Twórczość w pedagogice Celestyna Freineta
„Twórczość” nie była znana w filozofii , teologii i sztuce europejskiej przez blisko tysiąc lat .Grecy przywilej swobodnego powoływania do życia rzeczy , które wcześniej nie istniały , przyznawali tylko poetom . Dopiero Rzymianie stworzyli osobne pojęcie nazywające czynności tworzenia .
Termin „twórca” wszedł do języka sztuki dopiero w wieku XIX . Już w XX wieku określenie to zaczęto stosować w odniesieniu do całej ludzkiej kultury . Obecnie mówi się o twórczości w nauce , o twórczym polityku , o twórcach nowej techniki . Dziś rozporządzamy wieloma wyrazami tego samego źródłosłowu o analogicznym sensie : twórca , tworzyć , twórczy , twórczość .
Począwszy od lat pięćdziesiątych naszego stulecia , w całym cywilizowanym świecie obserwujemy lawinowy wzrost zainteresowania teoretycznymi i praktycznymi problemami twórczości .
Problematyce tej poświęca się coraz więcej miejsca i uwagi zarówno w naukach klasycznych , a nawet naukach przyrodniczych . Powstają również nowe dyscypliny naukowe , jak : heurystyka , inwentyka , innowatyka i inne .
Twórczość jako dziedzina życia i działalności człowieka stanowi przedmiot zainteresowania psychologii i pedagogiki .
Zdecydowana większość definicji twórczości zakłada , iż jej podstawowym wyróżnikiem jest wprowadzenie pewnego novum wobec rzeczywistości zastanej .
Twórczość nie musi jednak być czystą kreacją , ale także tworzeniem nowych rzeczywistości z elementów wcześniej istniejących .
Ogólna definicja , zawierająca treści istotne dla pojęcia twórczości , może wyglądać następująco : Twórczość jest procesem prowadzącym do powstania nowego dzieła , uznanego przez pewną grupę ludzi jako zadowalające bądź użyteczne w określonym czasie . Przeciwieństwem twórczości będą zaś schematyczne powtórzenia i mechaniczne naśladownictwo .
O ile tradycyjny sposób pojmowania twórczości zakładał jej elitarność , wybiórczość , a twórcę traktował jako wybrańca losu , współcześnie traktuje się ją jako psychofizyczną czynność , w wyniku której powstają przedmioty nowe i wartościowe , dostępne dla każdego .
Według autorów reprezentujących eksperymentalne podejście do tej sfery działalności ludzkiej , twórczość jest rozwiązywaniem jakiegokolwiek problemu , który dla konkretnej osoby jest nowy . Człowiek zatem , jeżeli podejmie trud zmierzenia się z jakimkolwiek zadaniem lub problemem , automatycznie staje się twórcą . Można mówić o twórczym szewcu , stolarzu czy urzędniku . Wszystko , co się robi można robić z jakimś duchem , który wynika z natury charakteru osoby podejmującej daną czynność . Produkt zasługujący na miano twórczego może mieć dowolną postać i być nie tylko dziełem sztuki , odkryciem , oryginalną maszyną , może być równie dobrze - projektem organizacyjnym , metodą treningu sportowego , żartem , itd.
Większość definicji twórczości zakłada , że przedmiot twórczości jest czymś nowym , albo nawet użytecznym dla określonego środowiska , czymś twórczym obiektywnie .
Z punktu widzenia pedagogiki niezwykle ważne jest pojecie autokreacji , czyli stwarzanie siebie samego w procesie samowychowania przez sztukę . Pedagoga interesuje twórczość w szerokim rozumieniu tego pojęcia , gdzie mamy do czynienia z wszelką działalnością człowieka , która tworzy coś nowego , obojętnie czy będzie to jakaś rzecz w obrębie świata zewnętrznego , czy też określona dyspozycja ludzkiego umysłu lub uczucia , istniejąca i przejawiająca się tylko w samym człowieku .
Korzystając z wyników badań psychologów i filozofów , pedagodzy analizują warunki kształtowania postaw twórczych i obmyślają sposoby wykorzystania produktów działań twórczych ( zwłaszcza dzieci ) dla wzbogacenia ich potencjału kreatywności .
Traktowanie twórczości jako boskiego daru powodowało , że i sam proces tworzenia nosił na sobie boskie piętno . Szal twórczy , olśnienia , niezwykłe zdarzenia im towarzyszące to określenia popularne i używane jeszcze dla określeń sztuki modernistycznej . Twórczości jednak nie można sprowadzić do serii olśnień i natchnień .
W momencie gdy wieszczy elitaryzm zastąpiony został przez egalitaryzm , zaczęto poszukiwać przyczyn i mechanizmów twórczości . Natchnienie zostało zastąpione przez pracę połączoną z wysiłkiem i zaangażowanie całej osobowości twórcy .
Nie tylko myśli , serce , ale także ciało bierze udział w tworzeniu.
Często procesowi twórczemu podlega odpowiedni dobór środków informacji , a wiec struktura estetyczna użytych w dziele symboli . Akt twórczy oznacza tyle samo , co kombinacje i synteza elementów rzeczywistości , które łączą się i integrują w sposób oryginalny i nieoczekiwany .
Pomysł twórcy polega często na tym , że widzi on jakąś rzecz z nowego punktu widzenia .
Warunkiem tego , by wytwory uzyskały miano twórczych i by odróżniano proces twórczy od nietwórczego są nieograniczone rezultaty działania człowieka uzyskiwane przez znane sposoby postępowania . Aktywność twórcza ma charakter złożony . Do aktu twórczego prowadzi on przez pracę , wysiłek , odwagę i wyobraźnię . Procesowi twórczemu związanemu z zachowaniem się człowieka , czyli aktywnością twórczą i jego wytworami towarzyszą procesy poznawcze , a przede wszystkim myślenie łącznie z wyobraźnią , inteligencją i osobowością .
Wyobraźnia tez stanowi teren ujawniania się wszelkich odczuć , przypuszczeń , nieuświadomionych pierwotnych reakcji na bodźce otoczenia .
Proces twórczy określany jest jako długa droga między narodzinami pomysłu w wyobraźni a jego zmaterializowaniem .
Współczesne rozumienie twórczości pozwala mówić o niej w każdej sferze działalności ludzkiej . Wszystko , co nowe , oryginalne bądź inne wobec szablonowo rozumianej rzeczywistości określone może zostać mianem twórczego . Nieograniczony jest także zasięg pojęcia „twórca” . Stać się nim może każdy , kto w pewien sposób przekształca świat w sztuce , nauce , zabawie czy też w sobie samym .
Twórczość jest dziedziną działalności ludzkiej dostępną zasadniczo dla każdego .
Dziecko jest twórcze w sposób naturalny . Uczy się od pierwszych chwil swojego życia . Jego rozwój fizyczny , emocjonalny , spostrzeżeniowy przebiega niezwykle szybko i intensywnie . Potrzeba aktywności twórczej jest związana z zaspokojeniem jego potrzeb . Jeżeli zostaje zahamowana , ustaje w ogóle rozwój dziecka . Rozwój twórczej aktywności zależy niewątpliwie od warunków zewnętrznych - wpływu i oddziaływania środowiska oraz wewnętrznych uwarunkowań osobniczych , psychicznych , bądź psychofizycznych koniecznych do przeprowadzania operacji intelektualnych .
Ważne , by to środowisko było stymulujące , by stwarzało poczucie bezpieczeństwa i wolności przy umiejętnym i rozwijającym naturalne możliwości kierowaniu .
Rozwój twórczości wymaga sprzyjających warunków . Nauczyciel powinien dawać wyraz odczuciu , że dziecko jest wartościowe , posiada własne racje i możliwości ich uzewnętrznienia . Potrzebne jest wyczucie możliwości dziecka i okazane mu zaufanie . Dziecko dostrzega taką postawę i czuje się bezpieczne . Ma poczucie , że jest odbierane jako wartość niezależnie od tego , co robi . Efektem takiej postawy jest to , że dziecko odczuwa mniejszą potrzebę sztywnego trzymania się zasad , rozumie co znaczy „być sobą” , podejmuje próby spontanicznego analizowania siebie , czyli zmierza w kierunku twórczości . Następnym etapem jest zapewnienie klimatu pozbawionego oceny zewnętrznej . Atmosfera , w której dziecko nie jest kontrolowane czy oceniane z zewnętrznego punktu widzenia , daje poczucie swobody . Ocena stanowi zagrożenie i powoduje nastawienie obronne co oznacza , że pewna część przeżyć jest wyparta ze świadomości . Pozbawienie oceny zewnętrznej pozwala na uświadomienie sobie własnych upodobań i niechęci . Pomaga to z większą wrażliwością wnikać w istotę otaczających faktów i zdarzeń , jak również we własne racje . Dziecko zaczyna uznawać istniejące w nim samym kryterium oceniania . To początek kształtowania się dojrzałej twórczości . Nauczyciel powinien wyczuwać w jaki sposób dziecko odbiera rzeczywistość . Świadczy to o akceptacji i poczuciu bezpieczeństwa . W takim klimacie dziecko jest w stanie ujawnić swoje „ja” , wyrazić siebie w różnorodnych , nowych formach relacji ze światem . Jest to podstawowy czynnik stymulujący twórczość . Twórczość stymuluje się też przez psychiczną wolność . Chodzi tu o swobodę w zakresie symbolicznej ekspresji . Przyzwolenie takie daje pełną swobodę myślenia , odczuwania , sposobu bycia i tego wszystkiego , co najbardziej w dziecku wewnętrzne . Skłania to do otwartości , do spontanicznego operowania spostrzeżeniami , pojęciami , znaczeniami . Przyzwolenie to jest zezwoleniem na wolność , z czym wiąże się poczucie odpowiedzialności . W takim układzie dziecko jest zdolne do ponoszenia konsekwencji za błędy i sukcesy .
Jeżeli wewnętrznym warunkom twórczości towarzyszy świadomość bezpieczeństwa i psychiczna wolność , to powstaje większa ilość wytworów nowych i twórczych .
Ogromnie ważna jest rola wychowawcy . Do niego należy umiejętne zachęcanie do swobodnej ekspresji , usuwanie zahamowań , wpajanie przeświadczenia o własnych możliwościach twórczych . Słowa i postawa wychowawcy subtelnie wpajają dzieciom zaufanie do ich możliwości .
Dzieciństwo jest okresem szczególnej podatności człowieka na wszelkie oddziaływania kształcące i wychowawcze . Ukierunkowanie tych oddziaływań na rozwój dyspozycji twórczych zależy od otoczenia , szczególnie od szkoły . Kształtowanie postawy twórczej jest na tyle ważnym zagadnieniem wychowawczym , że stało się podstawą teorii wychowania estetycznego , obejmującego dwa równoczesne procesy wychowawcze : dążenie do usprawniania naturalnego rozwoju dziecka dzięki pobudzaniu jego indywidualnej twórczości artystycznej oraz dążenie do wychowania w dziecku wrażliwości estetycznej .
W procesie wychowania estetycznego pedagog winien być równocześnie psychologiem . Szczególną uwagę powinien zwrócić na sam proces tworzenia , w którym wyraża się cała osobowość dziecka , a przez jej wytwór - ogólny poziom jego rozwoju . Wychowanie artystyczne powinno zaspokajać zindywidualizowane potrzeby i rozwijać twórczą spontaniczność dziecka . Wychowanie estetyczne nie ogranicza się jedynie do płaszczyzny szeroko pojmowanej artystyczności . Wiąże się ściśle z wychowaniem moralnym . Upodobanie do tego co piękne , często przekształca się w upodobanie do tego , co dobre i prawdziwe .
Istnieje przekonanie , że szkoła niszczy usposobienie twórcze małego dziecka . Tak być nie musi . Punktem wyjścia dla twórczości stać się może każdy istniejący program nauczania . Ogromna rola przypisywana jest tu nauczycielowi , który swoją osobowością i postawą natchnąć może małego człowieka i zachęcić do działania w pełni twórczego .
Postulować należy stworzenie jak najbardziej optymalnych warunków rozwoju naturalnych potencjałów możliwości małego człowieka , współgranie z jego naturalną potrzebą twórczej realizacji i ekspresji .
Nadrzędnym celem integrującym wszystkie poczynania cząstkowe szkoły oparte na złożonych programach pobudzania twórczości uczniów jest przygotowanie młodzieży do twórczego stylu życia . Takie podejście do problemu kształcenia twórczości stwarza lepsze perspektywy dla rozwijania postaw i osobowości twórczych .
3