Współczesne problemy socjologii

„Współczesne problemy socjologii”

Podręcznik:

Anthony Giddens Socjologia (2004) Rozdz. 3, 6, 7, 8 10, 11, 14, 16

Co to jest socjologia?

Socjologia powstała jako usiłowanie zrozumienia dalekosiężnych zmian, jakie zachodzą w ludzkich społeczeństwach od dwóch-trzech stuleci.

Są to zmiany niekoniecznie na wielką skalę.

Niektóre z najważniejszych dokonują się w odniesieniu do najbardziej intymnych i osobistych właściwości ludzkiego życia.

Jednym z przykładów takich zmian jest upowszechnienie się miłości romantycznej jako podstawy małżeństwa.

Socjologię można określić jako systematyczne badanie grup i społeczeństw ludzkich, w szczególności analizę nowoczesnych, uprzemysłowionych systemów społecznych

Socjologia należy do rodziny nauk społecznych, obejmującej także historię, psychologię społeczną, antropologię, ekonomię, nauki polityczne, geografię społeczną

Podziały między różnymi naukami społecznymi nie są klarowne ani precyzyjne; wszystkie posiadają pewien zakres wspólnych zainteresowań, pojęć i metod badawczych

Socjologia poszukuje wyjaśnień dotyczących natury porządku społecznego i zakłóceń tego porządku

Poszukiwania te ukierunkowane są zawsze na jakiś system społeczny

System społeczny jest całokształtem związków (w tym zależności) między ludźmi, którzy wzajemnie na siebie oddziałują. Związki te - interakcje - zachodzą zawsze według pewnych względnie stałych wzorów

Można zatem powiedzieć, że system społeczny jest to stały wzór interakcji między dwoma lub większą liczbą ludzi

Co to jest społeczeństwo?

Zbiorowość wzajemnie na siebie oddziałujących osobników zajmująca określone terytorium na ogół liczna, dzieląca się na różne grupy stała, „wieczna” samowystarczalna samoodnawiająca się posiadająca kulturę

Różne punkty widzenia na społeczeństwo (ASPEKTY):

  1. Aspekt demograficzny –wielki zbiór jednostek ludzkich na danym terytorium

  2. Aspekt grupowy – wyodrębnianie się grup

  3. Aspekt systemowy – społeczność jest układem ról społecznych, pozycji społecznych

  4. Aspekt strukturalny – relacje międzyludzkie

  5. Aspekt aktywistyczny (interakcyjny) – działania jednostek przebiegają według pewnych wzorców

  6. Aspekt kulturowy – To pewne symbole, wartości, idee, które oddziałują na nasze zachowania

  7. Aspekt zdarzeniowy (polowy) – traktowanie społeczeństwa jako pola zdarzeń społecznych. Zakłada ciągłą zmiennośc społeczną

Socjologia jest dziedziną refleksji o ważnych implikacjach praktycznych. Może przyczyniać się do wzrostu społecznego krytycyzmu i praktycznych reform społecznych poprzez:

Auguste Comte, nazywany "ojcem socjologii" oraz Herbert Spencer byli najwybitniejszymi wśród pierwszych socjologów, którzy rozwinęli w tej nauce perspektywę ewolucjonistyczną.

Cztery główne modele intelektualne w socjologii:  

Ewolucjonizm w socjologii przyjmuje oparte na przekonaniu o istnieniu praw rozwoju (postępu) historycznego podstawowe założenie: wszystkie społeczeństwa przechodzą przez fazy czy stadia wzrastającej złożoności.Jednym z wariantów ewolucjonizmu był darwinizm społeczny Herberta Spencera. Marks i Durkheim także byli ewolucjonistami, przynajmniej częściowo.

Model konfliktowy:przekonanie, że społeczeństwo znajduje się zwykle w stanie konfliktu oraz że podstawowym warunkiem życia jest współzawodnictwo (konkurencja, walka) w dążeniu do władzy i wyższej pozycji społecznej

Strukturalny funkcjonalizm, opierający się na wizji społeczeństwa jako organizmu składającego się z wzajemnie od siebie uzależnionych elementów, który wyparł był z tej dominującej pozycji perspektywę ewolucjonistyczną.

Irracjonalizm symboliczny praktycznie każda interakcja zachodząca między jednostkami polega na wymianie symboli

Rekwizyty funkcjonalne:

warunki, jakie musi spełniać grupa dla podtrzymania życia społecznego

Wyróżnia się rekwizyty funkcjonalne związane

Rekwizyty funkcjonalne związane ze środowiskiem zewnętrznym

Rekwizyty funkcjonalne związane z biospołeczną naturą człowieka (zaspokajanie potrzeb emocjonalnych, duchowych, kulturalnych)

Rekwizyty funkcjonalne związane z życiem zbiorowym (uwzględnianie potrzeb grupy na równi z potrzebami własnymi)

► Reguły i uporządkowane procedury decydowania o miejscu w strukturze społecznej

► Kontrolowanie użycia siły

► Zarządzanie wymianą dóbritp.

„Wynalazek społecznej organizacji był dla rozwoju ludzkości ważniejszy nawet od wynalezienia narzędzi”

Zachowując nadal silną pozycję we współczesnej socjologii - funkcjonalizm zmienia się, m.in. w konfrontacji z socjologią interakcjonistyczną (przekonaniem, że stosunki społeczne kształtowane są przez społeczne interakcje na poziomie symbolicznym)

Praktykowanie socjologii wymaga

Elementy wyobraźni socjologicznej (wg C. Wrighta Millsa i Piotra Sztompki)

 

1. Wszelkie zjawiska społeczne są skutkiem (zamierzonym lub nie, natychmiastowym lub skumulowanym, bezpośrednim lub pośrednim) jakichś działań, decyzji, wyborów podjętych przez jednostki bądź zbiorowości, czyli podmioty społeczne

[Wyobraźnia socjologiczna przeciwstawia się fatalizmowi, determinizmowi, prowidencjalizmowi]

2. Świadomość czynników (np. ukrytych zasobów, barier strukturalnych i kulturowych), które wyznaczają szansę i możliwości działania jednostek i grup ludzkich

[Wyobraźnia socjologiczna zwalcza mit absolutnej wolności człowieka, przeciwstawia się woluntaryzmowi]

3. Rozpoznawanie we wszelkich zjawiskach społecznych skumulowanego dziedzictwa przeszłości (tradycji społecznej i kulturowej), która wpływa na teraźniejsze działania

[Podstawą wyobraźni socjologicznej jest historyzm; sprzeciwia się ona prezentyzmowi]

4. Postrzeganie życia społecznego (w tym wszystkich pozornie trwałych instytucji, organizacji, reżimów politycznych czy gospodarczych) w ich ciągłej zmienności, w procesie stawania się, zanikania, przekształcania się

[Wyobraźnia socjologiczna akcentuje dynamikę życia społecznego i odrzuca statyczny punkt widzenia]

5. Akceptacja ogromnej różnorodności form, w jakich przejawiać się może życie społeczne

[Wyobraźnia socjologiczna sprzyja tolerancji i sprzeciwia się dogmatyzmowi czy etnocentryzmowi]

Socjologia:

Nauka o ludziach działających w polu wzajemnych relacji (w „przestrzeni międzyludzkiej"), którzy nadają temu polu nieustanną dynamikę funkcjonowania i stawania się (podtrzymują „życie społeczne"), a utrwalone, często niezamierzone efekty swoich działań pozostawiają jako ramy strukturalne i kulturowe kolejnych działań następnym pokoleniom

Socjologiczna wyobraźnia:

Zdolność wiązania wszystkiego, co dzieje się w społeczeństwie, z warunkami strukturalnymi, kulturalnymi i historycznymi oraz z działaniami podejmowanymi w tych warunkach przez podmioty indywidualne i zbiorowe, które w efekcie kształtują świat społeczny w całej jego złożoności i różnorodności

Rodzina

jest podstawową mikrostrukturą społeczną. Występowała i występuje we wszystkich społecznościach ludzkich, w różnych kulturach, od najdawniejszych czasów.

Chociaż przybierała różne formy, zawsze realizowała funkcje prokreacji i socjalizacji.

We wszelkich definicjach rodziny podkreśla się jej dwie podstawowe funkcje - zapewnienie ciągłości biologicznej społeczeństwa oraz przekazywanie dziedzictwa kulturowego.

Właściwości rodziny jako mikrostruktury społecznej:

1) umożliwia trwałe obcowanie płciowe w oparciu o społecznie uznane wzory

2) tworzy instytucjonalną formę małżeństwa

3) określa - w oparciu o pewien system nomenklatury - stosunki pokrewieństwa i dziedziczenia

4) pełni funkcje jednostki gospodarującej, zapewniającej swym członkom utrzymanie i opiekę

5) zaspokaja potrzeby materialne i przygotowuje swych członków do samodzielnego życia

6) jest grupą mieszkającą wspólnie, tworzącą jedno gospodarstwo domowe, które może obejmować dwa-trzy pokolenia.

Rodzina bywa traktowana jako podstawowa grupa społeczna.

Charles H. Cooley określił ją jako grupę pierwotną, mającą fundamentalne znaczenie w procesie socjalizacji.

Stosunki w rodzinie mają charakter bezpośredni, face to face, z przewagą współpracy nad współzawodnictwem, są zabarwione emocjonalnie.

Podstawą więzi społecznej w rodzinie są stosunki między małżonkami oraz między rodzicami i dziećmi.

Grupę osób tworzących rodzinę wyróżniają następujące cechy:

• wspólne mieszkanie,

• wspólne nazwisko,

• wspólna własność,

• ciągłość biologiczna,

• wspólna kultura duchowa.

Rodzina jest podstawową instytucją społeczną, poprzez którą dokonuje się regulacja współżycia seksualnego, wydawanie na świat dzieci, wyznaczane są systemy pokrewieństwa, zasady dziedziczenia majątku, współpraca i współdziałanie w ramach gospodarstwa domowego.

 

W każdym społeczeństwie istnieją formalnie ustanowione i społecznie kontrolowane wzory zawierania małżeństw i funkcjonowania rodziny. Społeczeństwo tworzy też normy regulujące stosunki między osobami różnego wieku - rodzicami, dziećmi, dziadkami oraz między krewnymi w linii bocznej - wujami, stryjami, ciotkami.

Jako jedna z głównych instytucji społecznych rodzina pełni wiele niezbędnych dla rozwoju społeczeństwa funkcji.

Funkcje - to cele, do których zmierza życie i działalność rodziny oraz zadania, jakie realizuje rodzina zaspokajając potrzeby swych członków.

Zakres tych funkcji (intensywność ich realizacji) zmienia się zależnie od poziomu rozwoju społecznego, poziomu industrializacji i urbanizacji oraz przemian kulturowych.

W przeszłości rodzina była małym państwem. Realizując podstawowe funkcje społeczne musiała rządzić się sformalizowanymi wzorami zachowań. Określały one dokładnie wzajemne interakcje poszczególnych członków rodziny, pozycje męża i żony, dzieci oraz innych krewnych.

Historycznie rzecz ujmując - ewolucja rodziny polega na ograniczaniu jej instytucjonalnego charakteru. Zmianom tym towarzyszy proces emancypacji rodziny od społeczeństwa.

 

Ograniczanie niektórych funkcji rodziny przyczyniło się do zmian w jej strukturze wewnętrznej, do odformalizowania, do nadania stosunkom rodzinnym charakteru osobowego związku emocjonalnego. Ten kierunek przemian wyraża teza o ewolucji rodziny od instytucji do związku towarzyskiego.

Instytucjonalne i osobowe funkcje rodziny jako grupy społecznej

 

Funkcje instytucjonalne:

1) prokreacyjna lub biologiczna, podtrzymująca ciągłość społeczeństwa

2) ekonomiczna, polegająca na dostarczaniu dóbr materialnych rodzinie

3) opiekuńcza, zabezpieczanie członków rodziny w określonych sytuacjach życiowych, gdy sami nie są w stanie zaspokoić swoich potrzeb - opieka nad małymi dziećmi, ludźmi starymi, chorymi, inwalidami

4) socjalizacyjna - wprowadzanie członków rodziny w życie społeczne i przekazywanie im wartości kulturowych

5) stratyfikacyjna - sytuowanie członków rodziny w strukturze społecznej, w określonych klasach i warstwach społecznych

6) integracyjna - społeczna kontrola zachowań poszczególnych członków rodziny

Poprzez funkcje instytucjonalne rodzina powiązana jest z innymi grupami i instytucjami społecznymi.

Realizując te funkcje na różne sposoby rodzina wpływa na oblicze społeczeństwa.

Społeczeństwo - likwidując lub ograniczając poszczególne funkcje - oddziałuje na model rodziny.

Funkcje osobowe:

1) małżeńska - zaspokajanie potrzeb życia intymnego małżonków,

2) rodzicielska - zaspokajanie potrzeb uczuciowych rodziców i dzieci,

3) braterska - zaspokajanie potrzeb uczuciowych rodzeństwa.

Dwie perspektywy w badaniach rodziny - ujęcie filogenetyczne i ontogenetyczne

Podstawową kategorią socjologicznej analizy rodziny jest struktura rodziny, związana z jej funkcjami oraz wewnątrzrodzinnymi interakcjami.

Trzy aspekty struktury rodziny:

1) psychologiczny - układ więzi emocjonalnych,

2) społeczny - układ pozycji członków rodziny oraz struktura wewnątrzrodzinnej władzy,

3) kulturowy - wzory regulujące wewnątrz-rodzinne stosunki i interakcje oraz normy i wzory pełnienia ról społecznych w rodzinie.

Elementy struktury rodziny:

• liczba i jakość członków rodziny (liczba dzieci, liczba innych krewnych)

• układ pozycji i ról społecznych, przestrzenne ich usytuowanie

• siła więzi instytucjonalnych i psychicznych łączących poszczególnych członków rodziny, która świadczy o większej lub mniejszej spójności rodziny

• podział czynności oraz struktura władzy i autorytetu w rodzinie

• wewnątrzrodzinny układ miłości i względów

Podstawę rodziny pełnej stanowi na ogół małżeństwo. Wzory zawierania i rozwiązywania małżeństwa są zróżnicowane - zależnie od kultury, epoki historycznej, religii, środowiska społecznego, itp.

 

Są różne kryteria klasyfikacji małżeństw (i rodzin).

1. Liczba partnerów w małżeństwie

• małżeństwo monogamiczne - dwoje partnerów

• małżeństwo poligamiczne - więcej niż dwoje partnerów; występuje w dwóch wersjach: poligynia - związek jednego mężczyzny z wieloma kobietami, poliandria - związek jednej kobiety z wieloma mężczyznami

2. Zakres wyboru małżonka

• endogamia - wybór współmałżonka w ramach własnej zbiorowości etnicznej, religijnej, klasowej, terytorialnej

• egzogamia - wybór małżonka poza własną zbiorowością

3. Typ władzy wewnątrzrodzinnej

• rodzina matriarchalna - władza należy głównie do matki i żony

• rodzina patriarchalna - władza i prestiż należą głównie do ojca i męża

• rodzina partnerska - model, który ukształtował się współcześnie: kobieta i mężczyzna dzielą prawa i obowiązki wynikające z uczestnictwa w życiu rodzinnym

4. Wzory dziedziczenia nazwiska, prestiżu i majątku

• małżeństwo matrylinearne - dziedziczenie w linii matki,

• małżeństwo patrylinearne - dziedziczenie w linii ojca

5. Miejsce zamieszkania po ślubie

• małżeństwo matrylokalne - młodzi zamieszkują w domu rodzinnym żony

• małżeństwo patrylokalne - młodzi zamieszkują w domu rodzinnym męża

• małżeństwo neolokalne - młodzi zamieszkują osobno, we własnym domu (występuje najczęściej w nowoczesnych społeczeństwach)

Współczesne socjologiczne typologie rodziny uwzględniają liczbę członków i formę organizacyjną rodziny podział na rodzinę małą i dużą.

Współczesna rodzina rozszerzona jest dość luźnym związkiem rodzin nuklearnych, pozostających w pewnych zależnościach od siebie.

Jej członkowie wymieniają usługi między sobą, np. wspólnie opiekują się dziećmi lub starymi rodzicami, ale są niezależni ekonomicznie, prowadzą odrębne gospodarstwa domowe, czasem mieszkają w sporej odległości od siebie.

Bardzo istotnymi cechami rodziny są: miejsce zamieszkania oraz główne źródło utrzymania.

Pozwala to wyodrębnić np. typ rodziny wiejskiej, małomiasteczkowej czy wielkomiejskiej lub rodzinę chłopską, robotniczą, inteligencką, rzemieślniczą itp.

Miejsce zamieszkania jest istotnym kryterium socjologicznym.

Źródło utrzymania ważny dla socjologii podział na rodziny wytwórców i konsumentów.

Przemiany rodziny pod wpływem zmian społecznych

Na cechy i sposób funkcjonowania rodziny wpływ wywierają m. in. zmiany zachodzące w jej otoczeniu społecznym, w makrostrukturze – przede wszystkim dwa główne procesy: uprzemysłowienie i urbanizacja.

Są one źródłem wielu zmian w środowisku pracy i zamieszkania, które prowadzą do rozluźnienia więzi pokrewieństwa między pokoleniami i rozproszonymi członkami rodziny szerszej.

Zmieniają się podstawy więzi małżeńskiej: coraz większego znaczenia nabierają cechy osobowe partnerów i uczucia oraz relacje rodzice - dzieci.

Zamiast wielkiej rodziny tradycyjnej, wielopokoleniowej, z właściwym jej układem pozycji i ról poszczególnych członków - pracujących we wspólnym gospodarstwie domowym - pojawia się mała rodzina epoki industrialnej.

MECHANIZMY ODDZIAŁYWANIA INDUSTRIALIZACJI I URBANIZACJI

NA TRADYCYJNE STRUKTURY RODZINNE

1. Industrializacja zwiększa ruchliwość przestrzenną, osłabiając częstotliwość i intymność kontaktów pomiędzy członkami rodziny.

2. Industrializacja zwieksza ruchliwość społeczną - rodzi to zróżnicowanie klasowe członków tej samej rodziny. Członkowie jednej rodziny realizują różne style życia, co może prowadzić do osłabienia więzi rodzinnej.

3. System sformalizowanych i zinstytucjonalizowanych działań charakterystyczny dla nowoczesnego społeczeństwa podważa podstawy wielkiej rodziny, nastawionej głównie na samopomoc i zaspokajanie wszelkich potrzeb swych członków bez względu na ich wiek, stan zdrowia czy przydatność produkcyjną

4. W społeczeństwie uprzemysłowionym i zurbanizowanym wykształca się określony system wartości akcentujący przede wszystkim powodzenie osobiste i indywidualny sukces, przedkładane nad dobro rodziny jako całości.

Rodzina ma mniejsze możliwości sprawowania kontroli nad zachowaniem swych członków.

5. Przygotowanie do życia zawodowego, które dzieci mogą otrzymać w domu rodziców staje się mało przydatne, gdy ciągle powstają nowe zawody, jakich rodzice nie mogą nauczyć swych dzieci.

Zanika tradycja przekazywania zawodu z ojca na syna, w ramach której przekazywano także określone systemy wartości i style życia, sprzyjające ciągłości i spójności rodziny.

Konsekwencją tych przemian jest kurczenie się życia rodzinnego. W tym kontekście mówi się o kryzysie rodziny w społeczeństwach nowoczesnych.

Znamionami sytuacji kryzysowej mają być

Polska rodzina ewoluuje w stronę nowoczesnego modelu reprodukcji:

Od początku lat 80. wyraźnie następuje obniżenie współczynnika zawierania małżeństw.

Składają się na to dwa trendy:

1) uwidacznia się tendencja do odraczania małżeństwa: wiek zawierania pierwszego małżeństwa przesuwa się z lat 20-24 na okres późniejszy

2) następuje nieznaczny wzrost niezalegalizowanych związków partnerskich

Mimo stosunkowo niskiego i stabilnego współczynnika rozwodów, stosunek małżeństw zawartych do rozwiązanych (przez rozwód lub przez śmierć) również ulega odwróceniu - w miastach więcej rodzin się rozpada niż tworzy.

W skali całej populacji, od roku 1995 bilans małżeństw zawartych nad rozwiązanymi jest ujemny.

Podstawową przyczyną tego trendu jest obniżenie poziomu płodności kobiet: jest to główny czynnik obniżenia stopy urodzeń, wyjaśniający około 76% zaobserwowanego spadku.

Na tak silny spadek liczby urodzeń miały wpływ przede wszystkim postawy prokreacyjne kobiet w wieku największej płodności. W okresie transformacji właśnie ta grupa w największym stopniu ograniczyła poziom płodności.

Zarówno zmiany w strukturze wieku kobiet, jak i spadek stopy zawieranych małżeństw mają tu niewielkie znaczenie. Wskazuje to na subiektywne decyzje jako na główny wyznacznik procesu reprodukcji.

Zaobserwowany trend jest wypadkową masy indywidualnie dokonywanych rozstrzygnięć w kwestii tego, czy w ogóle, kiedy oraz ile mieć dzieci.

Zmiany w płodności kobiet miały zasadniczy wpływ na model zastępowalności pokoleń mierzony między innymi wielkością współczynnika reprodukcji netto.

Współczynnik reprodukcji netto charakteryzuje aktualną płodność i umieralność, wyrażając średnią liczbę żywo urodzonych dzieci płci żeńskiej, które dożyją wieku swych matek, przypadających na jedną kobietę w wieku rozrodczym, przy założeniu niezmiennego aktualnego poziomu płodności i umieralności zgodnego z tablicami płodności i umieralności.

Jeszcze w 1985 r. Polska była krajem o umiarkowanie rozszerzonej reprodukcji ludności, ale już w 1990 r. wskaźnik ten osiągnął wartość oznaczającą reprodukcję zawężoną.

Jego spadek dramatycznie się powiększył w kolejnych latach dziewięćdziesiątych, osiągając w 1999 r. wartość 0,654, nie gwarantującą prostej zastępowalności pokoleń.

Obserwowane obecnie w Polsce trendy demograficzne związane z funkcjonowaniem rodziny nie są prostym efektem ogólnego kryzysu wartości, przejmowania wzorów zachodnich czy narastającego egoizmu.

Należy je raczej rozpatrywać w kategoriach przystosowania indywidualnych działań oraz decyzji do zmienionych warunków ekonomicznych, społecznych i politycznych.

Socjologia ciała

(socjologia kondycji psychofizycznej, zdrowia i choroby, medycyny)

… zajmuje się wpływem czynników społecznych na ciało (kondycję psychofizyczną) człowieka

Oddziaływania społeczne i środowiskowe mają wpływ na zachowanie zdrowia bądź pojawienie się choroby, co przejawia się w tym, że pewne grupy ludzi cieszą się lepszym zdrowiem, niż inne

Szerzenie się anoreksji i innych zaburzeń odżywiania, to szczególne przykłady oddziaływań społecznych i środowiskowych na zdrowie

Anoreksja i problemy z odżywianiem się, stwierdzane głównie u młodych kobiet, kojarzone są ze zmianami zachodzącymi w nowoczesnych społeczeństwach - zwłaszcza zmianami we wzorach konsumpcji żywności oraz w pozycji kobiet w społeczeństwie

Zaburzenia odżywiania się związane są również z szerszym procesem socjalizacji natury

Stwierdzenie to oznacza, że wiele zjawisk, które zawsze były "naturalne" - były częścią natury - jest obecnie determinowanych przez czynniki społeczne i przez zmiany technologiczne

Przykładem jest sfera reprodukcji. Życie kobiety nie musi już być zdominowane przez cykl rodzenia i wychowywania dzieci, jak było jeszcze stosunkowo niedawno. Nowoczesna antykoncepcja i inne nowinki techniczne oznaczają, że w istotnej mierze w y b ó r zastępuje n a t u r ę

Wszystkie społeczeństwa mają wzorce „dobrze funkcjonującego ciała”– inaczej mówiąc, wzorce zdrowia i choroby

Analiza zdrowia i choroby jest jednym z głównych obszarów problemowych socjologii ciała

Badania socjologiczne wykazują ścisłe związki między chorobą i nierównością

W społeczeństwach przemysłowych grupy uboższe charakteryzują się krótszym średnim trwaniem życia oraz są bardziej narażone na choroby niż warstwy zamożniejsze. W bogatszych krajach wskaźniki średniej oczekiwanej długości życia obywateli są wyższe niż w krajach uboższych

Niektórzy socjologowie w całości przypisują klasowe zróżnicowanie stanu zdrowia działaniu czynników kulturowych i behawioralnych, takich jak sposób odżywiania czy - szerzej - styl życia. Inni kładą nacisk na czynniki strukturalne, jak bezrobocie, złe warunki mieszkaniowe i złe warunki pracy

Zdrowie i choroba są skorelowane z płcią i rasą

Prawie w każdym kraju na świecie kobiety żyją przeciętnie dłużej niż mężczyźni, ale częściej chorują

Pewne choroby występują częściej w populacjach mniejszościowych niż wśród białej większości

Różnice zdrowotne związane z płcią i rasą próbowano wyjaśniać odwołując się do genetyki, ale sama genetyka nie tłumaczy tych nierówności. Pewne schorzenia mogą mieć podłoże biologiczne, lecz ogólne zróżnicowanie społeczeństwa pod względem zdrowia ma związek z czynnikami społecznymi i zróżnicowaniem warunków materialnych poszczególnych grup

Zdrowie i choroba są skorelowane z wiekiem

Ważnym obszarem socjologii ciała (zdrowia i choroby, etc.) jest badanie społecznych aspektów starzenia się

Na starzenie się bardzo silnie oddziałują zjawiska i procesy zachodzące w ramach „socjalizacji natury”

Na to, w jaki sposób starzejemy się, w coraz większym stopniu wpływają czynniki o charakterze społecznym i kulturowym, związane m.in. z tym, że ludzie żyją o wiele dłużej niż kiedyś i mają więcej czasu do zagospodarowania oraz możliwości jego wypełnienia – chodzi m.in. o to, aby móc z tych możliwości skorzystać

Społeczne aspekty starzenia się

W większości krajów uprzemysłowionych mamy do czynienia z procesem starzenia się („siwienia”, społeczeństwa )Odsetek ludzi w wieku ponad 65. lat stale się zwiększa i będzie zwiększał się jeszcze przez kilkadziesiąt lat

Ciągle rośnie współczynnik uzależnienia (zależności międzypokoleniowej) – stosunek liczby osób niesamodzielnych ze względu na wiek (dzieci i ludzie starsi) do liczby osób w wieku produkcyjnym

Nowe wyzwania dla społeczeństwa : w miarę wzrostu odsetka ludzi starszych będzie rosło zapotrzebowanie na pomoc społeczną, emerytury i pomoc medyczną (zdrowotną), ale będzie coraz mniej ludzi pracujących, którzy będą mogli utrzymywać (finansować) odpowiednie podsystemy społeczne, instytucje i programy

Starzenie się stwarza dla ludzi wiele możliwości uwolnienia się od przymusu i ograniczeń związanych z pracą

Wywołuje również problemy społeczne, ekonomiczne i psychologiczne dotyczące jednostek, a niekiedy całych gospodarstw domowych

Dla większości ludzi przejście na emeryturę jest ważną cezurą, oznaczającą utratę lub przynajmniej wyraźne pogorszenie statusu. Ponieważ ludzie muszą zrestrukturyzować niemal całą swoją codzienną rutynę, mogą czuć się osamotnieni i zdezorientowani

W ostatnich latach ludzie starsi, którzy stanowią obecnie znaczną część ludności krajów przemysłowych, zaczęli wywierać nacisk na społeczeństwo (w szczególności na polityków) w celu szerszego uznania ich odrębnych interesów i potrzeb

Walka przeciwko zjawisku określanego jako ageism (dyskryminacja ludzi ze względu na wiek) jest ważnym aspektem tego przedsięwzięcia

Medycyna zachodnia jest oparta na biomedycznym modelu zdrowia:

chorobę można zdefiniować w kategoriach obiektywnych i że chore ciało (także umysł) można przywrócić do zdrowia, stosując naukowe metody diagnozowania i leczenia

Biomedyczny model zdrowia powstawał wraz ze społeczeństwami nowoczesnymi. Miało to związek z rozwojem demografii – badań wielkości, składu i dynamiki populacji ludzkich – oraz wzrostem zainteresowania państwa zdrowiem publicznym. Model ten ukształtował nowoczesne systemy opieki zdrowotnej

Biomedyczny model zdrowia jest od pewnego czasu coraz silniej krytykowany

Mówi się, że

Socjologiczne zainteresowania zdrowiem i chorobą obejmują

* analizę tych cech systemu społecznego i ekonomicznego, które nie sprzyjają zdrowiu, bądź powodują choroby i dolegliwości

* analizę grup zawodowych zajmujących się leczeniem i opieką zdrowotną

* analizę ludzkich przekonań dotyczących przyczyn chorób oraz reakcji związanych z doświadczaniem i wewnętrznym przeżywaniem dolegliwości, chorób czy kalectwa

Socjologiczne zainteresowania zdrowiem i chorobą: badania poznawcze i aplikacyjne

Zazwyczaj dokonuje się rozróżnienia pomiędzy

* badaniami socjologicznymi, których głównym celem jest bezpośrednie przyczynianie się do poprawy zdrowia populacji oraz do organizacji i zabezpieczenia opieki zdrowotnej

* ... i takimi badaniami socjologicznymi, których pierwszoplanowym celem jest poszerzanie wiedzy socjologicznej poprzez analizę zagadnień zdrowotnych i medycznych.

R. Strauss (1957) nazwał te dwie orientacje badawcze "socjologią w medycynie" i "socjologią o medycynie" .

Badania aplikacyjne

Wkład badań socjologicznych do sfery zdrowotnej społeczeństwa można rozpatrywać w kategoriach dwóch modeli odnoszących się do wpływu badań naukowych na mechanizmy i decyzje polityczne.

Pierwszy z nich określany jest jako model rozwiązywania problemów lub model inżynieryjny, drugi – jako model "oświeceniowy".

Socjologia zdrowia, choroby, medycyny itp. w perspektywie funkcjonalistycznej

Socjologów interesuje doświadczenie choroby – czym jest bycie chorym, chronicznie chorym czy kalekim dla samego chorego, dla jego otoczenia, dla społeczeństwa

Zaproponowana przez Talcotta Parsonsa koncepcja roli chorego zakłada, że osoba chora podejmuje pewne zachowania w celu zminimalizowania skutków choroby zaburzających ład wspólnotowy.

Osoba chora otrzymuje pewne przywileje, zostaje zwolniona z pewnych obowiązków, ale za to musi pracować nad powrotem do zdrowia, podporządkowując się przy tym zaleceniom lekarza

Socjologia zdrowia, choroby, medycyny itp. w perspektywie interakcjonistycznej

Socjologowie funkcjonujący w ramach paradygmatu interakcjonistycznego badają,

Doświadczenie choroby może powodować zmiany w zakresie tożsamości jednostki i jej codziennych rutynowych czynności

Ten wymiar socjologii zdrowia (choroby, medycyny) nabiera coraz większego znaczenia w nowoczesnych społeczeństwach. Ludzie żyją coraz dłużej i niekiedy bardziej niż choroby o ostrym przebiegu doskwierają im chroniczne choroby degeneracyjne

Biologia systemów

W swojej metodologii stara się wykorzystywać wszelkie dane generowane na poziomie molekularnym w nadziei, że kiedyś uda się „przełożyć” mapę interakcji cząsteczkowych na reakcje na poziomie komórkowym, następnie międzykomórkowym, a dalej na funkcjonowanie poszczególnych narządów (układów).

Ustalenie wzajemnych powiązań między systemami rozpatrywanymi na poziomie narządów jest niezbędne dla zrozumienia funkcjonowania całego systemu - organizmu

Sieć interakcji między środowiskiem i zdrowiem

Zdrowie człowieka jest determinowane nie tylko przez różne systemy funkcjonujące na poziomie molekularnym, komórkowym i „narządowym”, lecz także przez środowisko obejmujące:

- środowisko społeczne (wszystkie interakcje w ramach gatunku)

- ekosystem (wszystkie interakcje w pozaludzkiej biosferze),

- środowisko fizyczne (wszystkie interakcje nieożywionych elementów naszej planety)

- środowisko pozaziemskie (usytuowanie w układzie planetarnym, energia słoneczna, grawitacja).

Strzałki pokazują główne drogi oddziaływań określających potencjalne kierunki globalnych i lokalnych zmian w ramach poszczególnych systemów.

Wszystkie systemy oddziałują na stan zdrowia jednostki

Zdrowie

Negatywna definicja zdrowia (tradycyjna: brak choroby i/lub zaburzeń zdrowotnych)

Zdrowie pozytywne – pojmowane współcześnie jako w znacznej mierze odrębna kategoria i wiązane z potencjałem, jakim dysponuje człowiek oraz jakością jego życia

Pierwsza socjologiczna definicja zdrowia

„Stan, w którym jednostka wykazuje optymalną umiejętność efektywnego pełnienia ról i zadań wyznaczonych jej przez proces socjalizacji” (T. Parsons, 1969)

Zdrowie jest warunkiem wstępnym zdolności wywiązywania się w zadowalającym stopniu z zadań i ról społecznych oraz uzyskiwania osiągnięć natury społeczno-ekonomicznej (tamże)

Zdrowie zróżnicowane

Zdrowie można traktować jako pojęcie względne, relatywizowane do cech położenia społecznego jednostek – wieku, płci, poziomu wykształcenia itp. (M. Sokołowska, 1980)

Zdrowie jako „wellness” („pełnia możliwości”)

„Optymalny stan zarówno w wymiarze funkcjonowania w codziennym życiu, jak i odczuwanej życiowej satysfakcji, możliwy do osiągnięcia przez człowieka w danym momencie życia i warunkach, w których żyje” (Z. Słońska, M. Misiuna, 1994)

Definicja z Konstytucji ŚOZ (1948 r.)

utożsamia zdrowie ze stanem fizycznego, psychicznego i społecznego dobrostanu, a nie jedynie z brakiem choroby czy kalectwa Utopia czy wizja?

Społeczna natura zdrowia

Dwa rodzaje oddziaływań na stan zdrowia

np. stabilizacja gospodarcza, spójność i ład w życiu społecznym, jakość środowiska naturalnego i społecznego

społeczno-kulturowe uwarunkowanie tego, co normalne oraz tego, co pożądane w odniesieniu do zdrowia

W badaniu społecznych i kulturowych znaczeń przypisywanych zdrowiu → trzy rozumienia zdrowia w świadomości potocznej (Claudine Herzlich, 1973):

Choroba jako przedmiot refleksji socjologicznej

Odpowiedź na zapotrzebowanie wynikające z nieskuteczności medycyny naprawczej w odniesieniu do nowych problemów zdrowotnych

Do lat 80. socjologia zajmowała się nie tyle zdrowiem, ile różnymi aspektami problematyki wyznaczanej przez chorobę, w tym kwestią instytucji medycznych

„Chodzi tu o badania zależności między zjawiskami i procesami społecznymi a powstawaniem i przebiegiem chorób, leczeniem i rekonwalescencją, funkcjonowaniem placówek służby zdrowia i całego aparatu opieki zdrowotnej, cechami i organizacją zawodów stosujących wiedzę medyczną”(Magdalena Sokołowska, przedmowa do książki „Badania socjologiczne w medycynie”, 1969)

Choroba jako dewiacja

Stan charakteryzujący się pewnymi ogólnymi zakłóceniami umiejętności zgodnego z przyjętymi oczekiwaniami pełnienia ról lub wykonywania zadań (zakłócenia niespecyficzne dla jakiegoś konkretnego zadania, normy lub wartości)

Warunkiem społecznej legalizacji jest stwierdzenie, że owe niepowodzenia w spełnianiu standardów normalnego zachowania są nie zamierzonym skutkiem działania

Arbitrem i czynnikiem kontroli społecznej jest system opieki medycznej

Choroba w ujęciu funkcjonalnym

Sformułowana przez Talcotta Parsonsa w latach pięćdziesiątych XX wieku koncepcja roli chorego, która odnosi się do szczególnej pozycji społecznej zajmowanej przez ludzi chorych oraz do szczególnej roli lekarzy jest prawdopodobnie najwybitniejszym wkładem funkcjonalizmu do socjologii zdrowia i medycyny

Talcott Parsons jako pierwszy zaliczył konsekwencje choroby w sensie klinicznym do klasy zjawisk społecznych

Jego ujęcie problematyki choroby nawiązywało do zagadnień dewiacji i kontroli społecznej

Cztery składniki roli chorego (według T.Parsonsa)

Trzy rodzaje sytuacji różnicujących dostęp do przywilejów związanych z rolą chorego (według E. Freidsona)

Praca

Zajęcia wymagające wysiłku umysłowego i fizycznego, których celem jest wytwarzanie dóbr i świadczenie usług służących zaspokojeniu ludzkich potrzeb

Praca jest podstawą gospodarki (systemu gospodarczego)

System gospodarczy składa się z instytucji, które zajmują się produkcją i dystrybucja dóbr i usług

Instytucja

zespół ról skupionych wokół zaspokajania ważnej społecznej potrzeby

Rola społeczna

względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań, będących reakcjami na zachowania innych osób, przebiegających według mniej lub bardziej wyraźnie ustalonego wzoru

Zawód

Ogólnie:

praca wykonywana w zamian za stałe wynagrodzenie

Socjologicznie:

Zbiór umiejętności i związany z nimi zasób wiedzy oraz kompetencji wykonawczych

- powstały w wyniku społecznego podziału pracy i specjalizacji

- wykonywany stale, okresowo lub dorywczo jako podstawowe źródło dochodu i utrzymania

Aspekty pracy zawodowej

* Pieniądze

* Poziom aktywności

* Urozmaicenie

* Struktura czasu

* Kontakty społeczne

* Poczucie własnej tożsamości

Praca niepłatna

* szara strefa (gospodarka nieformalna)

* samodzielne „radzenie sobie”

Gospodarka nieformalna

odnosi się do transakcji dokonywanych poza sferą formalnego zatrudnienia, najczęściej polegających na wymianie usług za gotówkę, ale obejmujących również wymianę dóbr i usług

Technika (w tym techniki informatyczne)

wykorzystanie nauki do produkcji maszyn pozwalających zwiększyć wydajność pracy

Zmiany w sferze pracy (w systemie zatrudnienia)

* „Niebieskie kołnierzyki” „białe kołnierzyki”

* Mężczyźni kobiety

* Rolnictwo, przemysł wytwórczy usługi

Niektóre przyczyny zmian

* stałe doskonalenie techniki (maszyn zastępujących pracę człowieka), w tym zastosowanie na szeroką skale technik informacyjnych

* rozwój przemysłu wytwórczego poza Zachodem, szczególnie w krajach Dalekiego Wschodu

Nowy typ społeczeństwa, nowa faza jego rozwoju?

* społeczeństwo postindustrialne

* wiek informacji

* nowa ekonomia

Gospodarka oparta na wiedzy

Gospodarka oparta na wiedzy

większość zatrudnionych nie pracuje przy produkcji i dystrybucji dóbr materialnych, ale zajmuje się projektowaniem, opracowywaniem strategii rozwoju, marketingiem, sprzedażą i świadczeniem usług; ich pracę można pokreślić jako przetwarzanie informacji

* „nieważka gospodarka”

* wiąże się z pojawieniem się licznej kategorii technicznie przygotowanych konsumentów, gotowych i chętnych do włączenia do swojego codziennego życia nowości z zakresu technik komputerowych, rozrywki i telekomunikacji

* zespół najważniejszych czynników sprzyjających globalizacji; jeden z najważniejszych jej aspektów

Globalizacja

wzrost współzależności różnych społeczeństw, regionów i krajów świata w miarę zacieśniania się stosunków gospodarczych na świecie

Według Komisji Europejskiej globalizację można zdefiniować jako proces, w którym rynki i produkcja w różnych krajach stają się coraz bardziej współzależne w związku z dynamiką wymiany towarów i usług, przepływem kapitału i technologii . Globalizacja oznacza zmniejszenie barier między krajami i wzmocnienie ściślejszych powiązań ekonomicznych, politycznych i społecznych.

Wired workers

Gałęzie gospodarki opartej na wiedzy

* techniki elektroniczne

* oświata i szkolenia

* badania

* planowanie

* sektor finansowy i inwestycyjny

Podział pracy

* od wszechstronnych umiejętności do wąskich kwalifikacji

* zmiana miejsca wykonywania pracy

* od rzemiosła do produkcji masowej

* od kilkudziesięciu typów rzemiosła do kilkudziesięciu tysięcy zawodów

* wzrost współzależności ekonomicznej

Skutki podziału pracy (wg klasyków)

Skutki podziału pracy i postępu technicznego

Pozytywne skutki podziału pracy

Ograniczenia tayloryzmu i fordyzmu

Systemy małego zaufania

Niezamierzone skutki systemów małego zaufania:

Systemy dużego zaufania

Zmiany w systemie pracy

są skutkiem głównie znacznych zmian na rynkach światowych: od konsumpcji masowej do nisz wysokiej jakości

maksymalizacja elastyczności i innowacyjności ze względu na wymagania rynku, zróżnicowanego i dostosowującego się do indywidualnych oczekiwań klientów

Zmiany w systemie pracy („postfordyzm”)

* elastyczność produkcji

* decentralizacja organizacji pracy

* powstawanie niepowiązanych hierarchicznie zespołów zadaniowych

* odchodzenie od wąskich specjalizacji na rzecz systemu szkoleń

ELASTYCZNOŚĆ PRODUKCJI (USŁUG)

Wykorzystywanie przez małe grupy wysoko wykwalifikowanych pracowników innowacyjnych technologii i stosowanie nowych metod do wytwarzania mniejszej liczby produktów bardziej zindywidualizowanych niż te, które przeznaczone są dla masowego odbiorcy

PRACA ZESPOŁOWA

* system kół poprawy jakości - wiedza i doświadczenie pracowników mogą przyczynić się do usprawnienia procesu i metod produkcji

* zespoły zadaniowe - płynne przechodzenie do kolejnych zadań, współpraca, poszerzanie kwalifikacji w toku realizacji zadań, korzystanie z doradców zewnętrznych

WSZECHSTRONNOŚĆ

* jako kierunek rozwoju systemów produkcji i usług wpływa na proces rekrutacji pracowników - poszukiwani są tacy, którzy łatwo się przystosowują i szybko się uczą

*wzrost roli „kwalifikacji osobistych” (umiejętności pracy w zespole, pracy indywidualnej, przejawiania i podejmowania inicjatywy, twórcza postawa w obliczy wyzwań zawodowych); „degradacja” kwalifikacji technicznych

Krytyka postfordyzmu

* przesadna skłonność do podkreślania, że praktyki fordyzmu zostały już zarzucone

* w istocie mamy do czynienia z „neofordyzmem”, nową odmianą tradycyjnych technik fordyzmu

* techniki fordyzmu nigdy nie były tak sztywne, jak się niekiedy sądzi

* w wielu gałęziach produkcji dominuje wciąż produkcja masowa

Kobiety a praca zawodowa

* zmiana charakteru współpracy obu płci i podziału obowiązków między nimi

* w większości krajów europejskich 35-60% kobiet w wieku od 16 do 60 lat pracuje zarobkowo poza domem

Perspektywa historyczna

* w społeczeństwie przedprzemysłowym - brak podziału na dom i miejsce pracy; pozycja kobiet była często wysoka ze względu na udział w działalności gospodarczej (mimo wykluczenia z polityki i wojny)

* w społeczeństwie przemysłowym - utrwalenie się podziału na dom i miejsce pracy, sferę publiczną i prywatną; kobiety zaczęto utożsamiać z wartościami „rodzinnymi”

Wzrost aktywności zawodowej kobiet

* przełom - II wojna światowa

* wzrostowi odsetka kobiet czynnych zawodowo towarzyszy obniżanie się takiego odsetka wśród mężczyzn

Kulturowa nierówność płci

* segregacja zawodowa (pionowa i pozioma)

* praca w niepełnym wymiarze

* zróżnicowanie zarobków

Kobiety a praca zawodowa

Czy zjawisko kulturowej nierówności płci w pracy zanika?

* więcej możliwości dla kobiet w zawodach inteligenckich i na stanowiskach kierowniczych

* dyskryminacja kobiet na dole hierarchii zawodowej utrzymuje się

* prace domowe: nowy podział obowiązków?

Praca a rodzina

Praca zawodowa a obowiązki domowe

* wydłużanie się czasu pracy

* obciążenia pracujących matek

* wpływ pracy rodziców na rozwój dzieci

Praca a rodzina

Przyjazne rodzinie rozwiązania organizacyjne w pracy – założenia ideowe

* organizacja pracy powinna umożliwiać pracownikom godzenie obowiązków domowych i zawodowych

* ... powinna sprzyjać równouprawnieniu i podziałowi obowiązków domowych miedzy mężczyznę i kobietę

* przyjęte strategie organizacyjne powinny dotyczyć wszystkich na równi, stwarzać dobre warunki pracy, sprzyjać potrzebom pracowników obarczonych obowiązkami domowymi

Przyjazne rodzinie rozwiązania organizacyjne w pracy – podejmowane działania

* elastyczny czas pracy

* wspólne etaty

* praca w domu

* urlopy wychowawcze

Przyjazne rodzinie rozwiązania organizacyjne w pracy - krytyka

* elastyczny czas pracy w wielu zakładach nie wchodzi w grę i jest przywilejem nielicznych

* kobiety i mężczyźni w bardzo różnym stopniu korzystają z elastycznego czasu pracy

* same rozwiązania przyjazne rodzinie nie wystarczą, by kobiety funkcjonowały na rynku pracy na równi z mężczyznami i uzyskały pełną niezależność ekonomiczną POTRZEBNA JEST ZMIANA PODSTAW (WZORÓW) KULTUROWYCH

Bezrobocie

Definicja MOP

Bezrobotny jest ten, kto (1) nie ma pracy, (2) jest gotów podjąć pracę w ciągu 2 tygodni i (3) w ciągu ostatniego miesiąca szukał pracy

Propozycje rozszerzenie definicji

* „zniechęceni” (chcieliby pracować, ale nie szukają pracy, bo stracili nadzieję, że uda im się coś znaleźć)

* „osoby z konieczności pracujące w niepełnym wymiarze godzin”

* przejściowe

* strukturalne

Poziom (wielkość) bezrobocia wiąże się z

* przynależnością klasową

* poziomem wykształcenia

Indywidualne doświadczenia

* etapy przystosowywania się do nowej sytuacji: szok - optymizm - depresja (faza głębokiego pesymizmu, niezadowolenia z siebie i utraty nadziei)

* groźba osłabienia, bądź nawet zniszczenia struktur społeczności i więzi międzyludzkich

* różne przeżywanie bezrobocia w różnych klasach społecznych

Niepewność zatrudnienia

głęboka transformacja rynku pracy

więcej możliwości

wzrost niepewności(obawa o własną pozycję zawodową i o użyteczność w miejscu pracy)

Spadek bezpieczeństwa zatrudnienia

* „zagrożony środek” - rzeczywistość czy mit?

* szkodliwe skutki niepewności zatrudnienia

- w życiu zawodowym

- w życiu prywatnym

- w stanie zdrowia

- „korozja charakteru”

Z zachowaniem zbiorowym mamy do czynienia wówczas, gdy działania wielu ludzi różnią się w określony sposób od zinstytucjonalizowanych wzorów życia codziennego

Cechy:

* spontaniczne i krótkotrwałe działania społeczne stosunkowo dużej liczby ludzi znajdujących się w niejasnej sytuacji

* niepewna identyfikacja i niewyraźne granice społeczne

* słabe lub nowo wytworzone normy społeczne

Sześć warunków wystąpienia zachowania zbiorowego:

(1) podatność strukturalna

(2) napięcie strukturalne

(3) uogólnione przekonania

(4) czynniki przyspieszające

(5) mobilizacja do działania

(6) nieskuteczna kontrola społeczna

[N.J. Smelser, The Theory of Collective Behavior. New York: Free Press, 1962.]

Zachowania po katastrofach

Rzadko są bezładne. Zinstytucjonalizowane, rutynowe procedury zwykle nie funkcjonują, lecz ludzie wynajdują nowe sposoby postępowania, na ogół w duchu wzajemnej troski i solidarności.

Panika

Pojawia się gdy ludzi ogarnia strach przed rzeczywistym lub domniemanym zagrożeniem oraz mają przekonanie, że nie ma dostatecznej liczby dróg ucieczki. Zachowanie paniczne jest bezładną, irracjonalną walką o własne bezpieczeństwo bez względu na innych.

Masowa histeria

Szybkie rozprzestrzenianie się strachu wśród grupy ludzi, którzy gwałtownie i w sposób niekontrolowany reagują na domniemane zagrożenie ze strony jakichś potężnych sił

Plotka

Nieformalnie rozpowszechniana, nie potwierdzona informacja pochodząca z anonimowego źródła. Jest próbą zrozumienia niejasnej sytuacji.Plotki pojawiają się w okresach napięć społecznych, zaś ich obfitość i stopień wiarygodności zależy od stopnia niejasności (wieloznaczności) danej sprawy oraz od intensywności zainteresowania nią.

Chwilowa moda (fad)

Forma zachowania (na ogół w celach rozrywkowych), która nagle staje się popularna, a następnie zanika

Mania społeczna (craze)

“Szał” na punkcie czegoś; moda, która staje się tak ważna dla ludzi, że wydają na to coś wiele pieniędzy i poświęcają temu wiele czasu

Moda

Szczególny styl zachowania lub wyglądu, popularny w określonym czasie. Trwa dłużej niż “szał”, jest przejawem znaczenia, jakie modernizujące się społeczeństwo przywiązuje do zmian

Opinia publiczna

Zbiorowe poglądy społeczeństwa lub jego części w jakiejś kwestii.

Ze względu na różnorodność i zmienność opinii jednostek, o opinii publicznej mówi się zawsze w odniesieniu do konkretnego czasu.

Kształtowanie i badanie opinii publicznej

* Wewnątrz społeczeństwa funkcjonują różne publiczności; każda z nich związana jest z określonym przedmiotem zainteresowania

* Niektórzy ludzie („liderzy opinii”) mają większy niż inni wpływ na opinię w ramach poszczególnych publiczności

* Środki masowego przekazu oddziałują na ludzi za pośrednictwem liderów opinii (dwustopniowy przepływ informacji)

* Zmienność i strukturę poglądów społeczeństwa bądź jego części starają się odzwierciedlić badania opinii publicznej

* Propaganda jest planowym użyciem środków masowego przekazu do wpływania na opinię publiczną

Tłum

Krótkotrwałe, niezorganizowane zgromadzenie znacznej liczby ludzi w bezpośredniej bliskości fizycznej; jego przyczyną jest wspólny obiekt zainteresowania

Rodzaje tłumu

* tłum przypadkowy

* tłum konwencjonalny

* tłum ekspresywny

* tłum protestujący

* tłum aktywny

Tłum

* jest anonimowy,

* działa bezosobowo,

* jest podatny na sugestie,

* ma szczególne właściwości emocjonalne

Aktywny tłum

Forma zachowania zbiorowego, która najczęściej sprawia kłopoty. Jest to potencjalnie gwałtowna w swych reakcjach ludzka zbiorowość, która podejmuje działania w trybie natychmiastowym i może stać się gwałtowna i niebezpieczna, stając się tłumem niszczącym (motłochem)

Teorie próbujące objaśnić zachowanie tłumu

* teorie "zakaźne"

* teoria konwergencji

* teoria pojawiającej się normy

* teoria gry

Teorie "zakaźne"

Zakładają, że tłum jest irracjonalny, a zdrowo myślący ludzie ogarnięci tłumem też staną się irracjonalni. Ludzie podążają z tłumem w rezultacie pewnego rodzaju komunikacji (łączności) emocjonalnej.

G. Le Bon objaśniał ten proces jako naśladownictwo, hipnozę i sugestię.

Z. Freud sądził, że jest to w dużej mierze kwestia identyfikacji z przywódcą.

H. Blumer był przekonany, że jest to spowodowane "reakcją okrężną", jaka zachodzi podczas "fazy obróbki" - bezpośrednią, bezmyślną reakcją ludzi na wzajemne emocje.

Teoria konwergencji

Zakłada, że jeśli ludziom, którzy posiadają podobne utajone pragnienia zdarzy się połączyć w tłum, to mogą oni - jeśli ktoś z nich zapoczątkuje działania - odrzucić swojej normalne ograniczenia kulturowe

i wziąć udział w niekontrolowanych, gwałtownych zachowaniach tłumnych.

Ich postępowanie nie jest wywołane "zakażeniem", lecz wywodzi się z impulsów, które każdy uczestnik takich działań już w sobie nosi.

Teoria pojawiającej się normy

Utrzymuje, że w nadzwyczajnych sytuacjach tłum może uznać zwyczajne normy za nieodpowiednie. Może przy tym nie być jednolitej opinii co do tego, jak postępować, ale niektórzy ludzie wyrażają jednak swoje opinie, podczas inni - nie.

Jeśli wyrażane opinie wydają się reprezentować przekonania wszystkich członków tłumu, stają się nową normą, której inni będą przestrzegać niejako mimowolnie.

Teoria gry

Traktuje zachowania w tłumie nie jako irracjonalne, lecz jako rezultat szczególnych sytuacji, w których uczestnictwo w tłumie zmienia koszty podjęcia jakiegoś działania.

Działanie w ramach tłumu może stać się racjonalne, podczas gdy robienie tego samego indywidualnie mogłoby być zbyt ryzykowne

Ruch społeczny

Zbiorowe usiłowanie wprowadzenia nowego porządku w określonej(ych) dziedzinie(nach) życia społecznego.

Jest często źródłem nowych wartości.

Może również porządkować i rozwijać świadomość zbiorową podejmując próby objaśnienia całemu społeczeństwu swojego punktu widzenia.

Posiada ideologię, organizację i taktykę.

Typy ruchów społecznych

1. Ruchy społeczne nakierowane na jednostki

- alternatywne

- religijne (odkupieńcze)

2. Ruchy nakierowane na społeczeństwo

- wsteczne

- reformatorskie

- rewolucyjne (także utopijne)

Dynamika ruchów społecznych Neil Smelser: warunki pojawienia się ruchu społecznego

1. Sprzyjający kontekst strukturalny

2. Pojawienie się strukturalnego napięcia

W społeczeństwie muszą pojawić się sprzeczności interesów i wartości oraz związane z tym antagonizmy i konflikty

3. Pojawienie się uogólnionego przekonania

4. Zdarzenie inicjujące

Zdarzenie często indywidualne, cząstkowe, lecz posiadające znaczenie symboliczne i emocjonalne

Dynamika ruchów społecznych

Dwa modele rekrutacyjne

a. m. „wulkaniczny” (spontaniczność częsta w ruchach rasowych, klasowych, religijnych, narodowościowych - por. teorie tłumu, upośledzenia, społeczeństwa masowego)

b. m. mobilizacji zasobów (przekonanie, że ruch społeczny jest efektem manipulacji)

Uruchomienie racjonalnej motywacji

- jest utrudnione, gdy cele ruchu mają charakter dóbr czy wartości publicznych, tzn. nie mogą być przywilejami tylko niektórych grup społecznych (ruchy na rzecz demokracji, niepodległości, ekologiczne)

syndrom ”pasażera na gapę”

postawa „poczekamy, zobaczymy”

Uwolnienie od stowaway syndrome:

- ideowe przekonanie ludzi, że wartość celu przewyższa jakiekolwiek koszty działania

- zwiększenie atrakcyjności uczestnictwa poprzez dodanie pewnych dóbr czy wartości prywatnych, które staną się udziałem wyłącznie uczestników ruchu

Pojawienie się postaci centralnej (charyzmatycznego przywódcy, który pełni funkcję mobilizującą, koordynującą, organizującą)

Luźne ideały przekształcają się w spoisty system

Następuje różnicowanie się oraz biurokratyzacja struktur organizacyjnych, pojawiają się szczeble władzy

Niektóre ruchy przekształcają się w partie polityczne tracąc charakter przedsięwzięć zbiorowych

Pojawia się zestaw reguł postępowania

Zwycięstwo (osiągnięcie zamierzonych celów)„kryzys wiktorii” (demobilizacja ruchu, rozproszenie jego członków, rozpad struktur organizacyjnych, dezaktualizacja ideologii)

Klęska„kryzys przegranej” (narastające rozczarowanie członków, stopniowa demobilizacja, zamieranie aktywności, odpływ zwolenników)

Ruchy społeczne - teorie

Cykl życiowy" ruchu społecznego

- powstanie

- zjednoczenie

- biurokratyzacja

- schyłek: KLĘSKA lub ZWYCIĘSTWO

Teorie ruchów społecznych

- teoria upośledzenia

- teoria społeczeństwa masowego

- teoria mobilizacji zasobów

Teoria upośledzenia

Ruchy społeczne powstają wtedy, gdy duża liczba ludzi czuje się pozbawiona tego, co uważa za niezbędne dla swego szczęścia i dobrobytu

Poczucie upośledzenia często łączy się ze wzrostem oczekiwań na polepszenie sytuacji, co może sprzyjać powstaniu ruchu społecznego

Teoria ta nie może jednak wyjaśnić, dlaczego niektóre upośledzone odłamy społeczeństwa tworzą ruchy społeczne, a inne nie

Teoria społeczeństwa masowego

Nowoczesne społeczeństwo stwarza sytuację społecznej izolacji i poczucia bezsilności. Łączenie się z innymi w ruchu społecznym łagodzi te odczucia.

Teoria ta nie jest uniwersalna: badania empiryczne wykazują, że niektóre ruchy społeczne przyciągają ludzi żyjących w zbiorowościach o silnej więzi społeczne

Teoria mobilizacji zasobów

Upośledzenie i napięcia prowadzą do powstania ruchu społecznego jedynie wtedy, gdy dysponuje on niezbędnymi środkami podtrzymującymi jego istnienie

W teorii tej zakłada się, że większość tych środków pochodzi z zewnątrz ruchu

Badania ruchu praw obywatelskich dowodzą jednak, że nie jest tak w każdym przypadku


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
PUW współ. problemy socjologii 2014 info, Współczesne problemy socjologii
socjologia kobiety, Współczesne problemy socjologii
ERNETS GELLNER NARODY I NACJONALIZM, współczesne problemy socjologiczne
Współczesne problemy socjologii wychowania
Współczesne problemy socjologii-, Prace pedagogika
Sylabus Współczesne problemy socjologiczne, współczesne problemy socjologiczne
WSPÓŁCZESNE PROBLEMY SOCJOLOGII, SWPW wykłady - pedagogika
WSPCZESNE PROBLEMY SOCJOLOGII, KPSW EPiW, SEMESTR I, Współczesne problemy socjologii dr Budrewicz
Wyklad 6, studia, II stopień Pedagogika wspierająca z profilaktyką niedostosowania społecznego, I se
współczesne problemy socjologi w.2, Współczesne problemy socjologii
Wspol.probl.socjologii-ważne pojęcia, Współczesne problemy socjologii
KLASY, współczesne problemy socjologiczne
calosc wykladow z socjologii, KPSW EPiW, SEMESTR I, Współczesne problemy socjologii dr Budrewicz
współczesne problemy dr maciaszek cz1, PEDAGOGIKA, Współczesne problemy socjologii
Współczesne problemy socjologii
LUKES-WLADZA I PANOWANIE, współczesne problemy socjologiczne
Wykluczenie społeczne Współczesne problemy socjologii
ściągaSocjologia, studia, II stopień Pedagogika wspierająca z profilaktyką niedostosowania społeczne
sciaga socjologia, studia, II stopień Pedagogika wspierająca z profilaktyką niedostosowania społeczn

więcej podobnych podstron