Szałwia lekarska (Salvia officinalis L.) - gatunek rośliny z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae). Pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego (Albania, Jugosławia, Grecja, Włochy), ale rozprzestrzeniła się gdzieniegdzie również poza tym obszarem. Jest uprawiana w wielu krajach świata[2]. Jej nazwa łacińska wywodzi się od łacińskiego salvus oznaczajacego zdrowie[3].

• Morfologia

W czasie kwitnienia

Kwiaty szałwii

S. officinalis cv. Argenteovariegata jest uprawiana również jako roślina ozdobna.

Osiąga wysokość 50-70 cm. Ma skłonność do pokładania się.

Łodyga

Wzniesiona, czterokanciasta lub okrągława, drewniejąca od dołu. Cała roślina lekko owłosiona.

Liście

Zielono-srebrne, miękkie w dotyku, długoogonkowe, podłużnie owalne lub lancetowate, ułożone naprzeciwlegle. Brzegiem lekko karbowane, a z wierzchu pomarszczone.

Kwiaty

Dwuwargowe, barwy fioletowoniebieskiej, zebrane po 4-8 w szczytowe nibyokółki.

Półkrzew. Kwitnie od maja do czerwca. Rośnie na słonecznych zboczach i skałach, na glebach bogatych w wapń i w miarę wilgotnych.

• Roślina lecznicza. Znana już w starożytności jako roślina lecznicza, a także magiczna. Grecy i Rzymianie stosowali ją jako lekarstwo na ukąszenia węża, problemy ze wzrokiem, utratę pamięci. W średniowieczu stosowano ją jako lek na przeziębienia, gorączkę, padaczkę, choroby wątroby i zaparcia. Uważano ją również za afrodyzjak. Arabscy uczeni twierdzili, iż spożywanie szałwii przedłuża życie. W starożytnym Rzymie zbiorom szałwii jako rośliny magicznej towarzyszyły określone zwyczaje.

• Surowiec zielarski: Liście (Folium Salviae) szałwii zawierają od 2,5 do 3% olejku lotnego, który zawiera m.in. tujon, cyneol, kamforę i pinen. Ponadto szałwia zawiera garbniki, flawonoidy, kwasy organiczne, gorycze, duże ilości witaminy B1 (ok. 850 mg%), witaminy PP oraz karoteny (witaminy A) i duże ilości witaminy C.

• Działanie: Poprawia pracę układu trawiennego, obniża poziom cukru we krwi, a napary z szałwii łagodzą zapalenia gardła i skóry. Ponadto działa kojąco na depresję, zmęczenie, wyczerpania. Napar z szałwii stosuje się przy nadmiernym poceniu nocnym, zwłaszcza u gruźlików i neurotyków. Dzięki bakteriobójczym właściwościom stosuje się szałwię także zewnętrznie do płukania jamy ustnej, gardła, przy ropnym zapaleniu dziąseł, pleśniawce i przy anginie. Napar szałwii stosuje się także do okładów na trudno gojące się rany, owrzodzenia żylakowate nóg a także jako dolewkę do kąpieli w chorobach reumatycznych, wysypkach i innych schorzeniach skórnych. Herbatka z liści łagodzi przeciwdziała biegunce, służy też do irygacji pochwy w upławach. Dalej jest także (słabym) środkiem przeciwgrzybiczym, oraz przeciwkaszlowym, łagodzącym dolegliwości występujące w okresie menopauzy, skutecznym w ślinotoku. Napar z liścia szałwii powoduje zmniejszenie laktacji, co jest bardzo przydatne przy zapaleniach piersi - może doprowadzić do całkowitego zaniku pokarmu.

• Liść szałwii wchodził w skład nieprodukowanych obecnie papierosów "Astmosan". Współczesne preparaty złożone zawierające liście szałwii to: Septosan, Vagosan, Diabetovit, Dentosept (płukanka), Gastrogran (granulat).

• Sztuka kulinarna: Liście zrywane przed okresem kwitnienia są używane do dziś jako przyprawa. Stosuje się ją jako dodatek do sałatek, mięsnych i drobiowych farszów, ciast i deserów. W Niemczech przyprawia się nią węgorza. Doskonale komponuje się z daniami, których składnikami są pomidory, kapusta i groch. Duże zastosowanie znalazła zwłaszcza w kuchni włoskiej.

• Ma lekko gorzkawy smak, dlatego należy używać jej oszczędnie. Zbyt duża ilość nadaje potrawie nieprzyjemny zapach.

• Przez proces suszenia smak przyprawy nasila się. Suszona szałwia może być przechowywana do 3 lat w szczelnym opakowaniu. Po tym okresie traci swój zapach.

• Powinny jej unikać kobiety w ciąży.

• Kosmetyka: Jest także wykorzystywana w przemyśle kosmetycznym z powodu zawartości olejków eterycznych.

Działanie lecznicze

SUROWCE LECZNICZE: liścieszałwii.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE: przeciwzapalne,przeciwpotne, dezynfekujące, żołądkowe, przeciwcukrzycowe.

Właściwościlecznicze szałwi są bardzo szerokie. Szałwia ma działanie przeciwzapalne i tozarówno zewnętrznie stosowana jak i do wewnątrz. Wyciągi z liści szałwidziałają również przeciwpotnie: ich efekt pojawia się bardzo szybko, już po 2-3godzinach od spożycia i trwa od 1 do 3 dni. Dlatego szałwia może być wykorzystanaw leczeniu stanów wzmożonej ogólnej potliwości, potliwości w chorobachgorączkowych, w nadczynności tarczy­cy, a także nadmiernej potliwości na tlezaburzeń nerwicowych i okresu przekwitania.

Ponadto szałwiahamuje rozmnażanie się wielu rodzajów bakterii Gram dodatnich i Gram ujemnych,a także odpornych na antybiotyki oraz unieczynnia toksyny bakteryjne. Szałwiapowstrzymuje również krwawienia z przewodu pokarmowego i zmniejsza przepuszczalnośćnaczyń włosowatych oraz pobudza wydzielanie soku żołądkowego. Jest korzystna wleczeniu chorób wątroby przebiegających z upośledzonym wytwarzaniem żółci lubpo toksycznym uszkodzeniu wątroby. Szałwia znosi skurcze jelit i przywraca ich prawidłowączynność skurczową, ułatwia trawienie i przyswajanie pokarmów, działawiatropędnie. Posiada również właściwości obniżania poziomu cukru we krwi, comoże być korzystne w leczeniu cukrzycy. Jest to jednak działanie stosunkowosłabe i może uzupełniać jedynie działanie innych leków przeciwcukrzycowych.Wszelkie zmiany w leczeniu cukrzycy należy zawsze uzgodnić z lekarzem.

Wyciągów zszałwii można używać do przemywania i kompresów w przypadku zapaleń skóry, przytrudno gojących się ranach oraz czyrakach.

Szałwia znanajest również jako ziele do płukania jamy ustnej (w przypadkach kłopotów zdziąsłami czy w anginach).

Przepisy stosowania

NAPAR Z ZIELA. 1 łyżkę suszonegoziela zalewamy szklanką wrzątku. Odstawić ją na ok. 15 minut w naczyniu pod przykryciem.Po przecedzeniu pijemy po 1-3 łyżek 2-4 razy dziennie w nieżytach żołądka ijelit, biegunkach, nadmiernej laktacji, wzdęciach brzucha. Dla pobudzeniałaknienia należy pić pół godziny przed jedzeniem. Napar ten można stosować dookładów, przemywań, płukania i kompresów.

NALEWKA. Przepis na nalewkę: 100g liści szałwii zalewamy 1/2 litra 70-procentowego alkoholu, a następnieodstawiamy w szczelnie zamkniętym naczyniu na 10-14 dni. Po przecedzeniu pijemypo 20-40 kropli w przypadkach nadmiernej potliwości, w nadmiernie obfitymmiesiączkowaniu i nadmiernej laktacji w czasie karmienia.

KĄPIELE Z SZAŁWI. Tego typukąpiele działają łagodząco na skórę oraz mogą być stosowane w przypadkachmięśniowych dolegliwości bólowych, bólach kostnych, stawowych oraz wnerwobólach. Kąpiel taką przygotowujemy w następujący sposób: w litrze wodyzaparzamy 100 g liści szałwii, następnie przecedzamy i wlewamy do wannynapełnionej do połowy wodą.

KATAPLAZM. We wrzątku zaparzamyziele szałwii i zawijamy w kawałek płótna lub gazę. Przykładamy na chore iobolałe miejsca.

MIESZANKI. W mieszance regulującejmiesiączkowanie łączymy szałwię z kwiatami malwy czarnej, korzenia­mi lukrecjii szyszkami chmielu.

Szałwia wchodzi w skład mieszanekziołowych przygotowywanych przez przemysł zielarski o nazwach: SEPTOSAN,PEKTOSAN, TANNOSAN. W Niemczech produkuje się krople SALVYSAT i preparatSWAETOSAN. We Francji produkowane jest wino szałwiowe.

Zbiór i konserwacja

Już w pierwszym roku życiarośliny można zebrać 1/3 liści nie narażając jej na zniszczenie. W drugim rokuścina się pędy w początkowym okresie kwitnienia, kiedy zawierają najwięcejolejku eterycznego. Liście szałwii należy suszyć w miejscach ocienionych,przewiewnych, w temperaturze nie wyższej niż 35°C. Szałwię przechowywać należy wworkach płócien­nych w suchych pomieszczeniach.

---