Retoryka na przykładzie wybranego utworu z literatury staropolskiej
Male wprowadzenie w temat : egzamin miałem u dr Maciejewskiej i kompletnie nie miałem pojęcia co to jest retoryka ale pani dr mnie naprowadziła no i myślę że najlepszym przykładem będzie ten który mi wskazała pani dr czyli "kazania sejmowe" Piotra Skargi.
Na początek kilka słów o retoryce
Zakres retoryki obejmuje retorykę jako sztukę pięknego wysłowienia, poprawnego myślenia oraz przekonywania - retoryczny model perswazji. Wyraz "retoryka", chociaż funkcjonuje od przeszło dwóch tysięcy lat w cywilizacji i kulturze śródziemnomorskiej na oznaczenie umiejętności (sztuki) dobrego (rzetelnego) przekonywania (w mowie i piśmie), budzi dziś w powszechnym odczuciu skojarzenia negatywne, a w mowie potocznej jest synonimem pustosłowia czy wręcz oszukiwania. Według Słownika pojęć i terminów retorycznych retoryka (gr. rhetorike, łac. rhetorica, oratoria) to sztuka dobrego mówienia (ars bene dicendi).
Autor kazań Piotr Skarga był kaznodzieją na dworze króla Zygmunta III wazy. Tworzył w II połowie XVI w. Był jezuitą, jezuici byli żywo zainteresowani kontrreformacją.
Kazania sejmowe powstały w okresie silnego napięcia politycznego: Zygmunt III Waza, pragnął ukrócić samowolę szlachecką, zapobiec ciągłemu zrywaniu sejmów, wzmocnić władze monarszą, zmierzając jednocześnie do absolutycznej formy rządzenia. Dążył też do zlikwidowania reformacji oraz zorganizowania ligi przeciw niebezpieczeństwu tureckiemu. Projekty króla były widziane niechętnie, tak przez protestantów, jak i przez pewną część posłów katolickich, zwanych politykami, którzy reprezentowali umiarkowany katolicyzm, odrzucali prymat Kościoła nad państwem i proponowali rozstrzyganie konfliktów przez rokowania polityczne. Sejm 1597r., na którym Skarga miał wygłosić swe Kazania został zerwany, a kaznodzieja w nim nie uczestniczył. Opinia jakoby Skarga je wygłosił przed senatem i przed królem wzięła się stąd, że w 1792 roku ukazała się pierwsza edycja Kazań sejmowych w opracowaniu
Jeśli chodzi o same kazania to jest ich 8 moja one charakterystyczna budowę i to jest właśnie odpowiedz na pytanie zawarte w temacie. Dzięki takiej kompozycji mamy możliwość czytania każdego kazań osobno, wyrywkowo.
Skarga, jak na księdza przystało, wszystkie teksty wydawał w formie literackiej kazania, zachowując główne składniki kompozycyjne, postulowane przez teoretyków retoryki: wstęp (exordium), opowiadanie (narratio), dowodzenie (argumentatio), polemika (confutatio), zakończenie (epilogus). Kazania są typowym przykładem rodzaju retorycznego, zwanego perswazja doradczą lub odradzającą. Wyraźnie widać podział na wyżej wymienione składniki. W pierwszym kazaniu da się zauważyć dbałość o pozyskanie życzliwości odbiorcy (exordium), część drugiego i trzecie to opowiadanie (narratio) o miłości ku ojczyźnie, w czwartym i piątym skupia się na wykazaniu szkodliwości herezji, co ujmuje w ramy argumentio (udowodnienie), szóste i siódme zawierają elementy polemiczne, dlatego można je zaszeregować do confutatio. Zakończeniem (epilogus) jest kazanie ósme
Poglądy zawarte w Kazaniach można sprowadzić do kilku zasadniczych myśli: należy przywrócić jedność wiary, umocnić władzę królewską, odbudować cnoty obywatelskie. Reformy te należy przeprowadzić szybko, w przeciwnym razie Rzeczpospolitą czeka rychła zagłada. Myśli te nie są przedstawione w sposób jasny i przejrzysty, przewijają się one przez wszystkie osiem kazań z różną intensywnością. W pierwszym kazaniu autor omawia różne rodzaje mądrości, skupiając się na rozróżnianiu mądrości boskiej i ziemskiej (bydlęcej). Pod tymi pojęciami kryją się przeciwstawne koncepcje ustroju państwa. Od drugiego do ósmego kazania Skarga omawia sześć najgroźniejszych chorób zagrażających państwu polskiemu. Są to: brak miłości ojczyzny, niezgody sąsiedzkie, tolerowanie herezji, osłabienie władzy monarszej, niesprawiedliwe prawa, naruszenie przywilejów kościelnych. Kończy przestrogą o niechybnym upadku, jeśli obywatele nie zmienią swego postępowania. Da się tu jednak dostrzec pewną optymistyczną nutę, dającą nadzieję ocalenia.
Skarga wzoruje się też na tradycjach stylistyki retorycznej Cycerona. Polega ona na położeniu nacisku na ozdobność. Niezwykła uroda literacka "Kazań Sejmowych" ich myślowe zdyscyplinowanie, wynikały z doskonałej znajomości rzemiosła oratorskiego - sztuki wymowy (retoryki), która od starożytności wypracowała rozliczne sposoby, figury i środki pobudzające rozum, wolę i uczucia słuchaczy. Pytania retoryczne (zawieszone i nie wymagające oczywistej odpowiedzi) ostre przeciwstawienia (antytezy), ciągi stopniowanych epitetów lub szeregi współrzędnych członów (często zdań) łączonych tym samym spójnikiem albo kojarzonych bezspójnikowo, szyk przestawny (inwersja) wzmagający dramatyzm wypowiedzi, czy sprzęganie (za pośrednictwem jednego członu np. orzeczenia) kilku innych równoważnych wobec siebie gramatycznie, sąsiadujących zdań lub członów zdaniowych - i inne jeszcze zabiegi, celowo użyte, tworzą przemyślaną konstrukcję, tzw. Perswazyjną.
Podsumowując "Kazanie Sejmowe" Piotra Skargi jest to utwór od początku do końca spełniający założenia retoryki o czym świadczy ich charakterystyczna kompozycja, a także użycie figur oraz środków stylistycznych przynależących do retoryki czy też sama perswazyjna tematyka kazań.