Szymon Zimorowic Roksolanki

1. Szymon Zimorowic (1608 lub 1609 – 1629):

• 28 marca 1629 r. we Lwowie odbyło się wesele brata Szymona. Szymon przybył na nie z tomikiem: „Roksolanki, to jest Ruskie panny”. Cztery miesiące później zmarł: „ja zaś cichutko więdnę jako letnie siano”, skłaniano się do tego, że Szymon zmarł na chorobę weneryczną.

• „Roksolanki” to jego jedyne dzieło, wydane 25 lat po jego śmierci (w 1654 r. przez brata;

2. „Roksolanki”:

• autor traktuje utwór, jak łabędzi śpiew – piękny, ale ostatni;

• dedykacja dla B.Z. i K.D. (chodzi o brata i jego małżonkę): „Najmilszy oblubieńcy! dusze ulubione! […] Ja choć od was odejdę w elizejskie błonie, / I tam kwiatki na wasze przątać będę skronie” (podmiot mówi o swej rychłej śmierci);

• liryka miłosna;

• „roksolanki” – panny pochodzące z Roksolanii (ziemie Rusi Czerwonej), dlatego „panny ruskie”;

• epitalamium – pisano je dla uświetnienia uroczystości zaślubin i wesela, ma charakter pochwalny; poeci przedstawiali historię młodej pary: wychwalali pana młodego za dokonania, wykształcenie, a pannę młodą za urodę; składano również życzenia i gratulacje; „Roksolanki” Szymona Zimorowica są jednak wyjątkowe, nie mieszczą się w schemacie epitalamium;

• Zimorowic często odwołuje się do Owidiusza;

• dzieło składa się z:

• Dziewosłęba;

• dwóch chórów panien (I chór – 18 pieśni, III chór – 20 pieśni);

• jednego chóru młodzieńców (II chór – 31 pieśni); razem 69 bohaterów;

3. Dziewosłąb:

• dziewosłąb – swat, osoba, która towarzyszy narzeczonym od umowy ślubnej do oddania panny młodej oblubieńcowi; inscenizuje ku czci młodej pary śpiewczy turniej i wygłasza napisaną trzynastozgłoskowcem uroczystą przemowę; u Ziemorowica nowożeńcy noszą imiona Lildory i Rozymunda;

• wypowiada się Hymen; prosi aby młodzieńcy i panny, do których przychodzi na biesiadę, nie przestawali się bawić;

• jest on bóstwem-opiekunem nowożeńców, więc najlepiej bawi się na weselach;

• nie jest on Kupidynem; łączy zakochanych w pary małżeńskie (często dozgonne) – stąd jego nazwy: „sprawca małżeńskiego przymierza” lub „ślubodawca”;

• jest on młody, a każda nowo złączona przez niego para jeszcze go odmładza; troszczy się by wypełnić słowa mówiące, że ludzie mają się rozmnażać i zaludniać ziemię;

• przychodzi nagi, ale nie boi się mrozów (rozgrzewa go wewnętrzny ogień);

• posiada aulos (instrument dęty), wawrzynowy wieniec/berło, łuk, strzały (groty – serduszka) i płonącą świecę; kiedy spotka mężczyznę lub kobietę, która jest krnąbrna i nie chce wziąć ślubu, strzela i zadaje rany w sercu; każdy ma obowiązek wstąpić w małżeństwo i pozostawiać potomstwo;

• podaje przykład: cyklop Polifem, gdy Hymen rozkochał w nim nimfę Galateę, zmienił się; zaczął się myć i dbać o wygląd, dawać jej podarki, grać dla niej muzykę;

• Achilles zakochawszy się w Poliksenie (córka Priama), mimo iż zabił jej brata Hektora, starał się o jej względy; zanim w kościele (świątyni Apollina) pojął ją za żonę, został zabity przez jej ojca;

• historia Hipodamii, której ojciec Enoman (Ojnomanos) obiecał rękę córki temu, który zwycięży go w wyścigach (przegrana = śmierć); wygrał Pelops (syn Tantala) dzięki podstępowi;

• Rozymund – młodzieniec, który jest posłuszny Hymenowi; uprawiał kiedyś poezję religijną, ale potem zaczął pisać sielanki, ale w końcu wrócił do komend Hymena;

• dzieje miłości Apollina, który zakochał się w Dafne; bardzo jej pragnął, jednak ona nie chciała wychodzić za mąż; Apollo ją ścigał, aż w końcu ona błagała bogów o śmierć i została zamieniona w drzewo laurowe nim bóg ją dogonił; Apollo przed zakochaniem się w Dafne chciał łuk Hymena (do polowań i myślistwa); Hymen strzelił za to w niego złotą strzałą (miłość), zaś w Dafne ołowianą (nienawiść);

• historia Eos i Tytana, którego Zeus zmienił w świerszcza;

• Lildora – najpiękniejsza w ruskim kraju, z dobrego domu, opisana za pomocą kwiatów;

• opowieść o Persefonie i Plutonie (Hadesie); ona – młoda, piękna, biegała po łąkach; on ją zobaczył i porwał;

• opowieść o Atlancie, która postanowiła poślubić tego, kto pokona ją w biegu; udało się to Hippomenesowi, dzięki temu, że w czasie biegu rzucał złote jabłka, które ona zbierała;

• aluzja do jabłka (które było przyczyną sporu); jabłko = pomarańcza u Zimorowica;

• Rozymund otrzymał Lildorę nie gwałtem (por. Hades i Persefona), lecz „miluchno i snadno”; Hymen dał im miłość ponad wszystko: „Dwie duszy w jedno ciało takem mocno spoił, / żeby ich wróg zawisny żaden nie rozdwoił”; Hymen mówi, że ogień w ich sercach nigdy nie zgaśnie; u Zimorowica miłość często porównywana jest do ognia;

• według przekazu Biblii – Bóg uformował żonę Adama z jego żebra;

• utwór kończą życzenia dla Młodej Pary – błogosławieństwo, Amora Bożego, Boga, który przybywa tam gdzie się zgodnie żyje (będzie ich pilnował);

• konkurs na pieśni nie zostaje rozstrzygnięty;

4. Pierwszy chór panieński. Trzecia pieśń: Helenora.

• Helenora skarży się ukochanemu, że złamał jej serce i duszę;

• cały czas o nim myśli i cierpi; czy dzień, czy noc ona nie może bez niego żyć;

• mimo tego, że ów ukochany nie jest przystojny, w rozmowach obłudny, nie odwzajemnia jej uczuć – nadal jest jej „przyjemny”;

• ona nigdy go wcześniej nie znała, ale kiedy już go poznała, zapałała do niego gorącą miłością;

• utwór kończy wyznanie, że Helenora wolałaby umrzeć, jeśli on nie odwzajemniłby jej uczuć;

5. Wtóry chór młodzieński. Czwarty: Cyparys.

• pieśń o Halinie, którą ugryzła pszczoła w usta i zostawiła tam żądło, o czym nie wiedział Cyparys, kiedy ją całował;

• czuł, że pszczoła zostawiła żądło z jadem – Haliny wargi zraniły go srogo;

• żal mu Haliny, bo dzieweczka dorobiła się opuchlizny ust;

• „Chceszli w tej chorobie radzić mnie i sobie / Oddaj serce ty mnie, a ja tobie”;

6. Trzeci chór panieński. Ósma: Josaris.

• Josaris skarży się, że źle wybrała męża (nie posłuchała matki), bo on nie zadowolił jej seksualnie;

• wszystkie jego zaloty i obietnice teraz po ślubie straciły sens;

• Josaris mówi o tym ku przestrodze, bo teraz wszyscy się z niej śmieją, a inne matki opowiadają o jej przygodzie swoim córkom – znowu ku przestrodze;

• Josaris zastanawia się, jak dalej będzie żyć, póki się nie zestarzeje;

3