MAŁGORZATA ŚWIERC
GR. 8 PEDAGOGIKA
STUDIUM INDYWIDUALNYCH
PRZYPADKÓW.
Metoda badań to zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego( wg. A. Kamiński). Według T. Pilcha metoda jest „ zespołem czynności i zabiegów zmierzających do poznania określonego przedmiotu. Jest to pewnego rodzaju charakter działania, jaki podejmujemy dla zdobycia interesujących nas danych”
Ogólnie mówiąc są to określone sposoby poznawania wybranego wycinka rzeczywistości, które cechują się tym, że są celowe, planowe, obiektywne, dokładne, wyczerpujące.
W ślad za wyborem metody musi następować przygotowanie szczegółowych technik badawczych. Zdaniem T. Pilcha „ techniki badawcze to czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii i faktów.”
Jedną z takich metod jest metoda indywidualnych przypadków.
T. Pilch i T. Wujek mówią, że metoda ta jest „ sposobem badań, polegających na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej widzianych przez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych.” Metoda zajmuje się takimi problemami jak: trudności dydaktyczne i wychowawcze a sytuacja rodzinna, funkcjonowanie rodzin zastępczych, opiekuńczych itp. pierwszym zadaniem metody badawczej indywidualnych przypadków jest przeprowadzenie rozpoznania (diagnozy) badanych jednostek pod kątem rozwiązywanej problematyki. Następnie w oparciu o dokonaną diagnozę należy podjąć próbę wskazania hipotetycznej prognozy rozwoju sytuacji, w zależności od nieingerencji lub ingerencji wychowawczej, oraz zaproponować postępowanie mogące ulepszyć istniejącą rzeczywistość.
Techniki stosowane w metodzie indywidualnych przypadków. Badania metodą indywidualnych przypadków posługują się dość nielicznym zestawem technik badawczych. Wynika to głównie ze ścisłego określenia zakresu przedmiotowego metody. Najbardziej użyteczną techniką w przypadku omawianej metody jest wywiad, uzupełnia go obserwacja i analiza dokumentów osobistych. Niekiedy pomocne być mogą techniki projekcyjne i testy. Stosowanie wyżej wymienionych technik przesądza ograniczenie liczby badanych jednostek. Studium indywidualnych przypadków zaliczyć więc należy do badań jakościowych. Górna granica, stosownie do możliwości badacza wynosi 100 przypadków.
Ponieważ wywiad jest techniką najwłaściwszą dla badań dotyczących losów jednostki, poświęćmy jej chwilę uwagi.
Wywiad - istotą tej metody jest rozmowa prowadzona w sposób planowy i kierowany, w celu uzyskania określonych informacji. Jest to czynność dwustronna, oparta na bezpośrednim kontakcie respondenta z prowadzącym wywiad. W badaniach pedagogicznych szczególnie użyteczny jest wywiad środowiskowy, który stosowany jest przy poznawaniu charakteru i zależności środowiska wychowawczego oraz wszelkich aspektów wychowawczych w środowisku społecznym. Warunkiem poprawnego przeprowadzenia wywiadu są właściwie przygotowane dyspozycje.
Czynniki zakłócające wiarygodność informacji
-respondent - główne źródło materiału- może być przyczyną świadomego zafałszowania prawdy.
- narzędzie badawcze - kwestionariusz, którego forma może wpłynąć na treść uzyskiwanych danych.
- prowadzący badania - należy podporządkować jego cechy indywidualne wymaganiom reguł badania.
Typy wywiadów:
1 - nie skategoryzowany - daje możliwość swobody w formułowaniu pytań oraz zmieniania ich kolejności, stawianie pytań dodatkowych
2 - skategoryzowany - ogranicza kolejność i brzmienie stawianych pytań
3 - jawny - badany poinformowany jest o celach i przedmiocie wywiadu, musi być on skategoryzowany
4 - ukryty - stosowany w przypadku gdy przedmiotem wywiadu są drażliwe zagadnienia, badania postaw, motywacji i innych, badany nie jest poinformowany o przedmiocie rozmowy
5 - jawny nieformalny - to luźna rozmowa, podczas której badający usiłuje przez stosowne jej ukierunkowanie uzyskać interesujące go dane
6 - jawny formalny - gdy badany orientuje się o fakcie przeprowadzania z nim wywiadu
7 - indywidualny
8 - zbiorowy - ma uzasadnienie gdy przedmiotem badań są opinie, fakty jednorodnej grupy, wywiadom zbiorowym towarzyszą emocje dodatnie i ujemne, mogące mieć znaczenie dla wiarygodności badań.
Warunki poprawności metody indywidualnych przypadków.
Metoda indywidualnych przypadków często powoduje trudności w budowaniu uogólnień. Prawo do generalizacji rośnie w miarę kompetencji badającego oraz uzyskiwania podobnych wyników w innych badaniach na innych grupach lub przypadkach.
Jednym z istotnych warunków skuteczności badań jakościowych w pedagogice jest troska o ich trafność. Wykazanie trafności i rzetelności badań jakościowych jest w tym samym stopniu koniecznym warunkiem ich wiarygodności, co w przypadku badań ilościowych. Bez spełnienia tego warunku końcowe wyniki tych badań mieściłyby się jedynie w sferze domysłów czy pobożnych życzeń badacza.
Za kryteria zaś oceny rzetelności badań jakościowych w tym również metody indywidualnych przypadków uważa się m.in.:
1 - wiarygodność wypowiedzi osób badanych, ich otwartość, szczerość, spontaniczność;
2 - powoływanie się w interpretacji wyników badań na możliwie wiele wypowiedzi osób badanych, a także ich wytwory (jak wypracowanie, pamiętniki) i dane obserwacyjne,
3 -bliskość kontaktów badacza z osobami badanymi i brak czynników zakłócających proces badawczy w warunkach naturalnych;
4 - prowadzenie badań w sposób możliwie systematyczny i w miarę ciągły, zorientowany na przyświecający badaczowi cel i z udziałem osób kompetentnych.
Innym koniecznym warunkiem poprawności badań jakościowych — poza troską o ich trafność i rzetelność —jest podmiotowe traktowanie osób badanych. Zgodnie z postulatem tym:
* - badacz informuje je w miarę dokładnie o prawdziwym celu podejmowanych przez niego badań; nie występuje wobec nich z pozycji „lepiej wiedzącego”;
* - traktuje je jako swych partnerów i osoby w pełni kompetentne; celowo rezygnuje z metod badań, które mogłyby wywołać u osób badanych wrażenie, iż podporządkowuje się je wyłącznie celowi badawczemu; porozumiewa się z nimi ich własnym językiem, zazwyczaj jest to język potoczny, a nie naukowy.
Przede wszystkim pomocne w tego typu badaniach jest nawiązywanie bliskich i serdecznych kontaktów z osobami badanymi. W ten sposób usiłuje się pozyskać ich zaufanie. Bez zdobycia ich pełnego zaufania badania jakościowe wydają się bezużyteczne i wręcz nierealne. To właśnie dzięki niemu osoby badane są cennym źródłem informacji na temat interesujących badacza problemów.
Na pewno nie bez znaczenia dla osób badanych podczas badań jakościowych jest okazywanie im postaw autentyzmu, akceptacji i rozumienia empatycznego..
Poza omówionymi warunkami poprawności metodologicznej badań jakościowych, istnieje cały szereg innych jej uwarunkowań.
Należą do nich m.in.:
- koncentrowanie się zwłaszcza na problemach,
- formułowanie celów badawczych wprawdzie w sposób raczej ogólny niż uszczegółowiony i wyłącznie w formie pytań dopełnienia (otwartych), to jednak zawsze w sposób precyzyjny i jednoznaczny;
- liczenie się z własnymi możliwościami nawiązywania głębszych relacji z osobami badanymi;
- dokonywanie opisu i analizy badanego zjawiska w jego szerokim kontekście sytuacyjnym;
- nastawienie raczej na rozumienie badanych zmiennych niż tylko poszukiwanie istniejących między nimi zależności przyczynowo-skutkowych;
- odwoływanie się do wyobrażeń i intuicji badacza, lecz zawsze na ogól z pewną dozą krytycyzmu i niedowierzania;
- wyjątkowo staranne dobieranie osób badanych, odpowiednio do celu badań.
Bibliografia:
Pilch T., Zasady badań pedagogicznych, Warszawa 1995.
Łobocki M., Metodologia badań pedagogicznych, Warszawa 1982.
Zaczyński W., Praca badawcza nauczyciela, Warszawa 1995
T. Pilch, T. Wujek: Metody i techniki badań w pedagogice. Warszawa 1974.