Skróty współczesnych teorii socjologicznych
Teorie funkcjonalne:
Stary funkcjonalizm (T. Parsons, R. Merton) - wyjaśnia struktury poprzez odwoływanie się do elementów społecznej całości
Neofunkcjonalizm (J. Alexander) - wyjaśnia struktury poprzez odwoływanie się do kultury, historii, struktury i osobowości. Teoria ta wykorzystuje pojęcie elementów systemu.
Teorie funkcjonalne:
wyjaśniają struktury poprzez odwoływanie się do elementów społecznej całości, do kultury, historii, struktury i osobowości, wyjaśniają systemy powiązanych wzajemnie jednostek w kategoriach wzorów adaptacji, przy czym środowisko redefiniuje funkcje jako powtarzalne działania w miarę jak te promują adaptację
Teorie interakcjonistyczne:
Interakcjonizm symboliczny (H. Blumer) - wyjaśnia rzeczywistość przez odwołanie się do myśli, „siebie”, wzajemnych gestów i negocjowania interakcji.
Teoria ról (R. Turner) - wyjaśnia zachowania i organizacje przez odwołanie się do roli, koncepcji roli oraz sieci ról, w których jednostki lokują siebie.
Teoria dramaturgiczna (E. Goffman) - wyjaśnia zachowania i organizacje w kategoriach ruchu scenicznego, przedstawiania samego siebie, korzystania z ram i pojawienia się rytuałów jako mechanizmów, dzięki którym wzorce makrostruktury są produkowane i reprodukowane.
Teorie interakcjonistyczne:
wyjaśniają rzeczywistość przez odwołanie się do myśli, „siebie”, wzajemnych gestów i negocjowania interakcji, wyjaśniają zachowania i organizacje przez odwołanie się do roli, koncepcji roli oraz sieci ról, w których jednostki lokują siebie, wyjaśniają zachowania i organizacje w kategoriach ruchu scenicznego, przedstawiania samego siebie, korzystania z ram i pojawienia się rytuałów jako mechanizmów, dzięki którym wzorce makrostruktury są produkowane i reprodukowane.
Te dwie grupy teorii (funkcjonalne i interakcjonistyczne) są sobie przeciwstawne.
Teorie konfliktu:
Wersje marksistowskie (K. Marks) - wyjaśniają społeczną organizację w kategoriach sprzeczności w sferze środków produkcji oraz dynamiki klasowej.
Wersje systemu (I. Wallerstein) - wyjaśniają struktury i stosunki społeczne przenosząc uwagę ze stosunków klasowych na stosunki społeczne i wzorce zależności czy wyzysku.
Wersja weberowska (M. Weber) - wyjaśnia rzeczywistość poprzez odwołanie się do rozkładu władzy, własności i prestiżu, w miarę jak te odzwierciedlają i podtrzymują nierówności i kultury klasowe.
Wersje teorii krytycznej (J. Habermas. Z. Bauman) - godzą Marksa z Weberem za pomocą krytycyzmu jako środka przedstawienia sprzeczności i form ucisku w danym porządku społecznym. Głoszą one i postulują lepszy świat.
Teorie konfliktu:
wyjaśniają społeczną organizację w kategoriach sprzeczności w sferze środków produkcji oraz dynamiki klasowej ,struktury i stosunki społeczne przenosząc uwagę ze stosunków klasowych na stosunki społeczne i wzorce zależności czy wyzysku, wyjaśniają rzeczywistość poprzez odwołanie się do rozkładu władzy, własności i prestiżu, w miarę jak te odzwierciedlają i podtrzymują nierówności i kultury klasowe, za pomocą krytycyzmu jako środka przedstawienia sprzeczności i form ucisku w danym porządku społecznym. Głoszą one i postulują lepszy świat.
Teorie konfliktu są przeciwstawne teoriom funkcjonalnym.
Teorie wymiany:
Wersje behawioralne (G. Homans) - wyjaśniają zachowania, przez odwołanie się do wartości i uczenie się poprzez wzmocnienia pozytywne. Struktury społeczne są rozumiane w kategoriach ich wpływów na schematy indywidualnych wzmocnień.
Wersje utylitarne (J. Coleman) - wyjaśniają zachowania i organizację społeczną w kategoriach racjonalnych wyborów dokonywanych przez podmioty w dążeniu do maksymalizacji użyteczności.
Wersje strukturalne (R. Emerson) - wyjaśniają istnienie sieci stosunków wymiany w kategoriach zrównoważenia wartości i kosztów.
Wersje konfliktowe (P. Blau) - wyjaśniają stosunki społeczne i makrostruktury w kategoriach leżących u ich podłoża łańcuchów interakcyjnych w miarę jak te odzwierciedlają rozkład kapitału kulturowego i energii emocjonalnej.
Teoria wymiany Homansa - główne twierdzenia.
Podstawowe pojęcia teorii wymiany Homansa:
czynności - odnoszą się do tego, co ludzie robią w danej sytuacji,
interakcja - oznacza proces, w którym czynność jednej jednostki wywołuje czynność innej,
uczucia - odnoszą się do wewnętrznych stanów psychologicznych ludzi zaangażowanych w wykonywanie czynności i interakcji,
bodziec - to sygnał płynący ze środowiska, na który organizm odpowiada działaniem,
działanie - to zachowania przejawiane przez organizm nakierowane na uzyskiwanie nagród i unikanie kar,
nagroda - to zdolność przysługująca bodźcowi do świadczenia gratyfikacji lub realizowania potrzeb organizmu,
kara - umiejętność bodźca do wyrządzenia krzywdy, zaszkodzenia lub zablokowania możliwości zaspokojenia potrzeb,
wartość - wielkość narody jaką przynosi bodziec,
koszt - nagroda jakiej trzeba się zrzec lub kara na jaką trzeba się narazić, podejmując określona linię działania,
percepcja - zdolność do postrzegania rozważenia i oszacowania nagród i kosztów,
oczekiwanie - wielkość nagród, kar lub kosztów jakie organizm wiąże z określonym bodźcem.
Twierdzenia:
Twierdzenie o sukcesie - im częściej działanie jednostki jest nagradzane, tym bardziej jest prawdopodobne podjęcie przez nią tego działania.
Twierdzenie o bodźcu - jeżeli w przeszłości wystąpienie określonego bodźca lub zespołu bodźców było okolicznością, w której działanie jednostki zostało nagrodzone to im bardziej aktualny bodziec podobny jest do tych, występujących w przeszłości, tym bardziej prawdopodobne jest, że jednostka podejmie to lub podobne działanie.
Twierdzenie o wartości - im bardziej działanie jest dla jednostki wartościowe, tym bardziej prawdopodobne jest, że będzie ona przejawiała to działanie.
Twierdzenie o deprywacji-nasyceniu - im częściej w niedawnej przeszłości jednostka otrzymywała określoną nagrodę tym mniej wartościowa staje się dla niej każda następna jednostka tej nagrody.
Twierdzenie o frustracji-agresji - jeżeli działanie jednostki nie doprowadza do otrzymania oczekiwanej nagrody lub jednostka ta otrzymała karę, której się nie spodziewała, zareaguje gniewem a w gniewie rezultaty zachowania agresywnego będą miały wartość nagradzającą.
Szkoła chicagowska (H. Blumer) - rozpatruje ona jednostki jako potencjalnie niezależne, interakcje jako stale będące w procesie zmiany, natomiast organizacje społeczną jako płynna i chwiejną:
natura ludzka - osobowość zdolna jest do radykalnych zmian definicji sytuacji i w związku z tym, do działań spontanicznych i indeterministycznych (niezdeterminowanych);
istota interakcji - uwypukla kreacyjną konstrukcyjną i zmienną naturę interakcji, która jest raczej konstruowana niż wyzwalana, jest procesem, który sam siebie określa, jest ciągłym dostosowywaniem i reorganizacją uczuć, żądań, postaw, zachowań w stosunku do partnera interakcji.