Zimorowic ROKSOLANKI


Szymon ZIMOROWIC (ok. 1609 - 1629)
Dr Radosław Grześkowiak

Był synem mieszczan lwowskich, Katarzyny i Stanisława Ozimków. W przeciwieństwie do jego starszego brata Józefa Bartłomieja, również poety, ale także rajcy miejskiego i kilkukrotnego burmistrza Lwowa, którego biogram znamy dość dokładnie, o Szymonie niewiele wiadomo. Jednym z najważniejszych źródeł informacji o jego życiu jest... nagrobek. W krużganku krakowskiego kościoła dominikanów w ścianę wmurowana została płyta nagrobna, która głosi, iż spoczywa tam Symeon Zimorowic, lwowianin, kwitnący łaskami muz i gracji, który talentem literackim prześcignął swe 20 lat i powrócił tam, skąd przyszedł, 21 czerwca 1629. Autorem inskrypcji nagrobnej był starszy brat poety, Józef Bartłomiej, który również w swych dziełach wspominał Szymona zawsze jako umierającego młodzieńca, ostatki sił poświęcającego na pisanie poezji. Jedyne źródło dotyczące Szymona, które nie zostało zredagowane przez Bartłomieja, to akta pewnej sprawy sądowej. W ich świetle postać Szymona jawi się nieco odmiennie: skarżył go rzeźnik Gładysz za to, iż ten napadł go na cmentarzu, zrywając mu czapkę z głowy i dusząc go za szyję. Ćwierć wieku po śmierci Szymona, w 1654 r. Bartłomiej wydał jego Roksolanki, zaś w 1663 Sielanki nowe ruskie. W XVIII w. oba te zbiorki były tytułem do poetyckiej sławy młodszego Zimorowica, jednak okazało się, że Sielanki nowe ruskie nie mogły wyjść spod pióra Szymona, skoro opisano w nich liczne wydarzenia, które miały miejsce długo po jego śmierci. Odkrycie to z czasem zaowocowało kolejną wątpliwością: skoro Bartłomiej podszył się pod Szymona, wydając swoje Sielanki, mógł to również zrobić w przypadku Roksolanek. Mimo podejmowanych co jakiś czas prób, nie udało się jednak przypisać Roksolanek Bartłomiejowi. Prócz Roksolanek i Sielanek pod imieniem Szymona wydał jeszcze Bartłomiej w 1662 r. zbiór Moschus polski, z greckiego na wiersz polski przełożony, druk jednak nie jest dziś znany i na podstawie ogólnikowego opisu, którym dysponujemy, trudno ustalić, czy Szymonowe autorstwo było tu taką samą mistyfikacją, co w przypadku wydanych rok później Sielanek.

Formowanie się legendy rodowej Bartłomiej zmienił nazwisko by przejść do mieszczaństwa (z Ozimek na Ozimski) zadbał też by w krakowskim kościele znalazła się tablica grobowa brata a podstawowymi wiadomościami. Z historią rodu związana jest geneza Roksolanek - napisanych jako prezent ślubny dla brata, ukazały się w 25 rocznicę ślubu Bartłomieja, śmierci Szymona, pierwsze rocznicy zgonu Katarzyny Duchnicówny- Zimorowicowej - współadresatki utworu i prototypu opiewanej w nim Lilidory. W „Sielankach nowych ruskich” - obok wspomnień o nieżyjącej żonie były jeszcze wzory pasterskich portretów Szymona.

Roksolanki a idylla Okolicznościowa poezja życia rodzinnego. Roksolanki - jeden z najobszerniejszych kancjonałów miłosnych z XVII w. - tu reguły poezji bukolicznej a ściślej idyllicznego epitalamium - uformowany w antyku poemat ślubny skupiony wokół motywów: 1. pochwała małżeństwa, 2. pochwała pary młodej, 3. życzenia, 4. gratulacje dla nowożeńców, 5. opis uroczystości ślubnej.

W XVI w. popularna forma poetycka, która zaczęła wchodzić w związki z poezją bukoliczną wzorowaną na Wergiliuszu - jego eklogach - co było charakterystyczne dla wszelkich odmian poezji okolicznościowo-panegirycznej. Uprawiali ją poeci łacińscy: Grzegorz z Sambora, Jan Kochanowski pisał po polsku i łacinie, W okresie przełomu renesansowo-barokowego tego typu twórczości dużo, rozwija się bo celebrowano tu obrzędy rodzinne i kościelno-państwowe. Wybitniejsi autorzy poezji okolicznościowej - Szymon Szymonowic - ostatni poeta polskiego renesansu, Stanisław Grochowski (M. K. Sarbiewski - wybitny teoretyk poezji tych czasów, zauważył istnienie idyllicznej odmiany pochwalnej poezji okolicznościowej). Epitalamium Szymona Zimorowcia powstało z okazji ślubu jego brata Bartłomieja z lwowska mieszczanką Duchnicówną (69 pieśni miało uświetnić ich ślub o którym mówi gratulacyjno-pochwalna mowa Dziewosłęba - poprzedzająca cykl pieśni). Dziewosłąb w konstrukcji całego utworu tworzy ramę, pierwszy plan, który w poezji bukolicznej tworzy na ogół sytuację motywującą pojawienie się planu drugiego. W sielance i poezji okolicznościowej przybierał często kształt konkursu śpiewaków. Nowożeńcom - w Roksolankach noszącym pasterskie imiona Lilidory i Rozymunda, którym poświęca i do których adresuje swe uroczyste przemówienie Dziewosłąb - wyznaczono rolę jurorów w konkursie uświetniającym ślub. Pieśń zawodników (2 chóry panien i 3-ci młodzieńców) wypełniają 2-gi plan.

Dziewosłąb - starosta weselny lub poseł od starającego się o rękę dziewczyny. Zimorowic utożsamia go z mitycznym bogiem małżeństwa- Hymenem - i bożkiem miłości - Kupidynem. Główny temat konkursu - miłość, tylko kilka wersów dotyczy ściśle ceremonii. Pieśni te (wraz z Dziewosłębem) aktualizują zarys ślubu w takiej formie w jakiej była ona praktykowana. I tak: odpowiednik ślubnej oracji - mowa Dziewosłęba (jego działania miały sankcje prawne - on - osoba, urząd, swat. W XVI w wysłannik, zwiastujący wolę opatrzności. W Roksolankach nazwany Hymenem, Amorem Bożym, którego autor przeciwstawia Kupidynowi (Erosowi - bóstwu wzniecającemu miłość odwzajemnioną) za sprawą neoplatoników narodził się Amor boski i Amor ziemski. U Zimorowica - Amor Boży to symbol miłości małżeńskiej - nakazanej przez Boga Hymen - przyrodny Kupidynowi- zdolność i obowiązek prokreacji, pilnuje by ludzie w samopas mnie szli. Mowa Dziewosłęba: mowa pochwalna młodej pary, życzenia do niej. Mowa przeplatana licznymi dygresjami - o miłosnych przygodach antycznych bogów i bohaterów - za Owidiuszem przypominane - ku zachęcie lub przestrodze nowożeńców (zatarcie dystansu kulturowego między nowożeńcami z antycznymi bogami bohaterami (Apollo idzie polować do morskiej krainy, piastunkami Lilidory są gracje, a towarzyszką zabaw Wenera) Łączenie krajobrazów staropolskich i starożytnych tworzy charakterystyczny dla poezji idyllicznej świat fikcji. Panna młoda - najpiękniejsza z dziewcząt - do kwiatu podobna, Pan młody - przemienił się ze sługi kupidyna na sługę Hymena. Na zakończenie Dziewosłęba wyłożony program weselnej uroczystości - a jej częścią miał być turniej pasterskich pieśni.

Początek weselnej uczty i tańców obwieszcza 1-sza śpiewaczka Pneumella - 1 pieśń, 1 chór panieński. Druga pieśń, 1 chór panieński- Tymoryna- nawołuje do rozpoczęcia poetyckiego turnieju - przypominać dostojny i sakralny charakter ślubu chrześcijańskiego który turniej ma uświetniać. W związku z tym przestrzega uczestników przed przywoływaniem w pieśniach przypadków miłosnych pogańskich heroin (Penelopy, Andromedy, Wandy etc.). 13 pieśń, 3 chór panieński - Spirynzyna nie słucha przestróg Tymoryny- wychwala urodę nowożeńców (Lilidorę porównuje do wizerunku Wenery i Aurory - jak z obrazu Boticellego czy Rubensa) Zakończenie uroczystości obwieszcza Pulcheryja - przedostatnia śpiewaczka (pieśń 19, 3 chór panieński). Z nadchodzącą nocą zbliża się ostatni epizod ceremonii- pokładziny - goście odprowadzają młodych do łożnicy. Następuje pochwała łożnicy na koniec, zapowiedź narodzin potomstwa. Zmiana symboliki z antycznej na biblijna (Pieśń nad Pieśniami). Brak końcowej puenty. Dziewosłąbowy konkurs na najpiękniejszy wiersz nie został rozstrzygnięty (zdarzało się to na festiwalach sielankowych). Wbrew zwyczajom idyllicznej poezji, pojawia się tu w zakończeniu pieśń osnuta biblijnym vanitas vanitatum, wzorowana bezpośrednio na utworze Hieronima Morsztyna. Imiona idyllicznych bohaterów:

Imiona występujących w konkursie śpiewaków odznaczają się wysokimi walorami brzmieniowymi (nawrót tej samej samogłoski lub spółgłoski), brzmią obco i sztucznie na tle polszczyzny, nie odsyłają też doi praktyki społecznej. Są to typowe cechy nazewnictwa poezji iddylicznej. Z tym, że sielanka polska czerpała imiona z antycznej bukoliki, a Zimorowic stworzył je sam. W Roksolankach jak i w poezji sielskiej występują też imiona odsyłające do rzeczywistości, regionalnie nacechowane: Halina, Maryna, ale noszą je w Roksolankach bohaterki nie śpiewaczki.

Różnorodność symboliki w pieśniach występują symbole (wianek) ludowe i symbole antyczne (róża - kwiat Wenery, ogrody kwietne), pieśni te nie biorąc jako idylliczne epitalamium - traktują o cierpieniach i klęskach miłosnych.

POETYCKI MANIFEST

Roksolanki - utwór z tezą, manifest poetycki (mimo tego, że autor w dedykacji dał znać, że adresat ważniejszy od autora). Roksolanki określa się wobec kwestii ważniejszej w tych czasach - wobec sporu o urodę świata i człowieka lub ich znikomość. Przed Roksolankami uformowała się poezja opowiadająca się za humanizmem heroicznym („Rymy albo wiersze polskie” Szarzyńskiego) - dynamizm lub humanizm kwietystyczny - bezruch (S. Grabowiecki „Setnik rymów duchownych”). Na przeciwległym biegunie był nurt poezji „światowych rozkoszy” (od utworu Hieronima Morsztyna) - Bóg pozwolił człowiekowi na korzystanie z doczesnych dóbr, by móc zaspokoić swe potrzeby szczęścia niemożliwą do identycznego zrealizowania po śmierci.

Zimorowic nie identyfikuje się z żadnym z tych stanowisk - co wyraził w pieśniach refleksyjnych - w !! chórze młodziańskim - w pieśniach I- Helidora, IX - Halcjona, XI- Lubomira. Tu wrócił do antycznej i renesansowej idei jedności wszechświata. W człowieku są 2 porządki - boski i ludzki, wieczny i przemijający. Wyraża się to w aktywności humanistycznej- wytwarzaniu wartości nie podlegających niszczącemu działaniu czasu. Wartości te upatrywano w tekstach literackich - ona daje szczęście ziemskie i niebieskie. (Halcjon mówi - „muza u mnie w przedniej cenie”). Zimorowic powoływał się też na pokrewieństwo aktu poetyckiego i boskiego.

Tradycje renesansowego klasycyzmu kontynuowała w baroku poezja ziemiańska tworząc nurt poetycki obfity. Wciąż żył mit Arkadii - wiejskiej krainy szczęśliwości, gdzie mieszkał szlachcic gospodarz na folwarku. W XVI i XVII wieku patronat nad poezją ziemiańską sprawował Jan Kochanowski a pośrednio, sparafrazowany Horacy. W twórczości Kochanowskiego, obecny szlachcic - ziemianin ze swymi zachowaniami, normami, osobowością - to to, co wpływa na kształty poetyckiego świata.

W związku z tym, Zimorowic podejmuje się nie tylko polemiki z klasycyzmem i Kochanowskim a co za tym idzie z poezja ziemiańską. Nawiązanie do Kochanowskiego są „ w pieśni Halcyjona (chór II, p.9), Lubomira (p.11), Symeona (p.14), Tymosa (p.29) Wśród nich są: wiersze programowe-gdzie wypowiadający utożsamia się z poetą-pielgrzymem, który wędruje przez krainę poezji by pozostawić po sobie hymny mające otworzyć mu bramy chrześcijańskiego raju, miłosne - tu podmiot uzyskuje cechę podstawową- staje się uczestnikiem społeczności ruskej, roksolańskiej- nieokreślonej stanowo, jak to bywa w poezji idyllicznej. Postacie, które przewijają się przez pieśń mają odniesienie do realnej rzeczywistości społecznej- biedni poddani, ubodzy etc. Jest to więc inny typ podmiotu niż ten z poezji czarnoleskiej. Zmianie ulega perspektywa z jakiej ogląda się rzeczywistość humanistyczną-przełamanie horyzontu gospodarczego spojrzenia na świat. Zimorowic sięgnął do konwencji retorycznej- ganiącej (aktualizowanej w satyrach i lamentach chłopskich na pany)

Przez te przekształcenia - demitologizacja obrazu życia na wsi. Mimo podobieństw, Zimorowic zredukował wartości przypisane życiu wiejskiemu. Jedyną wartość jaką autor zostawił to obfitość materialną. Lecz Halcyjon i Lubomir - chcą poprzestać na małym (charakterystyczne dla poezji ziemiańskiej) Zimorowic pozbawił więc życie wiejskie wartości przydanych mu przez mit arkadyjski - bohaterowie odrzucili kondycję ziemiańską jako przedmiot swych aspiracji, rozkoszom wiejskiego szczęścia przeciwstawili pracę. Wyłącznie z mitu życia ziemiańskiego - odebranie przestrzeni wiejskiej charakteru sakralnego -szczęśliwego.

Roksolanki napisane w 1629 roku sytuuje się na pograniczu wczesnego i dojrzałego baroku-utwór programowy, manifest poetycki baroku: przeciwstawianie się klasycyzmowi i wzorom kultury szlachecko - rustykalnej, skłonność do konceptu, jego twórczość stanowiła podwaliny do stworzenia czegoś na wzorzec ziemiański ;lecz związany z miastem.

„ŁAGODNE ODY” czyli zimorowicowski erotyk - przeciwstawienie się sielankowemu erotykowi.

Roksolanki nie idą śladem uformowanego na gruncie szlacheckiej lektury rustykalnego erotyku. Bohaterką takiego erotyku było „skrzętna gospodyni” (prototyp stworzył Kochanowski - panna XII z Sobótki) opisywana na tle krajobrazu wiejskiego. Miłość przekształca się w przyjaźń. Zimorowicowscy bohaterowie poruszają się po podmiejskim ogrodzie i domu z widokiem na miasto (Lwowskie przedmieście) np. pieśń Cyceryny (chór I, p. 9) Symeona i Tymosa (chór II, p.14, 29) Andronika (chór II, p. 17)

Personifikacje. W opisie wiosennego i miłosnego obrazu, jak w renesansie obowiązują personifikacje (pola się uśmiechają) ogólność, emocjonalne zabarwienie, „słowik gardełeczkiem śpiewa). W poezji ziemiańskiej czas biegnie w rytmie czterech pór roku, u zimorowica trwa wieczna wiosna.

Paralele Zimorowica - wyraża skłonność do przesłania nie wyrafinowanego erotyzmu (ogród-ciało dziewczyny), np. w pieśni Aleksego (chór II, p.22) i dopełnienie się tej pieśni przez monolog Druzylli (chór III, p.14)- o pojedynku Amora ze wstydem. Konstruowaniu erotycznej aluzji służy też motyw wianka- Marantula (chór I, p.17) ofiarowuje swemu ukochanemu wianek, w pieśni Aurelego (chór II, p.7) - on prosi ukochaną o wianek, Tamila (chór III, p.6), ta skłonność autora do aluzji jest charakterystyczna dla niego.

Konwencje liryki miłosnej. Zimorowic wykorzystał w Roksolankach konwencje miłosnej liryki od dawna zadomowionej w literaturze europejskiej. Literatura polska przyswoiła je w ciągu XVI wieku, upowszechniły się w XVI i XVII wieku.

WŚRÓD PIERWSZYCH CZYTELNIKÓW

1629 - 54 - czas między napisaniem a wydaniem Roksolanek, nie czytało ich wiele osób, Bartłomiej, brat autora czytał - o czym świadczą Sielnkai Nowe Ruskie, które napisał. W Sielankach Bartłomiej do miejskiej, lwowskiej idylli dodał krainę szczęśliwości z przeszłość. Poza tym Bartłomiej napisał „ Żałobę”, i „Roczyznę”- bohaterem jest młodozmarły poeta-pasterz, które prototypem był Szymon, tu występują zapożyczone elementy z Roksolanek- epicedium- opłakiwanie i pochwała młodzieńca hymnisty.

Zimorowic w baroku często był upowszechniany w anonimowych antologiach popularnych pieśni miłosnych (dostały się tu pieśni: Gracjana, Amaranta, Cyceryny, Janelli, Cyparysa, Melaniego, Izabeli). Teksty te jednak zostały przekształcone(autorzy antologii przystosowali tekst do rozpowszechnionych melodii) W oryginale tekstu tego się nie śpiewało. Nie przyniosło to Zimorowicowi sławy bo teksty te były drukowane anonimowo.

UKOCHANYM OBLUBIEŃCOM B.Z. i K.D.

Osobisty wstęp Zimorowica do pary młodej skierowany, jego brat w Roksolankach funkcjonował będzie jako Rozymund, a świeżo poślubiona żona jako Lilidora. Tu dowiadujemy się dlaczego Zimorowic Roksolanki pisze - nietuzinkowy pomysł na prezent ślubny, mówi też, iż czuje, że śmierć mu bliską, wiele się nie pomylił, umiera bowiem w tym samym roku, w którym miało miejsce wesele.

DZIEWOSŁĄB

Pieśń wprowadzająca, poza kanonem tych wykonywanych przez chór. Mówi Hymen, mitologiczny bóg małżeństwa, zaś dziewosłąb to określenie starosty weselnego. W monologu jest o potędze miłości, która:

Zmienia najzatwardzialszych- Polifem dla Galatei nauczył się nawet galantować (czyt. Pindrzyć), a wiadomym jest, że do najbardziej zadbanych nie należał... no i to jedno oko. Galatea - nimfa morska, kochanka Akisa, który zamieniony został w źródło. Nie omija bohaterów- Achilles miał słabość do córki Priama - Polikseny, niestety jako, że nie panował ani nad sobą ani nad rydwanem przychylności ojca panienki nie zaskarbił. (o Bryzeidzie Zimorowic nie wspomina). Nie omija bogów - Apollo zakochany w Dafne, ona w nim nie - sprawka Amora, wynik- Dafne jako drzewo bobkowe (tu: piękny opis przemiany w drzewo, por. Samuel Twardowski „Dafnis drzewem bobkowym”). Analogicznie historie z mitologii: Tyton zakochany w Aurorze, a Tytonie zakochana matka Memnona, Persefona skradziona do Hadesu przez Plutona, Atalanta, która wybrzydzała i biegać za sobą kazała. Na szczęście młodej pary nie dotyczą te oblicza miłości, nie dla nich gierki i insynuacje. Oni w sobie pięknie zakochani, zatem dziewosłąb szczęścia życzy.

Chór młodzieńczy: Pierwszy Heliodor. Talia - muza poezji (komedii). Amfion wzruszał nawet kamienie swą grą. Przyroda i zwierzęta go słuchały, ptaki. Apostrofa do boskiej Lutni, niech tak jak grała pieśni miłosna, tak niech da iskierkę miłości autorowi.

Drugi: Amarant - strojenie się pań, diamenty, stroje - to fraszka. On woli dzieweczki ładne, cnotliwe, bo nawet obyczaje nie pomogą. Prosta dziewka w koszuli najpiękniejsza, a najlepiej jak na sobie nie ma i tej koszuli.

Trzeci - Hilarion - wieczorem przyleciał do niego mały skrzydlaty bożek z pochodnią i do niego z tym ogniem, nikt przed nim się nie ukryje. Rozyni też, ale podmiot liryczny nie widzi w jej oczach tego ognia. Pójdzie do swojej Basi bo jej oczy to strumienie.



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
15 ZIMOROWIC Roksolanki
Sz Zimorowic Roksolanki, to jest ruskie panny
HLP - barok - opracowania lektur, 58. Szymon Zimorowic, Roksolanki – Ukochanym oblubieńcom, oprac. O
Szymon Zimorowic Roksolanki
Zimorowic Roksolanki
Szymon Zimorowic Roksolanki (oprac )
SZYMON ZIMOROWIC Roksolanki
Szymon Zimorowic Roksolanki
Szymon Zimorowic Roksolanki opracowanie streszczenie
Szymon Zimorowic Roksolanki
Szymon Zimorowic Roksolanki to jest ruskie panny
Roksolanki zimorowic
Zimorowic Szymon Roksolanki
Roksolanki Szymona Zimorowica
ZIMOROWIC SZYMON roksolanki
Zimorowic Szymon Roksolanki
Piękna Roksolana bóstwo Lechistanu

więcej podobnych podstron