Poetyka okresu renesansu.
Wstęp: Elżbieta Sarnowska- Temeriusz
1.Tradycje antyczne w średniowieczu
-odrodzenie antyku to przede wszystkim reaktywowanie i przyswojenie tekstów literackich
-wiele tekstów antycznych było znanych w …średniowieczu ale niekoniecznie zrozumianych
Np. przekład Poetyki Arystotelesa w wykonaniu Awerroesa ( filozof arabski, przydomek Komentator)- Tatarkiewicz negatywnie o tym przekładzie ( „Arystoteles pisał o tragediach a arabowie nie znali tego gatunku” itd.)
- zapowiedź nowej teorii poezji w pismach Petrarki i Boccaccia ( kontynuowali uformowany w średniowieczu nurt retoryzującej wiedzy o poezji, jednakże realizację poetyckiej ozdobności dostrzegali zarówno w figurach poetyckich jak i w wymyślaniu fikcji
-XV w. krystalizacja platonizmu; do inicjatorów należał Marsiglio Wicino- jego platonizm miał bardziej zabarwienie hellenistyczne niż helleńskie ( bardziej neoplatonizm niż platonizm klasyczny); przełożył całość dzieł Platona na łacinę
- we Florencji powstała Akademia Platońska; estetyka florenckich platoników zawierała pierwiastki metafizyczne i spirytualistyczne - wiązała piękno z duchem
Dla retoryki w renesansie ważne były odniesienia do Cycerona i Kwintyliana( z dziedziny rzymskiej) oraz Arystoteles, Demetriusz ( z greki)
-ważna rola edytorów i drukarni w rozpowszechnianiu antycznej literatury
2. Dyskusje nad imitacją
- zachwyt Petrarki nad Cyceronem ( naśladowanie autorytetów)
- XV w. proza Cycerona podniesiona do rangi wzorca językowo-stylistycznego
- problemy pojawiające się najczęściej przy imitacji: wybór literackiego modelu oraz problem postawy imitacyjnej
-początkowo źródłem wzorcowych modeli były dzieła Homera, od połowy szesnastego wieku zwycięża Wergiliusz
- pod hasłem imitacja kryje się cała teoria procesu twórczego
3. Pochwała i obrona poezji
- spór o nową hierarchię sztuk, dysputy o naśladowaniu
-Antonio Mancineli (XV w.)-twórca apologii poetów i poezji; twierdził, że poeci wspomagani są przez boska inspirację, uznawał koncepcję poezji jako pierwszej filozofii, która wiedzie rodzaj ludzki do cywilizacyjnego postępu
- Wicino w komentarzu do Uczty Platona podjął teoretyczny motyw idei pierwowzoru, która jest początkiem działalności artystycznej. Wyjaśnia to na przykładzie pracy architekta, który zaczyna swoja pracę od pojęcia gmachu umiejscowionego w duszy ( taka idea) a potem buduje dom
- poglądu Platona prowadziły do koncepcji poety natchnionego, natomiast Plotyna do poety-teologa ( przełożenie metafizycznej prawdy na język poetycki)
- uniwersytet padewski- fascynacja Arystotelesem
-arystotelizm włoski w wersji łacińskiego awerroizmu i filozofii scholastycznej (XV w), z czasem zaczęto sięgać po greckie pisma Arystotelesa
-poetyka przejmowała od filozofii szereg narzędzi opisowych i metodologicznych
-poetyka do połowy XVI w była poetyką humanistyczną
-według E. Garina humanizm to świadomość historyczna; korzystanie z oryginalnych tekstów starożytnych; odkrywanie klasyków na nowo, bo istnieje dystans czasowy
- spór na temat hierarchii sztuk: głos Leonarda da Vinci_ malarstwo nie potrzebuje tłumacza na inne języki, malarstwo ma większy wpływ na odbiorcę po przez siłę widzenia
- Coluccio salutami chciał dla poezji pozycji centralnej, powołując się na jej wartości poznawcze
-Leonardo Bruni: proces twórczy był dla niego rodzajem boskiego szału
4. Zdobycze filologii i edytorstwa
- florencka publikacja dialogów Platona w przekładzie Wicina
-wenecka publikacja Poetyki Arystotelesa a tłumaczeniu łacińskim Georgia Valli
-wydanie greckiego tekstu Poetyki i Retoryki Arystotelesa
5. Dziedzictwo wieków średnich
-słabe wyodrębnienie nauki o poezji spośród innych dyscyplin
-nauka o poezji przekształcona w jako nauka o światach wymyślonych
- teoria poezji w wydaniu gramatycznym- poezja jako opowieść o strukturze metrycznej i rytmicznej
- Francja i Włochy- wiedza o poezji typu retoryzującego
6. Rozkwit badań nad poezją
- poglądy Arystoteles a w centrum zainteresowania dojrzałego renesansu, poezja rozumiana jako sztuka naśladowania, a poemat był jej wynikiem; rozumienie naśladowania jako wytwarzania quasi-rzeczy lub rzeczy odtwarzających naturą stworzyło warunki do budowania poetyki jako odrębnej dyscypliny
- apogeum rozwoju poetyki w renesansie od lat 30. do 90. XVIw. w Polsce raczej przejmowanie poglądów zagranicznych niż wytwarzanie własnych koncepcji, wyjątkiem Sarbiewski w VII wieku
7. Wiedza o poezji- i sztuka tworzenia
- twórczość starożytna jako najczęstszy punkt wyjścia
- później tendencje do coraz częstszego unarodowienia wiedzy o poezji
-renesansowa wiedza o poezji jako teoria twórcy, procesu twórczego i utworu (poeta - poezja-poemat); teoria utworu dominuje
-- wiedza o poecie dotyczyła głównie władz duchowych i atrybutów psychicznych: natchnienie, inspiracje, szał poetycki, talent(ingenium), wyobraźnia (imaginatio), inwencja (inventio), rozsądek ( iudicium); rozprawiano także nad biegłością i sprawnością poety, korzystaniu ze wzorców literackich; poeta a zobowiązania społeczne
- wiedza o poezji; pytanie o pochodzenie, poezja jako naśladowanie, budowa dzieła poetyckiego-warstwa słowna i rzeczowa, połączenie utworu z filozofią i logiką
- Poetyka Arystotelesa wywarła wpływ na teorię rodzajów- odwołanie do mimesis (przedmiot, sposób i środki naśladowania), Arystoteles- typologia gatunkowa plus odmiany rodzajowe, np. tragedia: prosta, zawikłana, patetyczna i etyczna
8. Z dziejów badań nad poetyka renesansu
- XIX w.- praca Saintsbury'ego, jej uniwersalność nie mogła przynieść szczegółowych badań nad poetyką renesansu
-okres międzywojenny- Baldwin- połączenie refleksji krytyczno-literackim z rysem historycznym
-Bernard Weinberg „Historia krytyki literackiej włoskiego renesansu”
- mówienie o poetyce korzystając z zasad chronologii lub osobowości badawczych i ich osiągnięć, z czasem zaczęto sięgać po kategorie problemu teoretycznego ( chociażby Tatarkiewicz i dzieje sześciu pojęć)
* problemy z tłumaczeniami np. na język polski niektórych terminowe- ethos, pathos- najlepiej wiec pozostać przy pierwotnych formach, korzystać ze źródła
1