Strona 13 z 13

Pedagogika Celestyna Freineta.

1. Życie Celestyna Freineta (1896-1966)

Był francuskim pedagogiem, pochodził z biednej, chłopskiej rodziny. I to środowisko przyrodnicze i ludzkie określiło jego stosunek do podstawowych zagadnień społecznych, filozoficznych i pedagogicznych. Od starszych braci, dziadków, pasterzy przejmował mądrość życiową, na którą składały się obserwacje i doświadczenia wielu generacji. Freinet myślał kategoriami ludzi prostych, czerpiących prawdę o życiu z samego życia, z codziennej, żmudnej pracy, z umiłowania przyrody, ze znajomości praw natury.

Celestyn Freinet urodził się 15 października 1896 roku w Prowansji i tu na maleńkim cmentarzu został pochowany. Zmarł 8 października 1966 roku w Vence, mając 70 lat. Był dzieckiem biednej chłopskiej rodziny i do końca życia pozostał wierny swemu środowisku - przyrodniczemu i ludzkiemu. Freinet myślał kategoriami ludzi prostych, czerpiących prawdę o życiu z samego życia, z codziennej, żmudnej pracy, z umiłowania przyrody, ze znajomości praw natury.

Od najmłodszych lat uczestniczył w trudach wiejskiego życia. Jako mały chłopiec zajmował się wypasem owiec i kóz, pomagając w pracy starszym od niego, biegłym w swoim kunszcie pasterzom. Od nich przejmował ową mądrość życiową, na którą się składały obserwacje i doświadczenia wielu pokoleń. Później, jedną ze swych książek, syntetyzującą jego poglądy na pedagogikę tzw. zdrowego rozsądku, nazwał Freinet Gawędami Mateusza. Wyraził w ten sposób swój podziw i uznanie dla niezwykłego rozumu Mateusza, postaci autentycznej, pasterza-poety i filozofa, mędrca wiejskiego, z którym stykał się w latach dzieciństwa.

Edukację szkolną rozpoczął bardzo wcześnie, według relacji matki około czwartego roku życia. Pierwszą naukę czytania, pisania, rachowania pobierał w szkole wiejskiej w Gars, niesłychanie prymitywnie urządzonej i wyposażonej. Następnie uczył się w szkole średniej w Grasse. Stamtąd w 1913 roku przenosi się do Nicei na studia w Ecole Normale - uczelni kształcącej nauczycieli szkół podstawowych.

Gdy rozpoczęła się I wojna światowa, 18-letniego Celestyna powołano do wojska. Jako młody oficer uczestniczy w działaniach frontowych. Pod Verdun w 1915 roku zostaje ciężko ranny. Ma uszkodzone płuca. Wraca w ojczyste strony jako inwalida wojenny. Lekarze nie widzą najmniejszej szansy na uratowanie go. Zalecają bezwzględny spokój i leżakowanie.

Freinet nie może jednak pogodzić się z tym wyrokiem. Nie chce uznać swego inwalidztwa. Chce pracować.

Okres działalności w Bar-sur-Loup (1920 -1928) zaważył decydująco na dalszych losach Freineta. Tu właśnie ukształtował się jako pedagog i jako twórca nowej koncepcji pedagogicznej. Pierwsze doświadczenia młodego nauczyciela, pierwsze trudności w pracy z uczniami uświadomiły mu, że musi coś zmienić w ustalonym trybie szkoły tradycyjnej, całkowicie oderwanej od świata uczuć i myśli dziecięcych, zupełnie nie liczącej się z dziećmi, krępującej ich swobodę i naturalne pragnienia. Freinet zdecydował się podjąć walkę z taką szkołą i wszystkimi jej uwarunkowaniami. Uczulony na los dziecka, zwłaszcza dziecka wiejskiego, w swoich pierwszych artykułach, które już w 1920 roku ukazują się na łamach pisma Clarte, podejmuje walkę z zakorzenionymi tradycjami, protestuje przeciwko krzywdzie dziecka wiejskiego. Od tego czasu współpracuje z Henri Barbusse'em, redagującym pismo Clarte.

W szkole w Bar-sur-Loup zaczyna eksperymentować, szuka bardziej naturalnych i bardziej nowoczesnych metod nauczania i wychowania. Jego poszukiwania zbiegają się w czasie z okresem intensywnych poszukiwań nowych metod nauczania i wychowania w wielu krajach Europy i w Stanach Zjednoczonych. Freinet pilnie śledzi ówczesną literaturę psychologiczną i pedagogiczną. Studiuje prace Marii Montessori, koresponduje z Owidiuszem Decrolym, nawiązuje bardzo bliski kontakt z Adolfem Ferrierem. Zwiedza w Niemczech szkoły organizowane przez Hermanna Lietza. Aktywność poznawcza i dociekliwość młodego Freineta jest wręcz zdumiewająca. Szuka rozwiązań na własną rękę i dokonuje stałej konfrontacji swoich pomysłów i poczynań z tym, co uchodzi w owym czasie za najnowsze osiągnięcie myśli pedagogicznej. Pozostaje pod urokiem całej plejady ówczesnych autorytetów, ale nie jest wobec nich bezkrytyczny.

Gdy w roku 1924 - na kongresie w Montreux - zetknął się po raz pierwszy bezpośrednio z najwybitniejszymi przedstawicielami ówczesnych kierunków Nowego Wychowania, nie ukrywa doznanego zawodu. Prawie wszystkie propozycje dotyczyły szkół elitarnych, rozporządzającymi szczególnie korzystnymi warunkami pracy, on zaś ciągle miał przed oczyma swoją biedną szkółkę w Bar-sur-Loup i wiele jej podobnych.

W poszukiwaniu rozwiązań pedagogicznych, które otworzyłyby przed wszystkimi dziećmi jednakowe możliwości zdobycia pełnowartościowej wiedzy Freinet skłania się ku doktrynie socjalistycznej. W sierpniu 1925 roku wraz z kilkudziesięcioosobową grupą nauczycieli z różnych krajów Europy Zachodniej Freinet odbywa podróż do Związku Radzieckiego.

Próbując dokonać gruntownej przebudowy całego układu życia szkoły w Bar-sur-Loup w 1926 roku wpada na pomysł zastosowania drukarni w pracy szkolnej. Ta innowacja techniczna jest początkiem owej rewolucji pedagogicznej, zapoczątkowanej przez Freineta. Drukarnia szkolna zmienia charakter i sens pracy dziecka, nadaje jej większa powagę, uczy wielu pożytecznych umiejętności, a ponadto umożliwia wprowadzenie i powiązanie wielu technik nauczania. W roku 1927 ukazuje się książka Freineta pt. Drukarnia w szkole, prezentująca całość ówczesnych poglądów autora na nowoczesną szkołę.

Doświadczenia Freineta i jego publikacje zaczynają już od początku lat dwudziestych przyciągać uwagę wielu nauczycieli, zwłaszcza pracujących na wsi. W 1927 roku odbywa się w Tours I Kongres zwolenników drukarni szkolnej. Ukazuje się pierwsze czasopismo La Gerbe Enfantine, zawierające materiały dla dzieci i redagowane przez dzieci. Ukazuje się również pierwsze czasopismo dla nauczycieli, stosujących nowe techniki - Imprimerie
a l'Ecole. Entuzjaści nowej pedagogiki zespalają swoje wysiłki. W 1928 roku Freinet zakłada w Cannes Spółdzielnię Nauczania Świeckiego, która odtąd staje się główną siedzibą i ośrodkiem ogniskującym wszystkie poczynania ruchu freinetowskiego.

W ten sposób w latach 1920 - 1928 wykrystalizowały się najbardziej charakterystyczne elementy działalności pedagogicznej Celestyna Freineta: własny warsztat, własny twórczy wysiłek, mający na celu wprowadzenie w życie idei Nowoczesnej Szkoły, i zespalanie wokół tych idei coraz szerszej rzeszy nauczycieli ludowych.

Nowe obowiązki wynikające z rozwoju ruchu freinetowskiego, oraz konieczność podjęcia przez Elizę, żonę Freineta, pracy nauczycielskiej, zmuszają go do opuszczenia Bar-sur-Loup. W 1928 roku Freinet obejmuje bardzo zaniedbaną szkołę w Saint-Paul, miejscowości znajdującej się niedaleko Bar-sur-Loup. Tu spotyka go niepowodzenie. Jego elementarne wymagania, dotyczące wyposażenia szkoły i odnowienia budynku, a zwłaszcza reformatorskie pomysły w dziedzinie organizacji pracy szkolnej nie budzą zachwytu u miejscowych notabli, choć zyskują mu uznanie, a nawet miłość uczniów oraz rodziców. Za wszelką cenę starano się usunąć nauczyciela-nowatora, a w ich mniemaniu komunistę i bezbożnika, nie cofając się nawet przed użyciem siły i próbą podpalenia.

Sprawa Saint-Paul odbiła się głośnym echem w całej Francji, rozpętała głośną dyskusję na łamach centralnych czasopism. W obronie Freineta i zasad jego działalności wystąpił Romain Rolland, Henri Barbusse, Paul Langevin, Henri Vallon i wielu innych wybitnych intelektualistów. Niewiele to jednak pomogło, Freinet musi opuścić Saint-Paul - otrzymuje urlop zdrowotny. Ale nie opuścił rodzimej Prowansji.

Kosztem olbrzymich osobistych wyrzeczeń w latach 1934 - 1935 Freinet buduje w Vence własną, niewielką "prywatną" szkołę. Dzieje tej szkoły, zwłaszcza pierwsze lata jej istnienia, to pasmo niebywałych trudności, jakie trzeba było pokonać, by stworzyć warunki i atmosferę sprzyjającą rozwojowi dzieci z najuboższych środowisk, dzieci z różnymi dolegliwościami i zaburzeniami bądź też tych, które przychodziły do szkoły z dużym opóźnieniem w nauce. Pierwsze pionierskie lata istnienia oraz rozwoju szkoły opisała w swojej książce Eliza Freinet.

Od początku istnienia szkoła w Vence stanowiła twórcze laboratorium nie tylko dla Freineta i jego najbliższych współpracowników, lecz dla wielu osób przybywających z całego świata.

W latach trzydziestych Freinet rozwija działalność nie tylko pedagogiczną, ale i społeczną. Włącza się w akcje Frontu Ludowego. Wraz z Romain Rollandem tworzy w 1935 roku Front Obrony Praw Dziecka (Le Front de l'Enfance).

Jego działalność wymierzona między innymi przeciwko tendencjom faszyzowania kraju sprawiła, że w 1940 roku, gdy Francja znalazła się pod okupacją. Freinet został aresztowany przez Niemców i osadzony w obozie.
Jego żona wraz z córką musiały uchodzić z Vence.

W trudnych warunkach obozowych Freinet nie poddaje się, prowadzi ożywioną działalność oświatową i organizatorską. W tych niesprzyjających warunkach zaczyna też pisać. Powstają zarysy fundamentalnych dzieł, stanowiących wykładnię filozoficznych, psychologicznych i pedagogicznych podstaw koncepcji Nowoczesnej Szkoły - Wychowanie przez pracę i Zarys psychologii stosowanej w wychowaniu. Po opuszczeniu obozu przyłącza się do ruchu oporu i kieruje tym ruchem w dolinie de Vallouise, na południu Francji.

Po wojnie Freinet wraca do Vence. Budynki szkoły są zrujnowane. Trzeba wszystko uporządkować. W 1947 roku wznawia przerwaną pracę. Rozpoczyna się nowy okres niezwykle ożywionej działalności - zarówno w szkole, jak i na terenie Spółdzielni Nauczania Świeckiego. Spółdzielnia przechodzi różne koleje losu, aż wreszcie stabilizuje się jako placówka wytwarzająca materiały i pomoce naukowe, natomiast zadania o charakterze ściśle pedagogicznym, koncepcyjne i programowe przejmuje Instytut Spółdzielczy Nowoczesnej Szkoły, nowo powołane stowarzyszenie w 1948 roku.

W dwa lata później na Kongresie w Nancy ogłoszono Kartę Nowoczesnej Szkoły, dokument formułujący założenia ideowo-pedagogiczne ruchu freinetowskiego. W roku 1957 Freinet stał się inicjatorem utworzenia Międzynarodowej Federacji Ruchów Szkoły Nowoczesnej (FIMEM).

Rozwija coraz szerszą działalność. Nadal walczy o postęp pedagogiczny. W czasie licznych spotkań z nauczycielami w różnych zakątkach kraju szczegółowo przedstawia założenia i możliwości praktycznej realizacji Nowoczesnej Szkoły. Wyjaśnieniu tej zasadniczej kwestii służą liczne nowe książki i artykuły. W tych latach publikuje Nowoczesną Szkołę Francuską, w której to pracy wyłożył najbardziej syntetycznie, najpełniej, a zarazem bardzo konkretnie i systematycznie podstawowe założenia i sposoby realizacji koncepcji Nowoczesnej Szkoły. Następne książki omawiają poszczególne specyficzne freinetowskie techniki nauczania.

Działalność Freineta nie ustaje ani na chwilę. Uczestniczy jeszcze w pracach XX Kongresu w roku 1965. Na Kongres w Perpignan w 1966 roku nie może już przybyć, trawiony śmiertelną chorobą.

Szukając źródeł koncepcji pedagogicznej Freineta, trzeba zwrócić również uwagę na jego dość osobliwą filozofię życiową. Zazwyczaj określa się tę filozofię jako naturalistyczną, a jej twórcę zalicza się do przedstawicieli naturalizmu pedagogicznego, wywodzących swoje poglądy z rousseauizmu. Freinet nawiązywał bardzo wyraźnie do tego nurtu społeczno-filozoficznego, tak jak wielu postępowych myślicieli francuskich. Jednakże jego naturalizm pedagogiczny ma jeszcze inne źródła. Jego koncepcja wyrasta z codziennych przeżyć i głęboko utrwalonych obserwacji małego prowansalskiego pastuszka. Wyrasta z jego doświadczeń, które zdobywał w obcowaniu z przyrodą, z prostymi ludźmi i zwierzętami.

Z doświadczeń tych i towarzyszących im przemyśleń wynikało głębokie przeświadczenie Freineta, że istnieją proste, a zarazem wielkie, podstawowe i uniwersalne, odwieczne prawa życia, które obejmują swoim działaniem wszystkie bez wyjątku istoty żywe - zarówno zwierzęta, jak i ludzi.

Freinet bynajmniej nie utożsamia procesu wychowania ludzi z procesem wychowania zwierząt. Jeżeli Freinet wysuwa na każdym kroku postulat wychowania naturalnego, jeśli zaleca stosowanie naturalnych metod nauczania, gdy przewiduje naturalne metody organizacji życia klasy i szkoły - znaczy to, iż pragnie, by we wszystkich poczynaniach składających się na proces wychowania uwzględnione zostały naturalne prawa rozwoju, naturalne reakcje
i naturalne tendencje, występujące w zachowaniu wszystkich istot żywych. Jednocześnie zdaje sobie sprawę, że istnieją pewne zagadnienia specyficzne, charakteryzujące rozwój osobowości ludzkiej. Szukając odpowiedzi na pytanie, jakie są psychiczne mechanizmy rozwoju człowieka, Freinet dopracował się oryginalnej koncepcji psychologicznej. Jest to psychologia wrażliwości na świat.

Freinet czerpał inspiracje z różnych źródeł - psychologii funkcjonalnej, psychoanalizy, intuicjonizmu - a jednocześnie swoje poglądy przedstawiał w formie refleksji, wynikających z jego życiowych doświadczeń i wieloletnich przemyśleń.

Zgodnie z jego koncepcją psychologiczną, poznawanie i opanowywanie rzeczywistości otaczającej człowieka dokonuje się nie tylko przez intelekt, ale i przez emocje oraz instynkty. Dokonuje się niejako całą osobowością - w dużej mierze intuicyjnie, drogą stałych poszukiwań i stałego eksperymentowania. Tylko takie wewnętrzne ogarnianie i wchłanianie rzeczywistości sprawia, iż przenika ona w głąb człowieka, kształtuje jego inteligencję, postawy, osobowość, wpływa na zachowanie.

Szukanie po omacku, czyli tzw. tatonnement experimental, stanowi centralne pojęcie w psychologicznej koncepcji Freineta. Powoduje ono doniosłe konsekwencje pedagogiczne. W interpretacji Freineta jest to uniwersalny mechanizm procesu uczenia się, przyswajania wiedzy, dochodzenia do prawdy. W ten właśnie sposób - dokonuje się rozwój człowieka od najmłodszych lat. Z tych poszukiwań wyrastają reguły i techniki życia, leżące u podstaw zachowania ludzkiego.

Według Freineta nie ma innej drogi zdobycia wiedzy życiowej, jak tylko rozpoczynanie od bardzo prostych doświadczeń czynionych po omacku - już w fazie wczesnego dzieciństwa, by potem - na dalszych etapach rozwoju - wznieść się na poziom doświadczeń zdobywanych w sposób bardziej metodyczny i naukowy, zawsze jednak przeniknięty intuicją, wyczuciem, szukaniem po omacku. Tylko taka wiedza - żywa, zdobywana i przeżywana - staje się czynnikiem rozwoju osobowości, wpływa na myślenie i działanie ludzkie.

Freinet analizując cykl rozwojowy jednostki ludzkiej, wskazując, jakie czynniki i sytuacje mogą zakłócać ten rozwój, a jakie przyczyniają się do wzmocnienia potencjału życiowego człowieka, wyodrębnia trzy naturalne fazy rozwoju psychicznego, które trzeba uwzględniać nie tylko w pracy z każdą jednostką, ale i wówczas, gdy konstruuje się system oświatowo-wychowawczy:

I faza - szukanie po omacku - obejmuje głównie okres od narodzin dziecka do początków wczesnej edukacji szkolnej.

II faza - tzw. urządzanie się (arrangement) w otaczającym świecie - dziecko, mając już pewien zasób doświadczeń, zaczyna po swojemu porządkować teren swojego życia i działania.

III faza - gdy dominuje zabawa-praca, a potem praca-zabawa, jest okresem dojrzewania jednostki do podstawowych zadań życiowych i społecznych.

Mając na względzie kolejne fazy rozwoju psychicznego dziecka, pedagogika powinna zmierzać - zdaniem Freineta - do zachowania, a nawet wzmocnienia potencjału życiowego, jakim dysponują dzieci, właśnie tego potencjału, który jest zwalczany i w dużej mierze niweczony przez tradycyjne metody pracy szkolnej.

Pierwsze doświadczenia młodego nauczyciela, trudności w pracy z uczniami, uświadomiły mu, że musi coś zmienić w ustalonym trybie szkoły, całkowicie oderwanej od świata uczuć i myśli dziecięcych, zupełnie nie liczącej się z dziećmi, krępującej ich swobodę i naturalne pragnienia. Freinet zdecydował się podjąć walkę ze szkołą tradycyjną i wszystkimi jej uwarunkowaniami:

• rozpoczął tworzenie ruchu pedagogicznego Nowoczesnej Szkoły Francuskiej (uwalniającej dziecko od niepokojów i napięć związanych z nauką);

• doprowadził do jej I Kongresu w Tours;

• szukał bardziej naturalnych i bardziej nowoczesnych metod nauczania i wychowania (w latach 1920-1928 prowadził eksperymenty w szkole w Bar-sur-Loup, tam wykrystalizowały się najbardziej charakterystyczne elementy jego działalności pedagogicznej – własny warsztat, własny twórczy wysiłek).

W latach 1934-1935 Freinet zbudował własną, niewielką, prywatną, eksperymentalną szkołę w Vence. Dzieje tej szkoły, zwłaszcza pierwsze lata jej istnienia, to pasmo niebywałych trudności, jakie trzeba było pokonać, by stworzyć warunki i atmosferę sprzyjającą rozwojowi dzieci z najuboższych środowisk, dzieci z różnymi dolegliwościami i zaburzeniami bądź też tych, które przychodziły do szkoły z dużym opóźnieniem w nauce.

W 1940 roku, gdy Francja znalazła się pod okupacją, Freinet został aresztowany przez Niemców i osadzony w obozie. W trudnych warunkach obozowych Freinet nie poddał się – prowadził ożywioną działalność oświatową i organizatorską, zaczął pisać. Tam stworzył dwie książki: Nowoczesną Szkołę Francuską i Rady dla rodziców oraz opracował zarysy fundamentalnych dzieł, stanowiących wykładnię filozoficznych, psychologicznych i pedagogicznych podstaw koncepcji Nowoczesnej Szkoły – Wychowanie przez pracę i Zarys psychologii stosowanej w wychowaniu. W 1947 roku wznowił przerwaną pracę pedagogiczną.

2. Pedagogika Celestyna Freineta

Pochodził z biednej, chłopskiej rodziny. I to środowisko przyrodnicze i ludzkie określiło jego stosunek do podstawowych zagadnień społecznych, filozoficznych i pedagogicznych. Od starszych braci, dziadków, pasterzy przejmował mądrość życiową, na którą składały się obserwacje i doświadczenia wielu generacji. Dlatego swoje poglądy pedagogiczne tzw. zdrowego rozsądku zatytułował „Gawędy Mateusza”. Mateusz był autentyczną postacią, mędrcem, filozofem i poetą wiejskim, z którym Freinet często rozmawiał. W czasie pierwszej wojny światowej Celestyn Freinet został ciężko ranny. Po dojściu do zdrowia podjął pracę nauczyciela. W 1920 roku zaczął uczyć w dwuklasowej , wiejskiej szkole. Freinet stwierdził, że tradycyjne nauczanie nie budziło zainteresowania uczniów. Młody nauczyciel zaczyna, więc eksperymentować, szukać innych, bardziej nowoczesnych metod nauczania i wychowania. Studiuje literaturę pedagogiczną, koresponduje ze znanymi pedagogami, bierze udział w kongresach nauczycieli nowatorów, w 1924 roku wyjeżdża do Związku Radzieckiego i wraca zafascynowany tą pedagogiką. Pierwszą nowością, którą wprowadził w szkole było założenie w 1926 roku szkolnej drukarni. Umożliwiło mu to wprowadzenie następnych innowacyjnych technik nauczania. Nie zawsze jednak udaje mu się realizować swoje idee, gdyż napotyka sprzeciw rodziców i władz. Dlatego w 1934 roku założył prywatną szkołę, w której zaczął stosować nowe idee pedagogiczne, opracowane przez siebie. Celestyn Freinet uważał, że pedagogika nie jest czymś stałym, niezmiennym, lecz jej celem powinno być tworzenie warunków dla rozwoju dziecka.

Założenia pedagogiki Freineta

1. Nie ma podziału na dydaktykę i wychowanie,

2. Szkoła nie może selekcjonować dzieci na lepsze i gorsze, lecz powinna pracować z dziećmi o różnych możliwościach intelektualnych,

3. W pracy pedagogicznej najważniejszy jest rozwój osobowości każdego dziecka,

4. Pedagogika oparta jest na prawach dziecka, szacunku dla jego osoby, potrzeb i dążeń,

5. W rozwoju zawodowym nauczyciela ważna jest wymiana doświadczeń,

6. Założenia pedagogiczne realizowane są za pomocą TECHNIK, które ułatwiają pracę nauczyciela.

Celestyn Freinet zrezygnował z tradycyjnych metod nauczania. Odrzuca on ocenę, konwencję podręcznika, uwzględnia indywidualne tempo pracy. Inny jest sposób zdobywania wiedzy przez ucznia. Freinet szczególną uwagę zwracał na rozwój samorządności, czyli pracę w małych grupach. Samorządność dzieci stanowi podstawę wychowania. Jej formą jest tzw. spółdzielnia szkolna. Dzieci organizują wszystkie dziedziny i rodzaje działalności w szkole. Pracują nie w klasach, lecz w pracowniach wyposażonych w materiały i pomoce kształcące, odpowiednio poklasyfikowane i dostępne w każdej chwili. Uczniowie sami określają zadania do wykonania na cały tydzień, wyznaczają osoby odpowiedzialne, dokumentują pracę. Na koniec tygodnia następuje samoocena i ocena pracy. Ma ona charakter graficzny. Zamiast ocen dzieci uzyskują sprawności i dyplomy. Taki sposób oceniania wysiłków dzieci sprawia, że znika niezdrowa rywalizacja, a każde dziecko może zdobyć sprawność intelektualną lub manualną zgodnie ze swoim wyborem. Dlatego też inna jest rola nauczyciela w klasie. Musi on przezwyciężyć w sobie postawę dogmatyczną, autorytarną, narzucającą, aby wejść między uczniów, by razem z nimi pracować i szukać rozwiązań. Wychowawca ma inspirować, regulować i pomagać. TECHNIKI, które opracował Freinet są podstawą jego pedagogiki.

Techniki Freineta:

1. Swobodny tekst

Ma na celu kształcenie umiejętność poprawnego wypowiadania swoich myśli, wrażeń i przeżyć. Oto kolejność pracy:

1. Najpierw nauczyciel z uczniami ustala temat wypracowania.

2. Następnie dzieci piszą indywidualnie tekst na kartkach.

3. W małych grupach dzieci prezentują swoje teksty i wybierają ich zdaniem najlepszy.

4. Autor wybranego tekstu czyta głośno swój tekst na forum klasy.
   Jeżeli klas jest mała liczebnie wszystkie dzieci prezentują swoje prace.

5. Uczniowie głosują, który tekst najbardziej im się podobał i uzasadniają swój wybór.

6. Wybrany tekst jest przepisany na tablicy.

7. Tekst jest poprawiany językowo, usuwane są błędy ortograficzne, gramatyczne, interpunkcyjne. Dzięki temu uczniowie powtarzają zasady pisowni.

8. Tekst jest wzbogacany. Dodawane są określenia, wyrazy bliskoznaczne, metafory. Zdania są skracane lub rozwijane. Autor tekstu musi wyrazić zgodę na dokonanie zmian.

9. Pozostałe teksty nauczyciel poprawia i omawia z uczniami.

W tej technice występują wszystkie rodzaje ćwiczeń: w mówieniu, pisaniu, pisaniu z pamięci, czytaniu głośnym i cichym ze zrozumieniem, słownikowe, gramatyczne, ortograficzne, nauki o języku, wiedzy o literaturze. Teksty te mogą być wykorzystane w korespondencji międzyszkolnej lub w gazetkach.

Swobodny tekst jest to wolna od jakiegokolwiek narzucania tematu czy formy, pisemna wypowiedź dziecka. Jest swobodna i umotywowana, stanowi punkt wyjścia i ośrodek pracy szkolnej. Najkorzystniejsza sytuacja do jego napisania wystąpi wówczas, gdy:

1. dziecko samo zapragnie wyrazić piórem czy rysunkiem to, co czuje, to co je interesuje,

2. odczuje potrzebę wypowiedzenia, aby porozumieć się z innymi dziećmi, podzielić się z bliskimi swoimi pragnieniami i radościami,

3. zdecyduje się zakomunikować dorosłym swoje wątpliwości, przedstawić im swoje prawa i dążenia.

Nie może być on tylko dodatkiem do pracy szkolnej, ale jej punktem wyjścia i jej ośrodkiem. Chodzi tutaj, aby zajęcia swobodnego tekstu nie ograniczały się do napisania, przeczytania i opracowania swobodnych tekstów, ale aby zainteresowania dzieci wyrażone w ekspresji werbalnej czy plastycznej nadal kontynuować w organizowanych zajęciach - różnorodne ćwiczenia językowe, ćwiczenia w wyrazistym czytaniu, materiał do opracowania scenariusza inscenizacja, źródło ekspresji plastycznej, muzycznej, inspiracja do poszukiwania, odkrywania informacji z różnych dziedzin wiedzy.

1. Rodzaje swobodnego tekstu

1. Swobodny tekst mówiony- tworzą go dzieci, które nie potrafią zapisać swoich myśli za pomocą pisma. Swobodne wypowiedzenia można nagrać na taśmę magnetofonową, a potem odtworzyć, wybrać najciekawsze, wydrukować.

2. Swobodny tekst pisany.

W zajęciach prowadzonych tą techniką wyróżnia się kilka etapów:

1. Pisanie swobodnego tekstu- dziecko pisze to, co ma ochotę przekazać najbliższemu otoczeniu: przyjaciołom, kolegom, rodzicom, nauczycielom, sąsiadom, „przyrodzie”. Pisze w domu lub w klasie podczas swobodnych zajęć, samodzielnie lub z pomocą nauczyciela. Skąd w praktyce szkolnej obserwuje się troskę nauczyciela o wytworzenie sytuacji, w której dziecko czułoby autentyczną potrzebę wypowiedzenia się. Może ona ujawnić się, na przykład: podczas oglądania pamiątek z wakacji, porządkowania eksponatów przyniesionych z jesiennej wycieczki do parku, do lasu, do sadu, na pole, tworzenia scenek rodzajowych z figur wykonanych z jesiennych owoców, przeglądania pisemek dziecięcych, organizowania wystawy prac plastycznych- efektów ekspresji uczniów, przeżyć związanych z ekspresją muzyczną, obserwacji przyrodniczych, indywidualnych kontaktów ze światem roślin i zwierząt itp.

2. Wybór swobodnego tekstu- wybór może mieć różny przebieg w zależności od wieku dzieci, ich sprawności językowej:

• uczniowie odczytują swoje teksty całej klasie, a nauczyciel lub jeden z uczniów zapisuje na tablicy tytuły prac, po czym następuje wybór najciekawszej, najbardziej interesującej przez podniesienie ręki,

• czytanie i wybór tekstu odbywa się w grupach, najlepiej w trzy lub czteroosobowych, w wyniku którego każdy zespół przedstawia jeden tekst. Poprzez głosowanie przez całą klasę , wybiera się ten, który się najbardziej podobał,

• zespół po wybraniu i przedstawieniu całej klasie swojego tekstu, opracowuje go również w zespole, a potem drukuje.

3. Opracowanie tekstu- swobodny tekst (wybrany przez uczniów) zostaje zapisany na tablicy, po czym następuje korekta, celem której jest doprowadzenie tekstu do postaci poprawnej językowo, bogatej i żywej. Ćwiczenia językowe związane z korektą swobodnego tekstu różnią się od ćwiczeń proponowanych przez podręczniki, ponieważ mają charakter naturalny, są zawsze środkiem do jasnego wypowiedzenia myśli, które przekazać należy tak, aby być dobrze rozumianym przez adresatów swobodnego tekstu. Biorąc pod uwagę wartość ćwiczeń związanych z opracowaniem tekstu dla pobudzenia myślenia i rozwoju języka dziecka, C. Freinet stawia inny szereg wymagań:

• określa stopień ingerencji nauczyciela w tekst dziecięcy- przestrzega przed zbytnią ingerencją, która może zdeformować myśli dziecka,

• charakteryzuje postawę nauczyciela (wyzwalający aktywność i pomysłowość dzieci, akceptujący samodzielność myślenia, a nawet krytykę),

• wskazuje trzy zasadnicze grupy ćwiczeń, które pozwalają wyszukiwać i usunąć z tekstu błędy i niejasności, udoskonalić tekst, jasno i pięknie wyrazić myśl autora:

-analiza tekstu ze względu na poprawność wyrazów i zwrotów,

-analiza tekstu ze względu na kompozycję wypowiedzi i budowę kolejnych zdań,

-ćwiczenia uwzględniające dokładność i precyzję języka.

Technika swobodnego tekstu pozwala realizować ważne zadania dydaktyczne, kształcące i wychowawcze:

• stanowi podstawę do nauki czytania i pisania metodą naturalną,

• sprzyja pobudzaniu języka dziecka w zakresie różnych funkcji: komunikacyjnej i reprezentacyjnej, jak również ekspresyjnej i impresyjnej,

• umożliwia scalenie kształcenia języka z nauką o nim,

• pobudza myślenie twórcze i krytyczne,

• wyzwala naturalną potrzebę tworzenia, inspiruje do nowych poszukiwań i działań.

2. Korespondencja międzyszkolna i wzajemne odwiedziny

Uczniowie korespondują z rówieśnikami z innej szkoły. Obejmuje ona głównie LISTY. Dzieci poznają zasady kompozycyjne pisania listów, używania wielkiej litery w zwrotach grzecznościowych. Oprócz tego dzieci mogą wysyłać rysunki, gazetki szkolne i klasowe oraz ciekawe teksty własne, krzyżówki, rebusy, zagadki.

(kształcenie postawy solidaryzmu społecznego w duchu równości i miłości bliźniego)

3. Gazetka i drukarnia szkolna (ukazywały się w niej najlepsze prace uczniów; zawierała trzy ważne elementy: krytykujemy, winszujemy, życzymy sobie)

4. Fiszki autokreacyjne/samokontrole

Są to kartoniki z zadaniami dla uczniów i kartoniki z prawidłowymi odpowiedziami. Zadania mogą dotyczyć wiadomości gramatycznych lub tematyki lekcji. Każdy uczeń pracuje samodzielnie, bierze jedno zadanie i wykonuje je w specjalnym zeszycie. Po wykonaniu zadania uczeń odnosi zadanie i bierze kartonik z prawidłową odpowiedzią. Uczeń sam sprawdza poprawność wykonania, poprawia błędy. Jest to nauka samokontroli. Nauczyciel nie ocenia i nie kontroluje uczniów. Fiszki można wielokrotnie wykorzystywać, wzbogacać, zmieniać przykłady.

5. Doświadczenie poszukujące (polega na poszukiwaniu informacji w celu rozwiązania konkretnego problemu; sposoby zbierania informacji: wywiady terenowe, wycieczki, krótkie referaty, samodzielnie dobierane lektury itd.)

6. System sprawności (zdobywane przez ucznia wg własnego uznania, aktualnych zainteresowań)

7. Samorząd uczniowski (uzgadnianie planu zajęć tygodniowych, sąd uczniowski itp.)

Dzięki wprowadzeniu technik szkoła staje się zajmująca, zobowiązująca, twórcza i ciekawa.

Celestyna Freinet podkreślał, iż kształcenie i wychowanie dokonują się przez działanie. Stąd wynika zasada wychowania przez samodzielną pracę, która jest bardzo ważnym elementem koncepcji Freineta, gdyż praca wg niego jest wyróżnikiem ludzkiej egzystencji. Freinet uważał, że bliższa naturze dziecka jest praca indywidualna dokonująca się w obrębie kolektywu i na rzecz wspólnoty w przeciwieństwie do pracy zbiorowej wykonywanej wg jednego narzuconego rytmu i tej samej treści.

3. Uczeń i nauczyciel w szkole freinetowskiej

Homo creator - człowiek twórca - to potencjalnie każde dziecko, bo możliwości twórcze tkwią w każdym z nich. Przygotowanie ludzi do twórczej aktywności to główne zadanie współczesnej szkoły i systemu edukacji. Kształcenie twórczych ludzi powinno rozpoczynać się bardzo wcześnie, już od pierwszych lat pobytu dziecka w szkole, a nawet już od przedszkola. Nie zawsze jednak te możliwości zostają odkryte. Nauczyciele I etapu kształcenia mają szczególne pole manewru, gdy chodzi o rozbudzanie potrzeby tworzenia przez dzieci, o przekazywanie ich myśli, pragnień i odczuć. Wyobraźnię i postawę twórczą powinno rozwijać się przede wszystkim w szkole. To właśnie tutaj swoboda twórcza i niepohamowany impet twórczy mogą znaleźć swój najpełniejszy wyraz w postaci konkretnego wytworu dziecięcego.

Szkoła w rozumieniu francuskiego pedagoga C. Freineta jest ważnym środowiskiem pracy i życia dziecka, stwarzającym mu warunki aktywności twórczej, umożliwiającym ujawnianie własnej indywidualności i podmiotowości. Nauczyciel występuje w roli arbitra, przekształca się w przyjaciela, partnera i pomocnika w odkrywaniu i kreowaniu indywidualności każdego z uczniów. Szkoła w takim rozumieniu jest bogatym środowiskiem wychowawczym, która stwarza uczniowi szanse rozwoju i twórczej aktywności.

Definicja twórczości rozpatrywana jest zwykle w obrębie 4 kategorii:

1. twórczość jako proces

2. twórczość jako dzieło (wytwór)

3. twórczość jako zespół zdolności (właściwości) intelektualnych, bądź zespół cech osobowościowych

4. twórczość jako zespół stymulatorów społecznych (społeczny klimat uwarunkowań twórczych)

Proces twórczy w rozumieniu S.Popka " trwa od momentu zakiełkowania mglistego pomysłu, aż do ukończenia pracy."

Efektem procesu twórczego jest konkretny wytwór - dzieło. Definicje twórczości koncentrują się wokół jego cech, uznawanych za kryteria twórczości. Najczęściej wymieniane kryteria twórczości to:

• nowość wytworu

• oryginalność

• stosowność

• przekształcanie rzeczywistości

• trwałość oddziaływania i społeczna wartość utworu.

Kolejna grupa definicji eksponuje cechy charakteryzujące twórców i utożsamia twórców z inteligencją, talentem lub uzdolnieniami specjalnymi.

W każdej kategorii twórczości istotną rolę odgrywa aktywność (działanie, dynamika, energia, witalizm). Bez niej nie byłoby oryginalnych i niepowtarzalnych wytworów, które wywołują zachwyt odbiorców. Nie zaistniałby również proces tworzenia i nie ujawniłyby się istotne cechy osobowości twórcy.

Twórczość jest rozumiana również jako aktywność, wynik, proces oraz jako myślenie twórcze. Myślenie twórcze stanowi siłę sprawczą działalności twórczej, dlatego jego rozwój i kształtowanie jest jednym z zadań edukacji.

Twórczość za Pietrasińskim będziemy rozumieli jako "aktywność przynoszącą wytwory dotąd nieznane, a zarazem społecznie wartościowe.”. W przypadku dzieci i młodzieży mamy do czynienia zazwyczaj z twórczością subiektywną, tzn. z wartościami nowymi jedynie dla jednostki, w odróżnieniu do twórczości obiektywnej, czyli nowej dla danego społeczeństwa, a nawet ludzkości.

Jeżeli pojęcie twórczości odniesiemy do dzieci, to zauważymy, że większość z nich nie posiada jeszcze wiedzy i umiejętności niezbędnych do tworzenia dzieł uznawanych przez innych za nowe i społecznie wartościowe. Mimo to chętnie podejmują trud tworzenia, a efekty ich pracy zaskakują niejedną osobę. Ich wytwory są nowością i odkryciem ich samych i dlatego posiadają cenną wartość.

Dziecko w sposób naturalny jest twórcą. Jego aktywność należy do sfery rozwoju i jest całkowicie zwrócona w kierunku budowania siebie. Dzięki procesowi ciągłego wzrastania, zwróconego ku przyszłości, zaspokaja naturalną potrzebę biologiczną - działając tworzy rzeczy niezwykłe.

Pierwsze przejawy twórczości możemy zaobserwować już we wczesnym dzieciństwie, kiedy pojawiają się niezwykłe metafory językowe, neologizmy, oryginalne rysunki i kompozycje przestrzenne. Twórcze dzieci są często inicjatorami zabaw, przydzielają role i rekwizyty, narzucają innym własny plan zabawy.

Na twórcze zdolności dzieci decyduje wiele czynników. Jednym z nich jest inteligencja oraz oddziaływanie społeczne. Wpływ środowiska na kształtowanie postawy twórczej jest bardzo wielki. Informują o tym R. Gloton i C. Clero, którzy pojmują postawę twórczą jako "dyspozycję do tworzenia, która w stanie potencjalnym istnieje u wszystkich ludzi w każdym wieku i uzależniona jest od środowiska społeczno – kulturalnego.

Rozwijaniu zdolności twórczych dzieci pomagają lekcje twórczości. Możemy je wplatać w zaplanowane zajęcia, będą wtedy "przerywnikami" lekcji. Warto jednak zaplanować całe lekcje poświęcone temu zagadnieniu.

Stymulowanie twórczej aktywności dziecka wymaga zdaniem uwzględniania wielu zasad, a mianowicie: aby dziecko mogło twórczo działać musi mieć odpowiednio zorganizowane środowisko do działania, musi mieć dostęp do różnych materiałów oraz miejsce do realizowania pomysłów zarówno swoich, jak i innych kolegów czy nauczyciela, musi mieć swobodę działania oraz konieczna jest pełna akceptacja każdego dziecka. Stworzone przez nauczyciela sytuacje powinny być tak zaprojektowane i zorganizowane, aby dawały dziecku poczucie bezpieczeństwa, dostarczały nowych, ciekawych i przyjemnych przeżyć.

W pracy dydaktyczno - wychowawczej z pierwszoklasistami pomaga im się wejść w nowe, trudne obowiązki ucznia. Stosuje się metody wychowania i kształcenia, które są kontynuacją działalności przedszkola. Jedną z nich jest zabawa.

Zabawa to działalność o charakterze twórczym. W młodszym wieku szkolnym wiąże się z czynnościami zespołowymi. Dzieci uczą się współdziałania w grupie, poszanowania określonych norm i reguł oraz wspólnego planowania działań. Dużą popularnością cieszą się również zabawy i gry ruchowe z elementami rywalizacji oraz gry dydaktyczne opracowane w celach poznawczych.

Kluczowym zagadnieniem w pedagogice Freineta jest swobodna twórczość uczniów, czego wyrazem są różne formy ekspresji artystycznej i praktycznej dzieci. Freinet był jednym z pierwszych pedagogów, którzy zwrócili uwagę na ekspresję słowną w postaci swobodnych tekstów, gazetki szkolnej, korespondencji międzyszkolnej, żywego teatru czy poezji. Istotą wychowania preferowanego przez Freineta jest umożliwienie dzieciom zdobywania samodzielnych doświadczeń w toku różnorodnej działalności oraz przeżyć wynikających z własnego wysiłku. Wtedy zrozumieją one sens pracy, jej wartość i godność. W swej koncepcji wychowania dużo uwagi poświęcał samorządnej organizacji życia w klasie, gdyż w trakcie wspólnego działania poszczególni członkowie zespołu klasowe poznają się nawzajem, uczą się wzajemnie pracować, planować, oceniać. W ten sposób kształcą swoją osobowość, uczą się współgospodarowania, współdecydowania i współodpowiedzialności. Aby ułatwić osiąganie tych celów, Freinet wprowadził nowe formy pracy szkolnej, które nazwał "technikami szkolnymi".

Pojęcie "technika" pochodzi z języka greckiego (téchne - sztuka, rzemiosło) i oznacza "celowy, racjonalny, oparty na teorii sposób wykonywania prac w jakiejś dziedzinie."

Celestyn Freinet wprowadził na miejsce metod szkoły tradycyjnej różnorodne zajęcia pozwalające uaktywnić ucznia. Tradycyjne nauczanie podręcznikowe oparte na autorytecie nauczyciela zastąpił nowymi formami pracy, które właśnie nazwał "technikami szkolnymi."

Freinet unikał sformułowań takich jak "system", "metoda", gdyż uważał, że termin "metoda" jest podrzędny w stosunku do pojęcia "technika". Technika obejmuje zarówno metodę, jak i urządzenia, narzędzia oraz ludzi, którzy umieją się nimi posługiwać.

Dominującymi akcentami realizacji frenetowskiej koncepcji pedagogicznej są trzy ważne elementy:

1. Organizowanie dzieciom szerokich kontaktów z bliższym i dalszym środowiskiem społecznym, przyrodniczym, kulturalnym w celu rozbudzania ich zainteresowań i ciekawości.

2. Eksperymentowanie, doświadczanie poszukujące, rozwiązywanie problemów w zakresie różnych przedmiotów.

3. Różnorodne formy ekspresji artystycznej (malarstwa, rzeźby, ceramiki, swobodnego tańca, teatru, muzyki) z dominującą ekspresją słowną (prozą i poezją).

Podstawową techniką zdaniem Freineta jest drukarnia szkolna i związana z nią gazetka szkolna oparta na swobodnych tekstach dzieci. Treść swobodnych tekstów jest uwarunkowana przeżyciami dziecka związanymi z jego życiem w środowisku i ma charakter społeczny. Swobodny tekst jest szczególną forma ekspresji słownej. Może spełnić we współczesnym świecie ważne zadania, takie jak: rozwijać poczucie odpowiedzialności za własne wypowiedzi i wyzwolić inwencję twórczą.

Zabawa w "wierszowanie" jest lubianą przez uczniów formą pracy. Twórczość poetycka jest pewną odmianą metody swobodnych tekstów. Podstawą dla tej działalności jest prawdziwa poezja. Jej znajomość powoduje, że dziecko nie uświadamiając sobie tego zaczyna posługiwać się metaforą czy porównaniem, szuka słów, które lepiej odzwierciedlają stan własnych uczyć czy emocji.

Praca redakcyjna pozwalała dzieciom rozwijać zainteresowania, wzbogacać słownictwo, doskonalić różne formy wypowiedzi, rozbudzać wyobraźnię. Dzieci stają się bardziej odpowiedzialne za to, co robią.

4.Techniki Celestyna Freineta w codziennej pracy nauczyciela

Praca z uczniami w klasach I – III jest jednolitym procesem poznawczy, kształcącym i wychowawczym. Zadania dydaktyczno – wychowawcze tego szczebla ściśle się splatają i przenikają. Poznawanie, działanie i wyrażanie przeżywanych treści łączą się ze sobą.

W zespole przedmiotów, jakie wchodzą w zakres nauczania początkowego, szczególna rolę odgrywa język ojczysty, gdyż dobra jego znajomość i umiejętność posługiwania się nim w mowie, piśmie i czytaniu jest warunkiem zdobywania wszelkiej wiedzy, związywania kontaktów z innymi ludźmi, jest podstawą prawidłowego myślenia i wypowiadania swych opinii, wątpliwości i przeżyć.

Pierwszy etap edukacyjny, to kształcenie zintegrowane w klasach I – III. Spośród wielu definicji integracji zainteresowała mnie wg Ł.Muszyńskiej polega ona na:

1. łącznym ujmowaniu celów nauczania, wychowania i kształcenia,

2. na scalaniu treści i materiału nauczania oraz wychowania wokół zintegrowanych jednostek tematycznych,

3. na tworzeniu jednolitych ciągów sytuacyjnych dla działań dzieci i przeżyć dzieci, a wg. H.Smolińskiej – nauczanie integracyjne polega na tworzeniu dziecku warunków do wszechstronnej działalności, skupione we wspólnym bloku tematycznym. Integracja polega na łączeniu celów, treści, form realizacji różnych dziedzin.

Dziecko w nauczaniu zintegrowanym jest podmiotem i indywidualnością. Jest ono postrzegane jako niepowtarzalna całość, respektowane są jego indywidualne cechy, potrzeby, zdolności, zainteresowanie i tempo rozwoju. To indywidualne traktowanie dziecka jest możliwe dzięki odpowiedniej sytuacji zadaniowej. Wielki pedagog C.Freinet uwzględnił rozwój dziecka, jego potrzeby i autentyczny sposób bycia. Kierując się zasadą indywidualizacji, jego podstawowe elementy pedagogiki to: swobodna ekspresja, metody naturalne, wychowanie przez pracę. Ekspresja dziecka może być wyzwalana w różnych dziedzinach życia, a dla nauczyciela jest źródłem poznawania uczniów.

Praktyka szkolna, potrzeby współczesności wykazały, że wymagania te nie są wystarczające. Dzieci, które obecnie uczymy, to nie są już te dzieci nawet sprzed 10 lat. Przychodzące obecnie do szkoły siedmiolatki wszystkim się interesują, wiedzą bardzo dużo o otaczającym świecie, są bardzo spontaniczne. Projekt nowego programu nauczania wziął to pod uwagę i stawia przed szkołą oraz uczniem nowe, większe wymagania.

W programie integralnym kształcenia polonistycznego I etapu dla klas I – III czytamy między innymi: samorzutne i swobodne wielozadaniowe wypowiedzi nt. wydarzeń z życia, dbałość o poprawność i kulturę mówienia. Szczególną uwagę należy zwrócić na kształcenie wyrazistej, żywej mowy, rozwijanie i doskonalenie różnych form wypowiedzi, opanowanie biegłości w czytaniu ze zrozumieniem, wdrażanie do samodzielnej pracy z książką. Zwraca się uwagę na układanie tekstów dowolnych, ćwiczenia w pisaniu przygotowujące do ćwiczeń w mówieniu, rozszerzenie i pogłębienie ćwiczeń stylistycznych i składniowych, ściślejsze wiązanie tekstów z życiem.

W zrealizowaniu tych trudnych zadań pomoże nam wprowadzenie do pracy technik Freineta – chociażby niektórych jak: swobodny tekst, gazetka szkolna, korespondencja międzyszkolna. Nauczyciele, którzy już od dłuższego czasu stosują techniki Freineta stwierdzają, że są one olbrzymią pomocą w podnoszeniu wyników nauczania z języka polskiego, w rozwijaniu mowy dziecka, w rozwijaniu aktywności społecznej uczniów, w ogóle w rozwoju osobowości wychowanków. Freinet dostrzegł, że „swobodne wypowiedzi dziecka są najlepszym środkiem ćwiczenia twórczego języka dziecka”

Wprowadzenie lekcji swobodnego tekstu zmienia całkowicie oblicze klasy, bo uczniowie opowiadają, opisują swobodnie to co pragną przekazać swojemu otoczeniu lub korespondentom, co najbardziej je interesuje, o czym marzą, czego pragną.

Treść swobodnych tekstów jest uwarunkowana przeżyciami dziecka w jego środowisku i ma charakter społeczny, bo dziecko pisze nie tylko to, co jest interesujące dla niego samego, ale przede wszystkim to, co jego zdaniem mogłoby w jego myślach, obserwacjach, uczuciach i czynnościach zainteresować jego kolegów, rodziców czy korespondentów.

Każde opowiadanie dziecka ma szanse, że zostanie wybrane i opublikowane w gazetce po wspólnym poprawieniu treści pod względem rzeczowym, stylistycznym, gramatycznym i ortograficznym. Moment wspólnej korekty utworu ma olbrzymie znaczenie poznawcze, kształcące i wychowawcze. Stwarza naturalną okazję do utrwalenia i pogłębienia wiadomości z gramatyki i ortografii, wzbogacenia słownictwa ucznia, poszerzenia lub pogłębienia wiadomości dzieci związanych z treścią utworu.

W trakcie uzasadniania wyboru tekstu dzieci uczą się nie tylko swobodnego i poprawnego wyrażania swej myśli, ale również uczą się krytycyzmu. Poza tym przyswajają sobie takie zwroty jak: myślę, sądzę, uważam, ponieważ, gdyż, należałoby, chciałbym dodać, uzupełnić itp.

Często wybrany tekst zawiera problem, który trzeba rozwiązać. To stwarza okazję do poszukiwania dróg rozwiązania w różnych źródłach, co znowu poszerza wiadomości dziecka, rozwija jego aktywność, uczy posługiwania się encyklopedią, słownikiem, rozmowy z ludźmi dorosłymi, czyli uczy dziecko samodzielności uczenia się. Często wybrany tekst jest porównywalny z utworem literackim, gdyż porusza to samo zagadnienie. Wówczas dzieci widzą w jak różny sposób język polski może opisać identyczne sceny, przedstawić podobne sytuacje, wywołać zbliżone nastroje, namalować portrety ludzi i zwierząt, opisać piękno przyrody. Dziecko naturalnie wzbogaca i kształtuje swój język – wyrabia wrażliwość na jego piękno.

Swobodne teksty również w sposób naturalny przyczyniają się do nawiązania korespondencji z inną klasą lub szkołą. Wymiana listów, albumów, znaczków, a przede wszystkim gazetek, które są dziełem całej klasy, wyrazem jej przeżyć ma ogromne znaczenie wychowawcze. Każda gazetka, każdy list, zagadka w nim zamieszczona, każde pytanie są przyjmowane z wielkim entuzjazmem. Dzieci szperają, zbierają materiały, wciągają do pomocy rodziców, aby tylko odpowiedzieć swoim korespondentom. Korespondencja taka ma również, oprócz wartości wychowawczych, duże wartości poznawcze. Bodźce emocjonalne sprzyjają lepszemu i trwalszemu nabyciu całego szeregu wiadomości, o znacznie szerszym zakresie, aniżeli można by to osiągnąć przez nauczanie podręcznikowe.

Często stała korespondencja prowadzi do nawiązania bliższego kontaktu, do spotkania. Przygotowanie spotkania prowadzi zawsze do przeprowadzenia szerokiego wachlarza różnorodnej działalności dzieci, a przez to czyni je jednostkami aktywnymi, zaangażowanymi, przydatnymi.

Stosowanie swobodnych tekstów, gazetki, korespondencji spełnia, więc olbrzymią rolę w realizacji programu nauczania i wychowania gdyż:

1. zmienia oblicze klasy, wnosi do niej radość i uśmiech,

2. rozwija inicjatywę dzieci,

3. wyzwala zdolności twórcze zarówno u dzieci jak i u nauczycieli.

Ćwiczenie od najmłodszych lat swobodnej wypowiedzi jest naturalną metodą przygotowującą dziecko do roli przyszłego czynnego i zaangażowanego członka nowoczesnego społeczeństwa.

Aby jednak te korzyści całkowicie osiągnąć, nauczyciel wprowadzający w swej klasie różne formy swobodnej twórczości słownej dziecka musi pamiętać o kilku podstawowych zasadach warunkujących ich skuteczność dla realizacji wymagań programu nauczania i wychowania.

I.     Zasada pierwsza - to zasada swobody.

Dziecko musi być przekonane, że na tych szczególnych lekcjach naprawdę wolno mu wybrać temat zgodnie z jego potrzebami i chęciami, jak również formę, jaką chce tej wypowiedzi nadać. Tradycja szkolna jest jeszcze tak głęboko zakorzeniona, że nauczyciel czasem pozwala nawet wybrać dowolny temat zadania, ale żąda, aby wypracowanie było napisane wg ustalonego schematu tj.: wstęp, rozwinięcie i zakończenie. W takim układzie nie ma już miejsca na przeżycie emocjonalne, wyobraźnię twórczą, szczerą wypowiedź. Tego rodzaju prace nie mają nic wspólnego ze swobodnym tekstem w rozumieniu Freineta.

Swobodny tekst musi być wolny od wszelkich zewnętrznych ograniczeń: musi zawierać to, co dziecko ma naprawdę ochotę opowiedzieć, to co się w nim pragnie wyzwolić i ujawnić.

II. Zasada druga – stworzenie uczniom naturalnej motywacji.

Nikt z nas nie lubi robić rzeczy niepotrzebnych. Tylko zrozumiała motywacja i łączące się z nią zainteresowania oraz emocjonalne napięcie może sprawić, że dziecko stara się w swą pracę włożyć cały wysiłek, na jaki je stać. Taką motywację stanowi gazetka lub pytania zawarte w listach korespondentów.

III. Zasad trzecia – wykorzystanie swobodnego tekstu dla nauczania dzieci poprawnego posługiwania się językiem ojczystym w mowie i piśmie, dla wzbogacenia słownictwa, dla zbliżenia dziecka do trudnych pojęć warsztatu pisarskiego, środków wyrazu, form poetyckich itd.

Przestrzegając wymienionych zasad i wiążąc praktycznie swobodny tekst z gazetką i korespondencją osiągniemy w zupełnie naturalny sposób korzyści wymienione uprzednio.

Oprócz  wymienionych korzyści wypływających ze stosowania swobodnej ekspresji słownej dziecka chcę zwrócić uwagę na pewne niebezpieczeństwo, które wymaga od nauczyciela dużej wnikliwości i cierpliwości.

Zdarza się często, że jedni uczniowie piszą zawsze dobre teksty, podczas gdy inni nigdy nie doczekają się dostąpienia zaszczytu wydrukowania tekstu w gazetce. Takiej sytuacji pozwoli jedynie uniknąć dobra znajomość wszystkich swoich wychowanków, zdawanie sobie sprawy z ich trudności i braków. Nauczyciel musi dyskretnie wspomagać te dzieci, które z natury milczące i zamknięte mają duże opory w wypowiadaniu się publicznie. Są też dzieci, które nie mają żadnych pomysłów, nie wiedzą o czym pisać. Tymi trzeba się szczególnie zająć,  wciągnąć je w życie klasy, stworzyć im warunki nowych przeżyć, a czasami nawet podsunąć temat. Może te dzieci celują w innych dziedzinach twórczości np. malarstwie i wtedy fazą przejściową będzie dla nich ilustrowanie lub odczytywanie opowiadań innych dzieci. Może powierzenie im odpowiedzi na pytanie od korespondentów postawione w liście stanie się punktem przełomowym? Każde dziecko jest cząstką społeczności klasy i każde w końcu znajdzie możliwość uzewnętrznienia się.

Drugą trudna i niebezpieczną sprawą dla nauczyciela jest problem oceny. Freinet ma własny, oryginalny pogląd na ocenę pracy ucznia. Jest on zdania, że ocena musi dotyczyć przede wszystkim wysiłków dziecka, a nie jak to jest zazwyczaj, tylko wyników. Bardzo często wyniki pracy dziecka są niewspółmiernie niskie w stosunku do włożonego wysiłku i ocena samych tylko wyników wydaje się uczniom niezrozumiała i niesprawiedliwa, wywołuje poczucie krzywdy i zniechęca do dalszej pracy szkolnej. Freinet twierdzi, że jeśli dziecko włożyło w jakieś zadanie cały wysiłek, na jaki je było stać, to bez względu na uzyskane wyniki zasługuje na ocenę pozytywną. Nauczyciel powinien okazać dziecku należny szacunek dla dzieła chociażby wypowiadające kilka słów pochwały i zachęty, które zmobilizują je do dalszych wysiłków. Przy zachowaniu całej wyrozumiałości i zrozumienia dla wszelkiego rodzaju nieudanych prób ucznia, nauczyciel nie może pozostać obojętny na popełnione błędy, nie może też powstrzymywać się od zaproponowania dziecku trafniejszych i bardziej odpowiednich wyrażeń, które pozwolą dziecku piękniej wypowiedzieć to, co chciało wyrazić. Ogromną pomocą w tej sytuacji jest zespół klasowy, w którego ramach dziecko tworzy. Przy omawianiu napisanych przez dzieci tekstów, cała klasa dokonuje ich oceny, zespół wylicza przez głosowanie te, które nadają się do ogłoszenia w gazetce i uzasadniają swój wybór. Zespół również odrzuca te utwory, które nie znalazły uznania uzasadniając swą dezaprobatę.

Praca nauczyciela prowadzącego techniki Freineta jest trudna, ale warta wysiłku i może przynieść w rezultacie realizację najważniejszego zadania wychowawczego, jakim jest współudział nauczyciela w rozwoju osobowości dziecka.

5. Recepcja i krytyka Celestyna Freineta.

Co stanowi o żywotności pedagogiki Freineta? Co jest szczególnie cenne/ważne?

• przekonanie Freineta o możliwości zbudowania skutecznej pedagogiki na podstawie doświadczenia

• ciągle z powodzeniem wykorzystywane techniki

• świadomość otwartości tej koncepcji (otwartość na rozwijający się podmiot, cywilizację)

• konkretność, oparcie na doświadczeniu, praktyce

• nowa forma urzeczywistniania haseł Nowego Wychowania

Co zarzucano Freinetowi?

• przesadną wiarę w możliwości dziecka

• nadmierną koncentrację na płynnych jeszcze zainteresowaniach dzieci

• zbytnie zaufanie do spontaniczności i autonomii dziecka

Współcześnie w naszym kraju działa Polskie Stowarzyszenie Animatorów Pedagogiki Celestyna Freineta w Otwocku (od 1992 roku), istnieją 2 grup regionalne obecnych również w Internecie. Stowarzyszenie wydaje pismo „Freinetowskie Inspiracje”. Pierwszą animatorką ruchu freinetowskiegow Polsce była Halina Semenowicz. Pierwsze wiadomości i pedagogice Celestyna Freineta pojawiły się w polskiej prasie pedagogicznej w 1957 roku. W sierpniu tego samego roku odbywał się w Warszawie międzynarodowy Kongres FISE (Międzynarodowa Federacja Związków Nauczycielskich). Halina Semenowicz pełniła tam rolę tłumaczki i opiekunki grupy francuskojęzycznej, w której byli delegaci Ecole Moderne Francaise, Paulette Quarante i Fernand Deleam.

Ich zapał i opowiadania o szkole technik C. Freineta, w której dzieci są partnerami nauczyciela, a wychowawca nie jest mentorem, lecz animatorem i doradcą w realizacji twórczych działań uczniów, a także urządzona wystawa prac Freineta, czasopism, biblioteczki pracy, malarstwa dzieci i różnych środków dydaktycznych przekonały Ją, że ta koncepcja pedagogiczna jest właśnie tym, czego od lat poszukiwała. To, co prezentowali sobą nauczyciele, zwolennicy pedagogiki Celestyna Freineta harmonijnie splatało się z Jej doświadczeniami wyniesionymi z harcerstwa.

Od początku roku szkolnego 1957/58 rozpoczął się w kierowanej przeze Nią szkole sanatoryjnej w Otwocku, gdzie w owym czasie było około 300 uczniów, swoisty eksperyment, w którym brało udział wraz z Haliną Semenowicz pięć osób, nauczycielek nauczania początkowego. Ta grupa, pod kierunkiem swej kierowniczki i przy jej pomocy, rozpoczęła korespondencję z nauczycielami z Francji, Paulette Quarante i Fernandem Deleam. Podjęła próbę stosowania w klasach I-IV swobodnego tekstu, a potem obszar zainteresowań poszerzał się - planowanie i ocenianie pracy z udziałem dzieci, swobodna twórczość plastyczna i dalszy rozwój korespondencji ze szkołami francuskimi i polskimi.

Halina Semenowicz nawiązała bezpośredni kontakt korespondencyjny z Celestynem Freinet, wkrótce nastąpiła ożywiona wymiana listów. Freinet przesyłał nie tylko wskazówki i rady, ale również swoje książki, zwłaszcza podstawową pracę "Ecole Moderne Francaise". Wiosną 1958 roku wzięła udział w XIV Kongresie Ecole Moderne w Paryżu. Zobaczenie pracy kilku szkół i przedszkoli freinetowskich, a zwłaszcza osobiste spotkanie z Celestynem Freinetem przyczyniło się nie tylko do pełniejszego zrozumienia jego koncepcji pedagogicznej, ale również przekonało Ją, że eksperyment otwocki kroczy właściwą drogą.

W końcu roku 1958 ukazał się pierwszy numer gazetki szkolnej, nazwanej z wyboru dzieci "Syrenką", która opierała się na swobodnych tekstach i swobodnym malarstwie dzieci i była wydawana przez wiele lat.

Wkrótce po 1959 roku grono nauczycieli, stosujących wybrane techniki Freineta również w klasach starszych, poszerzyło się. Opracowano szereg pomocy dydaktycznych, takich jak teczki materiałów źródłowych, zestawy biblioteczek klasowych, fiszki do samodzielnych ćwiczeń z ortografii i gramatyki. Sanatoryjna szkoła osiągała dobre wyniki, uczniowie kończąc ją zdawali bez problemów egzaminy do szkół średnich.

Na początku lat sześćdziesiątych Pani Halina odbyła staż w szkole Freineta w Vence.

Po wizytacji w 1967 roku Kuratorium Okręgu Szkolnego Warszawskiego przyznało tytuł "Szkoły wiodącej" w upowszechnianiu pedagogiki Freineta. To była niewątpliwa zasługa samej Haliny Semenowicz, jej sukces.

W tym czasie ukazała się Jej pierwsza książka: "Nowoczesna Szkoła Francuska Technik Freineta, Warszawa 1966, Nasza Księgarnia”. W czasopismach pedagogicznych publikowano artykuły o pedagogice Freineta. To budziło duże zainteresowanie w kręgach oświatowych. Do szkoły w Otwocku zaczęli przybywać liczni przedstawiciele nadzoru pedagogicznego, ośrodków metodycznych oraz studenci wydziałów pedagogiki z całego kraju.

Dr Halina Semenowicz przyjmowała zainteresowanych nauczycieli w szkole, dawała wykłady na spotkaniach, kursach, seminariach i konferencjach w różnych stronach Polski - np. w Łomży, Katowicach, Złotoryi, Radomiu, Poznaniu, Jeleniej Górze, Wałbrzychu, Wrocławiu, Gdańsku i innych miejscach. W połowie lat sześćdziesiątych powstał w Warszawie niewielki, nieformalny zespół zwolenników pedagogiki Freineta. Ta mała grupa przyjęła nazwę: "Komitet upowszechniania pedagogiki Freineta w Polsce". Bez lokalu, bez żadnej pomocy materialnej, ożywieni jedynie zapałem i chęcią unowocześnienia szkoły polskiej, spotykali się raz w miesiącu na piętrze kawiarni "Nowy Świat" w Warszawie, aby dowiedzieć się jak najwięcej o koncepcji pedagogicznej Freineta, wykorzystując jego prace oraz czasopisma dostarczane bezpłatnie z Centrali Ecole Moderne w Cannes.

Zajmowano się również sposobami upowszechniania technik Freineta w całym kraju oraz dostosowaniem środków dydaktycznych do realizacji obowiązujących w Polsce programów nauczania. Efektem kursu było powstanie w kilku rejonach Polski zespołów nauczycieli próbujących stosować w swoich klasach wybrane techniki Freineta.

Dekadę lat siedemdziesiątych można uznać jako okres najintensywniejszego rozwoju Ruchu Freinetowskiego w Polsce. Przede wszystkim dotychczasowy Komitet Upowszechniania Pedagogiki Freineta w Polsce znalazł stałe miejsce w Instytucie Pedagogiki przy Zakładzie Systemów Wychowania, którego kierownikiem był prof. Aleksander Lewin. Zmieniona została też nazwa grupy na Zespół Animatorów Pedagogiki Freineta.

Przyjęcie Zespołu Animatorów, kierowanego przez dr Semenowicz, do Instytutu rzutowało w konsekwencji na styl pracy tej nieformalnej przecież grupy.

Dotychczasowe spotkania zmieniły się w seminaria, co zresztą w niczym nie uszczupliło freinetowskiej, swobodnej atmosfery.

Nie da się przecenić zasług pani dr Haliny Semenowicz dla rozwoju ruchu freinetowskiego w Polsce, ruchu nauczycieli autentycznie aktywnych, poszukujących innowacyjnych form i metod pracy.

W 1988 roku, podczas uroczystego seminarium w Warszawie, dr Halina Semenowicz przekazała przewodnictwo ruchu animatorów pedagogiki Freineta mgr Zofii Napiórkowskiej, z Łomży, która nadal przewodniczy obecnemu Stowarzyszeniu.

6. Wniesiony wkład do pedagogiki.

Celestyn Freinet - autorski program nauczania w szkole podstawowej. W szkołach, które wprowadziły jego program zaczęły pojawiać się gazetki ścienne, które ubogaciły klasy i korytarze. Prowadzono zajęcia z użyciem technik swobodnej ekspresji. Dzieci rozwijały swoja artystyczną twórczość. Posiadały szerszy dostęp do wiedzy dzięki encyklopediom, w które się szkoły zaopatrywały, dzięki przedrukowywanym tekstom o różnorodnej tematyce. Wprowadzano nauczanie przez doświadczanie. Uczniowie kontaktowali się z kolegami ze szkół sąsiednich i dalszych, także z zagranicy, co zwiększało ich zdolności komunikacyjne, rozwijało zachowania prospołeczne, wspomagało ich proces socjalizacji.

Na zakończenie naszej pracy przytoczę słowa Celestyna Freineta:

„Pozwólcie dziecku doświadczać po omacku wydłużać swe korzenie, drążyć, dowiadywać się, porównywać, szukać w książkach i materiałach źródłowych, zanurzać swą ciekawość w kapryśnych głębinach wiedzy. Pozwólcie mu wyruszyć w podróże odkryć – czasem trudne, ale pozwalające znaleźć taki program, jaki będzie dla niego pewny”.

Bibliografia:

• Zbigniew Kwieciński, Bogusław Śliwerski „Pedagogika. Podręcznik akademicki” tom 1

• „Koncepcje pedagogiczne Celestyna Freineta” opracowała Marzena Jaskulska

• „Pedagogika Freineta na dziś” Materiały pokonferencyjne III Ogólnopolskiego Seminarium Animatorów i Sympatyków Pedagogiki Freineta we Wrocławiu 26-27 maja 1989 roku

pod redakcją Alicji Kargulowej i Bogumiły Kollek