Francisco Goya -Gdy rozum śpi, budzą się upiory

Gdy rozum śpi, budzą się demony, czasami tłumaczony jako Kiedy rozum śpi, budzą się upiory (hiszp. El sueño de la razón produce monstruos) - namalowana pomiędzy 1797 a 1798 rokiem, akwaforta hiszpańskiego malarza Francisca Goyi pochodząca z cyklu grafik Kaprysy (hiszp. Los Caprichos). Jest najbardziej znanym obrazem z tej serii.

Obraz przedstawia autoportret artysty. Jego głowa spoczywa na biurku, na którym leżą porzucona kartka papieru i pióro. Jest on atakowany przez upiory (m.in. nietoperze i sowy). Na biurku istnieje napisany po hiszpańsku tytuł obrazu. Wymową obrazu wiąże się z panującą wówczas w Europie Inkwizycją, którą uosabiają w obrazie upiory. Goya sprzeciwiał się jej stanowczo uznając za bezrozumną, gdyż jej ofiarami stawali się artyści i naukowcy (m.in. Galileusz). Był jednak wobec niej bezsilny - podobnie jak jego porte-parole na akwaforcie.

Lapidarnym określeniem tematyki całego cyklu może być tytuł jednej z rycin: Kiedy rozum śpi, budzą się upiory. Goya obawiając się o los rycin ofiarował je panującemu królowi Karolowi IV, nie dlatego, że cenił go jako kolekcjonera sztuki, ale aby uchronić grafiki przed Inkwizycją. W roku 1798 Karol IV zlecił Goyi wykonanie fresków w nowym kościele w San Antonio de la Florida nie dlatego Madrytu. Freski te to największe osiagnięcie Goyi w zakresie malarstwa sakralnego. Tutaj Goya zastosował swoje własne ujęcie formy polegające na szybkim nanoszeniu farby na podłoże, tak że dukt pędzla był dobrze widoczny. Dawniej było to przyczyną sporu z Bayeu i odrzucenia pracy przez zamawiających, którzy żądali "dokończenia dzieła" - tym razem publiczność zaakceptowała takie malarstwo.

---