WSPÓŁCZESNE PROBLEMY SOCJOLOGII
Socjologia jako nauka odpowiada na dwa pytania: jak jest?, dlaczego tak jest? W latach 90-tych doświadczyliśmy transformacji (zmian) społecznych.
Ekologia - życie zgodne z pewnymi sprawami, a nie przeciw nim.
Alienacja - poczucie, że nasze możliwości działania przejął ktoś inny.
Bezrobocie - osoba bez pracy.
Bezdomny - osoba, która przebywa w miejscach, które nie nadają się do zamieszkania. Względnie osoba, która utraciła miejsce zamieszkania.
Biurokracja - (M. Weber) normalna forma zarządzania, w której występuje system hierarchiczny.
Demokracja - system polityczny zapewniający obywatelom udział w podejmowaniu decyzji.
Dewiacja - sposób działania nie odpowiadający normom i wartością większości danej grupy lub społeczeństwa.
Edukacja - przekazywanie wiedzy kolejnym pokoleniom poprzez naukę .
Ekologia - zachowanie naturalnego środowiska przyrodniczego, które atakowane jest przez technologię.
Etniczność - wartości i normy kulturowe odróżniające człowieka danej grupy od innych grup. Łączy ich tożsamość kulturowa (członków grupy).
Fundamentalizm - wiara w powrót do dosłownego odczytywania pism źródłowych.
Funkcjonalizm - perspektywa teoretyczna oparta na założeniu, że zdarzenia społeczne najlepiej tłumaczy w kategoriach spełnianych przez nie funkcje.
Globalna wioska - elektroniczne środki komunikacji wiążą świat w małą społeczność.
Gospodarka - system produkcji i wymiany służący zaspokajaniu potrzeb materialnych członków danego społeczeństwa.
Grupa mniejszościowa - grupa ludzi będących w mniejszości w stosunku do reszty społeczeństwa.
Grupa społeczna - zbiór jednostek, które są ze sobą w stałym kontakcie.
Ideologia - główne idee i wartości służące usprawiedliwieniu w interesie grup dominujących.
Imigracja - przemieszczanie się ludzi do innego kraju w celu osiedlenia się.
Industrializacja - uprzemysłowienie
Interakcja społeczna - każda forma zetknięcia społecznego jednostek.
Kapitalizm - system działalności gospodarczej opartej na wymianie rynkowej.
Klasa - grupa ludzi o podobnym stosunku do środków produkcji.
Komunikacja - przepływ informacji między jednostkami i grupami.
Kosmopolityzm - określenie odnoszące się do osób i społeczeństw, które w wyniku kontaktu z nowymi ideami i wartościami mają wiele cech wspólnych społecznych.
Kultura - typowe dla danej grupy wartości, obrzędy i sposób życia wyróżniający zbiorowości ludzkie.
Kultura ubóstwa - teza, zgodnie z którą ubóstwo nie wynika z niedostatku poszczególnych osób, ale z atmosfery społecznej i kulturowej w jakiej przebiega socjalizacja. Są to podzielone przez ludzi żyjących w niedostatku wartości, przekonania, obyczaje i style życia.
Ludobójstwo - systematyczna, planowa likwidacja danej grupy rasowej, politycznej lub kulturowej.
Mass media - środki masowego przekazu.
Mikrosocjologia - badanie interakcji bezpośrednich małych grup społecznych.
Makrosocjologia - badanie dużych grup społecznych.
Molestowanie seksualne - flirtowanie, uwagi lub zachowania skierowane do osoby, która sobie tego nie życzy, do osoby, która nie zdaje sobie z tego sprawy (np. dziecko).
Monarchia - system polityczny, na którego czele stoi jedna osoba, a władza przekazywana jest z pokolenia na pokolenie.
Nacjonalizm - zespół przekonań i symboli wyrażających poczucie tożsamości z daną wspólnotą narodową.
Nauka - systematyczne poznanie założeń teoretycznych i empirycznych służących wyjaśnianiu pewnych zjawisk.
Normy - reguły zachowania odzwierciedlające i ucieleśniające wartości danej kultury, zalecające jedne zachowanie, a zakazujące innych.
Nowa migracja - odnosi się do wzorów zachowań migracyjnych po 89 roku. Zmiana tradycyjnej dynamiki między krajami pochodzenia, a krajami przeznaczenia.
Nowe ruchy społeczne - rodzaj ruchów, które od lat 60 - tych działają w społeczeństwach zachodnich i są odpowiedzią na zachodzące w nich zmiany społeczne (np. zieloni, feminiści).
Organizacja - wielka grupa jednostek powiązanych określonymi relacjami władzy.
Osobowość autorytarna - zespół specyficznych cech osobowościowych, do których należą sztywne i nie tolerancyjne poglądy oraz nie umiejętność radzenia sobie z sytuacjami niejednoznacznymi.
Państwo - aparat polityczny w tym instytucje rządowe oraz pracownicy służb cywilnych sprawujących na danym terytorium władzę opartą na prawie i możliwości użycia siły.
Państwo narodowe - rodzaj państwa, w którym rząd sprawuje suwerenną władzę na określonym terytorium, a ludzkość to obywatele uważających się za członków jednego narodu.
Państwo opiekuńcze - system polityczny, zapewniający obywatelom szeroki zakres świadczeń opiekuńczych (społecznych).
Partia - grupa jednostek współpracujących ze sobą, bo maja wspólne cele i interesy.
Pluralizm kulturowy - współistnienie w jednym społeczeństwie na takich samych warunkach różnych kultur.
Podklasa - najniższa klasa w systemie klasowym, często należą do niej ludzie pochodzący z mniejszości.
Podział pracy - podział systemu produkcji na wyspecjalizowane zadanie i zawody, czemu towarzyszy powstanie współzależności ekonomicznej.
Ponowoczesność, postmodernizm - przekonanie, że społeczeństwem nie rządzi historia ani postęp społeczny; jest to bardzo pluralistyczne i zróżnicowane.
Pozytywizm - pogląd, zgodnie z którym świat społeczny należy badać wg zasad obowiązujących w przyrodzie.
Praca - działalność polegająca na przetwarzaniu przyrody.
Przejście demokratyczne - interpretacja zmian demograficznych zgodnie z którą osiągnięcie przez dane społeczeństwo pewnego poziomu ekonomicznego; stosunek urodzeń i zgonów stabilizuje się.
Przestrzeń prywatna - przestrzeń fizyczna jaka jest zachowana między dana osobą, a pozostałymi osobami.
Przymus społeczny - odnosi się do faktu, że grupy i społeczeństwa których jesteśmy częścią warunkują nasze zachowania.
Racjonalizacja - odnosi się do rosnącej dominacji w świecie społecznym, procesów starannej kalkulacji i organizacji.
Rasizm - przypisywanie wyższości lub niższości grupom o wspólnych cechach fizycznych.
Regionalizacja - podział czasu i przestrzeni pozwalający sprawdzić działanie na poziom lokalny albo podział życia społecznego i gospodarczego na większe regiony lub strefy wewnętrzne państwa lub ponad granicami państwa.
Relatywizm kulturowy - wydawanie na temat danego społeczeństwa sądów opartych na obowiązujących w tym społeczeństwie normach, sensach i wartościach.
Rewolucja - proces zmiany politycznej dzięki masowemu ruchowi społecznemu przez obalenie przemocy istniejącego reżimu i utworzeniu nowego rządu.
Rola społeczna - zachowania, których oczekuję się od jednostki zajmującej określoną pozycję społeczną.
Ruchliwość między pokoleniami - ruch w górę lub w dół hierarchii społecznej w kolejnych pokoleniach.
Ruchliwość społeczna - przemieszczanie się jednostek lub grup między różnymi statusami społeczno-ekonomicznymi.
Ruch społeczny - wielka grupa ludzi zaangażowanych w realizację bądź zablokowanie procesu zmian społecznych.
Socjalizacja - procesy społeczne, w których dzieci przyswajają normy i wartości społeczne oraz uzyskują poczucie własnej tożsamości.
Społeczeństwo - system ustrukturowanych relacji społecznych, które łączą ludzi w ramach jednej kultury.
Status - poważanie i szacunek okazywane danej osobie lub grupie przez innych członków społeczeństwa.
Struktura społeczna - wzory interakcji między jednostkami i grupami, czyli nasze działanie zorganizowane w regularne i powtarzalne wzory np. rodzina.
Teoria działania społecznego - perspektywa działania socjologicznego, której przedmiotem zainteresowania jest sens istnienia ludzkich działań.
Teoria konfliktu - perspektywa socjologiczna akcentująca znaczenie napięć, podziału i sprzecznych interesów w społeczeństwie.
Urbanizacja - rozwój miast i wielkich ośrodków miejskich.
Władza - zdolność jednostek lub członków danej grupy do osiągania danych celów lub realizacji własnych celów.
Wybór stylu życia - decyzje jednostek dotyczących konsumpcji dóbr i usług kultury.
Wykluczenie społeczne - efekt różnego rodzaju upośledzeń społecznych, w skutek których jednostka lub grupa nie może w pełni uczestniczyć w życiu gospodarczym, społecznym i politycznym społeczeństwa, do którego należy.
Zasada „0” tolerancji - strategia zapobiegania i kontroli przestępczości, w której szczególną uwagę przywiązuje się do zachowania porządku jako warunku do zmniejszenia liczby poważnych przestępstw.
Zmiana społeczna - zmiana zasadniczych struktur grupy społecznej lub społeczeństwa.
DEMOGRAFIA
Przemiany ludnościowe:
Wszelkie przemiany związane z demografią możemy podzielić na wpływy trzech procesów:
- modernizacja (druga połowa XIX w.) - polegała na przejęciu na nasz teren wzorców ze społeczeństwa rozwijającego się na zachodzie
- sowietyzacja (w Polsce od lat 40 - tych) - zanegowała cechy modernizacyjne i wprowadziła wzorce sowieckie (monolit, jedność, centralne zarządzanie itp.).
- transformacja (od lat 90 - tych) - była wynikiem odrzucenia modelu sowieckiego i opowiedzenie się za modelem zachodnim (ponowoczesność, druga nowoczesność).
Zgodnie z teorią socjologiczną społeczeństwo doznające zmian modernizacji doznaje również zmian demograficznych polegających na trwałym spadku umieralności. Intensywność tych zjawisk charakteryzuje się przez reprodukcje, która jest intensywniejsza.
Poziom rozrodności przed przejściem demograficznym na ogół wynika wprost z naturalnej płodności, wykluczająca regulację narodzin.
Przejścia demograficzne:
- długie (ponad sto lat) - widzimy 3 -4 krotny wzrost populacji
- krótkie - widzimy 6 - 8 krotny wzrost stanu zaludnienia
W latach 30 - tych XX w. w zachodnich woj. Polski nastąpiło zmniejszenie naturalnych sposobów płodności na rzecz regulowanego.
Sowietyzacja (40 lata) to okres, w którym Polska miała duży uszczerbek demograficzny w wyniku wojny i emigracji. Wynika to także z faktu, że także niektóre rejony polski przeszły do innych państw.
W tym czasie na początku lat 40 - 50 - tych zauważono największa ruchliwość Polaków. To spowodowało, że na nowych rejonach nastąpiło rozproszenie i zapobiegało to odtwarzaniu w danych miejscach dawnych układów społecznych.
Czynniki te spowodowały, że nastąpiła znaczna intensyfikacja urodzeń. Co piąta kobieta ze względu na stan cywilny została matką.
Wzrost urodzeń do 1961 roku był obserwowany. Jednocześnie nastąpiło zatarcie się różnic regionalnych.
W końcówce lat 40 - 50 - tych pojawiło się pojęcie regulacji urodzeń.
W latach 70 - tych poprzez badania wykazano, że większość społeczeństwa myślała, że regulacja równa się aborcja.
W latach 80 - tych przyjmowało się, że małżeństwo jest jedyną drogą do rekreacji. W tych latach poprawił się system zdrowotny.
Okres transformacji to okres gdzie pojawiają się problemy:
- migracje ludności,
- zdrowie,
- modernizacje rodziny.
W latach 80-90 - tych spada liczba urodzeń, a wydłuża się wiek życia osób starszych.
GLOBALIZACJA
Świat to globalna wioska.
Globalizację przedstawia się jako zjawisko ekonomiczne. Wiele uwagi poświęca się koncepcją ponadpaństwowym.
Powstaje nowy wymiar relacji ekonomicznych.
Najważniejszym wynikiem globalizacji są cztery czynniki:
- ekonomiczne,
- polityczny,
- społeczny,
- kulturowy.
Rozwój technik informacji i telekomunikacji.
Czynniki sprzyjające globalizacji:
1. Komunikacyjny - liczba połączeń, kanałów między państwami została zwiększona. Każde państwo ma swojego satelitę. W każdym miejscu możemy się połączyć z całym światem. Te urządzenia mają wpływ na kompasję czasu i przestrzeni. Ludzie mają więcej informacji i czasu.
Toffler podzielił społeczeństwo na trzy fale:
a. rolnictwo
b. przemysł
c. informacja i komputeryzacja
Jest to główne źródło rozwoju świata, który jest podzielony.
Nierówności środków komunikacji na podstawie trzech państw:
Chiny - 3629
Niemcy - 3500
USA - 33786
Przyczyny postępu globalizacji:
1. Upadek komunizmu w Europie - państwa zaczęły wzorować się na systemach zachodu. Zaczyna poprawiać się sytuacja gospodarcza.
2. Radykalny proces globalizacji międzynarodowych i lokalnych mechanizmów rządowych np. obowiązek dbania o ekologię.
3. Działalność organizacji międzynarodowych pozarządowych. Różnią się od rządowych tym, że są one niezależne. Są poza umowami rządowymi.
4. Przepływ informacji - jest trochę związany z polityką. Ludzie zaczynają odbierać cechy innych narodów jako własne.
5. Korporacje pozarządowe - wytwarzają dobra i usługi w układzie większym 1 państwo. Odpowiadają za 2\3 handlu światowego, rozpowszechniają nowe technologie.
Spór o globalizację:
W pewnych dziedzinach jest dobra a w innych zła.
Sceptycy - uważają, że dyskusja o globalizacji jest sztuczna. Poziomy w handlu występowały zawsze.
Globalizacja mieściła się w pewnych kręgach geograficznych.
Sceptyków można podzielić. Mówią, że globalizacja idzie w kierunku finansowym i handlowym.
Hiperglobalizacja - globalizacja rozwija się i jej skutki widać. Uważają, że globalizacja spowoduje rozwój handlu, a świat będzie nadal bez granic. Rządy przestają panować nad swoją gospodarką, a ludzie przestają wierzyć władzy, że może kierować państwem. Powstają rządy epoki globalnej, a zanika wpływ rządów narodowych.
Zwolennicy transformacji - uważają, że globalizację należy rozumieć jako element kształt. Nowoczesnym społeczeństwom, ale wiele struktur trwa nadal. Uważają, że w pewnych dziedzinach jest trudno rozróżnić co jest krajowe i międzynarodowe.
Globaliści mówią, że pewne procesy ekonomiczne, społeczne i kulturowe są uzależnione od państw, docierają do każdego i mają inny wymiar.
Wpływ globalizacji na życie człowieka.
Rozgrywa się tu i teraz. Zmienia charakter naszych doświadczeń. Prowadzi do fundamentalnych zmian w sposobie myślenia o nas samych i o innych ludziach. Tracą wpływ nasze charakterystyczne instytucje.
Narodziny indywidualizmu w wyniku globalizacji.
Dziś jednostki mogą bardziej same kształtować swoje życie. Pewne uwarunkowania otwierały bądź zamykały pewne relacje społeczne np. syn krawca został krawcem. W wyniku globalizacji zaczynamy kształtować samych siebie i własną tożsamość. Nowe cechy indywidualizmu zaczęła kształtować globalizacja.
Ta globalizacja wymusza bardziej otwarty sposób życia. Wyzwania rzeczywistości powodują, że ludzie refleksyjnie podchodzą do swojego życia.
Praca zawodowa:
Pełni ona 3 funkcje:
1. ekonomiczną
2. osobo twórczą
3. społeczną
Praca zawodowa przestała być przypisana do 1 miejsca i zakładu. W pracy obserwujemy zmieniające się role. Dziś częściej kobiety zajmują różne stanowiska. Płeć nie odgrywa roli. Funkcje rodziny w pracy zawodowej są przejmowane.
Kultura
Obrazy, idee, dobra i style rozprzestrzeniają się w ramach globalizacji. Kultura zaczyna być kulturą ponadnarodową.
Kultura - wartości, normy, zwyczaje i tradycje, które przyjmujemy jako własne.
W kulturze globalnej przyjmujemy te idee, które są nam bliskie:
- miłość,
- prawda,
- piękno.
W wyniku łączenia kultur narodowych i globalnych powstają nowe kultury.
Elementy kultury globalnej:
- ubiór
Skutki globalizacji i ryzyko jakie z niej wypływa.
Ciężko jest przewidzieć skutki obecnej globalizacji. Jednak globalizacja może doprowadzić do pewnych zmian (zdrowotnych, ekologicznych).
Pojawia się ryzyko, które sam człowiek stworzył:
- ryzyko związane ze środowiskiem. Nasza ingerencja w środowisko dla zysków. Człowiek ingeruje w naturę. Są pewne produkty, które są efektem wpływu na środowisko np. worki na śmieci.
- ryzyko a zdrowie (żywienie). Najdroższe są produkty naturalne. Wytworzone bez udziału środków chemicznych.
Globalizacja i jej związek z nierównościami społecznymi.
Powoduje powstanie różnic społecznych.
Beck - 1999 r. - raport, który ujawnił, że średni dochód 1\5 ludności świata z krajów najbogatszych jest 74 razy wyższy niż w krajach najbiedniejszych.
Dystans między najbogatszym a najbiedniejszym krajem świata:
1820 r. - 3:1
1913 r. - 11:1
1950 r. - 35:1
1992 r. - 72:1
Podsumowanie:
1. globalizacja - oznacza, że świat, w którym żyjemy jest 1 światem, zmiany w którejś części świata odczuwają wszyscy.
2. zjawisko globalizacji jest wypadkową procesów kulturowych, społecznych i politycznych.
3. na proces globalizacji miał wpływ głównie upadek komunizmu, informatyzacja i korporacje poza rządowe.
4. globalizacja - jej skutki odczuwamy w naszym życiu osobistym, w sposobie myślenia o sobie i o innych.
5. globalizacja jest uwikłana w sprzeczności i trudno nam przewidzieć i kontrolować jej skutki.
6.globalizacja następuje gwałtownie i nierównomiernie powodując rozsiew między bogatymi a biednymi.
Państwo opiekuńcze - państwo dobrobytu lub państwo socjalne.
Idea wzajemnego przenikania między państwem a społeczeństwem w tym znaczeniu, że z jednej strony fakt istnienia państwa musi odzwierciedlać na tyle na ile jest możliwe istnienie różnych barw i grup społecznych w społeczeństwie. Żadna z tych grup, które są w tym państwie nie może nie wpływać na pewne decyzje publiczne.
Interwencja państwa w sytuacjach, kiedy występują jakieś zagrożenia. W takim państwie jest czynna rola w stosunkach ekonomiczno - społecznych polegająca na uczestnictwie i kontroli wszystkich organów. To państwo socjalne - nie należy mylić z państwem socjalistycznym ponieważ w państwie socjalnym obok siebie występuje gospodarka prywatna i państwowa.
W rzeczywistości państwo opiekuńcze to państwo, które bierze na siebie główny ciężar wychowania (szkoły, wychowanie zawodowe), opiekę zdrowotną.
Reasumując takie znaczenie państwa możemy powiedzieć, że jest to końcowe stadium procesu, w którym same państwo zobowiązane jest do zapewnienia i rozszerzenia praw wszystkich obywateli.
Według Wileńskiego istota takiego państwa tkwi w gwarantowanym przez państwo minimalnego poziomu w zakresie dochodu, pożywienia , zdrowia, szkolnictwa i mieszkania zapewnianym każdemu obywatelowi jako prawo polityczne, a nie jako miłosierdzie.
Początki tak rozumianego państwa sięgają końca średniowiecza, niemniej większość badaczy akcentuje wiek XVIII i początek XIX. Tutaj wymieniane są fazy:
1. faza eksperymentalna - rozpoczyna się rozpowszechnianiem pierwszych ustaw o ubezpieczeniach. Faza ta trwała do początku XX w.
2. faza umacniania się - (połowa XX w. )
3. faza ekspansji, próby eksperymentowania i szukania alternatywnych rozwiązań - (koniec XX w. )
MODEL RESYTUALNY
Państwo interweniuje w celach naprawczych, czyli wtedy, gdy były prywatne, niekorzystne działania człowieka.
MODEL MERYTORYCZNO - FUNKCJONALNY
Każdy sam musi zaspokoić własne potrzeby, a państwo tylko interweniuje w formie działań korekcyjnych.
MODEL INSTYTUCJONALNO - REDYSTRYBUCYJNY
Państwo zobowiązuje się stworzyć służby typu uniwersalnego lub prewencyjnego jako wartości podstawowej.
Casarello - włoski model
Dokonuje rozróżnienia pomiędzy modelami reformistycznymi od modelu opiekuńczego i wykazuje następujące wskaźniki:
1. o ile model reformistyczny - całkowite zaangażowanie się państwa w takie świadczenia jak renty, emerytury, zasiłki jest małe, o tyle w państwie opiekuńczym udział jest znaczny.
2. koncepcje potrzeb rozróżnia między potrzebami tzw. „biednymi” czyli odnoszącymi się do sytuacji znacznego ubóstwa, a potrzebami „bogatymi” dotyczących sfery kulturalnej (potrzeby wyższego rzędu).
3. w państwie reformistycznym udzielanie świadczeń jest uzależnione od dochodu jednostki jako pracownika i odbywa się przez działanie ochronne, typu wyrównawczego; inaczej jest w państwie opiekuńczym. Górę bierze idea działań typu prewencyjnego i opierających się na kryteriach polityczno - administracyjnych.
4. państwo reformistyczne - zadaniem polityki jest tworzenie równości szans poszczególnym obywatelom, a celem państwa opiekuńczego jest tworzenie równości całkowitej i efektywnej przy równoczesnej, negatywnej ocenie merytokracji typowej dla polityk reformistycznych.
5. model reformistyczny - państwo odgrywa marginalną rolę w zaspokajaniu potrzeb w porównaniu z instytucjami jak rodzina i przedsiębiorstwa rynkowe, w państwie opiekuńczym zakłada się przeniesienie kompetencji w zaspokajaniu potrzeb z rodzin lub przedsiębiorstw na instytucje publiczne.
Według Raseu Bolowa konieczne jest zastąpienie klasycznej logiki, upaństwowienie tego co społeczne dynamikę socjalizacji rozumianej jako powrót do solidarności społecznej decentralizacji i autonomii.
Zmiany poziomu życia i społecznych uwarunkowań zmian tego poziomu.
Po 89 roku w Polsce zwiększyły się udziały sektoru prywatnego.
Poziom konsumpcji na początku reformacji spadł w mniejszym stopniu niż płace, dlatego też zostały podjęte działania w celu utrzymania poziomu rodziny.
Pewne grupy w wyniku tych zmian bardzo straciły na dochodowości swej pracy (rolnicy). Miały na to trzy czynniki:
zmniejszenie popytu,
nowocześniejsze technologie,
otwarci granic.
Obserwujemy od 90 roku do 2000 roku dużą dynamikę dochodów realnych gospodarstw domowych.
RODZINY |
LATA 90 DOCHÓD |
LATA 2000 DOCHÓD |
Pracownicze |
70,01 pnkt |
101 pnkt |
Emerytów i rencistów |
84 pnkt |
97,7 pnkt |
Chłopskie |
64,4 pnkt |
100 pnkt |
Zarabiające na własny rachunek |
----------- |
101,2 pnkt |
Z danych tych wynika, że nastąpił wzrost dochodów, który jest zróżnicowany. Czynniki zróżnicowania:
- zróżnicowanie w Polsce jest relatywnie duże. W Unii Europejskiej tylko 4 państwa mają większe zróżnicowanie: Włochy, Grecja, Wielka Brytania i Francja. Zmiany rangi poszczególnych sektorów gospodarki.
- komercjalizacja sektora państwowego
- specjalistyczne kwalifikacje.
Dynamika związana jest z trudnością dostosowania się do zmian zachodzących.
Na początku lat 90-tych badania wykazały, że występuje bardzo duża grupa ludzi, która zmieniła swoją pozycję w kategorii dochodów. Bez zmian było w kategorii dochodów 36%. W drugiej połowie lat 90-tych nastąpiła stagnacja i trwa ta sytuacja do chwili obecnej, nie ma już tak dużej dynamiki zarobków.
Od początku okresu transformacji, aż do dzisiejszych lat możemy zauważyć związki między dwoma cechami: wykształceniem, a obiektywnymi, subiektywnymi.
Wyżyny poziomu edukacji zwiększał poczucie bycia wygranym i w znacznej mierze chronił przed ubóstwem. Natomiast związek między fazą życia, a warunkami materialnymi i zadowolenie z tych warunków był bardziej złożony. Rosnącej z wiekiem stabilizacji materialnej towarzyszyło coraz więcej symptomów depresji.
Wg badań prof. Czaplińskiego osoby mające średnie i wyższe wykształcenie mieli zwiększone szanse na lepsze dochody i tę szansę wykorzystywali.
W latach 94 - 95 badania dotyczące jakości życia - zadano pytanie - sposób radzenia sobie z trudnymi sytuacjami materialnymi i na ile wystarcza im dochodów:
- dorabianie 27% (podst. wykształcenie)
- 43 - 48% (wyższe wykształcenie).
Ubóstwo subiektywne - rodzaj ubóstwa; dotyczące gospodarstw domowych w oparciu o opinię członków gospodarstw domowych wg oceny naszej, na jakim poziomie dochodów pozwala żyć. Są trzy poziomy:
- zadowalający
- poniżej najniższego poziomu
Ubóstwo relatywne - po raz pierwszy badane - 12%, 2001 roku - 17%.
Ubóstwo subiektywne pierwsze dane 94 rok - 40%; ma to tendencję malejącą. Najmniejsze było w 95 roku - 31,1%. W chwili obecnej wynosi 32,8%.
Minimum socjalne wykazano w 94 roku - 47,9%, w 2000 roku - 54%.
W latach 90-tych nastąpił wzrost gospodarczy, ale nie wzrost płac. W Polsce (97 r.) wzrasta ubóstwo i obserwujemy tendencję do pogłębiania się go. Widzimy rozwarstwienie społeczne wśród dochodów. Rodziny, które nie były ubogie miały coraz większe wydatki. W dalszym ciągu w ubóstwie były biedne gospodarstwa. Ubóstwo pogłębiało się, a bogactwo bogaciło się.
Kumulują się dochody ubóstwa. Pogarsza się tym, którym i tak wiedzie się już najgorzej.
Grupa społeczna mieszcząca się w ubóstwie to przed transformacją: emeryci i renciści, a po 90 roku rolnicy.
Najubożsi są ci, którzy mają wykształcenie podstawowe. Żyje im się 20-krotnie gorzej niż tym, którzy mają wykształcenie wyższe.
Struktura wydatków:
1. Żywność - zarówno w latach 90-tych i obecnie jest na pierwszym miejscu we wszystkich grupach społecznych
2. Mieszkanie (czynsz)
3. Transport, łączność - dotyczy głównie pracowników
4. Higiena i zdrowie - dotyczy głównie emerytów i rencistów
5. Kultura, oświata, wypoczynek: pracownicy, rolnicy, emeryci.
6. Odzież i obuwie.
BEZROBOCIE JAKO ZJAWISKO SPOŁECZNE
Bezrobotny - ten kto nie ma pracy, nie podejmuje jej lub nie może jej podjąć.
Z 19% stopy bezrobocia spadła ona do 10%. 6 - 7% to naturalna stopa bezrobocia, w każdym państwie są osoby, które nie chcą pracować.
Islandia ma najmniejszą liczbę bezrobotnych.
Bezrobocie z punktu socjologicznego jest niekorzystne ze względu na rozwój jednostki.
Typy bezrobocia:
1. bezrobocie frykcyjne - zjawisko, którego nie można uniknąć. Norma to 4 - 5%. Występuje bezrobocie jednorazowe, dwurazowe, kiedy osoba z jakiś przyczyn nie miała pracy. Ten rodzaj bezrobocia daje szanse na lepsze.
2. bezrobocie strukturalne - jest znacznym pogłębieniem bezrobocia funkcyjnego. Dochodzi do niego gdy w obrębie danej gospodarki są zmiany w popycie na dane zapotrzebowanie i usługi. W bezrobociu tym całe grupy zawodowe tracą pewne przywileje i prestiż. Dziedziny zmian zatrudnienia - usługi i budownictwo.
3. bezrobocie cykliczne - jest bezpośrednio związane z przebiegiem cyklu koniunkturalnego. Zakłada, że w pewnych okresach następuje spadek popytu na pracę.
Przyczyną bezrobocia długoterminowego jest niedostosowanie struktury gospodarczej do zapotrzebowania rynku. Bezrobocie te głównie dotyczy kobiet i osób po 50 roku życia oraz bez specjalnych kwalifikacji. Okres bezrobocia długoterminowego ma jedną niebezpieczną cechę, wydłuża się od 11 miesięcy w 1998 roku do 18 miesięcy w 2003 roku. Konsekwencją jest obniżenie się potrzeb człowieka.
Patologizacja rodziny występuje częściej w rodzinach bezrobotnych niż w rodzinach pracowniczych.
Bezrobocie dobrowolne - pewien typ bezrobocia, w którym człowiek wykonuje pracę tylko taką i kiedy potrzebuje na coś środki.
Bezrobocie utajnione - pewne stanowiska były tworzone tylko po to żeby zatrudnić. Utrzymane one były z punktu widzenia tej osoby.
Skutki bezrobocia (społeczny):
- brak rąk do pracy, fachowców
- brak pracy powoduje cofanie się jednostek i całych grup społecznych w rozwoju
- łatwiejszy procent demoralizacji i depatologizacji rodziny
- zachwianie ról społecznych jakie człowiek pełni w życiu.
PRZEMIANY EDUKACJI
Każde przemiany budzą wiele nadziei i niepokoju.
W XX w. Polska 3-krotnie musiała zmienić swój system edukacji:
I. 1918 r. - odzyskanie niepodległości
II. lata 44 - 45 - po wojnie
III. III RP - po transformacji ustrojowej.
W 1918 roku Polska odzyskała odmienne systemy i z tego musiała utworzyć jeden. W 1922 roku została wprowadzona ustawa o zakładaniu i utrzymywaniu szkół publicznych. W zależności od procentu dzieci zakładano większe lub mniejsze szkoły. Obowiązkowość była fikcją.
Przedszkole od 3 roku życia
7 - letnia szkoła podstawowa
4 - letnie gimnazjum
2 - letnie liceum profilowane.
W 1921 roku 33,1% było analfabetów, ale była duża dysproporcja między wsią a miastem.
Szkoły wyższe dzieliły się na: Politechniki, Uniwersytety i Akademie.
Czynniki mające wpływ na szkolnictwo:
- sytuacja gospodarcza
- sytuacja polityczna
- stan budownictwa szkolnego
- brak kadr nauczycielskich.
W latach 48 roku istniała nadzieja, że można zdemokratyzować szkolnictwo.
15 lipiec 1961 roku - ustawa, która mówi, że szkolnictwo jest to podstawowa dźwignia dla państwa socjalistycznego. Zasługa tej ustawy było to, że istniała możliwość przechodzenia z jednego poziomu kształcenia w drugi. W tym tez czasie również rozpoczęto działania opieki nad ubogimi.
Do lat 70-tych nastąpiła stagnacja. W tych latach zaczęto wyjeżdżać na zachód. Powstała próba zmiany szkolnictwa, powstała komisja pod kierownictwem Kupisiewicza, która to komisja wskazywała kierunki zmian, ale z powodu niskich nakładów na szkolnictwo zmiany były niemożliwe.
Transformacja po 89 roku.
Początek okresu transformacji spowodował zmniejszenie liczby przedszkoli.
Zmiany zostały zawarte w ustawie z 91 roku. Zmiany dotyczyły organizowania i dofinansowania szkoły, konkursy na dyrektorów szkoły, system przygotowania nauczycieli.
Pierwsza połowa lat 90-tych podjęto próby zmian w programach nauczania, podjęto redukcję w treściach nauczania, a w 91 roku wyznaczono nowe kierunki nauczania ogólnego.
W 1993 roku Rada Ministrów przyjęła projekt „Dobra i Nowoczesna szkoła”:
- cele i uwarunkowania polityki edukacyjnej oraz gwarancje państwa w zakresie edukacji
- rozwiązanie szczegółowe dotyczące nauczycieli itp.
Tymi sprawami zajmowało się biuro do reformy (ocena była negatywna).
1999 rok wrzesień - reforma - jej istotą była samodzielność szkoły, nauczyciela i ucznia w kształtowaniu treści form i metod nauczania. Powstanie bloków tematycznych, które pozwolą na integrację informacji z różnych dziedzin by wyrabiać w uczniu umiejętności myślenia. Ograniczenie wiedzy edukacyjnej na rzecz myślenia, rozumienia zjawisk, samodzielnego stawiania pytań, wywoływania dyskusji.
Obowiązek szkolny miał się rozpocząć od szóstego roku życia.
Reforma obecna:
- upowszechnienie szkolnictwa na poziomie średnim
- zwiększona dostępność młodzieży do szkół wyższych
- ciągła modernizacja wiedzy i umiejętności w placówkach szkolnych i poza szkolnych
- promowania, dokształcania, doskonalenia i przekwalifikowania zawodowego
- zmiany programów nauczania, integracja ich treści i określenie ich wymogów oraz wykorzystywanie nowych form, metod i środków dydaktycznych
- wprowadzenie sprawdzania wymogów programowych przy przekraczaniu przez uczniów kolejnych programów edukacyjnych i państwowego egzaminu maturalnego
Reforma ta funkcjonuje od stycznia 99 roku, uwzględnia ona również kształcenie osób starszych (dorosłych) w systemie szkolnym oraz poza szkolnym, edukacja do lat 16 i ponad 16. Wprowadzenie systemu egzaminów miało pomóc w realizacji celów, czyli:
- upowszechnić wykształcenie średnie i wyższe
- wyrównać szanse edukacyjne
- poprawić jakość edukacji
- podnieść poziom kształcenia
Ustawa z 1 września 2002 roku wprowadziła nową strukturę kształcenia ponadgimnazjalnego i uczniowie mogą kontynuować naukę w czterech typach szkół:
- Liceum Ogólnokształcące
- Liceum Profilowane
- Technika
- Zasadnicze Szkoły Zawodowe
Ten system podlega wielostronnemu doskonaleniu:
1. całkowite przekazanie przedszkoli, szkół podstawowych i częściowo szkól średnich pod nadzór władz lokalnych
2. odstąpienie od klasycznych form systemu szkolnego na rzecz rozwiązań alternatywnych, nastawioną na szeroko rozumianą podmiotowość
3. stosowanie uniwersalnych programów zwanych podstawowymi programami na różnych poziomach kształcenia oraz poszerzonych programach autorskich opracowanych w szkole
4. rozwijanie szkolnictwa prywatnego i społecznego czyli niepublicznego
5. zbliżenie rozwiązań polskich do najbardziej upowszechnionych rozwiązań edukacyjnych w Europie, w celu uzyskania równowartości dyplomów.
Działania:
- Na poziomie ponadgimnazjalnym znaczne ograniczenie w nauce
- Znaczne poszerzenia kształcenia w liceach profilowanych, ogólniakach i zawodowych
- Utworzenie i prowadzenie nowego typu szkoły 3 - letniego liceum profilowanego
- Organizowanie rocznych i 2 - letnich policealnych szkół zawodowych (tytuł technika)
- Nadanie świadectw maturalnych i dyplomów w drodze egzaminów państwowych
- Na poziomie wyższym powołanie; prowadzenie 3 - letnich Collegiów i 3 - 4 - letnich szkół zawodowych
- Reformowanie istniejących 4 -5 -letnich studiów magisterskich
- Edukacja ustawiczna
Funkcje placówek poza szkolnych zwiększyły się o funkcje rekreacyjne i kulturalne.
Kształcenie przez całe życie.
12