Opis i analiza przypadku
rozpoznania i rozwiązania problemu edukacyjno - wychowawczego
nieśmiałej uczennicy z trudnościami w nauce czytania i pisania
Zasadniczym celem pracy nauczyciela kształcenia zintegrowanego z dziećmi mającymi trudności w nauce czytania i pisania jest umożliwienie im opanowania tych kluczowych umiejętności i kontynuowania nauki w szkole. Uważam, że na nas nauczycielach młodszych klas ciąży szczególna odpowiedzialność za prawidłowe funkcjonowanie dziecka w szkole. Jako nauczyciel z wieloletnim stażem nigdy nie pozostawiam dzieci ze specyficznymi potrzebami edukacyjnymi bez pomocy. Zawsze staram się uporać z problemami dzieci o nieharmonijnym rozwoju, które bez fachowej pomocy nie są w stanie osiągnąć sukcesu w nauce, nie potrafią wykorzystać w pełni swoich możliwości rozwojowych, co z kolei rzutuje niekorzystnie na dalsze losy szkolne dziecka.
Identyfikacja problemu
Analiza dotyczy uczennicy klasy pierwszej, która miała duże trudności w opanowaniu umiejętności czytania i pisania. Pochodzi z rodziny pełnej, wielodzietnej. Warunki materialno-bytowe rodziny są skromne. Dziewczynka dzieli swój pokój z młodszym rodzeństwem, nie ma stałego miejsca do pracy. Rodzice interesują się postępami córki w nauce, przychodzą na wywiadówki, rozmawiają indywidualnie z wychowawczynią i w miarę swoich możliwości pomagają jej w nauce. Głównymi objawami wskazującymi na istnienie problemu są:
trudności w dokonywaniu analizy i syntezy słuchowej wyrazów,
słaba pamięć słuchowa,
trudności w rozróżnianiu i zapamiętywaniu kształtu graficznego liter,
pomijanie w wyrazach liter lub zapisywanie ich w złej kolejności,
opuszczanie drobnych elementów liter,
mała precyzja ruchów dłoni i palców,
wolne tempo wykonywanej czynności,
Dodatkowo uczennica bardzo nieśmiała, niechętna do nawiązywania kontaktów z rówieśnikami i wypowiadania się w czasie zajęć, cicha i spokojna.
Geneza i dynamika zjawiska
Swoje oddziaływania skierowane na osobę Ewelinki poprzedziłam zebraniem jak największej ilości informacji. Przeanalizowałam kartę dziecka sześcioletniego i przeprowadziłam rozmowę z nauczycielką uczącą w klasie zerowej. Z tej rozmowy wynikało, że uczennica była cichą i nieśmiałą dziewczynką, niechętnie uczestniczyła w zabawach, słabo opanowała litery drukowane. Miała problemy w czytaniu i różnicowaniu głosek o podobnym brzmieniu (np. z-s, p-b). Nie została skierowana na badania do poradni, ponieważ matka twierdziła „że Ewelinka może z tego wyrośnie.” Z wywiadu przeprowadzonego z mamą dowiedziałam się, że ciąża przebiegała normalnie, poród przebiegał bez powikłań. Ewelinka była zawsze dzieckiem spokojnym i cichym, nie sprawiała żadnych kłopotów wychowawczych. W obecności obcych wstydziła się, nie udzielała odpowiedzi na zadawane pytania i chowała się za rodziców. Nie uczęszczała do przedszkola, nie miała kolegów w sąsiedztwie. Gdy pytałam dlaczego pani nie zgodziła się na przebadanie córki w poradni, mama odpowiedziała, że bała się aby Ewelinka nie została w zerówce na drugi rok. Z powyższego wynika, że uczennica już na progu szkoły narażona była na niepowodzenia w nauce. Prowadziłam systematyczną obserwację uczennicy. Jej zachowanie wzbudziło moje obawy co do dalszych jej szkolnych losów. Przyjmowała postawę dziecka bardzo nieśmiałego. Z biegiem czasu zauważyłam również kłopoty w nauce i przekonałam się, że uczennica wymaga dodatkowej pomocy usprawniającej zaburzone funkcje. Jednocześnie podjęłam decyzję o przebadaniu uczennicy w Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej.
Znaczenie problemu
Skuteczność uczenia się zależy w dużym stopniu od rozwoju dziecka. Środowisko rodzinne jako pierwsze i przez długi czas jako jedyne, w którym wzrasta i rozwija się dziecko, ma bardzo duży wpływ na jego rozwój fizyczny i umysłowy, a zwłaszcza emocjonalny i społeczny. Ewelinka nie miała kontaktu z innymi dziećmi, bała się i wstydziła obcych osób, a więc ukształtowały się w niej takie cechy jak: niezdolność do nawiązywania kontaktów z rówieśnikami, brak wiary we własne siły, niepewność i nieśmiałość. W edukacji wczesnoszkolnej, w którym podstawowym założeniem programowym jest właśnie nauka pisania i czytania, niepowodzenie w tym zakresie decyduje o dalszych losach szkolnych dziecka. Negatywne oceny mogą przyczynić się do tego, że powstanie uraz w psychice i dziecko przestanie się uczyć. W rezultacie doprowadza to do powtarzania klasy. Dlatego potrzebna jest wczesna interwencja w celu wyeliminowania trudności w nauce czytania i pisania, wzmocnienia motywacji i wiary we własne możliwości. Zadaniem więc wychowawcy jest podjąć takie działania, aby uczennica mogła pokonać trudności i zdać do klasy programowo wyższej. Pozostawienie tego problemu bez jakichkolwiek działań doprowadzi do jeszcze większych zaległości.
Prognoza
Na podstawie własnych doświadczeń oraz fachowej literatury wiem, że podejmowane działania nie zawsze przynoszą oczekiwane rezultaty, ale zaniechanie ich pogłębiłoby jeszcze bardziej istniejący problem. Wczesna diagnoza i interwencja rozpoczęta w odpowiednim okresie rozwoju na pewno przyniesie dość szybkie i wyraźne rezultaty. Uświadomiłam rodzicom istniejący problem i wynikające z niego dalsze konsekwencje w przypadku barku jakichkolwiek działań. Rodzice wyrazili zgodę na przebadanie uczennicy w poradni. Uważam, że zastosowane formy pomocy przyniosą zamierzony skutek.
Prognoza negatywna - w sytuacji niepodejmowania żadnych oddziaływań mogą wystąpić:
trudności w czytaniu i pisaniu pogłębią się,
na poziomie nauczania blokowego trudności uogólnią się na wszystkie przedmioty powodując narastanie niepowodzeń szkolnych,
izolacja od grupy rówieśniczej,
pogłębianie się nieśmiałości i umiejętności nie radzenia sobie w trudnych sytuacjach,
zamknięcie się w sobie i narastanie zaburzeń sfery emocjonalno-uczuciowej,
narastanie ogólnego zahamowania rozwoju umysłowego,
Prognoza pozytywna - wdrożenie działań spowoduje, że:
na skutek eliminowania zaburzeń i odchyleń rozwojowych spowodowanych deficytami w obrębie analizatorów: wzrokowego, słuchowego i kinestetyczno-ruchowego, uczennica nauczy się poprawnego czytania i pisania,
rozbudzi się u dziecka motywacja do pracy nad wyrównywaniem barków,
uczennica zacznie nawiązywać prawidłowe kontakty z rówieśnikami, będzie współpracowała w grupie,
nabierze wiary we własne możliwości,
pokona zaniżoną samoocenę i pozna swoje mocne strony,
Propozycje rozwiązania problemu
Główny cel: pomoc uczennicy w przezwyciężaniu trudności w nauce czytania i pisania i nabywaniu śmiałości oraz nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami.
Zadania:
przebadanie uczennicy w poradni (badania psychologiczno-pedagogiczne i logopedyczne),
udzielanie bieżącej pomocy (zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze),
prowadzenie zajęć korekcyjno-kompensacyjnych,
stosowanie indywidualizacji wymagań,
skierowanie uczennicy na zajęcia logopedyczne,
ścisłe współpracowanie z domem rodzinnym,
motywowanie uczennicy do pracy,
stosowanie pozytywnych wzmocnień (pochwały, zachęty, nagrody),
wdrażanie działań mających na celu podniesienie samooceny dziecka,
Pracy z dzieckiem będzie towarzyszyła atmosfera życzliwości i zaufania, wszystkie prace uczennicy oceniane będą na podstawie włożonego wysiłku i pracy a nie uzyskanych efektów.
Wdrażanie oddziaływań
Rozpoczynając intensywną pracę z Ewelinką przeanalizowałam dokładnie opinię Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej i w swoich działaniach systematycznie realizowałam proponowane zalecenia. Jako wychowawczyni klasy przeprowadziłam rozmowę z matką, która miała pomagać w odrabianiu prac domowych oraz kontrolować przygotowanie do zajęć lekcyjnych. Wspólnie ustaliłyśmy, że rodzice będą kontaktować się ze mną dwa razy w miesiącu, a jeśli zajdzie potrzeba to częściej. Prowadziłam również rozmowy z pozostałymi uczniami mojej klasy, aby zapraszali Ewelinkę do wspólnych zabaw, otaczali ją opieką i pomagali jej w różnych sytuacjach, kiedy będzie napotykała na trudności. Często rozmawiałam również z Ewelinką zwracając szczególną uwagę na zmotywowanie jej do pracy. Wspólnie analizowałyśmy jej osiągnięcia oraz porażki starając się wyciągnąć wnioski do dalszej pracy. Starałam się zdobyć zaufanie dziecka, by mogła bez przeszkód zwracać się do mnie o pomoc, gdy tego potrzebowała. Zauważyłam, że coraz bardziej nabierała śmiałości. Chętnie uczestniczyła w zajęciach dydaktyczno-wyrównawczych i logopedycznych. W związku z tym, że ukończyłam kurs z zakresu terapii pedagogicznej prowadziłam z Ewelinką raz w tygodniu indywidualne zajęcia korekcyjno-kompensacyjne. W trakcie pracy opierałam się na stworzonym przez siebie programie pracy z uczniem o specyficznych potrzebach edukacyjnych. Zauważyłam, że te zajęcia wyjątkowo korzystnie wpłynęły na postępy uczennicy w nauce. W czasie zajęć z wszystkimi dziećmi Ewelinka wykonywała zadania dostosowane do swoich możliwości. W przezwyciężaniu nieśmiałości stosowałam wiele zabaw integracyjnych, w których uczennica coraz częściej brała aktywny udział, była uśmiechnięta i miała coraz więcej koleżanek. Organizowałam również zabawy przy muzyce i zauważyłam, że Ewelinka posiada dobry słuch muzyczny i ładnie śpiewa. Od tej pory moją pracę ukierunkowałam na jej mocne strony. Często zachęcałam ją do śpiewania. Coraz bardziej otwierała się i chętnie śpiewała poznane piosenki. Sprawiało to jej wielką radość. Przydzielałam jej również krótkie role w przygotowanych uroczystościach klasowych czy teatrzykach. Korzystałam także z fachowej literatury i ściśle współpracowałam z rodzicami, którzy systematycznie ćwiczyli z córką w domu.
Efekty oddziaływań
Już po miesiącu intensywnej pracy widać było pierwsze efekty. Ewelinka chętnie przychodziła na zajęcia, zaczęła się zgłaszać. Uwierzyła, że może przezwyciężyć trudności na jakie napotykała w czasie zajęć. Nabierała wiary we własne możliwości i pewności siebie. Poznała swoje mocne strony. Dzieci z klasy chętnie zapraszały ją do wspólnych gier i zabaw. Po upływie pierwszego semestru można był zaobserwować pewne osiągnięcia w nauce. Poprawił się poziom graficzny pisma. Litery były odpowiednio połączone, właściwie położone w liniaturze. W porównaniu z pierwszymi miesiącami wzrosła liczba wyrazów pisanych poprawnie. W dalszym ciągu obserwowałam jednak błędy uwarunkowane zaburzeniami percepcji słuchowej, takie jak: opuszczanie liter, niewłaściwy zapis zmiękczeń. Błędów tych było jednak znacznie mniej. Nie obserwowałam już opuszczania wyrazów i tworzenia bezsensownych zlepków liter. Z satysfakcją zauważyłam brak zamiany spółgłosek p-b, d-g. Nadal występowały trudności w pisaniu z pamięci i ze słuchu. Korzystnym zmianom uległa także technika czytania. O ile uczennica na początku głoskowała, to już po pierwszym semestrze wyrazy krótsze odczytywała całościowo, dłuższe - sylabami. Stopniowo następował dalszy postęp w zakresie techniki czytania. Obecnie uczennica rozumie podstawowe informacje zawarte w tekście. Podsumowując stwierdzam, że zastosowane przeze mnie oddziaływania przyniosły zamierzone efekty zbliżone do pozytywnej prognozy. Choć umiejętności uczennicy są nadal obniżone w stosunku do pierwszego etapu edukacyjnego, to jednak ulegały stopniowo korzystnym zmianom, czego efektem są lepsze wyniki w nauce oraz uzyskanie promocji do klasy programowo wyższej.
Literatura:
B. Sowa „Jeżeli dziecko źle czyta i pisze”
J. Mickiewicz, M. Wojak „Ćwiczenia ułatwiające naukę czytania i pisania dla uczniów klas młodszych”
E. Chmielewska „Zabawy logopedyczne i nie tylko” - ćwiczenia służące doskonaleniu percepcji wzrokowej, słuchowej, doskonaleniu wymowy...
J. Woźniak „Zabawy ruchowe ze śpiewem i muzyką dla przedszkoli i szkół podstawowych”
T. Gąsowska, Z. Stępowska „Praca wyrównawcza z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu”
H. Nartowska „Opóźnienia i dysharmonie rozwoju dziecka”
5