ANNA JAGIELLONKA

Anna Jagiellonka (1523-1596) była trzecią z kolei córką Zygmunta I Starego i Bony Sforzy. Nie miała na polskim dworze łatwego życia. Zdominowana przez silną osobowość matki, która jeszcze za życia swojego męża praktycznie rządziła krajem, niewidoczna w jej cieniu, posłuszna i potulna królewna przez większą część swego życia nie zapisała się na kartach historii w żaden szczególny sposób. Jej siostry powychodziły za mąż - Izabela za węgierskiego króla, Zofia za księcia Brunszwiku a Katarzyna, której zresztą Anna ustąpiła konkurenta, za króla Szwecji - służąc poprzez swoje małżeństwa interesom dynastii Jagiellonów, ona zaś trwała w swoim cichym staropanieństwie do pięćdziesiątego drugiego roku życia. Nie była urodziwą kobietą, co w pewnym stopniu było przyczyna jej tak późnego zamążpójścia. Świadczą o tym jej portrety. Była podobna do swojego dziada Jagiełły: miała wysokie czoło, które u kobiety jest niesympatyczne, małe skośne oczka i silnie zarysowaną szczękę. Ale za to świetną figurę i smukłą postawę. Swatano ją z wieloma książętami m.in. Gotthardem Kettlerem władcą Inflant i Magnusem księciem Ostergotlandii. Nic jednak z tych rokowań nie wyszło.

Anna była wykształcona: mówiła biegle po włosku, znała również łacinę. W młodości nauczono ją również haftowania i szycia. Wraz z siostrami szyła m.in. koszule dla brata Zygmunta, a hafciarką była zręczną i nie pozbawioną smaku, choć nieco drobiazgową.
Niektóre spośród jej haftów przetrwały do dziś (np. okładka modlitewnika). Anna nie była kobietą uzdolnioną politycznie, o szerokich horyzontach, raczej dawała się ponosić wydarzeniom. W dzieciństwie nie miała zresztą warunków, by wykształcić silną osobowość. Dopóki na dworze była Bona, żadna jej córka nie miała nic do powiedzenia.

Gwiazda ostatniej z rodu Jagiellonki rozbłysła, kiedy w roku 1572 zmarł bezpotomnie jej brat, Zygmunt August, i tron polski z braku następcy został pusty. Dla ościennych władców niedostrzegana dotychczas Anna okazała się bardzo cenna - małżeństwo z nią dawało prawa do korony Polski. Nie było jednak warunkiem koniecznym, zatwierdzenie nowego władcy należało bowiem do ogółu szlachty. Wybór Anny padł na młodszego od niej o dwadzieścia osiem lat brata francuskiego króla, Henryka Walezego, w którego afekt i obietnicę małżeństwa uwierzyła bez zastrzeżeń. Walezy nie widział wcześniej swej przyszłej żony. Gdy godził się na to małżeństwo, nie miał pojęcia jak Anna wygląda. Ona natomiast miała jego portret - kiedy go zobaczyła, nie chciała już innego kandydata. Forsując swój wybór okazała się nieodrodną córką swojej matki. Już wcześniej zaprzestając śledztwa w sprawie rozgrabionych klejnotów Zygmunta Augusta zyskała sobie zwolenników wśród szlachty, która widziała w niej osobę wielkoduszną, nad wyraz dobrą i pobożną. Dlatego też, mimo że kandydatem do ręki Anny był również Ernest Habsburg, panowie polscy poparli jej wybór i zdecydowali się na Francuza. Jednak kiedy 16 maja 1573 roku Henryk został obwołany królem Polski, do której przybył dopiero w styczniu 1574 roku, wycofał się ze złożonych królewnie polskiej obietnic. Zmieniły się także w stosunku do niej nastroje społeczne - szlachta nadal ją wielbiła, jednak Anna popadła w niełaskę senatorów, dlatego też nie stanęli oni po jej stronie, kiedy zerwane zostały zaręczyny. Nowy władca tymczasem trwonił pieniądze z królewskiego skarbca, rozdawał królewizny i nadania, starając się pozyskać w ten sposób stronników. Rzecz nie trwała jednak długo. Śmierć jego brata Karola IX otwarła przed Henrykiem nowe perspektywy. W czerwcu 1574, po niecałych czterech miesiącach panowania w Polsce Walezy potajemnie uciekł do Francji, by objąć tamtejszy tron.

Tymczasem październiku 1575 roku na sejmie konwokacyjnym Jan Zamoyski wysunął kandydaturę Anny Jagiellonki na króla Polski. 15 XII 1575 roku szlachta obwołuje Annę królem i przeznacza Stefana Batorego na jej męża. Anna jako ostatnia z rodu Jagiellonów, wspanialej dynastii, stała się wówczas dla Polaków symbolem Królestwa Polskiego. 1 V 1576 roku odbyła się koronacja Batorego i Anny oraz ich ślub.

Małżeństwo nie było zbyt udane. Na dodatek, by doszło do tego małżeństwa, Anna Jagiellonka zostaje zmuszona zrzec się na rzecz Rzeczpospolitej wielkiego majątku Jagiellonów. Król był o dziesięć lat młodszy od swojej połowicy, nadziei na dzieci, Anna miała bowiem już ponad pięćdziesiąt lat, nie było. Batorego zaprzątały wojny na Wschodzie, w domu bywał rzadko, miewał kochanki, co dodatkowo upokarzało Jagiellonkę, która zaczynała przemyśliwać nad możliwością rozwodu. Nagła i nieoczekiwana śmierć króla, który mimo swych przywar należał do jednych z najwybitniejszych polskich władców elekcyjnych, w grudniu 1586 roku zaskoczyła wszystkich prócz jego żony, która miała i na taką sytuację przygotowany plan. Kiedy rozpoczęła się po raz kolejny rywalizacja zachodnich mocarstw o polską koronę, Anna Jagiellonka pokrzyżowała plany wielkich rodów Europy, doprowadzając do posadzenia na tronie swojego siostrzeńca, nie branego dotychczas pod uwagę syna szwedzkiego króla Jana i Katarzyny Jagiellonki, Zygmunta III Wazy, który w historii Polski zapisał się przeniesieniem stolicy państwa z Krakowa do Warszawy.

Anna Jagiellonka zmarła 9 września 1596 roku. Już przez współczesnych sobie nazwana została Katarzyną Medycejską Wschodu Europy. Zmarła prawdopodobnie z przyczyn naturalnych (chociaż królowa cierpiała w ostatnich latach życia na uciążliwą chorobę nerek).

Genealogia

Kazimierz IV Jagiellończyk ur. 30 XI 1427 zm. 7 VI 1492

Elżbieta Rakuszanka ur. 1436 zm. 30 VIII 1505

Gian Galleazzo Sforza ur. 20 VI 1469 zm. 21 X 1494

Izabela Aragońska ur. 2 X 1470 zm. 1 II 1524

Zygmunt I Stary ur. 1 I 1467 zm. 1 IV 1548

Bona Sforza ur. 2 II 1494 zm. 19 XI 1557

		Stefan Batory ur. 27 IX 1533 zm. 12 XII 1586 OO   1 V 1576		Anna Jagiellonka ur. 18 X 1523 zm. 9 IX 1596

Anna Jagiellonka z Pocztu Królów Polski Jana Matejki

Portret Anny Jagiellonki z 1595 autorstwa Marcina Kobera

Herb rodowy Jagiellonów

”Pogoń” herb Jagiellonów

Podpis Anny Jagiellonki

Wyhaftowana przez Annę okładka modlitewnika

Bibliografia:

-Paweł Jasica „Ostatnia z rodu”, wyd. Czytelnik

-Marcin Spórna, Piotr Wierzbicki „Słownik władców Polski i pretendentów do tronu”, wyd. Zielona Sowa

-Małgorzata Duczmal „Jagiellonowie”, Wydawnictwo Literackie

-Dariusz Banaszak, Tomasz Biber, Maciej Leszczyński „Ilustrowane dzieje Polski”

-Fragment wywiadu Katarzyny Kachel z prof. Marią Bogunką (wywiad ukazał się w Gazecie Krakowskiej)

-Internet (ilustracje)

---