Historia sztuki nowożytnej obejmuje czasy, w których w niezwykły sposób godzono całkowite sprzeczności. W sferze społeczno-cywilizacyjnej zaczynała pękać monolityczna budowla feudalizmu, na arenę dziejów wchodził nieprawdopodobnie bogaty rozbójnik (kim w końcu byli władcy Wenecji, Mediolanu, czy dzisiaj uznani za bohaterów zdobywcy Ameryki), a w sferze duchowej ideały humanizmu, naukowa dociekliwość Leonarda i wizyjna przenikliwość Kopernika jakoś nie przeszkadzały artystom odwoływać się do idelizowanego antyku, który swój wspaniały rozkwit zawdzięczał przecież eksploatacji milionów niewolników. Historia sztuki, która zapamiętuje tylko gebnialne dzieła jest w istocie okrutna.   RENESANS 1400 - 1520 Pierwsze dzieła zapowiadające renesans pojawiły się w malarskiej szkole florenckiej, której wzorem był Cimabue a mistrzem Giotto di Bondone, w którego dziełach pojawiła się naturalistycznie przedstawiona ludzka postać i jeszcze nieudolnie i intuicyjnie kreślona perspektywa. Wykluwanie się renesansu trwało całe trecento (XIV w.), w którym tworzyli tacy mistrzowie, jak Duccio, Simone Martini, Lippo Memmi, Pietro i Ambrogio Lorenzetti. Pojawienie się nowego, wielkiego stylu zawsze poprzedzone jest osiągnięciem przez styl panujący szczytowego rozkwitu i stopniowym wyczerpywaniem się jego możliwości rozwojowych, a także wydarzeniami o wymiarze historycznym, zmuszającymi ludzi do istotnych przewartościowań. Wydaje się, że w XIV wieku takim wydarzeniem była szalejąca w latach 1348 - 1350 dżuma, która w krótkim czasie zabiła 1/3 ludności Europy (w niektórych rejonach do 80%). Jakkolwiek podobne katastrofy nie mają bezpośredniego wpływu na styl sztuki, to w swojej krańcowości mogła zaważyć na mentalności współczesnych, przede wszystkim na ich stosunku do problemu śmierci, religii, własnego losu i przeznaczenia. Niemal biblijny wymiar katastrofy, jaką była „czarna śmierć” pchnął część współczesnych w kierunku mistycznej ascezy (biczownicy), ale ogromna większość przeżyła chwile głębokiego zwątpienia w Opatrzność i sens obowiązujących norm moralnych. W obliczu masowej zagłady do głosu dochodził zwierzęcy instynkt przetrwania. CECHY SZTUKI RENESANSOWEJ Cechy formalne sztuki renessansowej określiły następujące czynniki: - stworzenie teoretycznych podstaw i zastosowanie perspektywy zbieżnej (co umożliwiło realistyczne odwzorowanie rzeczywistości, a tym samym pobudziło zainteresowanie jej strukturą i posukiwania skutecznych sposobów jej przedstawienia (światłocień, eksperymenty anatomiczne Leonarda da Vinci, botanika) - studia Brunelleschiego nad proporcjami budowli antycznych i dziełem Witruwiusza i związany z tym renesans porządków antycznych i greckiej rzeźby hellenistycznej, - wpływ malarstwa holenderskiego z jego zainteresowaniem dla tematyki dnia codziennego (Hugo van der Goes) Późny renesans (Andrea Palladio) wprowadził tzw. wielki prządek, kolumny przechodzące przez dwie lub więcej kondygnacji. ARCHITEKTURA WCZESNY RENESANS Filippo Brunelleschi Ospedale degli Innocenti we Florencji 1419 - 1424 Filippo Brunelleschi Kopuła katedry florenckiej 1420 Filippo Brunelleschi San Lorenzo we Florencji 1421 Filippo Brunelleschi Kaplica Pazzi przy kościele Santa Croce we Florencji 1430 Michelozzo Palazzo Medici Riccardi 1444 Leon Battista Alberti Palazzo Rucellari 1457-58 DOJRZAŁY RENESANS Leon Battista Alberti Santa Maria Novella 1470 Leon Battista Alberti San'Andrea Mantua 1472 Donato Bramante Tempietto San Pietro In Montorio 1502 Palazzo Vecchio przebudowa 1530-1540 Michelangelo Buonatorri Bazylika św. Piotra 1550 (początek budowy 1506, po śmierci Bramantego w 1514 Rafael Santi (zm. 1516), Baldassare Peruzzi do Sacco di Roma do 1527, Antonio da Sangallo, Michał Anioł 1546 do 1564 zbudował bęben kopuły, fasada barokowa po 1605 r.) WYBITNI ARCHITEKCI RENESANSOWI Leon Battista Alberti, Michelangelo Buonarroti, Donato Bramante, Filippo Brunelleschi, Philibert Delorme, Pierre Lescot, Pietro Lombardo, Andrea Palladio, Giuliano da Sangallo, Rafael Santi, Leonardo da Vinci MALARSTWO RENESANSOWE Malarstwo renesansowe rozwijało się asynchronicznie w różnych krajach, w zależności od miejscowych tradycji i docierających z różnych kierunków obcych wpływów. Najprostszą drogę rozwoju przebyło malarstwo włoskie, natomiast malarstwo niemieckie a szczególnie holenderskie miały swoje rodzime, wywodzące się ze średniowiecza cechy i zachowały je bardzo długo, nigdy nie przejmując do końca wzorców włoskich. Specyficznie holenderskie zainteresowanie dla codziennego życia prostego ludu, przekraczające czasami granicę jadowitej karykatury nigdy nie zostało przejęte przez sztukę włoską, chociaż inspirowało ją pod wieloma względami. Giotto di Bondone Narodziny Marii Giotto di Bondone Prezentacja Marii w świątyni Giotto di Bondone Wyrzeczenie się dóbr doczesnych Bazylika w Asyżu, Legenda o św. Franciszku 1305 Robert Campin Łotr na krzyżu 1420 Masaccio Wygnanie z raju 1426 Jan van Eyck Małżeństwo Arnolfini 1434 Rogier van der Weyden Zdjęcie z Krzyża 1435 Fra Angelico Zwiastowanie 1440 Domenico Veneziano Męczeństwo św. Łucji 1446 Domenico Veneziano Portret kobiety 1465 Paolo Uccello św. Jerzy w walce ze smokiem 1470 Piero della Francesca Portret małżonków Montefeltro, 1472 Rafael Santi Madonna di Senigallia 1472 Hugo van der Goes Tryptyk Portinarich 1476 Sandro Boticelli Wiosna 1477 Hans Memling Bathsheba w kąpieli 1480 Leonardo da Vinci Dama z łasiczką 1483 Andrea Mantegna Opłakiwanie Chrystusa 1490 Leonardo da Vinci Ostatnia Wieczerza 1495-98 Albrecht Durer Autoportret 1500 Hiernim Bosch Ziemskie rozkosze 1500 Albrecht Durer Grajkowie 1503 Leonardo da Vinci Mona Lisa 1503-06 Rafael Santi Zaślubiny Marii z Józefem 1504 Rafael Santi Madona ze szczygłem 1506 Giorgione Burza 1507 Rafael Santi Szkoła Ateńska 1509 Leonardo da VInci Św. Anna Samotrzecia 1510 Rafael Santi Madonna Sykstyńska 1513 Giovanni Bellini Toaleta młodej damy 1515 Fra Bartolomeo Złożenie do grobu 1516 Tycjan Venus z Urbino 1538 MALARZE RENESANSOWI QUATTROCENTO FLORENCJA Andrea del Castagno, Benozzo Gozzoli, Domenico Ghirlandaio, Domenico Veneziano, Fra Angelico, Fra Filippo Lippi, Filippino Lippi, Lorenzo di Credi, Masaccio, Paolo Uccello, Sandro Botticelli, Andrea del Verrocchio UMBRIA Luca Signorelli, Piero della Francesca, Pietro Perugino, Pinturicchio PADWA Andrea Mantegna WENECJA Gentile Bellini, Jacopo Bellini, Giovanni Bellini, Carlo Crivelli, Vittore Carpaccio CINQUECENTO RZYM Donato Bramante, Michał Anioł Buonarroti, Rafael Santi WENECJA Giorgione, Tycjan, Paolo Veronese MEDIOLAN Bergognone, Leonardo da Vinci PARMA Correggio FLORENCJA Andrea del Sarto, Fra Bartolomeo, Piero di Cosimo MALARZE NIDERLANDZCY Hieronim Bosch, Piotr Bruegel, Jan van Eyck, Hans Memling MALARZE NIEMIECCY Albrecht Dürer, Cranachowie, Lucas Cranach Starszy, Matthias Grünewald, Hans Holbein MALARZE FRANCUSCY Jean Clouet, François Clouet, Jean Cousin st. RZEŹBA RENESANSOWA Rzeźba w okresie renesansu przeżyła chyba największy przełom ze wszystkich sztuk. Jakkolwiek w tablicach Ghibertiego z florenckiego baptysterium można wyczuć wyraźną jeszcze atmosferę średniowiecza, to już w Dawidzie Donatella dominują wpływy rzeźby antycznej. Podobnie jak rzeźba grecka, osiągnąwszy szczyt klasycznej prostoty weszła w dynamiczną i ekspresyjną fazę hellenistyczną, tak rzeźba renesansowa przebyła podobną drogę od Dawida Donatella, przez Dawida Michala Anioła, po manierystyczne dzieła Celliniego i Giambologny. Lorenzo Ghiberti Drzwi baptysterium Florenckiego 1401, 1425 Donatello Dawid 1430 Andrea del Verrocchio Pomnik konny Colleoniego 1481 Michelangelo Buonarotti Pieta watykańska 1497 Michelangelo Buonarotti Dawid 1501 / Michelangelo Buonarotti Umierający jeniec 1515 Benvenuto Cellini Perseusz 1545 Michelangelo Buonarotti Pieta Rondanini 1564 RZEŹBIARZE RENESANSOWI Donatello, Andrea del Verrocchio, Michelangelo Buonarroti, Lorenzo Ghiberti, Antonio Pollaiuolo, Piero Pollaiuolo, Desiderio da Settignano, Mino da Fiesole, Antonio Rossellino, Bernardo Rossellino, Jacopo della Quercia, Luca della Robbia, Benedetto da Maiano, Benvenuto Cellini, Filippo Brunelleschi, Gaudenzio Ferrari, Jacopo Sansoviono, Bartolommeo Bandinelli ZMIERZCH RENESANSU - MANIERYZM 1520 - 1600 Renesans do ok. 1520 r. stworzył najwspanialsze dzieła i osiągnął szczyt swoich możliwości. Dalszy rozwój był w zasadzie niemożliwy, czego zapowiedzią jest Melancholia Albrechta Durera z 1514 r. Materialne podstawy renesansu zachwiały wcześniejsze, pustoszące teren Włoch inwazje: francuska w 1494 r. pustosząca północne Włochy, a przede wszystkim inwazja protestanckich wojsk hiszpańsko-niemieckich (ogłoszenie tez Lutra w 1517 r.), której kulminacją było barbarzyńskie spalenie i spustoszenie Rzymu w 1527 r. (Sacco di Roma). Odczuć dawała się utrata znaczenia Morza Śródziemnego jako drogi łączącej Europę z Indiami i Dalekim Wschodem (w 1492 r. Kolumb dotarł do Antyli, a w 1498 r. da Gama otworzył szlak morski do Indii). W końcu XV w. pod wpływem zwolenników Savonaroli organizowano tzw. „stosy próżności” - akcje polegające na publicznym paleniu przedmiotów zbytku, mogących skłaniać ludzi do grzechu, takich jak lustra, karty do gry, perfumy, obrazy, instrumenty muzyczne, książki, wykwintne stroje itp. Wszystkie te okoliczności spowodowały, że Włochy przestawały być centrum światowej sztuki, a artyści włoscy próbowali znaleźć nowych mecenasów i nowe źródła natchnienia. W 1516 r. wyjechał do Framcji Leonardo da Vinci, a po zniszczeniu Rzymu w 1527 r. wielu artystów udało się na emigrację. Wyczerpanie sił żywotnych renesansu skłaniało artystów albo do odchodzenia od klarowności kompozycji renesansowych na rzecz dramatycznych efektów światłocieniowych, komplikowaniu i zagęszczaniu kompozycji, emocjonalnej deformacji ludzkiej postaci, albo do wyciszonych, wyrafinowanych kompozycji o niezwykłej lekkości, często z wyraźnym podtekstem erotycznym. Po 1520 rodził się manieryzm, którego pierwszymi przykładami w malarstwie są „zatłoczone”, dynamiczne kompozycje Sądu Ostatecznego Michała Anioła, w rzeźbie wyraźne wpływy greckiej rzeźby hellenistycznej, a w architekturze fasada Palazzo Massimo Alle Colonne Baldassare Peruzziego. Szkoła z Fontainebleau, do której należeli m.in. Rosso Fiorentino (od 1530 r.), Primaticcio, Niccolo dell'Abbate, francuscy malarze Jean Cousin starszy, Antoine Caron, oraz wielu artystów anonimowych byłą pierwszym etapem (zakończonego przez klasycystów) przenoszenia centrum sztuki z Włoch do Francji, która miała być jej głównym ośrodkiem do detronizacji Paryża przez amerykański ekspresjonizm abstrakcyjny. ARCHITEKTURA MANIERYSTYCZNA Giulio Romano Palazzao Te 1524-1534 Baldassare Peruzzi Palazzo Massimo Alle Colonne 1532-1536 Michelangelo Buonarotti Biblioteka Laurentiana 1550 Andrea Palladio Villa Cornanro 1552 Giacomo Della Porta Il Gesu 1570-1580 Andrea Palladio Villa Capra (La Rotonda) 1570-1590 MALARSTWO MANIERYSTYCZNE Jean Clouet Kąpiel Diany 1560 Francois Clouet Portret Diany von Poitiers 1571 Rosso Fiorentino Mojżesz w obronie córki Jethro 1523 - 1524 Jacopo Pontormo Zdjęcie z krzyża 1525-1528 Rosso Fiorentino Pieta 1537 Parmigianino Madonna z długą szyją 1534-40 Angelo Bronzino Venus i Kupid 1540-1545 Tycjan Danae 1553-54 Jean Cousin St. Eva Prima Pandora 1550 Diana Łowczyni 1550-60 Primaticcio Odyseusz i Penelopa 1563 Giorgio Vasari Persusz i Andromeda 1570 Sabina Poppea 1570 Jacopo Tintoretto Powstanie mlecznej drogi 1575 Tycjan Pieta 1576 Portret Gabrielle d'Estrées i Duchesse de Villars 1594 El Greco Zmartwychwstanie 1596-160 RZEŹBA MANIERYSTYCZNA Benvenuto Cellini Solniczka 1540-1544 Giambologna Porwanie Sabinek 1575 / Giambologna Herkules i Nessos 1599   BAROK 1600 - 1730 Styl barokowy w sensie formalnym jest w wielu aspektach kontynuacją renesansu w jego manierystycznej fazie. W sensie ideologicznym natomiast jest jego przeciwieństwem, ponieważ renesans a szczególnie manieryzm były stylami reformacji, a barok i późniejsze rokoko są wyrazem kontrreformacji. Pierwsze wyraźne cechy stylu barokowego pojawiły się w dziełach manierystycznych w drugiej połowie XVI w. (cinquecento), dojrzały styl rozwijał się przez cały wiek XVII, by przejść w fazę rokoka w początkach wieku XVIII. Koniec baroku zwiastują zmiany poprzedzające wybuch Wielkiej Rewolucji Francuskiej i nadejście oświeceniowego stylu klasycystycznego. W odniesieniu do formacji społecznej barok był stylem absolutystycznego dworu monarchicznego i tym różnił się zarówno od renesansu jak i klasycyzmu, które stanowiły artystyczną oprawę różnie rozumianej (a przynajmniej wyobrażanej) republiki. W ramach epoki różnicę między barokiem a rokokiem można określić jako różnicę między sztuką królewską, a sztuką dworską i jest to różnica zasadnicza, ponieważ dla króla monarchia jest celem, natomiast dla dworu tylko środkiem do podtrzymywania własnego, uprzywilejowanego statusu. Jeśli rokoko stało się w czasach Ludwika XV i WVI stylem akceptowanym przez monarchę, to świadczy to tylko o tym, że królowie ci byli już władcami zupełnie innego formatu niż Ludwik XIV - „król słońce” i że nie mieli już tego wręcz genetycznego przekonania do własnej misji dziejowej. Jednym słowem - nie byli już monarchami absolutnymi. Barok był stylem podejmującym przede wszystkim tematykę religijną, przede wszystkim historię męki Pańskiej i żywoty świętych, a także kontemplującym marność doczesności, nieuchronność przemijania i śmierci, natomiast w zakresie środków formalnych był kondensacją tendencji manierystycznych. Intensywna kolorystyka, silny kontrast, światłocień, realistyczny modelunek postaci, dramatyczna, zagęszczona kompozycja, emocjonalny, wręcz konwylsyjny gest i krańcowość uczuć to cechy odróżniające barok zarówno od wyważonego renesansu. Mimo pewnych podobieństw, barok różnił się w zależności od specyfiki kraju, w którym się rozwijał - róznica ta widoczna jest szczególnie w porównaniu baroku włoskiego, francuskiego i holenderskiego (a raczej holendersko-flamandzkiego). Sobór Trydencki 1545-1563 Po wyczerpaniu renesansowych źródeł inspiracji artyści, którzy znaleźli się w sytuacji zilustrowanej metaforycznie w Melancholii Durera, poszukiwali nowych środków wyrazu i nowej porządkującej myśli. Takich impulsów dostarczył niewątpliwie Sobór Trydencki obradujący w latach 1545 - 1563, który uważa się za początek reformacji. Jednym z głównych postulatów soborowych był ten, aby sztuka wprzęgnięta została w służbę wiary i przemawiała nie tylko subtelnymi środkami do wyrafinowanych odbiorców, ale była również czytelna dla ludzi prostych. Ponieważ lud prosty był w większości niepiśmienny, mógł do niego przemawiać obraz swoim bogactwem, tajemniczością, emocjonalnym napięciem. Tak „zaprogramowana” sztuka baroku mogła powstać tylko we Włoszech, bo tylko Włochy miały olśniewającą tradycję wywodzącą się z malarskich szkół Sieny, Bolonii i Florencji i w tym chrześcijańskim wydaniu pozostała sztuką włoską. Natomiast zupełnie innego charakteru nabrał barok we Francji, w której w czasach Soboru Trydenckiego rozpoczynał działalność Jean Bodin, teoretyk absolutyzmu i w której w 1585 r. urodził się przyszły kardynał Richelieu, twórca absolutyzmu Ludwika XIV. Warto tu zaznaczyć - nawet jeśli w dużym uproszczeniu - zasadniczą różnicę celów i interesów. Jeśli celem Kościoła było umocnienie wiary w prostym ludzie, mógł to osiągnąć wieszając piękne obrazy w pięknych świątyniach. Jeśli absolutnemu monarsze zależało na podkreśleniu swojej potęgi i olśnieniu świata, mógł to osiągnąć przez tworzenie monumentalnych budowli i założeń urbanistycznych. Obrazów wiszących w Wersalu nie mógł oglądać nikt poza członkami dworu, ale pałac wersalski i jego ogrody mógł powdziwiać nawet żebrak - bo miał on do tych ogrodów wstęp. Jeszcze inaczej rozwijał się barok w Niderladnach, które w znacznej mierze pozostały pod wpływem reformacji o przede wszystkim kalwinizmu. Wywodząca się z niego i teorii predestynacji popstawa życiowa Holendrów doprowadziła do wspaniałego rozwoju malarstwa rodzajowego i martwej natury, które stały się wyróżnikiem tamtejszej sztuki. MALARSTWO BAROKOWE PREKURSORZY: Michał Anioł, Tintoretto, Tycjan i Paolo Veronese Antonio da Correggio (1489 - 1534), Danae 1531 Federico Barocci (1528 - 1612), Eneasz 1598 Annibale Carracci (1560 - 1609), Śmierć Chrystusa 1583, Zjadacz grochu 1580 MISTRZOWIE Caravaggio (1571 - 1610), Judith 1598 Pietro da Cortona 596 669 Madonna i Święci, 1626 Domenichino 581 641 Wniebowzięcie Marii Magdaleny 1620 Artemisia Gentileschi Luca Giordano Guercino Giovanni Battista Piazzetta Andrea Pozzo Guido Reni 1575 - 1642 Rzeż Niewiniątek 1611 Giovanni Battista Tiepolo 1696 - 1770, The Sacrifice of Isaac HISZPANIA Diego Velázquez 1599 - 1660 Venuz ze zwierciadłem, 1644 Bartolomé Esteban Murillo 1617 - 1682 Syn Marnotrawny 1667-70 José de Ribera 1591 - 1652 Św. Tróca, 1635 Juan de Valdés Leal Francisco de Zurbarán 1598 - 1664 Św. Serafin 1628 FLANDRIA Rubens 1577 - 1640 Wniebowzięcie NMP, Trzy gracje 1637, Bacchus Antoon van Dyck 1599 - 1641 Portret Karola I 1635 Autoportret 1633 Jacob Jordaens 1593 - 1678 Portret młodej pary, 1620 Król pije HOLANDIA Rembrandt 1606 - 1669 Lekcja anatomii 1632, Nocna straż 1642, Syn marnotrawny 1668 Fransa Halsa 1581 - 1666 Cyganka 1268, Uśmiechnięty żołnierz 1624 Jana Vermeera 1632 - 1675 Dziewczyna z perła 1665, Kobieta w niebieskiej sukni 1662 FRANCJA Charles Le Brun 1619 - 1690 Portret Nicolasa Le Brun 1635, Ludwik XIV Claude Lorrain 1600 - 1682 Apollo i Merkury 1645, Nicolas Poussin 1594 - 1665 Śmierć Germanikusa 1627 Hyacinthe Rigaud 1659 - 1743 Ludwik XIV 1701, Jean Le Juge z rodziną 1699 Antoine Watteau 1684 - 1721 Szczęśliwe lata 1716, Satyr i Nimfa 1715 NIEMCY Cosmas Damian Asam. RZEŹBA BAROKOWA PREKURSORZY Baccio Bandinelli 1488 - 1560 Orpheus and Cerberus Benvenuto Cellini Giambologna Michał Anioł MISTRZOWIE Giovanni Lorenzo Bernini, Ekstaza św. Teresy 1647-52, Apollo i Dafne, 1622-25 Alessandro Algardi 1598 - 1654, Grób papieża Leona XI FRANCJA Antoine Coysevox 1640-1720, Sława na Pegazie, 1701 François Girardon 1628 - 1715, Prozerpina 1700 Pierre Puget, 1620 - 1694, Andromeda, 1678-84 HISZPANIA Alonso Cano 1601 - 1667 Juan Martínez Montañés 1568 - 1649 HOLANDIA François Duquesnoy 1594 - 1643, Św. Andrzej 1629-33 Adriaen de Vries NIEMCY Egid Quirin Asam Ferdynand Maksymilian Brokoff 1688 - 1731, kościół klasztorny w Krzeszowie Ignaz Günther 1725 - 1775, Maria Immaculata 1750 Balthasar Permoser 1651 - 1732 Andreas Schlüter 1660 - 1714, pomnik elektora brandenburskiego Fryderyka Wilhelma, 1690 ARCHITEKTURA BAROKOWA PREKURSORZY Jacopo Barozzi da Vignola, Domenico Fontana, Michał Anioł BUDOWLA WZORCOWA Giacomo della Porta, kościół Il Gesù w Rzymie, 1584 MISTRZOWIE WŁOCHY Giovanni Lorenzo Bernini Plac św. Piotra, kolumnada 1656-67, Santa Bibiana, Rzym 1624-26 Francesco Borromini, San Carlo alle Quattro Fontane 1640-45 Guarino Guarini (Turyn), Palazzo Carignano 1679, San Annunziata dei Teatini 1656 Filippo Juvarra, Bazylika Superga 1717 - 1731, Palazzina di Stupinigi 1730 Baldassare Longhena Santa Maria della Salute (Wenecja) 1631 - 81, Carlo Maderno (Rzym), Fasada bazyliki św. Piotra 1607, Santa Suzanna 1597 - 03 Carlo Rainaldi (Rzym). Fasada Santa Maria Maggiore 1670 FRANCJA Jules Hardouin-Mansart, Les Invalides, 1676 Oranżeria w Wersalu François Mansart, Château de Maisons-Laffitte 1642 Vaux-le-Vicomte, Charles Le Brun, Louis Le Vau i André Le Nôtre 1656-61 Louis Le Vau Wersal, 1668-1671, Hotel Lambert 1640 barokowy styl ogrodowy (André Le Nôtre) plan pałacu między dziedzińcem a ogrodem Salomon de Brosse, Pałac Luxemburski 1615 - 1624 ANGLIA Christopher Wren, Greenwich Hospital 1694 Katedra św. Pawła 1677 Inigo Jones, Greens House Greenwich 1616 Sir John Vanbrugh, Castle Howard 1699 - 1712 NIEMCY Johann Bernhard Fischer von Erlach kościół św. Karola Boromeusza w Wiedniu 1716 Schönbrunn 1700 Hofburg Balthasar Neumann pałac w Würzburgu, kościół w Vierzehnheiligen) Kilian Ignaz Dientzenhofer (Praga) Johann Lucas von Hildebrandt (Belweder w Wiedniu) 1720 Georg Wenzeslaus von Knobelsdorff, Sanssouci 1745 - 47, Charlottenburg 1705 Matthäus Daniel Pöppelmann, Zwinger 1711 - 28 Jacob Prandauer (opactwo w Melk) Dominikus Zimmermann (kościół w Wies) HISZPANIA churrigueryzm Santiago de Compostela, Fernando Casas y Nóvoa between 1738 and 1750 University of Valladolid Fray Pedro de la Visitación 1715. ROSJA Bartolomeo Rastrelli i Domenico Trezzini Sankt Petersburg Carskie Sioło Katarzyny II HOLANDIA Jacob van Campen, Amsterdam City Hall 1646. Augustyn Wincenty Locci Wilanów 1677 - 1696 Kościól Wizytek 1664 - 1761   ROKOKO - 1715 - 1780 W 1715 roku umarł Ludwik XIV - król słońce i Francja zaczęła chylić się ku upadkowi,. Długotrwałe wojny, niemal 1000-osobowy dwór przejadający znaczną część francuskiego budżetu, obsesyjna budowa Wersalu, przy której okresowo zatrudnionych było nawet 20 tysięcy robotników, niesłychane wprost złodziejstwo urzędników podatkowych doprowadziły do tego, że europejskie mocarstwo, jakim była Francja przez kilkadziesiąt lat, zaczynało chylić się ku upadkowi, którego kolejnymi etapami miały się stać rewolucja francuska i klęska pod Sedanem. Nie pomógł nawet gigantyczny wysiłek królewskiego ministra Colberta i jego starania o rozwój polityki kolonialnej. Francuzi nie dorównywali ekspansywnością Holendrom, którzy stopniowo wypierali ich z międzynarodowego handlu. Im gorsze były wyniki polityki Ludwika XIV, tym bardziej jego dwór koncentrował się na intrygach i coraz sztywniejszym, bizantyjskim ceremoniale. Trzeba podkreślić, że w odróżnieniu od ministrów, urzędników i żołnierzy, którzy do dworu nie należeli, dworzanie mieli całkowity „zakaz pracy”, to znaczy, że nie wolno im było prowadzić jakiejkolwiek działalności zarobkowej, a cała ich finansowa pomyślność zależała od kaprysu monarchy, który nadając lub odbierając beneficja zapewniał sobie lojalność tych z gruntu nielojalnych ludzi. Jedynym celem istnienia dworu było więc tworzenie oprawy dla królewskiego majestatu. Konieczność uczestniczenia w oficjalnym, koturnowym i całkowicie „odrealnionym” życiu dworskim powodowała odruch ucieczki w prywatność, intymność, niefrasobliwość i równie odrealnioną sielankowość. Ponieważ istotnym składnikiem życia dworu było „służbowe życie erotyczne” (król miał kolejne, oficjalne kochanki, które po przejściu na zasłużony odpoczynek pozostawały na jego utrzymaniu i nie przestawały walczyć o wpływy), powodowało ono falę pokątnie produkowanej i kolportowanej pornografii. Przymusowa, całkowita bezczynność nieomal zmuszała dwór do „szlifowania” dobrego smaku, do wymuszonej niewymuszoności. Takie były źródła rokoka, które pod wieloma względami kontynuując formalne cechy baroku było tego baroku całkowitym zaprzeczeniem. Ponieważ jego podstawy były wyłącznie negatywne (właśnie przez owo zaprzeczenie), rokoko zdmuchnięte zostało przez francuską rewolucję. Ponieważ sztuka jest najlepszym zwierciadłem rzeczywistości, oprócz wspomnianych wyżej tendencji do uszlachetniania tego, co nieszlachetne w sztuce rokoka pojawiają się pierwsze sygnały trzeźwej oceny rzeczywistości - i to zarówno we Francji, jak przede wszystkim w Anglii, czego przykładem jest twórczość Hogarta. MALARSTWO Malarstwo rokoka nie ma prekursorów, chociaż uważa się za takiego Antoina Watteau, zaliczanego zupełnie niesłusznie do malarzy barokowych. Watteau nigdy malarzem barokowym nie był - był natomiast formalną i mentalną kwintesencją rokoka. Ponieważ jednak był wspaniałym malarzem, właśnie z jego obrazów przedstawiających świat zabaw, szeptów, uśmiechów i iłostek wieje autentyczną, beznadziejną nudą. Tiepolo, Śmierć Hiacynta, 1752 Jean-Antoine Watteau (1684-1721), Pierrot François Boucher (1703-1770) Marie-Louise O'Murphy, metresa Ludwika XV, 1752 Jean-Honoré Fragonard (1732-1806) Thomas Gainsborough (1727-1788) Pan i Pani Andrews, 1748 Élisabeth-Louise Vigée-Le Brun (1755-1842) Jean François de Troy (1679-1752), Lektura Moliera, 1728 Jean-Baptiste van Loo (1685-1745) , Margaret Woffington, aktorka, 1738 Louis-Michel van Loo (1707-1771) Autoportret z synem, 1762 Charles-Amédée-Philippe van Loo (1719-1795) Sułtański dwór Charles-André van Loo (1705-1765) Księżka Katarzyna Golicyna, 1757 Nicolas Lancret (1690-1743) Camargo 1730 Jean-Baptiste-Siméon Chardin (1699-1779) Kaczka 1730, Srebrny Puchar 1758, Mydlane bańki, Obieranie buraków Jean-Baptiste Greuze (1725-1805), Dziewczyna płacząca nad martwym ptaszkiem, 1759 William Hogarth (1697-1764, Służba, Modne małżeństwo 2, 1743 Francis Hayman (1708-1776) Portret gentlemana, 1750 Angelica Kauffman (1741-1807) Chrystus i Samarytanka przy studni, 1796 Joshua Reynolds (1723-1792) Dzieci Edwarda Holdena Cruttendena 1763, Colonel Acland and Lord Sydney, The Archers, 1769 Maurice Quentin de La Tour (1704-1788), Portret markizy de Popadour RZEŹBA Rokokowa rzeźba nie stworzyła dzieł wielkich - co najwyżej przyjemne. O wiele ciekawsza od “artystycznej” rzeźby kamiennej jest rokokowa rzeźba pocelanowa - bo do rzeźby gatunek ten należy zaliczyć. Jakkolwiek razić może infantylizm tych figurek, to trudno winić za to artystów, którzy odpowiadali na zapotrzebowanie rynku. Porcelanowa rzęxba rokokowa jest chyba najlepszym przykladm tego, czym jest istota rokoka. Sztuka ta w brutalnym wieku XX-tym budzi czasami odruch sympatii, rzewnego sentymentu, ale tak naprawdę po raz drugi w dziejach (pierwszy raz w Pompejach) stworzyła ona to, co określa się jako kicz, a więc mentalną tandetę opakowaną w najwyższej ajkości formę. Étienne-Maurice Falconeta (1716-1791), Piotr I 1770, Dojarka, Milo of Croton 1754 Edmé Bouchardon (1698 -1762) Robert Le Lorrain (1666 — 1743) Michel Clodion Claude Michel (1738 -1814), Poezja i muzyka, 1774 Jean-Baptiste Pigalle (1714 -1785) Merkury przypinający skrzydła 1714 Franz Anton Bustelli (1723 -1763, Nymphenburg porcelain, 1760, Grupa miłosna, ARCHITEKTURA Każdy gatunek sztuki ma swoje specyficzne kanały przekazu. Najbardziej “dosłowa” jest oczywiście literatura, równie komunikatywne bywa malarstwo i rzeźba, gdy opowiada scenę lub historię budzące w odbiorcy konkrente skojarzenia. Najmniej komunikatywna jest architektura, ponieważ nie oddziaływa ona na intelekt, ale na emocje, przez skalę, materiał, proporcje, kompozycję. Ponieważ sztuka w czasach rokoka nie niosła żadnego istotnego przesłania, najczęściej nie wyszła poza granice “dekoratorstwa”, w architekturze, operując środkami formalnymi baroku tworzyła działa od lekkich i prostych, jak Amalienburg, przez proste i ciężkie, jak Petit Trianon, po szczyty architektonicznego “cukiernictwa”, jak w drezdeńskim Zwingerze. Wielu dzieł charaktrystycznych dla rokoka, jak np. różnego typu chińskie pawilony, nie da się ocenić w kategoriach stosowanych do dzieł artystycznych - można je oglądać jako swego rodzaju kurioza - nawet jeśli malownicze. Stanowią one przejaw tego zmysłu, jaki wydał współczesne ogrodowe muchomory i krasnale. Jacques-Ange Gabriel (1699-1782), Petit Tianon 1762-64 François de Cuvilliés (1695-1768), Amalienburg (1734 Georg Wenceslaus von Knobelsdorf (1699-1753) 1745-1747 pałac Sanssouci Antônio Francisco Lisboa (1730 - 1814) Francesco Bartolomeo Rastrelli Kujów św. Andrzej Pałac Czapskich Warszawa Grób Mniszchówny w Dukli k. Św. Marii Magdaleny MEBLARSTWO Bez względu na ocenę dokonywaną z punktu widzenia tzw. dobrego smaku (cokolwiek to oznacza) jedyną dziedziną, w której rokoko kontynuowało istotne dokonania baroku było meblarstwo - i to przede wszystkim w wydaniu angielskim. Stało się tak dlatego, że w odróżnieniu od innych, mających długą tradycję dziedzin sztuki, do czasów baroku meblarstwo w dzisiejszym rozumieniu właściwie nie istniało, a jeśli istniało, nie przekraczało granic czystego rzemiosła. Dorobkiem baroku i rokoka nie jest jednak forma, ale to, że wiele rodzajów mebli powstało w tym okresie po raz pierwszy, jako odpowiedź na zmieniający się styl życia i rosnące wymagania. Thomas Chippendale (1718 - 1779 Antoine-Robert Gaudreau (c. 1680 - 1751) biurko 1739 Boulle, André-Charles Cabinet, 1675 Martin Carlin, , Commode with Five Porcelain Plaques, 1772 Matthieu Criaerd, , Commode Painted in Vernis Martin, 1742 Charles Cressent (1685-1768) François de Cuvilliés (1695 - 1768) Juste-Aurele Meissonnier (French, 1695-1750) Tureens and Platter, 1735-1740

---