należał do NPR, wygłaszał płomienne kazania; w jednym z nich powiedział, że „nie wie, kto wymyślił naród polski” – antyśląska wypowiedź.

ChD głosiła solidaryzm klasowy, był wierny Kościołowi. Co robi NPR? Narodowa = Polska. Zakłada siłę antyniemiecką i przynależność polskiej narodowości. ChD – przynależność społeczeństwa lokalnego,nieuświadomionego narodowo – główna różnica! Takie cele zarzucił NPRowi Zj. Zaw. Polskie. Pismem NPR był „Polak”.

Każda partia tworzy związki zawodowe. Sanacja – Zjednoczenie Związków Zawodowych. NPR – dużo związków, bo ma dużo pieniędzy. ChD – słabe związki zawodowe.

ChD miała szeroki wachlarz programowy, nie chroniła w jakiś szczególny sposób robotników, dlatego ci przechodzili do NPRu, który zawsze występował w ich imieniu, głosząc hasła szerokich reform socjalnych.

ChD chciała j.polskiego jako jedynego na Śląsku, ściąga wojewodów itd. Ostra rywalizacja między NPR a ChD o elektorat, np. w sejmie śląskim ChD łączy się z endecją, a NPR występuje osobno. ChD przystępuje do obsadzania urzędów.

Przewrót majowy obala obie partie i nigdy te partie nie będą partiami rządzącymi; przechodzą do opozycji wobec sanacji. Korfanty ma zatarg z Piłsudskim.

Korfanty chce, aby chadecja znalazła się w ostrej opozycji wobec sanacji. Korfanty obraża się i tworzy autonomię(?) chadecji śląskiej (1927 – 1934).

Chadecja na G. Śl. nie miała wpływu na Śl. Cieszyńskim! Józef Londzin na czele Związku Śląskich Katolików popiera sanację. Na Śl. Cieszyńskim nie ma NPR.

Marian Orzechowski w pracy o Korfantym powiedział, że sanacja prowadziła rozkupowanie innych partii politycznych (prof. Wanatowicz się z tym nie zgadza, bo twierdzi, że oni aby utrzymać swoje stanowiska przechodzili do sanacji).

Z NPR pochodzi NPR Lewica i zgłasza akces do sanacji. Z ChD do sanacji przechodzi świecka inteligencja.

Po wyborach z 1928 r. w skali całego kraju przywódcą NPR był Karol Popiel! Franciszek Raguszczak stał na czele śląskiego NPRu.

ChD i NPR zbliżyły się w Centrolewie (brak działalności w nim zbliżył te partie). Pierwsze zbliżenie obu partii nastąpiło w Centrolewie w obronie konstytucji marcowej – hasła obrony 6 wolności.

W 1931 r. gdy doszło do zjednoczenia ruchu ludowego, przywódcy NPRu i ChD zaczęli rozważać zjednoczenie, do którego jednak nie doszło bo konflikt pojawił się o nazwę partii. ChD nie chciała w nazwie słowa „Narodowa” a NPR nie chce podpinać się pod katolickość. ChD nie chciała większej wagi nadać kwestiom robotniczym, kto będzie jedynym przywódcą. Dlatego nie doszło do zjednoczenia.

Wielki kryzys – obie partie tracą wpływy, występują członkowie niepłacący składek; NPR przestaje okresowo wydawać swoje pisma. Obie partie walczą o egzystencję na arenie politycznej. Zjednoczenie Narodowe Polskie zgłasza akces do sanacji w 1931 r. NPR traci swe zaplecze związkowe.

W X 1937 r. doszło do zjednoczenia: Związku Hallerczyków z endecji. Nowe Stronnictwo Pracy. Inteligencję też uważano za grupę ludzi, która utrzymuje się z pracy – umysłowej. Prezesem został
W. Korfanty, wiceprezesem Karol Popiel. Korfanty i Witos z obawy przed aresztowaniem uciekli do Czechosłowacji. Pismem SP była „Polonia”, przez pewien czas wydawano „Głos Narodowy”.

SP – pozytywny stosunek do ustroju kapitalistycznego, do Kościoła, głosiło hasła solidarności, obrony narodowej.

Stosunek Korfantego i ChD do Niemiec: dopóki Hitler nie doszedł do władzy, dopóki chodziło o społeczeństwo labilne(?), w momencia dojścia Hitlera do władzy zrezygnował z dialogu z katolickimi Niemcami. Choć działa Niemiec – Pant(?), który był przeciwnikiem nazizmu, ale Korfanty nie przygarnia ich, bo już nie wierzy.

Korfanty zaczyna myśleć o połączeniu z sanacją w celu obrony państwa, wraca do Polski, ale zostaje aresztowany i umiera w 1939 r. Pogrzeb Korfantego – ostatnia manifestacja patriotyczna narodowa na Śląsku.

SP zostało reaktywowane w 1945 r., istaniało do 1950 r. ChD i NPR popierają zapis w konstytucji, że własność prywatna jest święta i nienaruszalna. W 1950 r. SP zostało rozwiązane, bo głosi hasła własności społecznej! Po przewrocie majowym ChD i NPR mają poparcie w sejmie, ale ciągle spadało.

Wykład 11. 1 IV 2009 r.

Mniejszości narodowe.

Kryteria wyłaniania mniejszości narodowych: wyłaniano na podstawie 2 spisów:

1)IX 1921 r. – nie objął G. Śl. i Wileńszczyzny (inkorporowana w IV 1922 r.). Pytania: jakiej jesteś narodowości? Jaki jest Twój język macierzysty? Wyznanie?

Na kresach dużo osób nie umiało odpowiadać na pytania i pisali: tutejszy, dwa języki itp. Stąd spis był różnie interpretowany. Jeśli podaje narodowość tutejszy, to określano na podstawie języka i religii. Spis nie odzwierciedlał dokładnie narodowości.

2) XII 1939 r. – jest pełnym spisem, jeśli chodzi o liczbę mieszkańców. Ten spis nie pytał o narodowość (na wschodzie – brak skrystalizowanej świadomości, na Śląsku również – ludność labilna, indyferentna, ludzie pogranicza). Kierowano się tylko językiem i wyznaniem. Spis był precyzyjny. Na Kresach podawano 2 języki, więc interpretatorzy brali pod uwagę podany pierwszy język (np. polski i niemiecki – czyli Polak). Spis był nie do końca dokładny. Mniejszości narodowe stanowiły około 1/3 społ. czyli ok. 33%. Wpomagano się wyznaniem, np. na Śląsku katolik o j. polskim i niemieckim był uznawany za Polaka, choć było dużo Niemców – katolików.

Ludność Polski liczyła 35 mln, ok. 1/3 to mniejszości.

Miejsce Polski w Europie pod względem mniejszości narodowych.

Polska uchodziła za kraj zajmujący 1 miejsce w Europie (na 2 miejscu Jugosławia, 3 Łotwa, Litwa 26%, Rumunia 24%, Czechosłowacja 24%).

Polska była źle postrzegana, bo sąsiedzi nagłaśniali sprawę polską, np. Niemcy skarżyli się na dręczenie mniejszości niemieckiej. Stąd pytanie czy granice Polski były zgodne z obszarami etnicznymi, z punktami Wilsona.

Podstawy prawne ochrony mniejszości narodowych: 1) międzynarodowe, 2) międzypaństwowe, 3) wewnętrzne (krajowe).

Ad. 1)

Mały traktat wersalski – mniejszości narodowe, etniczne, językowe; prawo do swej kultury, języka, odwoływania się do LN. Obowiązywał państwa powstałe po I w. św. Stare państwa miały najmniej mniejszości, nie było specjalnych nakazów, gdyż twierdziły, że traktują wszystkich mieszkańców jednakowo.

Mały traktat wersalski został przyjęty przez parlament Polski w VII 1919 r., obowiązuje do 1934 r., gdyż wtedy do LN weszły Niemcy. ZSRR i Polska bała się presji i nacisku, że nie będą miały nic do powiedzenia w sprawie mniejszości.

Ad. 2)

Traktat ryski z 18 III 1921 r. – chodziło o mniejszości ze wschodu, podzielone na „pół”, o zabezpieczenie swobodnego rozwoju kulturalnego. Z Litwą brak stosunków politycznych, ale Litwini nie uważali się za mniejszość, nie wybierali Polaków do polskiego parlamentu, tylko do litewskiego z Wileńszczyzny.

Z Czechosłowacją do 1925 r. nie było dialogu. Ustawa Likwidacyjna(?) z IV 1925 r. – rząd czechosłowacki obiecał Polakom w Czechosłowacji możliwość używania rodzimego języka, zakładanie polskich szkół, rozwoju kulturalnego itp. Dopiero w 1933/4 r. znów pojawiły się zgrzyty.

Z Niemcami układ dotyczył tylko części górnośląskiej – 15 V 1922 r. konwencja genewska – polsko-niemiecka konwencja dotycząca G. Śl., dokładnie obszaru plebiscytowego (80 – 82% terenu), z rejencji opolskiej odłączono ok. 20% obszaru, gdzie przeważali Niemcy. Konwencja genewska została zawarta na 15 lat, zawierała 639 paragrafów: utrzymanie ciągłości życia społ. – gosp. na poddanym obszarze G. Śl. – tylko w preambule tak napisano, ale była to fikcja, bo wszystko miało pozostać tak jak przed wojną. Tylko niektóre przepisy tłumaczono na j.polski. Konwencja nikogo nie gnębiła, nie ma 2 konwencji, jest tylko 1, dotycząca mniejszości po obu stronach. Skąd pojawiła się idea gnębienia Polaków? Z praktyki, a nie z konwencji. Niemcu byli w Polsce grupą elitarną – burżuazja, ziemiaństwo, drobnomieszczaństwo, inteligencja. Z Niemiec do Polski przeniosło się ok. 100 tys. Polaków. Na terenie Niemiec pozostają Polacy z niskim statutem społ. i materialnym, ludność indeferentna narodowo – j. polski, ale brak świadomości narodowej.

Po wygaśnięciu konwencji genewskiej w X i XI 1934 r. podpisano umowy polsko – niemieckie w sprawie mniejszości narodowych. 5 XI 1937 r. normuje położenie Niemców w Polsce i Polaków na G. Śl. niemieckim.

1924 r. – szkolnictwo utrakwistyczne

We IX 1922 r. sejm uchwalił autonomię 3 województw: lwowskie, tarnopolskie i stanisławowskie. Ustawa nie weszła w życie, ale wcielano pojedyncze jej punkty. Mniejszości narodowe korzystały ze wszystkich uprawnień wynikających z konstytucji.

II 1922 r. – ustawa o cywilnej służbie państwowej.

Pochodzenie i rozmieszczenie mniejszości narodowych.

1. Mniejszości autochtoniczne – Litwini, Ukraińcy, Białorusini, Żydzi

2. Mniejszości napływowe

Problem z Żydami – sami siebie uznają za autochtonów, bo od średniowiecza już tu mieszkają.

Niemcy – też uważają się za autochtonów. Na zachodzie osiedlali się od średniowiecza, gł. na Śląsku. Duża fala napływowa od 1740 r., później cały XIX w., szczególnie 2 połowa.

Rozmieszczenie.

Żydzi – zabór rosyjski (ponad 30%), z. austriacki (poniżej 30%). W spisie z 1921 r. – 0,6 do 0,7%,
w 1931 r. ok. 1% narodowości żydowskiej (nie wyznania). Tak mała ilość, bo na zachodzie ludność wyznania mojżeszowego często podawała narodowość niemiecką. Na kieleczczyźnie powstały miasta polskie i żydowskie (stetten – części żydowskie miast). Wilno, Lwów, Łódź, Będzin (najwięcej 64%), Warszawa. Żydzi byli we wszystkich 3 zaborach.

Niemcy – Pomorze, Wlkp, Śląsk, okręg łódzki, trochę w Warszawie, w okolicach Białegostoku, okręg cieszyński i okolice Lwowa. Na wysokim stopniu rozwoju kulturowego i cywilizacyjnego.

Ukraińcy (14 – 16%) – przed wojną zabór rosyjski i austriacki, Wołyń, najwięcej w Galicji wschodniej, przenikali na tereny Galicji zachodniej (Przemyśl, Krosno, Jasło).

Białorusini, Ukraińcy, Litwini – ludność plebejska, gł. chłopstwo (80% na wschodniej Ukrainie, 90% na wschodniej Białorusi i Litwy). Mało inteligencji, przewaga warst plebejskich, brak warstwy pośredniej.

Żydzi są wśród dwóch klas, ale nie są plebejuszami i chłopami, natomiast występuje wiele biedoty i drobnomieszczaństwa. Stąd nie spiskują przeciw Polsce. Różni ich stponień świadomości narodowej!

Wykład 12. 21 IV 2009

Społeczeństwo i gospodarka II RP.

Społeczeństwo o ustroju burżuazyjnym, zróżnicowane pod względem struktury społ. Występuje 6 klas: chłopi, ziemiaństwo, robotnicy, burżuazja, drobnomieszczaństwo i inteligencja.

Polskę postrzegano jako państwo rolniczo – przemysłowe.

Chłopi.

W Polsce najwięcej było chłopów. Ich sytuacja była stabilna – przyrost naturalny największy. 60% wszystkich obywateli, a gdy odliczyć mniejszości narodowe, to chłopów było ok. 45 – 50%! Wskaźnik chłopów podnoszony jest przez mniejszości tj. Białorusini, Ukraińcy i Litwini.

Robotnicy.

Ich pozycja ugruntowana była przez szereg ustaw, np. 8 – godzinny dzień pracy, związki zawodowe, ubezpieczenia. Procentowy udział robotników w społ. na pocz. II RP to 18 – 20%, ale istnieje tendencja rosnąca – pod koniec II RP 25 – 27%.

Drobnomieszczaństwo.

Stanowiło ok. 10 – 11% całego społ. Rozbieżność wynika z tego, że w statystykach państw zaborczych był inny sposób rozróżniania burżuazji i drobnomieszczaństwa – z. pruski powyżej 5 zatrudnionych osób (burżuazja),
z. rosyjski – 3-4 osoby, z. austriacki – 2-3 osób zatrudnionych, poniżej to drobnomieszczaństwo(?). Cechą charakterystyczną jest duży udział w tej grupie Żydów. Żydzi przeważali, np. na Śląsku, gdzie drobnomieszczaństwo żydowskie czy niemieckie górowało nad polskim przez cały okres II RP.

Inteligencja.

Stanowiła ok. 1,5 – 2% na początku II RP, do 5 – 7% w końcu II RP. Po wojnie nastąpił duży przyrost inteligencji – tendencje rosnące. Powstało ok. 30 nowych uczelni (na pocz. było tylko 3). Zwiększa się lb. inteligencji z powodu repatriacji, czyli przyjazdu z zagranicy do Polski. Nie dopuszczano do wyższych urzędów mniejszości narodowych, bo obawiano się zdrady. We wszelkich spisach i statystykach nie ma rubryki z terminem: inteligencja! W spisach pojawia się rubryka – pracownik umysłowy, wolne zawody, ale było wiadomo, że musieli mieć wyższe wykształcenie, więc byli inteligencją. Sekretarki czy konduktorzy też pracowali umysłowo, a mogli mieć podstawowe wykształcenie.

Polska i Węgry zajmowały 1 miejsce w Europie pod względem przyrostu inteligencji.

Nastąpił spadek analfabetyzmu – 35% w I spisie, a 25% w II spisie, w końcu II RP szacuje się tą liczbę na 12 – 15 %. Prof. Janusz Żarnowski – autor największej ilości prac o społeczeństwie II RP, Jerzy Tomaszewski, Marek Drozdowski.

Sporo laickiej inteligencji, ale dominuje inteligencja katolicka, zróżnicowana materialnie i kulturowo. Dominuje inteligencja humanistyczna. Dopiero ustawa jędrzejewiczowska z 1932 r. zaczęła zrównywać szkoły zawodowe, techniczne, wyższe techniczne z humanistycznymi, gdyż brakowało w Polsce inteligencji technicznej, co warunkował rolniczy charakter kraju.

Burżuazja.

Ok. 1% całej populacji społ. Charakter pracy męża zalicza jego żonę i dzieci do odpowiedniej klasy społ. Autorekrutacja – 2, 3 lub kolejne pokolenie w zakresie tej samej warstwy lub klasy społecznej! Cechą charakterystyczną była przewaga kapitału obcego nad polskim. Tendencja kapitału obcego jest malejąca, ale są tereny gdzie króluje cały czas. W Polsce, na tle Europy, dominuje drobny i średni kapitał.

Ziemiaństwo.

Ok. 0,33%, a tylko 0,15% było potomkami szlachty, którzy mogli się pochwalić herbami. Ważną rzeczą, która wpłynęła na likwidację tej warstwy była konstytucja marcowa, która znosiła wszystkie tytuły pr…(?) profesora! Nie można się było nimi posługiwać jako czymś urzędowym. Byli to ludzie wykształceni. Najwięcej dziedzictwa kulturowego wytworzyli przedstawiciele tej grupy, co nadawało im splendor. Zwiedzali cały świat, dużo podróżowali. Połowa tej grupy reprezentowała nowe ziemiaństwo, a druga połowa stare.

Gospodarka – kilka okresów:

1. okres inflacji – od 1918/1919 r., była to inflacja powojenna. W Polsce się przeciągała, co wynikało z ogromnego zniszczenia przemysłu. Koniec jej nastąpił w 1922 r.

2. okres hiperinflacji – 1923/4 do 1939 r. –

3. kryzys gospodarczy/ kryzys poinflacyjny – koniec 1923 – pocz. 1926 r. Wyjście z tego kryzysu zbiegło się z rządami sanacji, ale to jest zbieg wydarzeń gosp., a nie zabiegi sanacji.

1925 r. wojna celna – Niemcy zamknęły rynek na towary polskie, do 1931 r. nie ma kontaktów handlowych. Dopiero w 1934 r. zawarto umowę handlową. Z ZSRR Polska nie utrzymuje kontaktów handlowych, wynikało to z polityki, cały handel z ZSRR to max 2%. Następuje reorganizacja rynków zbytu – stąd gwałtowna rozbudowa Gdyni. Pierwsze pomysły pojawiły się już w 1918/9 r. – potrzebny był port rodzimy – eksport węgla, zboża, wołowiny i koni. Wahaniom ulegają stosunki polsko – czechosłowackie – do 1925 r. brak, po 1925 r. umowa likwidacyjna i przywrócenie kontaktów. Obrót z Czechosłowacją to ok. 32%. Koniunktura – 1926 r.

Wielki kryzys gosp. – 1929/1930 r. – 1935 r. – pojawia się niejednakowo, nie obejmuje wszystkich dziedzin gosp. jednakowo. Cechy i skutki społ. – bezrobocie, spadek produkcji. Zacofanie wsi polskiej spowodowało, że kryzys gosp. był tak duży jak w Niemczech, Francji i krajach uprzemysłowionych.

Stopniowy wzrost gosp. do stanu z 1929 r., a nawet z 1913 r.!

Co kryzys zahamował?

(?) inicjatywę Centralnego Okręgu Przemysłowego! To 20% obszaru polski, miał obejmować woj. krakowskie, lubelskie, lwowskie i kieleckie. Wytwórczość rozwinęła się w kieleckim i cz. krakowskiego. Siedziba – Sandomierz. Dlaczego w tym rejonie? Bo oszacowano tam bezrobocie na 900 tys. osób., chciano zmniejszyć je i odsunąć od granicy. Plany COPu – zrównanie Polski A i B, przesunięcie na wschód. Lwów w planach miał być siedzibą. Cel odsunięcie międzymorza od Morza Bałtyckiego i M. Czarnego.

Polska nie miała samych negatywów gospodarczych – przemysł lotniczy, magistrala kolejowa (wybudowano 1,7 tys. km linii kolejowych, z czego ponad 500 km miała magistrala), przemysł chemiczny, radiotechniczny, COP, Gdynia.

Kryzys przeżywały: przemysł ciężki, włókienniczy – z powodu reorganizacji rynków zbytu (przed tym miał miejsce duży eksport do Rosji).

Wykład 13. 6 V 2009 r.

Egazmin 23 VI 2009 r. godz. 9.00. Zakres: wykłady i ćwiczenia.

Miejsce Śląska w II RP. Jego specyfika w okresie międzywojennym.

Śląsk był jedynym woj., które powstało wirtualnie, zanim jeszcze zadecydowano o jego przynależności do Polski. Powstało na mocy Statutu Organicznego z dnia 15 VII 1920 r. Akcja propagandowa – plebiscytowa. Kwestia autonomii nie była tylko akcją propagandową, gdyż Śląsk był oderwany od reszty Polski od XIV w. Śląsk de facto staję się częścią Polski 16 VI 1922 r. – wtedy w Dzienniku Ustaw RP rozciągnięto konstytucję marcową na teren województwa śląskiego. Było to jedyne w Polsce autonomiczne województwo. De iure Galicja też dostała autonomię 20 IX 1922 r., ale nie weszła ona w życie. Śląsk był jedynym woj., które wcześniej należało do 2 zaborców (inne oblicze, inne prawodawstwo, mocno różniły się od reszty – stąd autonomia).

Odmienność: obie części Śląska nie miały w ogóle klas posiadających (burżuazji i ziemiaństwa), występowała niewielka ilość polskiego drobnomieszczaństwa (niemieckie przeważało nad polskim). Część górnośląska posiadała ogromny deficyt własnej inteligencji. Cz. cieszyńska miała jej nadmiar.

Struktura społeczna i przygraniczny charakter zadecydował o odmiennej strukturze społ. i zawodowej (?) – spis z 1931 r: 13% osób utrzymujących się z rolnictwa, ogrodnictwa i leśnictwa. Dominuje przemysł – 1 miejsce pod względem dominacji struktury przemysłowej.

Brak klas posiadających powodował brak nurtów endeckich. Nie ma ruchu ludowego – jest tylko PSL „Piast”, ale na Śląsku cieszyńskim głównie, na G. Śl. rzadko kiedy komórki tej partii, gdyż rolnictwo było słabe.

85% ziemi w okresie wojennym znajdowało się w rękach właścicieli niemieckich, którzy byli właścicielami zakładów przemysłowych. Śląsk posiadał największą ilość kapitału obcego! Duża obecność Niemców, ale ile ich było dokładnie nie wiadomo. Każda ze stron podawała inaczej, bo stosowała odmienne kryteria. Spis z 1931 r. mówi o 96 tys. Niemców, wg spisu niemieckiego, gdyż oprócz języka zaliczali do tej grupy ludność labilną. Niemcy byli mniejszością silną ekonomicznie i zawodowo, stanowili ok. 7 – 8%.

Życie polityczne.

Brak klas posiadających określa profil sanacji. Endecja też miała inne zaplecze – gł. inteligenckie (z powodu braku klas posiadających). Ruch ludowy był słaby. Centrolew na Śląsku nazywano Centroprawem, gdyż nie było w nim SCh i PSL „Wyzwolenie”, które z PPS tworzyły lewicę. Ton Centrolewowi nadaje chadecja. NPR miało zasięg tylko górnośląski! ChD miała duże poparcie na G. Śl., na Śl. Ciesz. śladowe.

Nieprzystawalność obu części województwa była bardzo duża, w pełni się nie zunifikowały prawnie i nie zintegrowały mentalnie (np. G. Śl. – 4 g. religii, Śl. Ciesz. – 2 g. religii(?)). Samorząd terytorialny cz. ciesz. był oparty na ustawach austriackich, a G. Śl. na pruskich. PPS: PPS Zaboru Pruskiego i PPS Galicji i Śl. Cieszyńskiego. Endecje: cieszyńska – „Dziennik Cieszyński” i górnośląska „Goniec Śląski”.

Łaczy te dwie części Sejm Śląski, posłowie i skarb śląski.

Główne atrybuty autonomii śląskiej: Sejm Śląski, Skarb Śląski (tangenta – podatek odsyłany do Warszawy, nie jesteśmy w stanie obliczyć jej wysokości, mówi się o 6%)

Sejm Śląski poza polityką zagraniczną, polityką celną, wojskiem (którego nie posiadał), mógł we wszytskich innych dziedzinach uchwalać ustawy na forum SŚ, ale jeśli Sejm RP uchwalał uchwałę jednolitą dla kraju, a nie było go na Śląsku (?), to automatycznie bez debaty ustawa ta wchodziła na Śląsku!

Sejm Śląski przejmował szereg rzeczy. Bezdyskusyjnie musiał przyjąć jako język urzędowy j.polski. Mniejszość niemiecka silna i aktywna, dużo inteligencji związanej z przemysłem, dużo dziennikarzy, lekarzy.

Życie polit. integrowało. Za wyj. 1 nurtu polit. wszystkie były częścią nurtów ogólnopolskich. Tytlko jeden nurt specyficzny – nurt separatystyczny: Jan Kustos („Głos Górnego Śląska”) – istnieje do 1934 r., zwalczali cieszyniaków, przejaskrawiali krzywdy, bazował na środowisku o takich nastrojach,
liczebność ok. 2 – 3 tys. Nie udało im się wprowadzić posłów do sejmu. W 1932 r. umiera Jan Kustos, jego następcy nie umieli sobie poradzić, upada pismo, w 1934 r. rozwiązano ruch jako antyrządowy.

Woj. śląskie było najbogatszym województwem. Wybudowało magistrale kolejową, Gdynię, duży udział przemysłu w budowie COPu.

II wojna światowa. Podział ziem polskich.

23 VIII 1939 r. – pakt Ribbentrop – Mołotow – wpływy wzdłuż linii Wisła – Narew – Pisa – San, tym paktem zaczyna się podział. Protokół z 28 IX 1939 r. – nowa linia.

Atak Niemców – 1 IX 1939 r., ZSRR – 17 IX 1939 r. (nie wypowiedzieli wojny, deklarowali nieagresję, złamali pakt Litwinowa, nigdy formalnie nie wypowiedzieli wojny. Porozumienie o zwalczaniu polskiego ruchu oporu – 28 IX 1939 r.! Nowa granica – Bug – San – Wisła. ZSRR zajmuje 50% kraju, Niemcy – 48%, Litwini – 1,5% (Wileńszczyzna), 2-3 wioski korekty na Słowacji. Liczba ludności: Niemcy ok. 20 mln, 14 mln ZSRR, 0,5 mln Litwa (przez rok, bo później została wcielona do ZSRR).

Co Niemcy zrobili z terenami, które zajęli?

Podział na 2 strefy: 1) polskie ziemie wcielone do Rzeszy, 2) Generalne Gubernatorstwo – status z elementami polskimi. Ziemie wcielone do Rzeszy miano całkowicie zintegrować z resztą ziem Rzeszy – wcielone w X i XI 1939 r. Ziemie wcielone dzielą się na 2 obszary: 1) Pomorze, Śląsk, Wielkopolska, 2) część woj. łódzkiego z Łodzią, cz. warszawskiego bez Warszawy i cz. kieleckiego, kilka powiatów woj. krakowskiego (Zagłębie Chrzanowskie, Żywiecczyzna).

Idea wysiedlania Polaków z ziem wcielonych – miano wysiedlić kilka milionów Polaków, a wysiedlono niecały milion (900 tys.), w ten sposób chciano przeprowadzić asymilację tych obszarów.

Gen. Gubernatorstwo – 4 dystrykty: warszawski, krakowski, kielecki i lubelski, stolicą Kraków. Od poł. 1941 r. poszerzono o duży dystrykt galicyjski.

Ziemie wcielone kierowały się takimi samymi planami co Rzesza, ale nie można było tego wyegzekwować na terenach czysto polskich. Stąd wprowadzono zieloną granicę.

Pewna tolerancja na ziemiach wcielonych, np. dwujęzyczność w Zagł. Dąbrowskim, j. polski w szkołach. Zlikwidowano wszystkie polskie przejawy kulturalne, instytucje kulturalne.

GG miało być państwem sezonowym, nie w pełni uzależnione – stąd szukano premiera, ale nikogo Niemcy nie mogli znaleźć na to stanowisko, bo nikt nie chciał stać na czele GG.

Polacy kolaborowali z Niemcami, np. Górale.

GG wyznaczono jako teren skupiający wysiedlonych Polaków i Żydów z ziem wcielonych (w samym GG – 500 tys. Polaków wysiedlono w celach spraw wewn., np. budowa lotniska. Ogromne zagęszczenie ludności, brak żywności, przejęcie przez Niemców zakładów przemysłowych i gospodarstw na rzecz armii niemieckiej.

Można było sobie pozwolić na wykształcenie ok. 10 tys. ludzi, stąd rozwija się szkolnictwo i wychodzi prasa polska, tzw. gadzinowa, którą wykorzystywał ruch konspiracyjny (choć jest potępiana) – informuje o tym co się dzieje na frontach.

Urzędnicy w większości pozostali starzy, ale pod niemieckim nadzorem. Policja granatowa – porządkowa. Polskie szkolnictwo niższe, średnie i wyższe zlikwidowano (działało tylko w podziemiu).

Polski ruch oporu mieścił się gł. w GG. Skumulowano ludność żydowską w GG.