1. Gleba - definicja, czynniki glebotwórcze, funkcje gleb w środowisku

Gleba - naturalny twór wierzchniej warstwy skorupy ziemskiej powstały ze zwietrzeliny skalnej w wyniku oddziaływania na tę zwietrzelinę zmiennych w czasie organizmów i czynników klimatycznych w określonych warunkach reliefu.

Gleba - złożony, ożywiony, dynamiczny twór przyrody, w którym zachodzą ciągłe procesy rozkładu i syntezy zarówno związków mineralnych, jak i organicznych oraz ich przemieszczanie.

Czynniki glebotwórcze

1. Klimat - do najistotniejszych składników klimatu oddziałujących na rozwój gleb należą: opady atmosferyczne, wilgotność względna powietrza oraz temperatura powietrza,

2. Woda - oceany, morza, jeziora, sztuczne zbiorniki i rzeki to miejsca powstawania utworów skalnych będących po ich wynurzeniu na powierzchnię skałą macierzystą dla tworzących się gleb. Lodowce, lód, wszelkie postacie opadów atmosferycznych (deszcz, grad, śnieg) to czynniki glebotwórcze o niszcząco-budującym charakterze,

3. Organizmy żywe - fauna glebowa powoduje: mieszanie materiału glebowego, wzbogacanie gleby w substancję organiczną, obieg składników pokarmowych, mineralizację substancji organicznej, stabilizację struktury. Roślinność: chroni powierzchnię gleby przed bezpośrednim działaniem deszczu i gradu nie dopuszczając do rozbijania agregatów glebowych (niszczenia struktury), wypłukiwania i unoszenia cząstek gleby przez wodę (erozja wodna) oraz przez wiatr (erozja wietrzna).

4. Rzeźba terenu - pośredni czynnik glebotwórczy, gdyż może ona przyspieszać lub opóźniać działanie innych czynników. Rzeźba terenu i związane z nią procesy erozyjne w poważnym stopniu wpływają na kształtowanie się profilów glebowych,

5. Działalność człowieka - zagospodarowanie nieużytków lub rekultywacja terenów zniszczonych przez naturę lub przemysł albo kopalnictwo czyli zalesianie i zadrzewianie, regulowanie stosunków wodnych (odwodnienia i nawodnienia) oraz wycinanie lasów i zabiegi uprawowe, nawożenie,

6. Czas (wiek gleby) - trwanie procesu i rozwoju gleby. Im dłuższy jest okres w ciągu którego wytwarzała się dana gleba, tym silniej mogły oddziaływać czynniki glebotwórcze.

Funkcje gleb w środowisku

1. udział w produkowaniu biomasy

2. uczestnictwo w mineralizacji i humifikacji martwej materii organicznej w oraz magazynowaniu próchnicy,

3. udział w przepływie energii oraz w krążeniu i retencji wodyi pierwiastków biogenicznych,

4. stwarzanie warunków życia (pokarmowych, tlenowych, wodnych, termicznych i in.) podziemnym organom roślin oraz różnorodnym drobnoustrojom i zwierzętom,

5. udział w okresowym przechowywaniu nasion.

6. gleba tworzy ogromnych rozmiarów naturalny zbiornik retencyjny zasobów wodnych,

7. dzięki właściwościom sorpcyjnym gleba spełnia funkcję naturalnego filtra - pochłania m.in. związki toksyczne.

2. Cechy fizyczne gleb - uziarnienie, cechy pozwalające na makroskopowe rozróżnienie gleb piaszczystych, pyłowych, gliniastych i ilastych; gęstość właściwa i objętościowa, porowatość

Mineralne utwory wchodzące w skład gleby można scharakteryzować biorąc pod uwagę wielkość okruchów czyli przynależność do poszczególnych frakcji (zbiory cząstek o określonych wymiarach).

Nazwa frakcji		Wymiary cząstek [mm]	Nazwa frakcji		Wymiary cząstek [mm]
Części szkieletowe	Kamienie	200-20	Części ziemiste	Piasek	1-0,1
								Pył	0,1-0,02
					Żwir	20-1		Cząstki spławialne	<0,02
								Ił koloidalny	<0,002

Utwory glebowe w zależności od zawartości części szkieletowych dzieli się na:

szkieletowe >50 % cz. kamienistych i żwirowych; szkieletowate <50 % cz. kamienistych i żwirowych; bezszkieletowe - zawierające tylko części ziemiste.

Utwory glebowe, dzieli się na podstawie zawartości cząstek o różnej wielkości na grupy granulometryczne:

Grupa	Procentowa zawartość frakcji		Grupa	Procentowa zawartość frakcji
		< 0,02mm		0,1-0,02mm		< 0,02mm	0,1-0,02mm
Piasek luźny pl	0 - 5	0 - 25	Glina lekka gl	20 - 35	0 - 25
Piasek słabo gliniasty ps	6 - 10	0 - 25	Glina średnia gs	36 - 50	0 - 25
Piasek gliniasty lekki pgl	10 - 15	0 - 25	Glina ciężka gc	51-75	0 - 25
Piasek gliniasty mocny pgm	16 - 20	0 - 25	Ił i	51-75	0 - 25
Utwór pyłowy zwykły płz	0 - 35	powyżej 40
Utwór pyłowy ilasty płi	36 - 50	powyżej 40
Utwory, zawierające 26-40% frakcji pyłu (0,1-0,02mm) to utwory pylaste (np. piasek luźny pylasty plp, glina średnia pylasta gsp, ił pylasty ip)

Gleby dzieli się na:

gleby lekkie - mające do 20 % cz. spławialnych (bardzo lekkie mniej niż 10 %), są to piaski i część pyłów zwykłych;

gleby średnie - 20-35 % cz. spławialnych, są to gliny i reszta pyłów zwykłych;

gleby ciężkie - 35 -50 % cz. spławialnych, są to gliny średnie, pyły ilaste;

gleby bardzo ciężkie - ponad 50 % cz. spławialnych, są to gliny ciężkie i iły

Gęstością właściwą fazy stałej gleby nazywamy stosunek masy cząstek stałych do ich objętości. Jej wielkość zależy od składu mineralnego oraz udziału substancji organicznej

Gęstość objętościowa gleby to stosunek masy próbki gleby (fazy stałej i wody zawartej w porach glebowych) do objętości tej próbki. Gęstość objętościowa silnie zależy od wilgotności gleby

Porowatością nazywa się stosunek objętości przestrzeni wolnych w glebie (porów glebowych) do objętości całej próbki gleby. Zależy ona od wielkości ziaren, stopnia różnoziarnistości gleb (gleby różnoziarniste mają porowatość niższą niż równoziarniste), kształtu cząstek (gdy zbliżone do kulistego większa porowatość niż w przypadku cząstek i ziaren płytkowatych czy łuseczkowatych), sposobu ułożenia (szczelniejsze lub luźniejsze).

3. Formy wody występującej w glebie, jej dostępność dla roślin

Formy wody:

1. Woda w postaci pary wodnej - wchodzi w skład powietrza glebowego

2. Woda molekularna

a) woda higroskopowa - tworzy na powierzchni cząstek powłokę bezpośrednio do nich przylegającą

b) woda błonkowata - tworzy następną strefę dipoli wodnych wokół cząstek glebowych, jest ona grubsza, niż strefa wody higroskopowej.

3. Woda kapilarna

a) woda kapilarna właściwa - występuje w strefie podsiąku kapilarnego nad zwierciadłem wody gruntowo-glebowej

b) woda kapilarna przywierająca (zawieszona) - pochodzi z wody opadów atmosferycznych, ze spływu powierzchniowego jeżeli siły kapilarne, utrzymujące wodę w kapilarze są większe od sił przesuwających ją w dół.

4. Woda wolna - wypełnia w glebie przestwory większe od kapilarnych i przemieszcza się pod wpływem siły ciężkości

a) woda infiltracyjna (przesiąkająca)

b) woda gruntowo-glebowa

Dostępność form wody dla roślin

Woda higroskopowa jest niedostępna dla roślin, bo cząstki wody są związane z glebą siłami znacznie przekraczającymi siłę ssącą korzeni.

Woda błonkowata - część słabiej związana jest dostępna dla roślin w przedziale wody bardzo trudno dostępnej.

Rośliny korzystają przede wszystkim z wody infiltracyjnej (do chwili jej przesączenia się w warstwy głębsze) oraz z wody kapilarnej przywierającej i właściwej.

4. Pierwiastki niezbędne dla życia roślin (makro i mikroelementy)

Pierwiastki niezbędne do życia roślin.

Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono, że niektóre pierwiastki są niezbędne do normalnego wzrostu i rozwoju roślin i zwierząt. Te niezbędne pierwiastki powinny występować:

- w formie dostępnej dla roślin

- w optymalnym dla roślin stężeniu.

Poza tym istotne dla wzrostu roślin jest występowanie określonego stanu równowagi między stężeniem różnych składników znajdujących się w roztworze glebowym.

Pierwiastki dzielimy na dwie grupy:

- makroelementy - występują w glebach w dużych stężeniach. Rośliny pobierają stosunkowo duże ich ilości. Niedobór tych składników może powodować zahamowanie wzrostu.

- mikroelementy - występują w glebach w małych ilościach, rośliny potrzebują ich bardzo mało, ale są one niezbędne jako katalizatory procesów fizjologicznych, takich jak: fotosynteza, oddychanie, powstawanie chlorofilu itp. Zarówno niedobór jak i nadmiar jest dla roślin i zwierząt szkodliwy.

.

Makroelementy		Mikroelementy
Źródło zaopatrzenia
Powietrze, Woda	Stała faza gleby
C H O	N P K Ca Mg S	Fe Mo Cl Mn Cu Co Zn

5. Sorpcja - kompleks sorpcyjny- rodzaje sorpcji

Sorpcja obejmuje całokształt różnorodnych zjawisk zachodzących w glebie, w wyniku których gleby pochłaniają i zatrzymują drobne zawiesiny, mikroorganizmy, cząsteczki i jony.

Kompleks sorpcyjny - silnie rozdrobniona mineralna lub organiczna oraz mineralno-organiczna faza stała gleby.

Organiczna część kompleksu sorpcyjnego to przede wszystkim związki próchniczne o właściwościach sorpcyjnych wielokrotnie silniejszych niż części mineralnej.

Mineralna część kompleksu to przede wszystkim minerały ilaste (grupa kaolinitu, montmorillonitu i illitu) ponadto koloidalna krzemionka, żele Fe(OH)₂ i Al(OH)₃.

Mineralno-organiczna część to kompleksy żelazisto-próchniczno-ilaste, ilasto-próchniczne i in

Najważniejszą właściwością koloidów glebowych jest ładunek elektryczny na ich powierzchni - w większości przypadków ujemny Koloidy glebowe z grupy wodorotlenków żelaza i glinu mają właściwości amfoteryczne - w środowisku kwaśnym mogą występować jako koloidy naładowane dodatnio.. .

Rodzaje sorpcji:

Sorpcja mechaniczna - mechaniczne zatrzymywanie drobnych zawiesin oraz drobnoustrojów w przestworach kapilarnych. Zależy od składu granulometrycznego i struktury gleby.

Sorpcja fizyczna - zdolność fazy stałej do zatrzymywania gazów, par, zawiesin, cząsteczek i drobnoustrojów na swej powierzchni lub wewnątrz na powierzchniach jej porów. Są one wiązane siłami molekularnymi występującymi na powierzchni cząstek gleby. Zależy od powierzchni całkowitej fazy stałej.

Sorpcja wymienna - polega na wymianie jonów między kompleksem sorpcyjnym a roztworem glebowym, do którego na miejsce jonów zasorbowanych przechodzi równoważna ilość jonów z fazy stałej gleb. W glebach występuje przede wszystkim sorpcja wymienna kationów. Sorpcja wymienna anionów występuje w glebach kwaśnych.

Sorpcja chemiczna - powstawanie nierozpuszczalnych osadów, wskutek reakcji zachodzących pomiędzy jonami zawartymi w roztworach glebowych i w kompleksie sorpcyjnym. Największe znaczenie ma sorpcja chemiczna anionów kwasu fosforowego, prowadząca do powstania trudno rozpuszczalnych fosforanów.

Sorpcja biologiczna - proces gromadzenia składników mineralnych gleby w postaci żywych i obumarłych organizmów. Powodowana jest przez drobnoustroje i system korzeniowy roślin. Podlegają jej wszystkie kationy i aniony zawarte w glebie. Specjalną rolę odgrywa sorpcja biologiczna azotanów, które nie podlegają innym rodzajom sorpcji.

6. Próchnica, jej rola w glebie

Próchnica w jej skład wchodzą wszystkie obumarłe szczątki roślinne i zwierzęce oraz organiczne produkty ich rozkładu nagromadzone w glebie i na jej powierzchni. W ścisłym znaczeniu pod pojęciem próchnicy rozumie się tylko te części organiczne, które pod wpływem procesów humifikacji zatraciły całkowicie strukturę tkanek, z których powstały. Próchnica stanowi 70-80% materii organicznej gleby.

Materiałem wyjściowym dla tworzenia się próchnicy są:

obumarłe części roślin (liście, ściółka, trawy itp), resztki pożniwne i korzenie,

szczątki makro i mezofauny, ekskrementy, obumarłe mikroorganizmy

nawozy organiczne (obornik, komposty, nawozy zielone, torf).

Rola próchnicy w glebie.

1. Próchnica nadaje glebom ciemną barwę, co wpływa na warunki termiczne (szybsze nagrzewanie), jest dobrym lepiszczem , a więc ułatwia tworzenie się agregatów strukturalnych i zwiększa ich trwałość.

Gleby strukturalne są bardziej przepuszczalne i przewiewne, mają większą pojemność wodną, łatwiejsza jest penetracja przez korzenie. W glebach strukturalnych korzenie łatwiej oddychają i pobierają wodę.

Obecność próchnicy w glebach gruboziarnistych (piaszczystych) zwiększa ich zwięzłość, a próchniczne gliny i iły charakteryzują się mniejszą zwięzłością. Gleby bogate w próchnicę są mniej podatne na erozję.

2. Udział w procesach sorpcji wymiennej ( ilość i charakter związków próchnicznych decyduje o zdolnościach sorpcyjnych gleby ) i regulowaniu buforowych właściwości gleby

3. Związki humusowe są źródłem składników pokarmowych dla roślin oraz energii i węgla dla mikroorganizmów. Próchnica jest magazynem azotu glebowego i fosforu

4. Wpływ na rozpuszczalność i migrację jonów metali Związki humusowe mogą tworzyć z metalami sole, a także również związki kompleksowe i unieruchamiać je (przebieg tych procesów zależy m.in. od odczynu). Związki próchniczne mogą wiązać toksyczne jony glinu w glebach kwaśnych.

5. Wiązanie pestycydów

6. Próchnica, dzięki zawartości związków biologicznie czynnych - witamin, antybiotyków, enzymów, fitohormonów oddziałuje korzystnie na rośliny

7 .Odczyn (wartości pH dla gleb kwaśnych i in.), wpływ na właściwości gleb

Odczyn gleb jest jedną z najbardziej istotnych cech, która decyduje o przebiegu wielu procesów glebowych, wpływa na przyswajalność składników pokarmowych roślin i bezpośrednio oddziaływa na ich rozwój.

Odczyn jest określony przez stosunek jonów wodorowych H⁺¹ do jonów wodorotlenowych OH^-1 na które dysocjuje woda:

H₂O = H⁺ + OH^-

kwaśny odczyn występuje wtedy gdy ten stosunek jest większy od 1; odczyn zasadowy zaś gdy stosunek jest mniejszy od 1. Inaczej - obecność jonów wodoru warunkuje odczyn kwaśny, a jonów wodorotlenowych - odczyn zasadowy.

Iloczyn stężenia oby jonów w wodzie i roztworach wodnych jest wielkością stałą i przy 22°C wynosi:

(H⁺) * (OH^-) = 10^-14

W wodzie destylowanej stężenie jonów H⁺¹ = OH^-1 = 10^-7

Gdy zaś zmieni się stosunek stężeń tych jonów, zmieniają się właściwości roztworu:

roztwory kwaśne H⁺ < 10^-7

roztwory obojętne H⁺ = 10^-7

roztwory zasadowe H⁺ > 10^-7

Stężenie jonów wodorowych przyjęto wyrażać jako ujemny logarytm wartości tego stężenia i oznaczać symbolem pH:

-lg(H⁺) = pH

zatem: roztwory kwaśne pH<7

roztwory obojętne pH=7

roztwory zasadowe pH>7

Najniższą wartością pH roztworu jest 0, nawyższą zaś 14. W glebach jednak skrajne wartości pH nie występują.

Odczyn gleb ocenia się na podstawie wartości pH oznaczonej w KCl stosując następującą skalę:

< 4,5 gleby bardzo silnie kwaśne

4,6-5,5 gleby kwaśne

5,6-6,5 gleby lekko kwaśne

6,6-7,2 gleby obojętne

> 7,2 gleby zasadowe

O odczynie gleb decydują:

Brak składników zasadowych w skałach macierzystych

Klimat (przewaga opadów nad parowaniem)

Odprowadzanie składników zasadowych z plonami roślin

Doprowadzanie do gleb substancji zakwaszających - stosowanie nawozów o charakterze kwaśnym np. siarczan amonu, saletra amonowa. Kwaśne deszcze.

Charakter i przebieg procesów glebotwórczych (bielicowanie).

W Polsce przeważają gleby o odczynie kwaśnym. Gleby kwaśne i bardzo kwaśne zajmują około 58% powierzchni, gleby słabo kwaśne około 30%, a gleby obojętne i zasadowe około 20%.

Odczyn gleby można regulować przez dobór odpowiednich nawozów mineralnych oraz przez wapnowanie.

Wpływ odczynu na niektóre właściwości gleb

Odczyn wpływa na:

~pojemność kompleksu sorpcyjnego i stopień wysycenia zasadami

~funkcjonowanie sorpcji wymiennej

~przyswajalność składników pokarmowych

~przyswajalność i pobieranie metali ciężkich

~stężenie w roztworze glebowym ilości Al ruchomego (wzrost przy pH <5)

~rozwój organizmów glebowych (szczególnie mikroorganizmów)

~strukturę gleby

~wzrost i rozwój roślin

Gleby kwaśne nie zawierają węglanu wapnia. Próchnica tych gleb charakteryzuje się przewagą fulwokwasów (próchnica kwaśna), która ma małe zdolności strukturotwórcze. Na skutek braku struktury stosunki powietrzno-wodne są wadliwe. W miarę stopniowego wzrostu kwasowości gleby maleje w niej ilość wapnia i magnezu w formie wymiennej. Jeżeli pH gleb mineralnych jest niskie, to duże ilości glinu, żelaza i manganu przechodzą do roztworu i mogą się stać toksyczne dla niektórych roślin. W miarę wzrostu pH coraz mniejsze ilości ich jonów znajdują się w roztworze tak, że przy odczynie obojętnym lub słabo zasadowym pewne rośliny mogą odczuwać niedobór przyswajalnego manganu i żelaza. Podobnie wpływa wzrost pH na miedź i cynk. Najlepsze warunki biologiczne istnieją w glebach o pH w granicach od 6 do 7. Przyswajalność fosforu jest tu większa a zawartość innych składników pokarmowych w formie przyswajalnej odpowiednia.

W glebach kwaśnych aktywność bakterii i promieniowców jest ograniczona, natomiast grzyby mają większą zdolność przystosowywania i mogą rozwijać się mniej lub więcej bujnie przy każdym odczynie środowiska.

Większość roślin uprawnych najlepiej rozwija się w warunkach odczynu od słabokwaśnego do obojętnego. Wiele roślin uprawianych na glebach kwaśnych daje niższe i gorsze plony. Mało wrażliwe na zakwaszenie gleb są tylko niektóre np. żyto, owies, ziemniaki.

Niektóre rośliny mogą służyć jako wskaźnik odczynu. Mak polny, kąkol, pięciornik gęsi rosną na glebach zasadowych

8. Budowa profilu glebowego - główne poziomy genetyczne, ich cechy, w jakich warunkach powstają.

Pionowy przekrój gleby nazywa się profilem glebowym. W każdej glebie występują w określonej kolejności charakterystyczne poziomy zróżnicowania lub warstwy. Poziomy główne określa się na podstawie dominujących form i intensywności przeobrażeń utworu macierzystego ukształtowanych w czasie procesu glebotwórczego. Poziomy główne oznaczone są dużymi literami alfabetu łacińskiego a cechy towarzyszące małymi literami.

Główne poziomy genetyczne gleb mineralnych i mineralno-organicznych.

O - Poziom organiczny oznaczony symbolem O zawiera ponad 20 % (wagowo) masy substancji organicznej. W glebach mineralnych i mineralno-organicznych poziom ten tworzy się w warunkach aerobowych i nie przekracza 30 cm miąższości. W skład jego wchodzi opadłe listowie oraz inne obumarłe części pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, stanowiące niejednolitą, gąbczastą masę w różnym stopniu zhumifikowaną, zależnie od wilgotności. W warunkach leśnych, nie sprzyjających procesom humifikacji, przy silnie kwaśnym odczynie i zbytnim uwilgotnieniu tworzą się warstwy tzw. butwiny (surowizny), które są tym grubsze, im bardziej niekorzystne są warunki humifikacji.

l- podpoziom ściółki

f-podpoziom z materią organiczną częściowo rozłożoną

h-podpoziom zawierający zhumifikowaną, dobrze rozłożoną materię organiczną

A - Poziom próchniczny oznaczony symbolem A występuje w glebach mineralnych o profilu nienaruszonym (naturalnym), może być w różnym stopniu wykształcony. Na ogół miąższość jego waha się od kilku do kilkunastu cm. Odznacza się zwykle ciemnym zabarwieniem, zróżnicowanym zależnie od typu gleby, w zależności od stopnia zhumifikowania materii organicznej w różnym stopniu związanej z mineralnymi składnikami gleby. Zawartość substancji organicznej waha się od ułamków procent do dziesięciu, a w większości gleb wykorzystanych pod uprawy rolnicze od jednego do dwóch procent.

p-poziom rozluźniony, wzruszony przez orkę

E - Poziom wymywania (eluwialny), oznaczany symbolem E, obejmuje strefę wymywania. Występuje bezpośrednio pod poziomem O lub A.

Najbardziej charakterystyczne poziomy wymywania powstają w glebach bielicowych wskutek działania zakwaszonych roztworów glebowych przesiąkających w głąb profilu. Poziom eluwialny ma zwykle jasnoszare lub jasnobrunatne zabarwienie, a w typowych bielicach nawet białe. Barwa tego poziomu pochodzi od krzemionki, która pozostaje w wyniku chemicznego wietrzenia glinokrzemianów lub od ziaren kwarcu pozbawionych żelazistych lub próchnicznych otoczek koloidalnych. W glebach ornych poziom wymywania jest często zniszczony przez uprawę i włączony do poziomu A.

Poziom przemywania (lessivage) oznaczany także symbolem E powstaje niekiedy w glebach pyłowych gliniastych lub słonych w wyniku procesów wymywania i przemieszczania w głąb profilu nierozłożonych cząstek ilastych, jak również żelaza, glinu i krzemionki. Poziom ten należy odróżnić od poziomu eluwialnego gleb bielicowych, oznacza się on jasno-szaro-żółtym "płowym" zabarwieniem.

es-eluwialne wymycie żelaza i glinu, stosuje się do poziomu E w glebach bielicoziemnych

et-eluwialne wymycie frakcji ilastej, stosuje się do poziomu E w glebach płowych

B - Poziom wzbogacenia (iluwialny) oznaczony jest symbolem B, następuje w nim osadzenie różnych składników wmytych z wyżej leżących poziomów. W poziomie tym osadzają się głównie tlenki żelaza i glinu, a także sole wapnia, fosforu oraz minerały ilaste i koloidy organiczne. Poziomy wmycia są najczęściej zabarwienia rdzawoszarego lub jasnobrunatnego.

br-akumulacja in situ, typowa dla gleb brunatnych

ca-akumulacja węglanu wapnia

fe-akumulacja żelaza w glebach bielicoziemnych np.Bfe

Poziom glejowy (G) wykształca się w warunkach uwilgotnienia i słabego dostępu lub braku tlenu. Oglejenie charakteryzuje się pojawianiem się popielatego, zielonkawego lub niebieskawego zabarwienia, pochodzącego od zredukowanych związków żelaza i manganu. Często można spotkać plamki lub cętki rdzawo zabarwione powodowane, między innymi, lokalnym występowaniem utlenionych form żelaza i manganu. Warunki do tworzenia się poziomów glejowych powstają najczęściej w zwięźlejszych glebach w zasięgu bezpośredniego i długotrwałego oddziaływania wody gruntowej. W takich przypadkach poziomy glejowe mają znaczną miąższość, zdecydowane, niemal jednolite zabarwienie i oznaczone są symbolem G.

Cechy oglejenia mogą również występować w przypowierzchniowej części profilu glebowego pod wpływem okresowo stagnującej wody pochodzącej z opadów atmosferycznych. Mają one formę plamistą lub cętkowaną. Oglejenie takie zwane jest oglejeniem odgórnym, a poziomy zwane są opadowoglejowymi lub pseudoglejowymi.

g-cechy glejowe i poglejowe odzwierciedlające nadmierną wilgotność powodowaną przez wody opadowe okresowo stagnujące

gg-cechy oglejenia od wód gruntowych, oznaczające bardzo silną redukcję

C -Poziom skały macierzystej gleb mineralnych oznaczony jest symbolem C. Występuje on w profilu poniżej poziomów zróżnicowania gleby. W utworach luźnych jest to zwykle niescementowany materiał podobny pod względem składu do wyżej leżących części profilu glebowego, lecz nie zmieniony przez proces glebotwórczy. W utworach wykształconych ze skał zwartych poziom C wykazuje mniejszy stopień zwietrzenia od wyżej leżących części profilu glebowego.

9. Zasadnicze cechy budowy rędzin, czarnoziemów, gleb brunatnych, płowych, bielicowych, czarnych ziem (głębokość poziomu próchnicznego; obecność poziomu wymycia lub przemycia, poziomu wzbogacenia; odczyn)

Czarnoziemy o budowie A-AC-Cca są to nasze najlepsze gleby, lecz zajmują zaledwie 1 % powierzchni kraju. Skałą macierzystą czarnoziemów są wyłącznie lessy, powstały pod wpływem roślinności stepowej. Odznaczają się dużą miąższością poziomu próchnicznego (ponad 40 cm) o czarnej barwie, stosunkowo dużej zawartości próchnicy (około 4%) i strukturze gruzełkowatej .

Czarne ziemie o budowie Ap - A - Ccagg Swą nazwę zawdzięczają czarnej barwie poziomu próchnicznego, o dużej miąższości, przekraczającej 30 cm (nawet do 80cm). Naturalną roślinnością porastającą i współtworzącą czarne ziemie były wilgotne lasy z bogatym runem trawiasto-zielnym lub roślinność darniowo-łąkowa. W genezie tych gleb istotną rolę odgrywa lub odgrywało silne uwilgotnienie silnie zmineralizowanymi wodami gruntowymi skały macierzystej zasobnej w węglany i minerały ilaste, które tworzyły, w tych warunkach, z materią organiczną trwałe, czarno zabarwione kompleksy próchniczno-ilaste. Poziom próchniczny wykazuje często w dolnej partii oznaki oglejenia. Zazwyczaj przechodzi w skałę macierzystą oglejoną lub jest podścielony utworem o cięższym składzie granulometrycznym, w różnym stopniu oglejonym. Odczyn w całym profilu jest zazwyczaj obojętny lub lekko zasadowy.

Gleby płowe uprawne mają budowę Ap-Eet-Bt-C/Cca.. Gleby płowe charakteryzuje zubożenie górnej partii profilu we frakcję iłu koloidalnego, w stosunku do części środkowej. Jest to często skutek procesu lessiważu tj. wypłukiwaniu w warunkach lekko kwaśnego odczynu speptyzowanych koloidów mineralnych (bez ich rozkładu) ze strefy powierzchniowej, z poziomu przemywania Eet (o barwie jaśniejszej, płowej) do poziomu wzbogacania Bt (o barwie brunatnej).

Gleby brunatne i płowe należą w większości do gleb żyznych, zasobnych w składniki pokarmowe dla roślin i stanowią w Polsce podstawę produkcji rolniczej. Długotrwała uprawa tych, pierwotnie leśnych gleb spowodowała pogłębienie poziomu próchnicznego z pierwotnych kilkunastu cm do około 25-30cm.

Gleby bielicowe W genezie gleb bielicowych najistotniejszą rolę odgrywają powstające w poziomie ściółki kwasy organiczne (głównie kwasy fulwowe), które tworzą z jonami żelaza i glinu łatwo rozpuszczalne połączenia kompleksowe. Migrując z górnej części profilu (poziomy A i Ees) w głąb profilu wzbogacają się w jony Fe i Al , a po przekroczeniu ich zawartości granicznej zostają wytrącone w poziomie wzbogacenia Bhfe. Dla gleby bielicowej charakterystyczne są białawoszary poziom wymywania Ees, w którym ton nadają wybielone ziarna kwarcu i poziom wzbogacania o barwie żółtobrunatnej lub rdzawobrunatnej pochodzącej od tlenków żelaza i kompleksowych połączeń organiczno-żelazistych. Gleby bielicowe nie przedstawiają dla rolnictwa większych wartości przede wszystkim z powodu kwaśnego odczynu, ubóstwa w składniki pokarmowe i niekorzystnych warunków wodnych.

Profil gleby bielicowej leśnej zbudowany jest następująco:

O - warstwa ściółki iglastej o miąższości kilku cm

A - poziom próchniczny o miąższości nie przekraczającej kilku cm, o barwie szarej związanej z małą zawartością próchnicy przechodzi zaciekami w poziom wymywania, odczyn kwaśny lub silnie kwaśny

Ees - poziom wymywania o miąższości od kilku do 20-30cm, o barwie jasnoszarej do białej; zabarwienie to jest związane z wymyciem wodorotlenków żelaza, glinu, manganu i związków próchnicznych do niżej leżącego poziomu; poziom eluwialny charakteryzuje odczyn silnie kwaśny

Bhfe - poziom wmycia, najczęściej o miąższości kilku do kilkunastu cm, rdzawobrunatny - barwa związana z akumulacją związków żelaza i związków próchnicznych, wymytych z górnych poziomów; poziom ten jest na ogół zwięzły lub zbity; odczyn kwaśny, lecz pH często nieco wyższe niż w poziomach A i E

C - skała macierzysta , mało zmieniona przez proces glebotwórczy

gleby brunatneh właściwe- skała macierzysta jest zasobna w glinokrzemiany i często węglan wapnia. Opad leśny ulega szybkiemu rozkładowi, charakter powstających związków organicznych nie sprzyja przemieszczaniu w głąb profilu produktów wietrzenia minerałów glebowych. Znajdujące się wśród tych produktów tlenki i wodorotlenki żelaza i glinu oraz ich nierozpuszczalne kompleksy z próchnicą tworzą w warunkach odczynu zbliżonego do obojętnego powłoczki na ziarnach mineralnych i nadają w ten sposób środkowej części profilu glebowego barwę brązową o charakterystycznych ciepłych odcieniach. Ten poziom genetyczny, bez śladów przemieszczania tlenków żelaza i frakcji ilastej nosi nazwę poziomu wzbogacania Bbr.

Profil uprawnej gleby brunatnej przedstawia się następująco:

Ap - poziom akumulacyjno-próchniczny miąższości przeważnie okolo25cm, barwy ciemnoszarej lub szarobrunatnej. Zawartość próchnicy wynosi przeważnie około 2%, a pH jest wyższe od 6,0. W przypadku niezbyt głębokiej orki przejście do następnego poziomu jest stopniowe

AB - poziom przejściowy

Bbr - poziom brunatnienia, jest strukturalny i wykazuje pewne nagromadzenie uwodnionych tlenków żelaza, które nadają mu brązowawo-brunatne zabarwienie. Odczyn tego poziomu jest przeważnie obojętny lub zbliżony do obojętnego. W niektórych przypadkach poziom brunatnienia wykazuje obecność pewnej ilości CaCO₃- wtedy oznaczamy go Bbrca.W glebach o dobrych stosunkach wodnych poziom brunatnienia przechodzi stopniowo w skałę macierzystą

C- skała macierzysta przeważnie zawiera CaCO₃ (oznaczenie Cca) lub ma co najmniej obojętny odczyn. Barwa jest zazwyczaj nieco jaśniejsza od poziomu B. Wynika to z mniejszej zawartości i słabszego utlenienia wodorotlenków żelaza.

Gleby brunatne kwaśne (Ap-Bbr-C) charakteryzuje odczyn kwaśny w całym profilu. Występują najczęściej w rejonach górskich, wytworzone są ze zwietrzelin kwaśnych skał np. granitów, granitognejsów, gruboziarnistych piaskowców o lepiszczu niewęglanowym.

Rędziny są to gleby powstałe ze skał węglanowych (wapienie, margle, opoki, dolomity) lub siarczanowych (gipsy) oraz skał klastycznych, zawierających węglan wapnia.

Rędziny mają budowę Ap - Cca lub A-ACca-Cca zajmują około 0,9% powierzchni kraju. Rędziny stanowią grupę gleb silnie zróżnicowaną w zależności od rodzaju skały macierzystej oraz od ewentualnej obecności domieszek utworów plejstoceńskich. Wśród rędzin jest dużo gleb żyznych choć często trudnych w uprawie.

Rędziny kredowe, wytworzone ze skał łatwo wietrzejących mają poziom próchniczny o dużej zawartości próchnicy o miąższości 20-50cm, są przepuszczalne, przewiewne, o dużej pojemności wodnej, o trwałej strukturze (klasy bonitacyjne II - IV).

Typowy profil rędziny ze zwietrzeliny margli kredowych przedstawia się następująco:

A - poziom próchniczny o zabarwieniu czarnym o miąższości około 30cm, zawierający często powyżej 4% próchnicy, strukturalny, o odczynie zasadowym. Może zawierać okruchy skały wapiennej

ACca - poziom przejściowy o miąższości 10-20cm, o ciemnoszarym zabarwieniu, zawierający dużą ilość odłamków skały wapiennej

Cca- zwietrzała skała wapienna

Rędziny jurajskie są na ogół płytsze, bardziej szkieletowe, o mniejszej zawartości próchnicy (klasy III - VI).

Rędziny siarczanowe posiadają nieco niższe pH od rędzin węglanowych - klasy bonitacyjne III-IV.

10. Systematyka gleb - dział, typ, rodzaj, gatunek gleby

SYSTEMATYKA GLEB POLSKI

Opracowana została zespołowo przez Polskie Towarzystwo Gleboznawcze w 1989 roku. Na podstawie kryteriów genetycznych wyróżnia ona :

Dział - obejmuje gleby wytworzone albo pod przeważającym wpływem jednego czynnika glebotwórczego
( gleby litogeniczne, hydrogeniczne, antropogeniczne) albo pod wpływem wszystkich czynników glebotwórczych,
bez wyraźnej przewagi jednego z nich (gleby autogeniczne)

Rząd - obejmuje gleby zbliżone do siebie pod względem ekologicznym, choć różniące się genezą i w konsekwencji cechami morfologicznymi.

Typ gleby - jest podstawową jednostką systematyki gleb , grupuje gleby zbliżone do siebie pod względem genezy. Obejmuje gleby o takim samym układzie głównych poziomów genetycznych, zbliżonych właściwościach fizycznych i chemicznych, o podobnym typie próchnicy. W warunkach naturalnych lub zbliżonych do naturalnych każdemu typowi gleby odpowiada określone zbiorowisko roślinne.

Podtyp gleby wyróżnia się wówczas, gdy na cechy głównego procesu glebotwórczego nakładają się cechy innego procesu, modyfikującego właściwości.

Rodzaj gleby - określa genezę skały macierzystej, z której wytworzyła się gleba

Gatunek gleby- określa skład ziarnowy skały, z której wytworzyła się gleba.

Podstawą rozpoznania i zakwalifikowania danej gleby do określonej jednostki systematycznej jest obecność w profilu poziomów diagnostycznych (poziomów genetycznych) zdefiniowanych pod względem cech morfologicznych oraz właściwości fizycznych i chemicznych. W badaniach rozpatruje się układ poziomów glebowych w ich genetycznym powiązaniu, a glebę traktuje się jako składnik środowiska przyrodniczego i równocześnie jego wytwór.

Systematyka gleb Polski wyróżnia następujące główne jednostki:

DZIAŁ	RZĄD	TYP
Gleby litogeniczne	Gleby bezwęglanowe mineralne słabo wykształcone	Gleby inicjalne skaliste(rankery)
				Gleby inicjalne luźne(regosole)
				Gleby inicjalne ilaste (pelosole)
				Gleby słabo wykształcone bezwęglanowe ze skał masywnych (rankery)
				Gleby słabo wykształcone ze skał luźnych (arenosole)
			Gleby wapniowcowe	Rędziny
				Para rędziny
	Gleby autogeniczne	Gleby czarnoziemne	Czarnoziemy
		Gleby brunatnoziemne	Gleby brunatne właściwe
				Gleby brunatne kwaśne
				Gleby płowe
			Gleby bielicoziemne	Gleby rdzawe
				Gleby bielicowe
				Bielice
	Gleby semihydrogeniczne		Gleby glejobielicoziemne	Gleby glejobielicowe
				Glejobielice
		Czarne ziemie	Czarne ziemie
		Gleby zabagniane	Gleby opadowo-glejowe
				Gleby gruntowo-glejowe
	Gleby hydrogeniczne		Gleby bagienne	Gleby mułowe
				Gleby torfowe
			Gleby pobagienne	Gleby murszowe
				Gleby murszowate
	Gleby napływowe		Gleby aluwialne	Mady rzeczne
				Mady morskie
		Gleby deluwialne	Gleby deluwialne
	Gleby słone	Gleby słono-sodowe	Sołonczaki
				Gleby sołonczakowate
				Sołońce
	Gleby antropogeniczne		Gleby kulturoziemne	Hortisole
				Rigosole
			Gleby industrio- i urbanoziemne	Gleby antropogeniczne o niewykształconym profilu
				Gleby antropogeniczne próchniczne
				Pararędziny antropogeniczne
				Gleby słone antropogeniczne

11. Bonitacja gleb - elementy uwzględniane przy ocenie gruntów ornych. Klasy bonitacyjne.

Bonitacja gleb

Gleba lepsza - w takich samych warunkach topograficznych i klimatycznych, przy podobnym poziomie agrotechniki, nawożenia i nakładów daje wyższe plony określonej rośliny. (Różne wymagania glebowe poszczególnych roślin i związana z tym ich różna wydajność na poszczególnych glebach.)

Gleba dobra - łatwa do uprawy.

Łatwość uprawy gleb - powiązanie ze stosowanymi narzędziami i maszynami.

Gleba dobra - jest w stanie przyjąć dużą dawkę nawozów, na które rośliny zareagują dużą zwyżką plonów - wymaga to dużej pojemności kompleksu sorpcyjnego i korzystnych warunków wilgotnościowych (przeprowadzanie nawozów do roztworu)

Gleba dobra - aktywna biologicznie.

Ma zdolność samooczyszczania się ze środków chemicznej ochrony roślin i innych zanieczyszczeń.

Wyrazem przydatności użytkowej gleb jest klasa bonitacyjna i kompleks przydatności rolniczej.

Bonitacja gruntów opiera się na badaniach terenowych odkrywek glebowych, uwzględniających :

• położenie,

• budowę profilu glebowego (głębokość gleby i poziomu próchnicznego)

• skład granulometryczny, struktura, barwa poszczególnych poziomów

• przepuszczalność

• stosunki wodne

• odczyn, zawartość CaCO₃

• właściwości otoczenia profilu glebowego i warunki uprawy

Przy ocenie uwzględnia się

• cechy morfologiczne gleb

• właściwości fizyczne, w tym zwięzłość, przepuszczalność, przewiewność, sorpcję, własności cieplne i wodne

• właściwości chemiczne

• właściwości biologiczne

Ponadto brana jest pod uwagę

• wystawa

• stan kultury

• kamienistość

• położenie (w rzeźbie terenu i inne uwarunkowania np. pas przy północnej granicy lasu)

W terenach górskich uwzględnia się też warunki klimatyczne, związane ze strefą wysokościową.

W przypadku oceny łąk zwraca się też uwagę na:

• rodzaj siedliska

• skład porostu

• stosunki wodne

• wydajność produkcyjną

• możliwość mechanizacji upraw

Klasy bonitacyjne gleb w polsce

Klasa	Ocena	Charakterystyka
I	gleby orne najlepsze	Dobre warunki fizjograficzne (równiny lub b. łagodne pochyłości) zasobne w składniki pokarmowe, dobra struktura, łatwe do uprawy ciepłe, czynne, przepuszczalne i przewiewne, a równocześnie dostatecznie wilgotne, nie zaskorupiające się, próchnica „słodka”. Bez większych nakładów można osiągnąć wysokie plony najbardziej wymagających roślin uprawnych
II	gleby orne bardzo dobre	Zbliżone pod względem właściwości do gleb klasy I, ale występują w nieco gorszych (choć jeszcze bardzo dobrych) warunkach fizjograficznych, lub wykazują nieco gorsze właściwości powietrzno - wodne. Często są nieco trudniejsze w uprawie. Z reguły są zmeliorowane lub nie wymagają melioracji. Udają się na nich w zasadzie te same rośliny co w klasie I, lecz przy średniej kulturze rolnej uzyskuje się niższe plony niż w klasie I
IIIa	gleby orne dobre	Wyraźnie gorsze właściwości fizyczne, chemiczne niż gleb klasy I i II. Przede wszystkim odnosi się to do stosunków wodnych. Poziom wód gruntowych może podlegać wahaniom, co ogranicza wybór roślin. Zmeliorowane lub nie wymagające melioracji. Wysokość plonów waha się w szerszych granicach w zależności od stopnia kultury, umiejętności uprawy i nawożenia a także warunków atmosferycznych, niektóre mogą być trudniejsze do uprawy - ujemne cechy występują jednak w stopniu nieznacznym.
IIIb	gleby orne średnio dobre	Nie różnią się w zasadniczy sposób od gleb klasy IIIa, ale w porównaniu z nimi wykazują gorsze właściwości fizyczne, chemiczne lub położenie. Poziom wód gruntowych ulega jeszcze większym wahaniom, a plony w wyraźniejszy sposób zależą od warunków atmosferycznych. Niektóre gleb mogą być okresowo za suche, inne okresowo mokre, mogą też być narażone na erozję. Są to gleby jeszcze dość dobre lecz w pewnym stopniu wadliwe żytnio-jęczmienno-ziemniaczane lub trudniejsze do uprawy pszenno-buraczane.
IVa	gleby orne średnie	Udaje się na nich zdecydowanie mniej roślin warzywnych niż na glebach poprzednich klas. Plony na ogół średnie, w znacznym stopniu uzależnione od warunków atmosferycznych. Gleby występują w gorszych położeniach, często są narażone na erozję wodną. Niektóre gleby tej klasy są rolniczo za ciężkie, bez odpowiednich zabiegów uprawowych mało przepuszczalne, przewiewne, czynne. Ciężkie w uprawie - na sucho zbrylają się, na wilgotno mażą się. Niektóre są zbyt lekkie. Część gleb wymaga melioracji (po jej wykonaniu mogą przejść nawet do klasy II)
IVb	gleby orne średnie gorsze	Są na ogół podobne do gleb klasy IVa ale jeszcze bardziej wadliwe, zbyt suche lub zbyt mokre; niekorzystnie usytuowane (na stromych zboczach lub zerodowanych szczytach wzgórz, w zagłębieniach); na płytko zalegających przepuszczalnych podłożach; ze zbyt wysokim poziomem wody gruntowej (oglejenie występuje powyżej 50 cm). Plony wahają się w szerokich granicach i w bardzo dużej mierze zależą od warunków atmosferycznych.
V	gleby orne słabe	Mało urodzajne i zawodne. Należą tu gleby lekkie często za suche (żyto, łubin, ziemniaki i saradela), gleby płytkie i kamieniste, gleby zbyt mokre nie zmeliorowane - czasem nie nadające się do melioracji
VI	gleby orne najsłabsze	Gleby bardzo słabe, wadliwe i zawodne. Plony są niskie i niepewne. Należą tu gleby za suche i niespójne; płytkie (płytsze niż w klasie V) lub płytkie i silnie kamieniste; za mokre, o stale za wysokim poz. wód gruntowych, które w zasadzie powinny być przeznaczone pod użytki zielone.
VI RZ	grunty pod zalesienie	Gleby bardzo ubogie, suche, które powinny być przeznaczone pod zalesienia

12. Kompleksy przydatności rolniczej

KOMPLEKSY PRZYDATNOŚCI ROLNICZEJ

Kompleksy przydatności rolniczej to zespoły gleb, które wykazują podobne właściwości rolnicze i mogą być podobnie użytkowane. Sa to niejako zbiorcze typy siedliskowe rolniczej przestrzeni produkcyjnej, z którymi są związane odpowiednie rośliny uprawne.

Przy kwalifikowaniu gleb do kompleksów brane są pod uwagę następujące kryteria:

• charakter i właściwości samej gleby (typ, rodzaj, gatunek, właściwości fizyczne i chemiczne, stopień kultury)

• warunki klimatyczne

• położenie (usytuowanie w rzeźbie terenu)

• układ stosunków wilgotnościowych

Rośliny uprawne, przewidziane dla poszczególnych kompleksów gleb dzielimy umownie na: rośliny wskaźnikowe i współwskaźnikowe.

Rośliny wskaźnikowe

• bardzo charakterystyczne dla jakiegoś trwałego systemu gospodarowania ziemią (bez monokultur itp.)

• stanowią jedno z podstawowych ogniw rotacji w głównych systemach gospodarowania ziemią

• mają na tyle elastyczne wymagania glebowe, że umożliwia to ustalenie korelacji między ich racjonalnym rozmieszczeniem a zróżnicowaniem gleb (z uwzględnieniem warunków ekonomicznych)

• obejmują łącznie (wszystkie razem) ogół gleb Polski wykazujących skrajne wahania składu ziarnowego, w różnych sytuacjach geomorfologicznych, klimatycznych, hydrologicznych)

Należą do nich pszenica ozima, żyto, owies

Rośliny współwskaźnikowe

także zaliczają się do najważniejszych roślin uprawnych, są charakterystyczne, ale nie najbardziej typowe dla określonego sposobu użytkowania ziemi, przy czym te same rośliny mogą być na pewnych terenach wskaźnikowymi, na innych współwskaźnikowymi.

Należą do nich z roślin zbożowych jęczmień jary i owies, z okopowych ziemniaki i buraki cukrowe, z pastewnych koniczyna czerwona.

Nr	Nazwa kompleksu	Charakterystyka
1	pszenny bardzo dobry	nie za lekkie, nie za ciężkie, łatwe do uprawy, łatwo nabywają i zachowują sprawność, szybko uzyskują cechy wysokiej kultury
2	pszenny dobry	j.w. lecz mniej zasobne, gorzej położone , trudniejsze do uprawy
3	pszenny wadliwy	ciężkie i średnio ciężkie, położone na stokach, okresowo za suche
4	żytni bardzo dobry pszenno-żytni	najlepsze gleby lekkie, dobre stosunki wodne (zwięźlejsze podłoże) łatwe do uprawy. Wysoki stopień kultury daje możliwość uprawy tych samych roślin co na kompleksach pszennych, przy słabszym nawożeniu i kulturze raczej żyto, ziemniaki.
5	żytni dobry	lżejsze niż w kompleksie 4, bardziej wrażliwe na suszę, mniej zasobne, typowo żytnio - ziemniaczane. Uprawa jęczmienia i pszenicy uwarunkowana wcześniejszym doprowadzeniem tych gleb do wysokiego stopnia kultury
6	żytni słaby	gleby lekkie na przepuszczalnych podłożach, dobór roślin niewielki, górna granica plonów niewysoka, wysokość plonów zależą silnie od warunków atmosferycznych
7	żytni najsłabszy żytnio-łubinowy	gleby bardzo lekkie, zbyt suche i zbyt jałowe
8	zbożowo-pastewny mocny	ciężkie i średnie, z ryzykiem plonów w latach mokrych
9	zbożowo-pastewny słaby	lekkie mineralne i organiczne, które mogą podlegać nadmiernemu uwilgotnieniu
10	pszenny górski	najlepsze gleby, odpowiadające budową kompleksom pszennym w strefie 300 (350) do 450 m npm
11	zbożowy górski	w większości gleby wietrzeniowe, stosunkowo głębokie, z dobrze wykształconym profilem. Strefa 350 (400) do 500 m npm (Karpaty Wschodnie) , 400 (500) do 600 m (Karpaty Zachodnie)
12	owsiano - ziemniaczany górski	gleby różnej jakości w warunkach klimat. ograniczających uprawę zbóż ozimych. Strefa 500 -600 m npm (Karpaty Wschodnie) , 550 - 700 m npm (Karpaty Zachodnie i Sudety)
13	owsiano-pastewny górski	Strefa występowania 650 - 900 m npm. Okres wegetacyjny < 190 dni, głównie owies i mieszanki koniczynowo-trawiaste
14	grunty orne przeznaczone pod użytki zielone	stale za wilgotne, nie nadające się do melioracji; na bardzo stromych stokach, silnie erodowane

Kompleksy trwałych użytków zielonych

1z	użytki zielone bardzo dobre i dobre	użytki na glebach mineralnych i mułowo - torfowych. Korzystny układ stosunków wodnych lub możliwa ich regulacja. Łąki co najmniej dwukośne (5t siana dobrej jakości z 1ha), pastwiska pozwalają na 4-krotne spasanie, można na nich wyżywić 3 krowy w okresie wegetacyjnym
2z	użytki zielone średnie	użytki na glebach mineralnych, mułowo - torfowych, torfowych i murszowych. warunki wilgotnościowe nieuregulowane (okresowo za suche lub za mokre). Łąki dwukośne, plon 2,5 - 3,0 tsiana średniej jakości, na 1 ha pastwisk można wyżywić 2 krowy przez okres 130 dni
3z	użytki zielone słabe i bardzo słabe	użytki na glebach mineralnych zbyt suchych lub zbyt mokrych, mułowo - torfowych i torfowych przesuszonych lub podtapianych. Łąki jednokośne (1,5 t słabego siana z 1ha) pastwiska mogą wyżywić 1 krowę przez okres 120 dni

13. Mapy klasyfikacyjne i glebowo-rolnicze - co oznaczają poszczególne elementy zapisu na mapach

Mapy klasyfikacji gleboznawczej - wykonywane są na podstawie obserwacji morfologicznych cech profili glebowych oraz wizualnej ocenie stanu użytkowania. Mapa klasyfikacyjna sporządzona jest w jednym egzemplarzu i obejmuje obszar całego kraju. Linie przerywane na mapie to granice typów gleb, linie ciągłe granice między klasami.

Zastosowanie:

ewidencja gruntów

obiektywna podstawa do ustalenia podatku gruntowego

scalenia

wywłaszczenia

wymiana

rejonizacja i planowanie produkcji rolnej, zabiegów agrotechnicznych

prace z zakresu urządzeń rolnych

prace badawcze

Oznaczenia na mapie klasyfikacji gleboznawczej ( kolor zielony)

TYPY GLEB
tereny nizinne i wyżynne		tereny górskie
A	gleby bielicowe	H	gleby o niewykształconym profilu
B	gleby brunatne	I	gleby bielicowe i brunatne
AB	kompleks gleb bielicowych i brunatnych z utworów lekkich	J	mady
C	Czarnoziemy	K	rędziny
D	czarne ziemie	L	czarne ziemie
E	gleby bagienne	M	gleby bagienne
F	Mady
G	Rędziny

Rodzaje gleb:

1. wytworzone ze żwirów

2. wytworzone z piasków

3. wytworzone z glin

4. wytworzone z iłów

5. wytworzone z pyłów

6. wytworzone z lessów

Bonitacja gleb:

Grunty orne R I, R II, R IIIa, R IIIb, RIVa, R IVb, R V, R VI, RZ VI

Użytki zielone: łąki Ł I, Ł II, Ł III, Ł IV, Ł V, Ł VI

pastwiska Ps I, Ps II, Ps III, Ps IV, Ps V, Ps VI

Grunty pod lasami Ls I, Ls II, Ls III, Ls IV, Ls V, Ls VI

Mapy glebowo - rolnicze - wykonywane są na podstawie interpretacji mapy klasyfikacji gleboznawczej oraz uzupełniających badań terenowych i laboratoryjnych

Oznaczenia na mapach glebowo - rolniczych

Kompleksy i użytki

1 - 14	kompleksy gruntów ornych	Ls	lasy
1z - 3z	kompleksy użytków zielonych	W	wody
RN	gleby rolniczo nieprzydatne	WN	wody nieużytki
N	nieużytki rolnicze	Tz	tereny zabudowane

Typy gleb

A	bielicowe właściwe i pseudobielicowe	D	czarne ziemie właściwe	M	gleby murszowo - mineralne i murszowate
B	brunatne właściwe	Dz	czarne ziemie zdegradowane	T	gleby torfowe
Bw	brunatne wyługowane i kwaśne	F	mady	R	rędziny
C	czarnoziemy właściwe	FG	mady glejowe	Rb	rędziny brunatne
Cd	czarnoziemy deluwialne	G	gleby glejowe	Rc	rędziny czarnoziemne
Cz	czarnoziemy zdegra dowane i gleby szare	Emt	gleby mułowo - torfowe	Rd	rędziny deluwialne
		Etm	gleby torfowo - mułowe	brak znaku	gleby o niewykształconym profilu

Rodzaje i gatunki gleb oraz oznaczenia dodatkowe

Żp	żwiry piaszczyste	Li	lessy ilaste	n	torfy niskie
Żg	żwiry gliniaste	I	iły	v	torfy przejściowe i wysokie
Pl	piaski luźne	P	oznaczenie pylastości	wł	wapno łąkowe
PS	piaski słabo gliniaste	L	rędziny lekkie	d	gleby deluwialne
Pgl	piaski gliniaste lekkie	S	rędziny średnie	-	gleby płytkie (do 25 cm)
Pgm	piaski gliniaste mocne	C	rędziny ciężkie		gleby średnio głębokie (25-50cm)
GL	gliny lekkie	rędziny mieszane - oznaczenie gatunku w nawiasie		⋅	podłoże zalega płytko (do 50 cm)
Gs	gliny średnie	Sk	gleby skaliste	:	podłoże zalega śr. głeb. (50-100cm)
Gc	gliny ciężkie	Sz	gleby szkieletowe	∴	podłoże zalega głęboko (100-150cm)
Płz	pyły zwykłe	○	gleby wytworzone ze skał osadowych, okruchowych niescementowanych	◦12	lokalizacja i numer odkrywki opisanej
płi	pyły ilaste	⊖	skały osadowe o spoiwie niewęglanowym	◦➄	lokalizacja i numer odkrywki z której pobrano próbki do analiz
Ls	lessy i utwory lessowate	□	skały osadowe o spoiwie węglanowym	≈	gleba podlega zalewom rzecznym

14. Lasy - rejonizacja przyrodniczo-leśna, typy siedlisk leśnych.

LAS - jest systemem dynamicznym, w którym są zespolone w całość poprzez kompleks wzajemnych wpływów szata roślinna, związany z nią bezpośrednio lub pośrednio świat zwierzęcy oraz odpowiednio przez nią kształtowane : gleba, woda i klimat. Las jest biocenozą, współżyciem roślin i zwierząt w ścisłym związku z warunkami bytowania.

Rejonizacja przyrodniczo-leśna - wyodrębnienie powierzchni charakteryzujących się podobnymi warunkami pod względem możliwego składu gatunkowego lasów. Dokonuje ona podziału Polski na tzw. krainy przyrodniczoleśne (grupujące tereny, w których poszczególne gatunki osiągają optimum rozwoju).

Typy siedlisk leśnych na terenach nizinnych: Bór suchy (Bs), Bór świeży (Bśw), Bór wilgotny (Bw), Bór bagienny (Bb), Bór mieszany świeży (Bmśw), Bór mieszany wilgotny (Bmw), Bór mieszany bagienny (Bmb), Las mieszany świeży (Lmśw), Las mieszany wilgotny (Lmw), Las mieszany bagienny (Lmb), Las świeży (Lśw), Las wilgotny (Lw), Las łęgowy (Lł), Ols typowy (Ol), Ols jesionowy (Olj)

Typy siedlisk leśnych na terenach górskich: Bór wysokogórski (BWG), Bór górski (BG), Bór mieszany górski (BMG), Las górski (LG), Las łęgowy górski (LłG), Ols górski (OlG)

15. Sposoby zagospodarowania lasów

Sposoby zagospodarowania lasów:

Zrębowy (rębnia zupełna)

Przerębowo-zrębowy (rębnia częściowa i gniazdowe)

Przerębowy (rębnia przerębowa, stopniowa, pielęgnacyjna)

Pyt 17. Oceny oddziaływania na środowisko - zawartość raportów OOŚ.

Ocena Oddziaływania na Środowisko

OOS (EIA- Environmental Impact Assesment) - proces i dokument, zawierający opis stanu środowiska oraz jego zmian, związanych z planowanym działaniem.

EIS (Environmental Impact Statement) - dokument, używany w niektórych krajach (USA), jako drugi etap OOS

FONSI (Finding of NoSignificant Impact) - orzeczenie o braku istotnego wpływu: jest to wynik procedury tzw. screeningu, oznaczający brak potrzeby wykonywania OOS

Scoping - procedura, prowadząca do ustalenia zakresu opracowania i sporządzenia raportu OOS

BAT (NDT) - Najlepsza Dostępna Technika (BAT- Best Available Techniques) - technika lub technologia ekonomicznie opłacalna i realna, uwzględniająca postulaty minimalizacji negatywnego oddziaływania na środowisko (pozwolenie zintegrowane)

BREF (BAT Reference) - oficjalny dokument, zawierający opis BAT

Pozwolenie zintegrowane - procedura i dokument wymagane od ściśle określonych rodzajów działalności, związanych z wielokierunkowym oddziaływaniem na środowisko

Wykonywanie raportu OOŚ przebiega kilkuetapowo:

Karta informacyjna o przedsięwzięciu do organu, który będzie przyjmował raport (wójt, prezydent lub burmistrz miasta, starosta powiatu)

Ustalenie zakresu prac

Sporządzenie raportu wstępnego ( aktualny stan środowiska, opis technologii, rodzaje oddziaływań, prognoza skutków i konsekwencje ekonomiczne w ujęciu wariantowym)

Konsultacje społeczne

Sporządzenie ostatecznej, końcowej wersji raportu

Ocena raportu i podjęcie decyzji

---