System operacyjny MS-DOS

Struktura systemu

Głównym zadaniem systemu operacyjnego jest zarządzanie zasobami komputera. Jednym z podstawowych systemów operacyjnych jest system MS-DOS (Disk Operation System).

System DOS jest zespołem współpracujących ze sobą modułów. Podstawowym modu­łem systemu jest program BIOS (Basic Input/Output System - podstawowy system obsługi wejść/wyjść, mający cechy Dyskowego Systemu Operacyjnego DOS) na stałe wbudowany do pamięci ROM. Pozostałe moduły systemu operacyjnego są przechowywane w pamięci masowej (na twardym dysku lub dyskietce) i muszą być załadowanie do pamięci operacyjnej RAM oraz uruchomione.

Moduł BIOS posiada procedury i funkcje, z których najważniejsze to:

- procedura inicjalizacji systemu - program wczytujący pozostałe moduły systemu opera­cyjnego DOS;

- program diagnostyczny POST, testujący zasoby komputera po każdym włączeniu zasi­lania;

- tablica stałych systemowych;

- zbiór podstawowych procedur wykorzystywanych do współpracy z urządzeniami wej­ścia/wyjścia. BIOS w IBM PC dzieli całą dostępną przestrzeń adresową l MB na trzy stałe obszary:

- pamięć operacyjną - 640 kB,

- pamięć monitorów ekranowych - 126 kB,

- pamięć stała ROM - górne 256 kB.

Najniższy obszar o wielkości około 2 kB zarezerwowany jest przez DOS oraz BIOS i nie może być użyty przez inne aplikacje do własnych celów. Obszar ten składa się z tablic wektorów przerwań i zmiennych systemowych.

Praca komputera opiera się na przerwaniach systemowych. Komputer posiada układ zwany procesorem przerwań, który wymusza na procesorze przerwanie pracy i wykonanie określonych czynności (np. komunikowanie się z klawiaturą czy monitorem). Procesor przerwań ma do obsłużenia wszystkie układy wprowadzające i wyprowadzające informa­cje z komputera, a także pamięci, stacje dysków, dyski twarde, karty rozszerzeń itp. Tablica wektorów przerwań o rozmiarach około l kB umieszczana jest w najniższym obszarze przestrzeni adresowej.

Pozostałe podstawowe moduły DOS-u, przechowywane są na dysku systemowym i ładowane do pamięci operacyjnej w chwili uruchomienia komputera. Są to IO.SYS, MSDOS.SYS oraz COMMAND.COM. Pliki systemowe IO.SYS oraz MSDOS.SYS tworzą jądro systemu operacyjnego, natomiast program COMMAND.COM jest interpretatorem poleceń systemowych.

Z interpretatorem poleceń współpracują programy pomocnicze, realizujące polece­nia zewnętrzne (tzw. polecenia nierezydentne), do których należą między innymi sterow­niki urządzeń, zwane driverami. W systemach PC-DOS firmy IBM pliki IO.SYS oraz MSDOS.SYS zastąpiono plikami IBMB1O.COM oraz IBMDOS.COM.

Z systemem operacyjnym współdziałają programy rezydentne (TSR). Programy te pozostają cały czas w pamięci, nawet jeśli są nieaktywne, gotowe w każdej chwili podjąć pracę na żądanie użytkownika. Zawsze zajmują możliwie najniższe miejsce w pamięci.

System operacyjny DOS jest systemem jednoprogramowym, chociaż możliwe jest załadowanie do pamięci kilku programów i uruchamianie ich po kolei, jak również możliwe jest załadowanie do pamięci kilku kopii tego samego programu. Załadowana do pamięci kopia programu wraz z danymi nazywa się procesem. W danej chwili aktywny może być tylko jeden proces. Może on wywołać tzw. proces potomny, który zostaje załadowany do pamięci i przejmuje kontrolę nad komputerem po zakończeniu procesu macierzystego. Taka drabina procesów musi zaczynać się od programu COMMAND.COM a kończyć aktualnie działającym procesem.

Program w systemie DOS musi się przed uruchomieniem całkowicie zmieścić w obsza­
rze dostępnej pamięci komputera. Można to obejść stosując nakładki, które ładują do
pamięci tylko niewielkie programy, a potem doładowują duże moduły, tworząc procesy
potomne.

Uruchomienie komputera

Po włączeniu napięcia zasilającego komputer zostaj ą automatycznie wykonane nastę­pujące kroki:

• automatyczne uruchomienie BIOS-u;

• odczytanie i sprawdzenie konfiguracji komputera (zapisanej w pamięci CMOS zasilanej stale z baterii); parametry konfiguracyjne ustalone są przy pomocy programu SETUP BIOS, który podczas włączenia komputera można uruchomić klawiszem Del',

• uruchomienie procedury BIOS-u - POST (Power On SelfTest); testuje ona wszystkie podzespoły elektroniczne komputera oraz włączone urządzenia zewnętrzne;

• uruchomienie przez BIOS procedury ładującej system operacyjny - przeszukiwany jest pierwszy sektor (BOOT SECTOR) najpierw na stacji dysków A:, a potem na pierw­szej partycji dysku twardego C:. Następnie ładowany jest z niego dyskowy program ładujący (DISK BOOTSTRAP), umieszczony tam wcześniej odpowiednią komendą systemową;

• poszukiwanie zbiorów systemowych lO.SYS oraz MSDOS.SYS przez program ładujący, w głównym katalogu na dysku, z którego został załadowany; jeśli nie znajdzie tych zbiorów, wyświetla komunikat: Non-System disk or disk error. Replace and strike any key when ready;

• wczytanie przez program ładujący do pamięci RAM zbioru IO.SYS; moduł ten współpra­cuje z modułem BIOS przy obsłudze urządzeń wejścia/wyjścia. Po wczytaniu program IO.SYS zostaje uruchomiony i przejmuje kontrolę nad komputerem, po czym inicjuje urządzenia peryferyjne, resetuje stacje dysków, ustawia wektory przerwań;

• wczytanie do pamięci operacyjnej przez moduł IO.SYS modułu MSDOS.SYS; po wczyta­niu zostaje on przeniesiony w dół pamięci, do możliwie najniższego adresu i uruchomiony; jest to program wyższego rzędu, zawierający bardziej złożone procedury, którego zasad­niczym zadaniem jest obsługa zasobów informacyjnych, przechowywanych w pamięci zewnętrznej komputera, zarządzanie buforami dysku oraz obsługą systemową progra­mów narzędziowych i użytkowych;

• wykonanie poleceń ze zbioru CONFIG.SYS, określających konfigurację systemu, oraz ładujących do pamięci sterowniki pamięci i urządzeń peryferyjnych;

• załadowanie i uruchomienie przez MSDOS.SYS programu COMMAND.COM, okre­
ślanego jako procesor poleceń; odczytuje on i interpretuje polecenia wpisane z klawia­
tury oraz realizuje niektóre z nich (tzw. polecenia wewnętrzne); .;

• wykonanie przez COMMAND.COM poleceń (tzw. poleceń zewnętrznych) zawartych w pliku przetwarzania wsadowego AUTOEXEC.BAT, który może zawierać polecenia systemowe, polecenia uruchamiające wybrane programy lub polecenia ustalające warto­ści zmiennych środowiskowych; jeśli brak jest tego zbioru, zostaje wyświetlone pytanie o datę i godzinę;

• wyświetlenie przez COMMAND.COM znaku zachęty (PROMPT) i oczekiwanie na wpi­
sanie polecenia.

Zadania systemu operacyjnego

System operacyjny jest administratorem komputera, zarządzającym pracą komputera i dzielącym jego zasoby pomiędzy użytkownikami.

Podstawowe zadania systemu operacyjnego są następujące:

- inicjowanie, a więc pierwotne wprowadzanie systemu operacyjnego z pamięci masowej (ROM) do pamięci operacyjnej po włączeniu komputera;

- wprowadzenie zasobów komputera w zdefiniowany stan początkowy (kasowanie pamięci oraz zawartości ekranu, ustawienie napędów dyskietek na pierwszą ścieżkę itp.);

- organizowanie współpracy między jednostką centralną i urządzeniami peryferyjnymi;

- przejmowanie instrukcji użytkownika, który wywołuje procedury systemu, inicjuje wyko­nanie programów lub włącza urządzenia;

- poprzez wywołanie poleceń systemu z poziomu (wnętrza) programów za pomocą pod-
programów zwanych przerwaniami systemowymi, system umożliwia programom odczy­
tywać dane lub wprowadzać je na ekran.

System operacyjny tworzy w ten sposób pewne środowisko, w którym mogą być uru­chamiane inne programy, korzystając poprzez system z podzespołów i peryferii komputera.

3.1.3. Instalacja systemu

System operacyjny może być ładowany z dysku twardego lub dyskietki. Przy ładowa­niu z dyskietki, komputer może pracować bez twardego dysku. Można również uruchomić inny system, niezainstalowany na danym komputerze (np. w przypadku awarii lub zarażenia komputera wirusem).

System MS-DOS 6.0 można zainstalować na dwa sposoby:

1. przez włożenie pierwszej dyskietki instalacyjnej do stacji dysków A: i zrestartowa-nie komputera,

2. przez uruchomienie programu SETUP.EXE, który znajduje się na pierwszej dys­kietce instalacyjnej.

Polecany jest drugi sposób, ponieważ umożliwia utworzenie dyskietki UN1NSTALL, zainstalowanie komend dodatkowych itp. Polega on na wykonaniu następujących czynności:

• do stacji dysków A: włożyć pierwszą dyskietkę instalacyjną i wydać kolejno polecenia -a: (Enter), setup (Enter}',

• potwierdzać lub zmieniać według potrzeby i możliwości (ilość miejsca na dysku) wyświe­
tlane parametry.

Po wyborze wszystkich parametrów pojawia się ekran umożliwiający wybranie roz­
poczęcia instalacji (K) lub rezygnacji z instalacji (F3). Po naciśnięciu klawisza K program
SETUP rozpoczyna właściwą instalację systemu MS-DOS 6.0, a następnie zostaje utwo­
rzona dyskietka UNINSTALL l, zawierająca kopię istniejącego wcześniej systemu. Po
utworzeniu dyskietki należy ponownie włożyć do stacji dysków A: pierwszą dyskietkę
instalacyjną (Setup Disk #1) i potwierdzić (Enter), a następnie wymieniać dyskietki, zgod­
nie z poleceniami na komputerze. Po zakończeniu instalacji należy wyjąć dyskietkę ze
stacji dysków i nacisnąć Enter. Pojawi się ekran MS-DOS Setup Complete z informacją,
że oryginalne zbiory AUTOEXEC.BAT i CONFIG.SYS zostały zapisane na dyskietce
UNINSTALL z rozszerzeniem *.DAT. Należy nacisnąć Enter w celu wykonania restartu
komputera.

Opcje instalacji:

- SETUP/B - uruchomienie programu w trybie monochromatycznym;

- SETUP/E - umożliwia zainstalowanie dodatkowych komend zewnętrznych pracują­
cych w środowisku DOS i WINDOWS; ;

- SETUP/F-zainstalowanie systemu DOS na dyskietce;

- SETUP/G - pomijane jest tworzenie kopii rezerwowej istniejącego systemu;

- SETUP/H - użyte zostają standardowe opcje programu;

• SETUP/I - wyłącza funkcje testowania sprzętu

• SETUP/M - instalacja systemu na dysku w wersji minimum;

- SETUP/Q - skopiowanie podstawowych zbiorów systemowych do podanego katalogu;

• SETUP/U - instalowanie systemu nawet wówczas, gdy Setup wykrył obecność partycji
  niekompatybilnej z MS-DOS 6.0.

Program, pliki, katalogi

Program jest to lista poleceń umieszczona w pamięci komputera. Wszystkie dane i informacje oraz programy zapisywane są w postaci plików, o nazwie składającej się z ciągu od l do 8 znaków, która może być uzupełniona rozszerzeniem, z ciągu l do 3 znaków, oddzielonym od nazwy kropką. Pewne rozszerzenia są /ustrzeżone i oznaczają:

- EXE, COM - zbiory będące programami,

- BAT - zbiory przetwarzania wsadowego, ,

- SYS - zbiory systemowe,

- BAK - archiwalne wersje plików,

- LIB - pliki z programami bibliotecznymi,

- HLP - pliki pomocy,

- DAT-pliki z danymi,

- TXT - pliki tekstowe,

- DOC, XLS,... - pliki skojarzone z określonymi aplikacjami.

Zbiory składowane są w katalogach. Katalogi są to logicznie wydzielone obszary dysku. Wewnątrz katalogów można tworzyć kolejne katalogi (podkatalogi), tworząc drzewo kata­logów. Nazwy plików oraz podkatalogów w katalogach mają zasięg lokalny, a więc mogą się powtarzać. Pierwszy katalog na dysku, powstający podczas formatowania to katalog główny.

W wyniku formatowania dysk zostaje podzielony na ścieżki i sektory. Ścieżka jest to koncentryczny obszar na dysku, zawierający zapisane dane. Sektor jest to część ścieżki dysku (najczęściej 512 B), najmniejsza porcja danych jaka może być jednorazowo zapisana lub odczytana. Sektory grupowane są w klastry. Klaster (cluster') to wydzielone miejsce na dysku dla zapisu pliku lub jego fragmentu.

Jego wielkość zależy od wielkości dysku logicznego. Maksymalna liczba klastrów nie
może być >65536. Klaster nie może być podzielony na mniejsze fragmenty. Każdy plik
zapisuje się w całkowitej liczbie klastrów.

W czasie formatowania następuje również założenie katalogu głównego i utworzenie tablicy alokacji plików FAT, zawierającej rejestry plików i katalogów niższego poziomu.

W celu jednoznacznej lokalizacji pliku należy podać ścieżkę dostępu do pliku zwaną również specyfikacją pliku, zawierającą nazwę dysku oraz kolejne katalogi od katalogu głównego do katalogu zawierającego wskazany plik, np.: C:\katl\podkat2\plik3. *.

Ścieżka dostępu musi być w drzewie katalogów linią ciągłą, łączącą katalogi nadrzędne z podrzędnymi. Punkt startowy musi być jednoznacznie określony - może to być dysk, lub gdy zmiany katalogu odbywają się w obrębie jednego dysku, katalog główny lub katalog bieżący.

Znak zachęty systemu w postaci: C:\> jest sygnałem umożliwiającym wpisywanie komend w linii poleceń, w głównym katalogu dysku C

W ścieżce dostępu są używane następujące znaki specjalne: kropka (.) - oznacza kata­log bieżący, dwie kropki (..) oznacza katalog macierzysty bieżącego katalogu, pierwszy znak (\) - katalog główny, pozostałe - separatory. W ścieżce dostępu do pliku można zamiast nazwy stosować znaki zastępcze, tzn.: (*) - zastępuje dowolny ciąg znaków, (?) - zastępuje jeden dowolny znak.

Wiele programów w trakcie instalacji na dysku twardym tworzy własne katalogi.
Takim katalogom nie można zmieniać nazwy, a samych programów nie można przenosić
do innych katalogów.

Wykorzystanie pamięci operacyjnej

Pamięć operacyjna RAM uczestnicząca we wszystkich działaniach komputera powinna się cechować bardzo dużą szybkością działania. Szybkość tę określa się przez podanie czasu dostępu -jest to czas potrzebny na odszukanie w pamięci, wydobycie i udostępnie­nie potrzebnej informacji (rzędu od mikro do nanosekund). Pojemność pamięci określana jest w bajtach. Jednostką pamięci jest l kB=2"> B=1024 B.

Wszystkie informacje zawarte w pamięci są adresowane. Adres jest to numer bajtu, od którego dana informacja umieszczana jest w pamięci.

System operacyjny MS-DOS wymusza podział pamięci operacyjnej na następujące obszary:

* Pamięć konwencjonalna (podstawowa) - (od O do max. 640 kB); przechowuje wszystkie programy narzędziowe i użytkowe. Jest to pewien wydzielony logicznie (nie fizycznie) obszar w przestrzeni adresowej komputera zarezerwowany dla systemu operacyj­nego DOS i innych aplikacji programowych wykonywanych pod kontrolą tego systemu. Dzieli się ona na 2 części:

- pamięć niską - niskoadresową część pamięci, do której ładowany jest system opera­cyjny (około 2 kB zajmują zmienne systemowe natomiast od 18 do 90 kB - DOS) oraz programy instalowane w zbiorze CONFIG.SYS;

- pamięć konwencjonalną - obszar znajdujący się ponad załadowanym systemem opera­cyjnym, do którego ładowane są programy użytkownika wraz z danymi.

* Pamięć górna (upper niemoty - LIMB) - (384 kB od 640 do 1024 kB) zwana również pamięcią zarezerwowaną, przechowuje dane programów BIOS-u (np. ROM BIOS, ROM Video, ROM twardego dysku). Może być wykorzystywana przez pewne specyficzne programy do składowania danych, dzięki czemu zwiększa się ilość możliwej do wykorzy­stania pamięci podstawowej. Nowsze wersje DOS-u pozwalają wykorzystywać UMB do lokowania driverów urządzeń oraz niektórych programów rezydentnych.

* Pamięć wysoka (high memory- HMA) - 64 kB od 1024 kB do 1088 kB (jeśli jest
fizycznie zainstalowana), dostępna w trybie rzeczywistym procesora. Do tego obszaru można
załadować część systemu MS-DOS, zwalniając część pamięci podstawowej, oraz niektóre
programy użytkowe, za pomocą uruchamianych w pliku CONFIG.SYS odpowiednich
driverów sterujących, np. HIMEM.SYS. .

* Pamięć extcnded (XMS) - 16 MB (do 4 GB) pamięci powyżej l MB; może być wykorzystywana przez procesor w specjalnym chronionym trybie pracy (protected modę). Komunikacja procesora z poszerzonym obszarem pamięci odbywa się za pośrednictwem modułów HIMEM oraz EMM 386, uruchamianych w pliku konfiguracyjnym CONFIG.SYS.

* Pamięć cxpandcd (EMS, LIM) - nie jest pamięcią o bezpośrednim dostępie; może być wykorzystywana przez specjalne 64-kilobajtowe okno transmisyjne umieszczone w ob­szarze pamięci górnej. Obsługą tej pamięci zajmuje się specjalny program rezydentny -driver EMM, uruchamiany przed rozpoczęciem pracy z programami wykorzystującymi pamięć EMS.

DOS dzieli całą dostępną pamięć komputera na bloki, w których rozmieszczone są wykonywane programy. Blok przydzielony do programu pozostaje zajęty aż do zakończe­nia tego programu. System DOS w tablicy alokacji pamięci zapamiętuje, że dany blok jest

zajęty. Usunięcie programu powoduje zwolnienie wszystkich zajmowanych przez ten pro­gram bloków. W przypadku jednoczesnej alokacji kilku programów w pamięci możliwe jest sięganie przez jeden program do bloków pamięci zajętych przez inne programy.

Efektywne wykorzystanie całej dostępnej pamięci umożliwiają specjalne programy za­rządzania pamięcią. Wyświetlenie raportu o dostępnej pamięci umożliwia komunikat MEM.

Podstawy pracy z systemem DOS

System operacyjny DOS rozpoznaje ponad 100 poleceń, które można podzielić na
polecenia wewnętrzne, rozpoznawane i realizowane przez interpretator poleceń COM-
MAND.COM, oraz polecenia zewnętrzne, rozpoznawane przez COMMAND.COM, ale
wykonywane przez odpowiednie programy pomocnicze z pamięci zewnętrznej, do których
ścieżki dostępu powinny być określone w pliku AUTOEXEC.BAT. Wówczas wszystkie
programy realizujące polecenia zewnętrzne mogą być wywoływane z dowolnego katalogu,
w którym aktualnie pracuje użytkownik. Programy realizujące polecenia zewnętrzne sta­
nowią integralna część systemu DOS i powinny być dostosowane do odpowiedniej wersji
systemu. ,

Polecenia systemu DOS mają postać:

Nazwa Polecenia (argumenty) [/opcje]

Nazwa polecenia określa rodzaj czynności, argumenty określają czego polecenie dotyczy, natomiast opcje (przełączniki) modyfikują działanie polecenia. Zarówno argu­menty jak i opcje mogą być opcjonalne.

Dla każdego polecenia można podawać dodatkowe parametry, zmieniające kierunek wykonywania poleceń, lub dokonujące wykonanie dodatkowych operacji, np:

- > nazwa pliku (urządzenia) - wpisanie wyników do pliku o podanej nazwie, lub urzą­dzenia wyjściowego (np. PRN);

- » nazwa pliku dopisanie wyników do pliku o podanej nazwie na jego końcu;

- < nazwa pliku (urządzenia) - wczytanie danych dla polecenia z pliku lub urządzenia wejściowego, a nie z klawiatury;

- programl | program2 - potok programów, w którym wyniki poprzedniego są danymi do następnego (chcąc go używać należy ustawić zmienną środowiskową TEMP w pliku AUTOEXRC.BAT.

W systemie DOS stosowane są filtry, czyli komendy pobierające dane ze standardo­wego urządzenia wejściowego, filtrujące je, a następnie przesyłające wynik do urządzenia wyjściowego. Służą do tego polecenia:

* FIND |/v||/c||/n||/i]"ciąg"|miejsce poszukiwań] - poszukiwanie ciągu znaków; przełączniki oznaczają odpowiednio:

- /v- wyświetlenie linii nie zawierających poszukiwanego ciągu,

- /c-podanie tylko liczby linii zawierających poszukiwany ciąg,

- /n - poprzedzenie każdej znalezionej linii numerem,

- /[ - podczas szukania nie są rozróżniane duże i małe litery,

Miejsce poszukiwań zawęża poszukiwania do określonego dysku, katalogu i ewentu­alnie pliku.

* SORT|/r||/+n|<|plik wejściowy|>|plik wyjściowy] - sortowanie danych zawar­tych w pliku wejściowym i przesłanie wyników do pliku wyjściowego. Oba pliki należy podać wraz ze ścieżkami dostępu do pliku. Przełączniki:

- /r-zmienia porządek sortowania na malejący, '

- /+n - sortuje według znaku znajdującego się w pozycji n-tej (standardowo według pierwszego).

Podczas sortowania rozróżnia się małe i wielkie litery. Sortowany plik nie może być
większy niż 64 k B.

Podstawowe polecenia systemu

Podstawowe polecenia systemu mają głównie charakter informacyjny. Należą do nich komendy wewnętrzne systemu:

- HELP (FASTHELP) - wyświetlenie pełnej lub skróconej pomocy działania systemu; wyświetlenie skróconego opisu komendy systemowej DOS-a - wpisanie komendy z prze­łącznikiem /?, np. dir /?;

- CLS - czyszczenie ekranu; ^:

- DATĘ, TIME - wpisanie aktualnej daty i czasu;

- PATH - ustawienie ścieżki dostępu do plików z rozszerzeniem COM, EXE i BAT;

- PROMPT - zdefiniowanie symbolu znaku zachęty;

- VER - podanie numeru wersji systemu operacyjnego;

- MORĘ - polecenie zewnętrzne wyświetlenia strumienia danych na monitorze;

- polecenie zewnętrzne uruchomienia dowolnej aplikacji - wpisanie nazwy aplikacji.

Praca z katalogami

Katalogi służą do organizacji zapisanych na dysku danych; pozwalają na grupowanie określonych typów zbiorów, wydzielanie zbiorów tworzących odrębne programy, tworze­nie zbiorów o tych samych nazwach, szybkie wyszukiwanie zbiorów. Do pracy z dyskami i katalogami przeznaczonych jest kilka komend:

* Zmiana dysków (C:\>a:) - komenda ta powoduje pojawienie się nowego znaku zachęty (A:\>).

* MKDIR (MD) - tworzenie podkatalogu w katalogu aktualnym, np. md nowy, lub, gdy nazwa podkatalogu jest z rozszerzeniem - md nowy.kat; przy tworzeniu podkatalogu w innym katalogu należy podać pełną, istniejącą ścieżkę dostępu, np.: md d:\windows\sys-tem\nowy.kat.

* CHDIR (CD) - zmiana katalogu np. cd d:\windows\system powoduje przejście do wskazanego katalogu z dowolnego miejsca; cd \ - przejście do katalogu głównego aktual­nego dysku, cd.. - powrót do katalogu nadrzędnego.

* MOVE - zmiana nazwy katalogu np. będąc na danym dysku można zmienić nazwę podkatalogu: move marysia\teksty\wyklady marysia\teksty\zbiory.

* TREE - wyświetla drzewo katalogów i podkatalogów aktualnego dysku.

* DIR - wyświetlenie listy katalogów istniejących na danym dysku lub plików w pod­katalogu; zastosowanie przełączników stwarza dodatkowe możliwości:

- /p - powoduje zatrzymanie wyświetlania po wypełnieniu ekranu,

- /w - powoduje wyświetlenie nazwy w pięciu kolumnach,

- /s - powoduje wyświetlenie nazw wszystkich zbiorów, łącznie ze zbiorami systemowymi,

- podanie pełnej ścieżki dostępu do określonego podkatalogu umożliwia wyświetlenie zawartości tego podkatalogu, np. dir c:\marysia\teksty/p,

- wyświetlenie listy zbiorów z określonym rozszerzeniem w określonym podkatalogu, np. dir c:\marysia\teksty\wyklady\*.doc.

* RMDIR (RD) •- kasowanie katalogów; katalog musi być pusty. • ••

* DELTREE - komenda pozwala skasować wypełniony katalog wraz z jego podka-talogami - musi zostać potwierdzona (Y).

Praca z plikami

W systemie DOS wszystkie informacje zapisane na dysku są przechowywane w postaci plików. Podstawowe czynności na plikach są następujące:

* COPY -jest to komenda wewnętrzna systemu (tzn. do jej uruchomienia wystarczy
obecność podstawowych zbiorów systemowych), służąca do kopiowania zbioru lub zbio­
rów; należy podać ścieżkę dostępu i nazwę zbioru do skopiowania, nazwę dysku i katalogu,
do którego ma być skopiowany oraz nazwę zbioru docelowego, np. copy c:\marysia\tek-
sty\wyklady\tag.doc c:\marysia\edytor.doc. Podanie na końcu symbolu prn (prn/b)
kopiuje zbiór na drukarkę. "' • '

* XCOPY - jest to komenda zewnętrzna systemu (tzn. do jej uruchomienia nie­zbędna jest w katalogu systemowym obecność zbioru XCOPY.EXE), służąca do kopio­wania zawartości wskazanego katalogu z podkatalogami (po dodaniu przełącznika /s), np. xcopy a:\*.* c:\marysia\kopia/s/v; przełącznik lv umożliwia weryfikację zapisu zbio­rów poprzez porównanie z oryginałem.

* SYS-polecenie zewnętrzne kopiowania plików systemowych.

* RENAME (REN) - komenda wewnętrzna zmieniająca nazwę zbioru w aktualnym katalogu, np. ren tag.doc edytor.doc.

* MOVE - przenoszenie zbiorów, z możliwością zmiany nazwy zbioru np. move c:\marysia\teksty\wyklady\tag.doc a:\vvyklady\edytor.doc.

* DEL (ERASE) - polecenie wewnętrzne kasowania zbiorów w katalogu aktualnym lub wskazanym ścieżką dostępu, np. del c:\marysia\teksty\wyklady\tag.doc, lub del c:\ma-rysia\teksty\wyklady\*.doc; przy kasowaniu wszystkich zbiorów w katalogu aktualnym lub wskazanym (dcl c:\marysia\teksty\wyklady\*.*) należy polecenie potwierdzić.

* TYPE - polecenie zewnętrzne wypisania zawartości pliku na ekranie; w tym przy­padku polecenie MORĘ powoduje zatrzymanie pisania po wypełnieniu całego ekranu. Dalsze pisanie występuje po naciśnięciu klawisza.

* PRINT - polecenie zewnętrzne drukowania zawartości pliku.

Praca z dyskietkami

Przy pracy z dyskietkami wykorzystywane są najczęściej następujące polecenia
zewnętrzne: . ,

* FORMAT - należy podać symbol stacji dysków, w której będzie formatowana dys­
kietka (format a:). W trakcie formatowania na dyskietce tworzy się strukturę składającą
się z cylindrycznych pasów zwanych ścieżkami, które podzielone są na równą ilość sekto­
rów, w których zapisywane będą zbiory; w specjalnie zaznaczonych miejscach przygoto­
wywane są pola do zapisu informacji o rozmieszczeniu danych na dyskietce. Komenda ta
może służyć do przygotowania dyskietki systemowej (format a: /S) -jest to dyskietka
z zapisanym na niej systemem operacyjnym. Powinna być tworzona w napędzie A:, ponie­
waż w tej stacji jest w pierwszej kolejności szukany system po uruchomieniu komputera.
Przełącznik /S powoduje zapisanie na dyskietce zbiorów systemowych (1O.SYS,
MSDOS.SYS, COMMAND.COM). Na dyskietce tej należy również zapisać część zbio­
rów konfiguracyjnych i pomocniczych, poleceniami:

- mkdir a:\msdos

• copy c:\autoexec.bat a:\ v

• copy c:\config.sys a:\ /v

- copy c:\msdos\NAZWA ZBIORU a:\msdos\ /v

gdzie zamiast NAZWA ZBIORU należy wpisać kolejne zbiory z katalogu systemowego: D1SKCOPY.COM, EDIT.COM, FORMAT.COM, SYS.COM, UNFORMAT.COM, BACKUP.EXE, CHKDSK.EXE. COMP.EXE, DBLSPACE.EXE, DEFRAG.EXE, DELTREE.EXE, EMM386.EXE, MEM.EXE, MOVE.EXE, RECOVER.EXE, RESTORE.EXE. UNDELETE.EXE, XCOPY.EXE, HIMEM.EXE.

W zbiorach CONFIG.SYS oraz AUTOEXEC.BAT należy poprawić odwołania do zbiorów systemowych (a: zamiast c:) Na dyskietce można dodatkowo umieścić odpowiedni sterownik kompresji, np. DBLSPACE.BIN, o ile jest używany, program antywirusowy oraz używaną nakładkę systemową, np. NORTON COMMANDER.

* DISKCOPY - komenda ta umożliwia kopiowanie dyskietek z dokładnym odwzo­rowaniem struktury zapisu dyskietki źródłowej przy użyciu tylko jednej stacji dysków (jest to bezmyślne kopiowanie zawartości każdego sektora dyskietki źródłowej (SOURCE DISKETTE) na dyskietkę docelową (TARGET D1SKETTE) do sektora identycznie poło­żonego). Jeżeli dyskietka docelowa nie była sformatowana, polecenie to automatycznie ją sformatuje. Komenda ta działa tylko z napędami o tych samych parametrach. Przy kopio­waniu dyskietek w tym samym napędzie wpisujemy polecenie: diskcopy a: a:, przy dwóch jednakowych napędach - diskcopy a: b:.

* DISKCOMP - komenda ta powoduje porównanie zawartości dyskietek, ścieżka po ścieżce. Po wpisaniu polecenia diskcomp a: a: porównywane są dyskietki w stacji A:, przy czym za wzór służy dyskietka włożona jako pierwsza.

Ochrona i odzyskiwanie danych

Najważniejsze polecenia chroniące pliki oraz umożliwiające ich odtworzenie są następujące:

* MSBACKUP - komenda służąca do wykonywania i odtwarzania kopii archiwal­nych. Możliwe jest tworzenie kopii zapasowej zawartości całego dysku (wraz ze strukturą katalogów), wybranego katalogu lub pojedynczego zbioru (zwłaszcza, gdy jego wielkość przekracza pojemność I dyskietki). Wskazane zbiory zostają sklejone w jeden zbiór, zapi­sywany na kolejnych dyskietkach i tak przycinany aby maksymalnie zapełnić każdą z nich. W czasie odtwarzania zbiorów (przy użyciu tej samej komendy) system odczytuje zbiory z dyskietek dokładnie w takiej samej kolejności, w jakiej były one zapisywane.

* BACKUP - komenda analogiczna jak MSBACKUP, pozostawiona w v. 6.0 dla zachowania kompatybilności z wcześniejszymi wersjami.

* RESTORE komenda pozwalająca na odtworzenie zbiorów lub katalogów zapisa­
nych przy pomocy komendy BACKUP (które mogą być również odtworzone przy pomocy
komendy MSBACKUP). -

* UNDELETE - komenda umożliwiająca odtworzenie skasowanych poleceniem DEL lub DELTREE zbiorów lub katalogów. Pojawia się spis skasowanych zbiorów oraz infor­macja, które z nich mogą być odzyskane, a które bezpowrotnie stracone (np. zbiory skom­presowane, rysunki utworzone programem AutoCAD i inne).

* UNFORMAT komenda umożliwiająca odtworzenie zawartości sformatowanego dysku lub dyskietki na podstawie informacji zachowanej w trakcie tzw. bezpiecznego for­matowania. Informacja ta jest tracona w przypadku maksymalnego zapełnienia dyskietki

nowymi zbiorami, lub przy formatowaniu dyskietki z przełącznikiem /U, powodującym utworzenie od nowa całej struktury dyskietki.

* RECOYER - komenda umożliwiająca odzyskanie informacji ze zbiorów uszkodzo­nych, których system nie jest w stanie odczytać w całości, (dotyczy zbioru, grupy zbiorów lub całego dysku).

* SCANDISK - komenda zewnętrzna, uruchamiająca program, służący do wyszuki­wania, rozpoznawania i naprawy błędów na dyskach twardych (również skompresowa­nych programem DoubleSpace oraz DriveSpace).

* CHKDSK - polecenie zewnętrzne umożliwiające wykrycie błędów w zapisie pli­ków, których zapisywanie zostało rozpoczęte, ale nie zakończone. Są to najczęściej zbiory tymczasowe, które w wyniku niekontrolowanego wyłączenia komputera pozostają na dysku w postaci zagubionych klastrów i zajmują miejsce na dysku. Polecenie to również wykrywa zbiory posiadające skrzyżowane klastry. Uruchomienie polecenia z przełącznikiem chkdsk /f pozwala zwolnić miejsce na dysku zajmowane przez zagubione klastry i inne, błędnie zapi­sane pliki.

3.3.2. Wybrane polecenia systemu

System DOS zawiera polecenia umożliwiające przygotowanie do pracy i lepsze wyko­
rzystanie dysku. Są to komendy umożliwiające podział dysku na partycje i dyski logiczne,
defragmentację dysku oraz kompresję dysku. ' ^r

Podział dysku na partycje

Wszystkie pliki zapisują się w całkowitej liczbie klastrów, których wielkość jest wprost
proporcjonalna do wielkości dysku i wynosi:

• 2 kB dla dysków 17-128 MB,

• 4 kB dla dysków 129-256 MB, . , -

- 8 kB dla dysków 257-512 MB, '

- 16 kB dla dysków 513-1024 MB,

- 32 kB dla dysków 1025-2048 MB.

Podział dysku na partycje pozwala zmniejszyć wielkość klastrów co jest szczegól­nie istotne przy dyskach o dużych pojemnościach i pozwala na ich efektywniejsze wyko­rzystanie.

Do utworzenia na dysku twardym partycji oraz dysków logicznych wykorzystuje się komendę systemową FDISK. Ponieważ w trakcie tej czynności zostają utracone wszyst­kie dane na tym dysku, łącznie z systemem, należy wcześniej przygotować dyskietkę systemową.

W celu przygotowania dyskietki systemowej należy do stacji A: włożyć sformato­waną dyskietkę (format a: /s), przejść na dysk C: i wydać polecenie sys a: (oraz potwier­dzić). Zakończenie operacji potwierdza komunikat: System transferred.

Na dyskietkę systemową należy jeszcze skopiować zbiory z katalogu systemowego:

- copy c:\dos\format.com a:\

- copy c:\dos\sys.com a:\
oraz ewentualnie programy pomocnicze, np. Norton Commander

Kolejnym krokiem jest skasowanie istniejących partycji dysku. Jeżeli na dysku istnieją już dwie partycje, to najpierw na partycji dodatkowej należy skasować wszystkie dyski logiczne, potem skasować partysję dodatkową, a dopieru na końcu skasować partycje pod­stawową. W celu skasowania partycji podstawowej uruchamiamy program FDISK. Na ekranie pojawia się okno tego programu. W celu skasowania partycji podstawowej wybie­ramy opcję: 3. Delete partition or Logical DOS Drive. Po potwierdzeniu pojawia się nowe okno, z którego wybieramy opcję: 1. Delete Priinary DOS Partition. Po potwier­dzeniu zostaje skasowana podstawowa partycja dysku.

Następnym krokiem jest utworzenie partycji podstawowej. Po skasowaniu partycji podstawowej powracamy do okna FDISK Option klawiszem Esc. Wybieramy kolejno opcje: t. Create DOS partition or Logical DOS Drive, oraz 1. Create Primary DOS Partition. Na ekranie pojawi się zapytanie, czy nowa partycja ma zająć całą dostępną prze­strzeń na dysku; należy wybrać opcję N i potwierdzić. Pojawi się informacja o wielkości dysku oraz pytanie o wielkość tworzonej partycji - należy wpisać wartość około 10% wiel­kości dysku (lub od 20 do 150 MB, w zależności od wielkości dysku) i potwierdzić. Poja­wia się informacja o utworzeniu podstawowej partycji DOS-u (Primary DOS Partition created). Klawiszem Esc powracamy do okna FDISK Option.

Utworzoną partycje podstawową należy uaktywnić, to znaczy, komputer musi być poinformowany, że z niej ma być ładowany system. W tym celu w oknie FDISK Option wybieramy opcję 2. Set active partition; należy wpisać l (numer partycji C:), potwierdzić i klawiszem Esc powrócić do okna FDISK Option.

Na pozostałej części dysku należy utworzyć partycje dodatkową. W tym celu w oknie FDISK Option wybieramy: 1. Create DOS partition or Logical DOS Drive, a następnie 1. Create Extended DOS Partition. Na ekranie pojawi się informacja o istniejących party-cjach, przy czym na partycji podstawowej zostaje automatycznie utworzony dysk logiczny (l C:); Ponadto pojawi się informacja o całkowitej wielkości dysku oraz o ilości wolnego miejsca możliwej do przypisania nowej partycji. Potem pojawi się pytanie o wielkość two­rzonej partycji i program sam wpisze liczbę odpowiadającą ilości wolnego miejsca. Po potwierdzeniu pojawi się aktualna lista partycji, gdzie C: będzie określane jako PRI DOS, a D: jako EXT DOS. Klawiszem Esc powracamy do okna FDISK Option.

Obszar zarezerwowany dla partycji dodatkowej należy podzielić na tzw. dyski logiczne (Logical DOS Drive). W tym celu w oknie FDISK Option wybieramy: 1. Create DOS partition or Logical DOS Drive, a następnie 1. Create Logical DOS Drive(s) in the Extendcd DOS Partition. Należy podać ile miejsca przeznaczamy na tworzony dysk logiczny (albo maksymalną ilość miejsca przy tworzeniu jednego dysku logicznego D:, lub w procentach albo MB dla kolejnych dysków logicznych D:, E:, F:...). Należy potwierdzić, a po przejściu do okna FDISK Option, ponownie potwierdzić.

Wszystkie utworzone dyski logiczne należy sformatować. Ponieważ na dysku twardym nie ma systemu, należy włożyć do napędu A: utworzoną dyskietkę systemową i potwierdzić. Kiedy system zostanie wczytany z dyskietki, wydajemy polecenie format c: /s, a po sfor­matowaniu partycji C:, polecenie format d: dla dysku D: i ewentualnie dla pozostałych dysków logicznych. Po zakończeniu formatowania należy zainstalować na dysku C: system, a następnie wykorzystywane programy zewnętrzne.

W przypadku, gdy komputer posiada dwa dyski twarde, to korzystniejsza jest sytu­acja, gdy partycja podstawowa tworzona jest tylko na dysku Master (będą na nim wówczas

dyski logiczne C:, D:, E:), natomiast na dysku widzianym jako Slave tworzona jest tylko partycja dodatkowa (i dyski logiczne F:, G:...)

Defragmentacja dysków twardych (DEFRAG)

Jest to komenda usuwająca fragmentację zbiorów. Fragmentacja jest to zapisanie plików w nie przylegających do siebie klastrach. Pliki nie muszą być zapisywane na dysku w całości. Na ogół są one dzielone na mniejsze kawałki i umieszczane w klastrach kolej­nych, lub najbliższych wolnych, aż do zapisania całego pliku. Zmusza to głowicę dysku do odczytywania każdego zbioru skokami od jednego fragmentu do drugiego, co wydłuża czas odczytu danego zbioru. *•„•;•<•••

Jest to zjawisko występujące podczas normalnej pracy systemu, narastające w czasie, szczególnie w przypadku częstego wykonywania czynności zapisu i kasowania plików, spowolniające w efekcie pracę systemu i programów nawet do 30%.

Defragmentacja dysku polega na uporządkowaniu zapisanych danych poprzez połą­czenie porozrzucanych fragmentów plików w jedną całość i umieszczenie ich jeden za drugim w ten sposób, aby pozostało jak najwięcej wolnego miejsca na dysku w jednym kawałku. W celu wykonania defragmentacji dysku twardego należy przejść do trybu jedno-zadaniowego i wykonać komendy:

• chkdsk /f- sprawdzenie poprawności zapisu danych na porządkowanym dysku i usu­nięcie wykrytych zagubionych klastrów (los/ clasters),

• defrag - program DEFRAG.EXE wyświetli okno, w którym należy wskazać dysk, który ma być uporządkowany i potwierdzić (Spacja, Enter).

Program wyświetli strukturę katalogów w postaci schematycznej tablicy oraz okno z proponowana metodą optymalizacji. Należy albo ją potwierdzić, albo wybrać funkcję Configure powodującą przejście do menu Optymize. Po wybraniu metody optymalizacji następuje defragmentacja wybranego dysku, po zakończeniu której można dokonać defrag­mentacji innego dysku, przejść do konfiguracji programu lub wyjść z programu.

Proces defragmentacji zawsze można przerwać klawiszem Esc, natomiast nie wolno przerywać pracy programu w sposób przez niego nie kontrolowany, np. przez wyłączenie komputera, gdyż może to spowodować utratę defragmentowanego zbioru. Nie można również poddać procesowi defragmentacji zbiorów ukrytych (hidden) - należy wcześniej usunąć ten atrybut poleceniem attrib -H nazwa_zbioru. ⁱ* • . ,, . /....-;,;-.-..'.•:-..•

Kompresja dysku

Obok programów zwanych pakerami lub archiwizerami (np. PKZIP, ARJ, LHRC),

wymagającymi rozpakowanie zbioru przed wykorzystaniem, istnieją programy realizujące kompresje i dekompresję zbiorów w tle, czyli w sposób niezauważalny dla systemu i użyt­kownika, pozwalające na średnio dwukrotne powiększenie pojemności twardego dysku. Należą do nich Stacker, SuperStore, DoubleSpace oraz DriveSpace. Programy te dzia­łają w oparciu o technikę polegającą na sklejaniu wszystkich zbiorów w jeden wielki skom­presowany plik, którego wnętrze traktowane jest jako oddzielna partycja twardego dysku (osobny dysk logiczny). Nad prawidłowym odczycie i zapisie plików umieszczonych we wnętrzu takiego zbioru czuwają odpowiednie drivery.

Wady kompresji dysku:

- duża czułość na zaburzenia w działaniu systemu,

- niemożliwe jest wykorzystanie skompresowanej partycji do założenia zbioru tymczaso-
wego przez program Windows 3.0 oraz zbiorów systemowych, co wymusza podział
dysku na partycje.

DoubleSpace jest to program dołączony do MS-DOS 6.0, kompresujący dyski twarde,
dyskietki (z wyjątkiem 5,25") oraz dyski wirtualne w tle, wykorzystujący technikę zapisy­
wania zbiorów w jednym wielkim pliku kompresującym, którego zawartość traktowana
jest jako osobny dysk logiczny. Program ten ma zaletę, niespotykaną w innych progra­
mach, że umożliwia już po zainstalowaniu zmianę wielkości tego pliku, w zależności od
potrzeb, bez potrzeby przeformatowywania dysku, podczas gdy pozostała część partycji,
na której został stworzony, pozostaje nieskompresowana i może być wykorzystana do
przechowywania danych. Jest to program ściśle zintegrowany z systemem, co oznacza
ze zarówno sam system jak i komendy zewnętrzne wykrywają obecność partycji skom-
presowanej i są przystosowane do jej obsługi.

Uaktywnienie partycji skompresowanej następuje automatycznie, po uruchomieniu
komputera, przez zapisany podczas instalacji systemu zbiór systemowy DBLSPACE.BIN
i nie wymaga umieszczania specjalnych komend w plikach CONFIG.SYS lub AUTO-
EXEC.BAT.

DoubleSpace pozwala na skompresowaniu wybranej partycji dysku przy użyciu jednej z dwóch metod:

- Compress/(an) Existing Drive - skompresowanie całej partycji (zbiór kompresujący zawiera w postaci skompresowanej wszystkie zbiory istniejące na tej partycji), z pozo­stawieniem przestrzeni nieskompresowanej podanej przez użytkownika. Nie należy tą komendą kompresować dysku systemowego C:, bo nie będzie możliwa jego dekom-presacja;

- Compress/Create New Drive - tworzony jest na wolnej przestrzeni wybranej partycji nowy zbiór kompresujący, którego zawartość traktowana jest jako nowy dysk logiczny, który w momencie tworzenia jest pusty. Takich zbiorów można utworzyć dowolnie dużo, ograniczenie stanowi tylko możliwości przydziału symboli literowych nowym dyskom logicznym (dla pierwszej partycji standardowo przydziela się literę /:).

Program nie dokonuje kompresji dysków całkowicie zapisanych; wymaga określonej
ilości wolnego miejsca (l ,2 MB na partycji systemowej, 0,65 MB na innych partycjach lub
dyskietkach).
Zapisywane zbiory są średnio kompresowane o 60%. '
Podstawowe funkcje narzędziowe uruchamiane z poziomu DOS-u:

- CHKDISK (SCANDISK)-dokonuje korekty błędów zapisu;

- COMPRESS - uruchamia kompresję wskazane] partycji (wraz z istniejącymi na niej zbiorami);

- UNCOMPRESS - rozkompresowanie partycji skompresowanej;

- DOUBLEGUARD - włączenie dodatkowej ochrony programu;

- CREATE - tworzy nowy, pusty skompresowany dysk logiczny z wykorzystaniem tylko wolnego obszaru wskazanej partycji;

- DEFRAGMENT - uruchamia defragmentację zbiorów na partycji skompresowanej;

- DELETE - kasuje partycję skompresowaną;

- FORMAT - formatuje partycję skompresowaną; _;

- INFO - podaje informacje statystyczne o partycji skompresowanej;

- LIST - wyświetla listę dysków (partycji) dostępnych w systemie;

- MOUNT - powoduje uaktywnienie partycji skompresowanej, dzięki czemu zawartość zbioru, w którym zapisane są pliki skompresowane staje się dostępna;

- UNMOUNT - powoduje, że zawartość zbioru, w którym zapisane są pliki skompreso­wane przestaje być widziana jako dysk logiczny i nie jest dostępna dla systemu;

- RAT1O - podaje stopień kompresji uzyskany na danej partycji skompresowanej;

- SIZE - pozwala na zmianę wielkości partycji skompresowanej.

Przy kompresji dysku systemowego C: bez podziału na partycję należy albo podczas instalacji kompresora użyć opcji Gustom Setup, a następnie utworzyć nowy skompreso­wany dysk logiczny opcją Create a new empty compressed drive, lub dokonując kom­presji już po zainstalowaniu kompresora użyć funkcji Compress/Create New Drive. Tak utworzony zbiór kompresujący można później skasować poleceniem Drive/Delete.

Przy kompresji partycji dodatkowej można użyć bezpiecznie obu wymienionych metod programu DoubleSpace. ;•.,;-

Jeżeli kompresor dysku DoubleSpace jest już zainstalowany, to wydanie polecenia
dblspace powoduje uruchomienie programu w trybie interakcyjnym, który udostępnia
funkcje pozwalające na zmianę parametrów partycji skompresowanej oraz utworzenie
kolejnych skompresowanych dysków logicznych. ...

Ekran główny programu zawiera okno z listą skompresowanych dysków i ich podsta­wowymi parametrami, tzn. Drive - symbol dysku, Description - opis dysku, Free Space -ilość wolnego miejsca, Total Space - całkowita wielkość dysku. Wyboru dysku dokonujemy klawiszami strzałkowymi.

U góry ekranu widoczna jest linia menu z podstawowymi grupami funkcji (do których
przechodzimy przy pomocy klawiszy Alt+pierwsza litera nazwy, a po rozwinięciu - „gorą­
ca litera"): ,

- Drive (Alt+D) - dostępne są następujące opcje: Info - informacja o parametrach skom­presowanego dysku, Change Size - zmiana wielkości skompresowanego dysku, Change Ratio - zmiana stopnia kompresji, Mount - dołączenie skompresowanego dysku logicz­nego do systemu, Unmount - odłączenie skompresowanego dysku logicznego od syste­mu, Format - sformatowanie skompresowanego dysku logicznego, Delete - skasowanie skompresowanego dysku logicznego, Exit - wyjście z programu.

- Compress (Alt+C] - dostępne są następujące opcje: Existing Drive - całkowita kom­presja istniejącej partycji, Create New Drive - utworzenie nowej partycji skompreso­wanej z wykorzystaniem wolnej przestrzeni na wskazanej partycji.

- Tools (Alt+T) - dostępne są następujące opcje: Dcfragment - defragmentacja dysku, Uncompress-rozkompresowanie wskazanej partycji, Chkdisk- wyszukiwanie (Check) lub wyszukiwanie i naprawianie (Fix) błędów w zapisie zbiorów na partycji skompreso­wanej; Option - opcje dodatkowe.

- Help (Alt+ff) - dostępne są następujące opcje: Contents - spis treści (Tab - podświetle­nie kolejnych nazw rozdziałów, Enter- wyświetlenie treści rozdziału); lnde\ - wyświe­tlenie okna z indeksem terminów związanych z użytkowaniem programu; About - wy­świetlenie informacji o wersji programu.

Systemowy edytor tekstu (EDIT)

System DOS posiada prosty edytor tekstu uruchamiany poleceniem EDIT, pozwa­lający na tworzenie oraz modyfikację zbiorów np. AUTOEXEC.BAT, CONFIG.SYS itp. Po wyświetleniu pierwszego ekranu klawiszem Esc przechodzi się do edycji tekstu. Dostęp do menu (File, Edit, Search, Option) - Alt+wyróiniona litera. Wydawanie poleceń w menu Edit wymaga wcześniejszego zaznaczenia bloku tekstu przy pomocy klawiszy Shift+strzalki.

MEMMAKER - automatyczna optymalizacja pamięci

Program MEMMAKER umożliwia automatyczne zoptymalizowanie pamięci opera­cyjnej komputera, polegające na takim zmodyfikowaniem poleceń zawartych w zbiorach AUTOEXEC.BAT i CONFIG.SYS, aby jak największą ilość sterowników i programów rezydentnych załadować do pamięci górnej (640-1024 kB) i dzięki temu zwolnić jak naj­więcej pamięci podstawowej oraz odpowiednio skonfigurować sterownik EMM386.EXE poprzez zastosowanie właściwych sterowników w linii poleceń. Przed wykonaniem pro­gramu powinno się na wszelki wypadek przygotować dyskietkę systemową.

Po wydaniu polecenia memmaker zostaje wyświetlony ekran początkowy programu, umożliwiający wycofanie się lub kontynuację operacji. Po potwierdzeniu (Enter) pojawia się kolejny ekran umożliwiający wybór trybu pracy programu:

- Express Setup - automatyczny dobór parametrów systemu; wymaga tylko akceptacji użytkownika;

- Gustom Setup - wymaga określenia wybranych parametrów systemu.

Następnie, niezależnie od wybranego trybu pracy, program wyświetli ekran z pyta­
niem o wykorzystanie pamięci expanded (EMS) - lepiej odpowiedzieć Y, gdyż ostatnio
większość dużych programów oraz gier wymaga dostępu do tej pamięci. • ,_; ...

SCANDISK - testowanie dysku

Polecenie SCANDISK uruchamia program narzędziowy służący do testowania i napra­wy błędów logicznych na twardych dyskach i dyskietkach. Jego funkcje są następujące:

- wyszukiwanie i naprawa błędów logicznych w zapisie danych na dysku oraz w zbiorze kompresującym, wówczas gdy dana partycja skompresowana jest odłączona (niewidocz­na) od systemu; usuwane są zagubione klastry oraz wskazywane pliki skrzyżowane;

- wyszukiwanie i wskazywanie miejsc fizycznie uszkodzonych na dyskach, z możliwo­ścią odzyskania danych zapisanych w tych miejscach;

- kontrola fragmentacji wybranych zasobów;

- odtworzenie stanu sprzed naprawy odnalezionych błędów.

Działanie programu jest zautomatyzowane. Standardowo program sprawdza rodzaj i wielkość dysku, tablicę alokacji plików, strukturę katalogów oraz pliki systemowe. Pracą programu można sterować przez użycie odpowiednich przełączników. Uruchamiając go poleceniem: scandisk dysk: /surface, można przeprowadzić kontrolę powierzchni nośnika magnetycznego dysku. Następuje wtedy testowanie powierzchni dysku; na ekranie zostaje wyświetlona tablica symbolizująca powierzchnię dysku, w której prostokąty obrazujące podział dysku na klastry (jeden prostokąt oznacza od kilku do kilkudziesięciu klastrów) oznaczają:

- jasne - fragmenty dysku całkowicie zapisane;

- szare - fragmenty dysku, na których tylko część klastrów jest zajęta;

- ciemne - fragmenty dysku, na których żaden z klastrów nie jest zapisany;

- prostokąt z literą B - fragmenty dysku, na których znajdują się uszkodzone klastry.

Jednocześnie pojawia się informacja o całkowitej ilości klastrów na dysku, klastrów sprawdzonych i uszkodzonych.

1

ARCHIEKTURA SYSTEMU MS-DOS

APLIKACJA

POWŁOKA SHELL

DOS-zarządzanie plików

BIOS-obsługa wejść i wyjść

HARDWARE- oprogramowanie

---