Przyrodniczo- rolnicze znaczenie trwałych użytków zielonych i użytków przemiennych®
1. Użytki trwałe
Do użytków trwałych zaliczamy łąki i pastwiska. Użytki trwałe uzyskiwane są bez zaorywania przez co najmniej 6 lat. Przy racjonalnym gospodarowaniu mogą one dawać wysokie plony wartościowej paszy przez kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt lat bez niszczenia starej darni i ponownego dosiewu. Łąkami nazywamy tereny zadarnione, na których rośliny są koszone. Koszenie łąk 2-3 krotne nie wpływa ujemnie na rozwój rośliny. Zieloną masę po ścięciu skarmia się zwierzęta lub w postaci siana, kiszonki, sianokiszonki czy suszu przeznacza się na okres zimowy. Pastwiskami nazywamy powierzchnię użytków zielonych, na której odbywa się wypas zwierząt. Pastwiska są spasane w sezonie kilkakrotnie (4-6). W nowoczesnej uprawie zaleca się zmienne użytkowanie runi (kośno-pastwiskowe). Wpływa to dodatnio na utrzymanie w darni odpowiednich proporcji między roślinami wysokimi a niskimi, co gwarantuje uzyskanie lepszych plonów.
2. Użytki przemienne
Użytkami przemiennymi nazywamy użytki zielone, na których mieszankę traw roślin motylkowatych zbieraną w zmianowaniu polowym, intensywnie użytkuje się (najczęściej kośnie) przez 1-3 lata, po czym zaorywuje się i uprawia na tym miejscu rośliny jednoroczne przez 3-5 lat. Użytki przemienne stanowią fragment płodozmianu przemiennego i są zakładane na gruntach, których warunki siedliskowe pozwalają na różny sposób ich użytkowania. Stosują ją głównie gospodarstwa o małej powierzchni trwałych łąk i pastwisk w stosunku do ilości inwentarza bądź zlokalizowane w dużej odległości od budynków inwentarskich.
Powierzchnia trwałych użytków zielonych w Polsce wynosi ok.4mln ha co stanowi 21% użytków rolnych. Powierzchnia łąk wynosi 2500tyś ha, pastwisk 1500tyś ha.
Znaczenie gospodarcze łąk i pastwisk jest bardzo duże. W gospodarstwach w których jest dużo użytków zielonych pasze z nich pozyskiwane mogą prawie w całości pokryć potrzeby pokarmowe zwierząt. Pasze zielone - świeże i konserwowane dostarczają zasadniczej masy pasz zarówno w okresie letnim, jak i zimowym. Stanowią doskonały pokarm, ponieważ zawierają wszelkie niezbędne składniki pokarmowe. Ich zaletą jest wysoka wydajność z jednostki powierzchni uprawnej i duża zawartość białka, poza tym na użytkach zielonych wykonuję się znacznie mniej zabiegów uprawowych i pielęgnacyjnych.
W procesie konserwacji i przetwarzania ważne jest stosowanie odpowiednich metod, gwarantujących uzyskanie wartościowej paszy dla zwierząt gospodarskich. Zabiegi chemiczne i termiczne, jakim poddaje się pasze zielone przy ich konserwacji, wpływają na ogół ujemnie na strawność składników organicznych, szczególnie białka surowego.
Trawy odznaczające się dużym potencjałem produkcyjnym, dające naturalną, pełnowartościową paszę to między innymi: kupkówka pospolita, rajgras wyniosły, kostrzewa łąkowa, tymotka łąkowa, wiechlina łąkowa.
Użytki zielone poza znaczeniem produkcyjnym mają szerokie znaczenie pozaprodukcyjne, mianowicie:
ochraniają glebę przed erozją
ochrona gleb torfowych - w Polsce pozostało torfowisk w stanie naturalnym, o czynnym procesie torfotwórczym, konieczna jest, więc ochrona tych terenów. Najwłaściwszym sposobem użytkowania zmeliorowanych torfowisk jest ich trwałe zadarnienie.
ograniczanie wymywania biogenów z gleby - w warunkach stosowania intensywnego nawożenia, nie wszystkie dostarczane składniki są w pełni wykorzystywane. Część z nich, zwłaszcza fosfor i azot, pozostając w glebie, może stanowić potencjalne zagrożenie dla wód gruntowych i otwartych. Wymywanie składników pokarmowych gleb pod użytkami zielonymi jest mniejsze niż w przypadku gruntów ornych.
ochrona jezior - łąki i pastwiska mogą stanowić strefy buforowe zabezpieczające przed przenikaniem zanieczyszczeń do wód powierzchniowych.
pochłanianie CO2 - użytki zielone pochłaniają nadmiar CO2 z atmosfery, dużą rolę odgrywają tutaj torfowiska
wzbogacenie gleby w substancję organiczną - ekosystemy trawiaste mają dodatni bilans materii organicznej. Wielkość przyrostu zasobnego substancji organicznej zależy dużej mierze od składu gatunkowego zbiorowiska roślinnego
rola retencyjna - użytki zielone mogą służyć jako zbiorniki retencyjne
ścinanie fali powodziowej - dużą rolę odgrywają tutaj łęgi - łąki położone dolinach rzecznych, są one stale lub okresowo zalewane, mogą przyjmować ogromne masy wody i chronić inne obszary przed powodzią.
oczyszczanie powietrza - proces ten dokonywany przez zbiorowiska trawiaste, odbywa się dzięki specjalnemu mikroklimatowi tych użytków. Zatrzymywanie i wchłanianie zanieczyszczeń stałych i gazowych przez trawy, a także wzbogacenie powietrza w tlen doceniane jest w miastach, gdzie zakłada się więcej trawników.
trawniki - pełnią ważne funkcje estetyczne, higieniczno - sanitarne i rekreacyjne, stąd obserwuje się wzrost zainteresowania trawami gazonowymi, najczęściej stosowane to: życica trwała (Lolium parenne), kostrzewa czerwona (Festuca rubra), wiechlina łąkowa (Poa pratensis).
urozmaicanie i harmonizowanie krajobrazu - obszary zieleni wpływają pozytywnie na doznania estetyczne oraz działają kojąco na psychikę mieszkańców wsi i miast
rola biocenotyczna - użytki zielone charakteryzują się ogromną różnorodnością gatunkową, zarówno roślinną jak i zwierzęcą. Są one źródłem wielu leczniczych ziół.
® Dominika Pitura
1